________________
હોય તો શ્રી ‘ઋષભાદિ ચોવીસ તીર્થંકરો, શ્રી “પુંડરીકાદિ પણ પરિષદને નમસ્કાર કર્યા બાદ રાજાને પ્રણામ કરવાનો (૧૪પર) ગણધરો આદિ પ્રત્યેકનું વ્યક્તિશઃ ઉચ્ચારણપૂર્વક રીવાજ નથી, કિન્તુ રાજાને પ્રણામ કર્યા બાદ જ પર્ષદાને ગ્રહણ કરવું જોઇએ. અર્થાતુ-પૃથક્ પૃથક નામ લઇને સર્વને પ્રણામ કરવાનો રિવાજ છે તે જ રીતે અહીં પણ પર્ષદારૂપ નમસ્કાર કરવો જોઇએ.
શ્રી આચાર્ય આદિને નમસ્કાર કરીને રાજા રૂપ શ્રી અરિહંતને ઉત્તર : શ્રી અરિહંતને નમસ્કાર કરવાથી જે ફલની પછી નમસ્કાર કરવો તે યોગ્ય નથી કિન્તુ રાજારૂપ શ્રી પ્રાપ્તિ થાય છે, તે ફળની પ્રાપ્તિ સાધુઓને નમસ્કાર કરવાથી અરિહંતને નમસ્કાર કર્યા બાદ પર્ષદા રૂ૫ આચાર્ય આદિને થઇ શકતી નથી, જેમકે-રાજાદિને નમસ્કાર કરવાથી જે ફલની નમસ્કાર કરવો, એ યુક્તિયુક્ત છે. સંબંધમાં કહ્યું છે કેપ્રાપ્તિ થાય છે, તે મનુષ્યમાત્રને નમસ્કાર કરવાથી થઇ શકતી 'पुव्वाणुपुव्वि न कमो, नेव य पच्छाणपव्वि एस भवे । નથી. એ કારણે ફલની વિશેષતાને લઇને સાધુઓને નમસ્કાર सिद्धाइआ पढमा, बीआए साणो आई ||१|| કરવા છતાં શ્રી અરિહંતને પ્રથમ નમસ્કાર કરવો યોગ્ય છે. अरहन्तुवएसेणं, सिद्धा नज्जन्ति तेण अरिहाई ।
પ્રશ્ન : પ્રથમ નમસ્કાર જે સૌમાં મુખ્ય હોય તેને કરવો नवि कोई परिसाए, पणमित्ता पणिमइ रण्णो ||२|| જોઇએ. શ્રી અરિહંતાદિ પાંચ પરમેષ્ઠિઓમાં સર્વથા કૃતકૃત્ય પ્રશ્ન : “શ્રી નમસ્કાર મંત્રનો ક્રમ પૂર્વાનુપૂર્વી હોય તો હોવાથી શ્રી સિદ્ધો મુખ્ય છે. તેથી “યથાપ્રધાન' ન્યાયને ‘સિદ્ધો' ને પ્રથમ નમસ્કાર કરવો જોઇએ અને પાનુપૂર્વી અનુસરીને પ્રથમ શ્રી સિદ્ધભગવંતોને નમસ્કાર કરવો જોઇએ હોય તો ‘સાધુઓ' ને પ્રથમ નમસ્કાર કરવો જોઇએ.' અને પછી અનુક્રમે શ્રી અરિહંતાદિને નમસ્કાર કરવો જોઇએ. ઉત્તર : “શ્રી અરિહંતોના ઉપદેશથી સિદ્ધાત્માઓનું
ઉત્તર : શ્રી સિદ્ધોને જાણવાનું કાર્ય પણ શ્રી અરિહંતોના જ્ઞાન થાય છે તથા પરિષદને પ્રણામ કરીને કોઇ રાજાને ઉપદેશ સિવાય અશક્ય છે તથા શ્રી અરિહંતો તીર્થના પ્રવર્તન પ્રણામ કરતું નથી, એ કારણે રાજાના સ્થાને શ્રી અરિહંતોને દ્વારા ઘણા જીવો ઉપર ઉપકાર કરે છે. એટલું જ નહિ પણ જ આદિ નમસ્કાર કરવો યોગ્ય છે.” શ્રી સિદ્ધના આત્માઓ પણ શ્રી અરિહંતોના ઉપદેશથી જ પ્રશ્ન : ચારિત્રનો આદર કરી, કર્મરહિત બની, સિદ્ધિગતિને પ્રાપ્ત 'एसो पंचनमुक्कारो, सव्वपावप्पणासणो । કરે છે. એ કારણે શ્રી સિદ્ધોની પૂર્વે શ્રી અરિહંતોને નમસ્કાર मंगलाणं च सव्वेसिं, पढमं हवइ मंगलं ।।' કરવો, એ વ્યાજબી છે.
