Book Title: Nyayasiddhantadipa
Author(s): Shashadhar, Bimal Krishna Matilal
Publisher: L D Indology Ahmedabad
View full book text
________________
अपूर्ववादटिप्पनम् ।
१७५ वृणोति । काम्यादन्यदि-(८८-२)ति । स्वर्गसुम्बपरम्परायां हि काम्याव्यवहितं पूर्व पूर्वमपि काम्यं भवत्येव तत्रैव कर्त्तव्यत्वान्वयो भविष्यतीति कथमपूर्वे कर्तव्यत्वान्वय इत्यत उक्त काम्यादन्यदिति (८८-२)
- तत् काम्ये काम्यादन्यत्तद्वारानुपस्थित्यादिपरम्परासाधनत्वबोधो भविष्यतीत्याशङ्कते न चेति (८८-३)। तथाच साक्षात् साधनताबाधेऽपि परम्पराघटकानुपस्थित्याऽपि परम्पगसाधनत्वबोधो भवतीत्यर्थः । कथमन्यथा सस्यार्थिनः कृषीवलस्य परम्पराघटकानुपस्थित्यापि सस्यपरम्परासाधने कर्षणे प्रवृत्तिः ! कर्षणस्य सस्यपरम्परासाधनत्वात् । नाऽयं नियम(८८-१) इति । साक्षात् साधननाबाधे यत् साधनवं तत्परम्पराघटकोपस्थित्यैवान्वितं भवतीत्ययं न नियमः सस्यार्थिनः कर्षकस्य परम्परासाधने कर्षणे साधनत्वबोधानन्तरं कर्षणे प्रवृत्तिदर्शनात् । दूषयतितत्राऽपीति ८८-४)साक्षादसाधनस्य यत् साधनत्वं परम्पराघटकानुपस्थित्वाऽपि अन्वितं भवतीति कुत्राऽपि न दृष्टम् । कुतः ? सस्यार्थिनः कर्षकस्य या कर्षणे प्रवृत्तिः साऽपि परम्परया लोहरश्मिबलीवर्दव्यापारपरम्परामवगम्यैव कर्षणे साधनत्वबोधः, न तु. व्यापारपरम्परामनवगम्य । एतदेवाह-नान्यथेति (८८-५) । व्या. पारपरम्परामनवगम्येत्यर्थः । विपक्षे बाधकमाह-तथात्वेति (८८-५)। व्यापारपम्परामनवगम्य साधनत्वबोधे इत्यर्थः । अत्रानुकूलतर्कमाह -साक्षादिति(८८-६) । एकविशेषबाधे यः सामान्यप्रत्ययः सोऽपरविशेषमादायैव भवतीति नियमात् । अत्र दृष्टान्तमाह-अत एवेति(८८-६)। घटसामान्यस्य द्वौ विशेषौ मछिद्रत्वमछिद्रत्वं च । सछिद्रस्य घटविशेषस्य जलाहरणान्वयबाधात् । अपरो विशेषः छिदेत रत्वं तमादायैव जलाहरणान्वयबोध इत्यर्थः । तस्मात् कामी पुरुषः काम्याव्यवहितसाधनमपूर्वमेवादी कार्यत्वेन अवैति । . अत्र शङ्कते-ननिति(८८-९) । विधिप्रत्ययस्य लिअ ययस्यापूर्वे वाच्ये केन रूपेण शक्तिः । क्रियेति (८८-९)। लिङ्मत्व येन यत् कार्यमुपस्थितं तदपि चेत् क्रिया साधारणतया आशुतरविनाशी(शि) स्यात् तदा आशुतरविनाशित्वात् क्रिया जन्यत्वं फले नास्ति । तथा यल्लिप्रत्ययवः न्यं क्रिया साधारणम् आशुतरविनाशि परम्प घटकं तद्द्वाराऽपि क्रियाजन्यत्वं फले न सम्भवत्येवेति स दोषस्तदवस्थ एव ।
दोषान्तरमाह-शक्येति(८८-११)। लिङ्प्रत्ययस्य यदि अपूर्व वाच्यं तत्र शक्यतावच्छेदको धर्मः कार्यत्वं तच्च न सम्भवति । यथा घटपदस्य वाच्यो घटः
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
Page Navigation
1 ... 210 211 212 213 214 215 216 217 218 219 220 221 222 223 224 225 226 227 228 229 230 231 232 233 234 235 236 237 238 239 240 241 242 243 244 245 246 247 248 249 250 251 252 253 254 255 256 257 258 259 260 261 262 263 264 265 266 267 268 269 270