________________
26
which amount to necessary conditions, and those that do not. In this connection, the Brāhmaṇa logicians have elaborated the doctrine of उपाधि and तर्क. (see Tarkabhasa section on म्याप्ति which is defined as स्वाभाविको धर्मः, स्वाभाविक again being defined
88 उपाधिरहितः.) न्या. प्र.व. विपक्षे चासत्वम्-This is the third condition of agood हेतु. चशब्दः &c.
P. 16 'च' पुनः in विपक्षे चासत्त्वम् (N. Pr. P 1, 1.9). For "विशेषार्थः' of the 11. 15-17 Vrtti, the Panjika reads 'विशेषणार्थः' and explains it. न्या. प्र. वृ. अत्रैवेति = विपक्षे एव-अत्रैवैकान्तासत्त्वप्रतिपादनार्थम् । सपक्षे खेकदेशेऽपि सत्त्वमदुष्टमेवेति P. 16, 1. 18. The rigid rule applies to faqen only, that is to say, a good
पत्रिका हेतु should be absent from all विपक्षs, that is, cases where साध्य 47 b. is not ; a similar universality does not belong to सपक्षे सत्वम् ; for,
it is not necessary for a good to be found in all the 9999 e. g. प्रयत्नानन्तारीयकल (to be produced by a volitional affort)ia not expected in all सपक्षs, that is, things which posseES भनित्यत्व a lightning, for example, is not प्रयत्नानन्तरीयक and is yet आनित्य--In न्या. प्र. वृ p. 16, 1. 19, read " एकान्ततो विपक्षव्यावृत्ता: (instead of एकान्तताविपक्ष...)सपक्षकदेशव्यापिनोऽपि प्रयत्नानन्तरीयकत्वादयः सम्मग्हेतर
एवेत्यावेदितं भवति" न्या. प्र. साध्यधर्मसामान्येन समानोऽर्थः सपक्ष:--सपक्ष defined.
P1. इहोपचारवृत्त्या &c.--See Note on this subject given below. 1. 10-11 साध्यधर्म--Vrtti on the definition of सपक्ष given in the न्या. प्र. वृ. Nyayapraves'a. सपक्षः = समानः पक्षः [ समानोऽर्थः सपक्षः। समानः सदृशो योऽयों P.16,1. 23 घटादिः, पक्षेण सह शब्दादिना, स घटादिः पक्ष उपचारात्-Panjika i.e. the word
'पक्ष ' being secondarily applied to दृष्टान्त,, the latter is called सपक्ष
i. e. समानः पक्षः-Patijika.]. न्या. प्र. वृ. सामान्यम्-तुलयता-माध्यधर्मस्य साध्यधर्मेण वा सामान्यं साध्यधर्मसामान्यम् । समानासम P 16 11. तुल्यं मानमस्येति समानः-तुल्यमानपरिच्छेद्यः 'अर्थः' in साध्यधर्मसामाम्येन समानोऽर्थः
24-25 सपक्षः (NPr.)=घटादिः, 'न तु वचनमात्रम्'-which is thus explained in the PI II. 1-2 Paijika': वस्तुसत्तासमाविष्टमभिधेयमर्थ इह गृह्यते, न तु वचनमात्रम् । न त्वभिधेय
सत्ताऽसमाविध्मभिधेयं खरविषाणादिकमित्यर्थः; it should be a reality and not
a mere word, that is to say, a fiction. न्या. प्र. वृ. अथवोपचारवृत्त्या-Two ways of taking साध्य :-(1) इहोपचारखुत्या धर्म साध्यस्थP.17, 1. 3. मधिक्रियते न्या. प्र. . P. 16, 1. 23), and (2) अथवोपचारवल्या भर्मिणि
साध्यत्वमधिक्रियते. 'उपचारवृत्त्या' in both the cases, because the primary meaning of साध्य is धर्मविशिये धमी.