અર્થાત્ એ પાંચને કરેલો નમસ્કાર સર્વ પાપનો પ્રણાશ પ્રશ્ન : જો એ રીતે ઉપકારીપણાનો વિચાર કરીને નમસ્કાર (પ્રકર્ષ નાશ) કરનાર છે તથા સર્વ પ્રકારનાં મંગળોમાં પ્રથમ કરવાનો હોય, તો આચાર્ય આદિને પ્રથમ નમસ્કાર કરવો મંગળ છે.” એ ચાર પદોમાં નમસ્કારના ફળનું વર્ણન છે, ઉચિત છે. કારણ કે, કોઇ સમયે આચાર્ય આદિથી પણ શ્રી આમ ફળના વર્ણનને મૂળ મંત્ર કહેવો, એ શું યોગ્ય છે ? અરિહંત આદિનું જ્ઞાન થાય છે તેથી આચાર્ય આદિ પણ ઉત્તર : શ્રી નમસ્કાર મંત્રના છેલ્લાં ચાર પદો, એ શ્રી મહોપકારી બનતા હોવાથી, તેમને પ્રથમ નમસ્કાર કરવો નમસ્કાર મંત્રની ચૂલિકા છે. ચૂલિકાને મૂળ મંત્રથી ભિન્ન જોઇએ.
ગણવી, એ યોગ્ય નથી. ફળનું વર્ણન, એ પણ શ્રી નમસ્કારનું ઉત્તર : આચાર્યાદિને ઉપદેશ આપવાનું સામર્થ્ય શ્રી જ વર્ણન છે. અન્યત્ર નામસ્તવ અધ્યયનાદિમાં પણ ફળવર્ણન અરિહંતોના ઉપદેશથી જ પ્રાપ્ત થાય છે, કિન્તુ સ્વતંત્ર રીતિએ સહિત સઘળાં પદો અધ્યયનરૂપ ગણાયાં છે. 'પ72ધના : થતું નથી અર્થાત્ સર્વ વસ્તુઓના પ્રથમ પરમાર્થજ્ઞાપક સમારમ્: |’ એ ન્યાયે જેના ફળનું જ્ઞાન નથી, તેમાં (પરમાર્થનું જ્ઞાન કરાવવાવાળા) શ્રી અરિહંતો જ છે. એ વિદ્વાનોની પ્રવૃત્તિ પણ થતી નથી. એ કારણે ચૂલિકા સિવાયનો કારણે સૌથી પ્રથમ નમસ્કાર તેઓને જ કરવો જોઇએ. લોકમાં શ્રી નમસ્કાર મંત્ર, એ અપૂર્ણ અને વિદ્વાનોની પ્રવૃત્તિ માટે
પદ
શ્રીમતી લક્ષ્મીબેન હંસરાજ વીજપોર (કચ્છ કપાયા-સાયન)
હસ્તે શ્રીમતી ભારતીબેન નવીનચંદ્ર
