Panch sutrakam with Tika

Author(s): Chirantanacharya, Haribhadrasuri, Jambuvijay, Dharmachandvijay, V M Kulkarni
Publisher: B L Institute of Indology

Page 20

અમે મૂળ ગ્રંથનું વસ્ત્ર અને ટીકાનું વસૂત્રટીશ એવું આ. શ્રી. હરિભદ્રસિંમત નામ જ: અહીં આપ્યું છે.
ઉ. શ્રી યશોવિજયજી મહારાજે ધર્મપરીક્ષાની પજ્ઞવૃત્તિમાં આ ગ્રંથને વન્નથી' એવો પણ નામોલ્લેખ કરેલ છે. . . આ. શ્રી હરિભદ્રસૂરિજી મહારાજે રચેલા એક ગ્રંથનું નામ વ્યવડારમાં વઢવતું એ રીતે પ્રચલિત છે, છતાં તેમણે તો તેનું પદ્મવતુ નામ રાખેલું છે અને તેની વ્યુત્પત્તિ પણ એ રીતે જ તેમણે દર્શાવેલી છે. જુઓ આ પંચસૂત્રક ગ્રંથમાં પૃ. ૮૦ ટિ. ૫. પદ્મસૂત્ર શબ્દની વ્યુત્પત્તિ તથા અર્થ પણ એ રીતે જ સમજી લેવાનાં છે.
કર્તા - પંચત્રકટીકાના કર્તા યાકિનીમહારાસૂનુ આ. શ્રી હરિભદ્રસૂરિજી મહારાજ છે એ વાત તો સ્પષ્ટ છે જ. (જુઓ પૃ૦ ૮૧.) પંચસૂત્રક મૂળના રચયિતા કોણ છે આ જ વિચારણા માગે છે. પંચસૂત્રક મૂળ તથા ટીકાની પ્રતિઓના અંતમાં આવતા બધા ઉલેખ અમે આ ગ્રંથના પૃ. ૩૯ ટિ-૨ તથા પૃ. ૮૧ ટિ૦૧માં આપેલા છે. તેમાં પંચત્રકમૂળને કર્તા તરીકે પંચસૂત્રક મૂળની અત્યંત પ્રાચીન ત્રણ તાડપત્ર ઉપર લખેલી પ્રતિઓમાં તથા ટીકાની સર્વ પ્રતિઓમાં કેઈને જ નામોલ્લેખ કરેલો નથી. માત્ર પંચસત્રક મૂળની વિક્રમની ૧૭મી શતાબ્દીમાં કાગળ ઉપર લખેલી બે પ્રતિએ માં સમi gવમુત્ર છે કે તું નિરંતના થર્વવૃત્ત = ગાદિની મહત્તાજૂનુશ્રીહરિમા વાર્થે || એ ઉલ્લેખ મળે છે. જુઓ આ પંચસૂત્રક ગ્રંથમાં પૃ૦ ૭૯ ટિo ૨. " જો કે આ કાગળ ઉપર લખેલી C તથા D આ બે પ્રતિઓમાં માત્ર મૂળ જ છે, એટલે તેમાં વિકૃત ર નાશિની મહત્તાનશ્રીહમિદ્રાવાયેં. આ ઉલ્લેખની કશી જરૂર નહોતી, છતાં આવો ઉલ્લેખ મળે છે એ હકીકત છે. આ કાગળ ઉપર લખેલી મૂળની પ્રતિના આધારે જ ગ્રંથના પ્રારંભમાં નિરતનાનાર્થવિરજિતમ્ એવો ઉલ્લેખ અમે કર્યો છે.
' અહીં એક વાત વિચારણા માગે છે કે વિક્રમની ૧૭મી શતાબ્દીમાં થયેલા લેખકને પં સુક મૂળના કર્તા કોણ છે તેનો ખ્યાલ ન હોય અને તેથી નિરન્તનાત્તાવિરવિતમ્ એવો ઉલેખ તે કરે એ સંભવિત છે. પરંતુ આજથી લગભગ ૧૩૦૮–૧૪૦૦ વર્ષ પૂર્વે થયેલા ટીકાકાર આ. શ્રી હરિભદ્રસૂરિજી મહારાજને પણ તેના કર્તાના નામને ખ્યાલ ન હોય એ જરા વિચિત્ર લાગે છે. વળી ટીકા વાંચતાં, મૂળસૂત્રકાર અને ટીકાકાર જુદા હોય એ સ્પષ્ટ ભાસ પણ કયાંયે થતા નથી. આના ઉપરથી એવી શંકા જાય છે કે મૂળના કર્તા પણ કદાચ આ. શ્રી હરિમદ્રસૂરિજી મહારાજ પોતે જ હોય. મુનિરાજશ્રી ૨ શીલચંદ્રવિજયજી મહારાજનું ભારપૂર્વક માનવું કે “પંચસૂત્રકમૂળના કર્તા
૧. જુઓ આ પંચસૂત્રક ગ્રંથમાં પૃ૧૮ ટિ૦ ૩. - ૨. મુનિરાજથી શીલચંદ્રવિજયજી મહારાજ તેમને એક પત્રમાં મને જણાવે છે કે--
“નમો નમઃ શ્રી ગુરુનેમિસૂર | ** ..... પંચસૂત્રના કર્તા પરત્વે મારી પાસે બહુ દલીલ નથી. મને તો વાંચ્યું ત્યારે મનમાં પ્રતિકર રીતે લાગ્યું કે આના કર્તા શ્રી હરિભદ્રાચાર્ય જ સંભવે. વિદH શબ્દ એમાં બળ પૂછ્યું, વળી આવા ગ્રંથની ટીકા તેઓ લખે તેને ગ્રંથ અન્યકૃત હેચ), તો તે ટીકામાં અર્થની સ્પષ્ટતા કરવા