________________
મUTIફવગતો મUIનીવો મUTTઘો 1 નવકારમંત્રનો વિચ્છેદ થશે, પરંતુ મહાવિદેહક્ષેત્ર કે જ્યાં તથા વિ તે પઢતા, ફવિનિમુનમુનવારો || સદાચ ચોથા આરા જેવી સ્થિતિ પ્રવર્તે છે, જ્યાં કાયમ
(આ કાળ અનાદિ છે, આ જીવ અનાદિ છે અને આ તીર્થંકર પરમાત્માઓ વિચારે છે અને જ્યાં મોક્ષમાર્ગ, જૈન ધર્મ પણ અનાદિ છે. જ્યારથી એ છે ત્યારથી આ જિન કેવળજ્ઞાન, નિર્વાણ માટેનાં દ્વાર નિરંતર ખુલ્લાં જ છે ત્યાં નમસ્કાર (નવકારમંત્ર) ભવ્ય જીવો વડે ભણાય છે.) નવકારમંત્રનો ક્યારેય વિચ્છેદ થતો નથી. ત્યાં શાશ્વતકાળને
આમ આ ગાથામાં કહેવામાં આવ્યું છે તે પ્રમાણે માટે નવકારમંત્ર વિદ્યમાન જ છે. માટે જ આવશ્યક ચૂર્ણિમાં કાળ અનાદિ છે, જીવ અનાદિ છે, જૈનધર્મ અનાદિ છે અને કહ્યું છે : તે પ્રમાણે નવકારમંત્ર પણ અનાદિ છે.
जदा हि भरहेरवएहिं दुच्छिज्जति । જેવી રીતે અરિહંત પરમાત્માનું પદ અને સ્વરૂપ શાશ્વત तथा वि महाविदेहे अवुच्छिन्नो ।। છે તેવી જ રીતે સિદ્ધ ભગવંત, આચાર્ય ભગવંત, ઉપાધ્યાય (જ્યારે ભારત અને ઐરાવતક્ષેત્રોમાંથી તે વિચ્છેદ ભગવંત અને સાધુ ભગવંતનાં પદ અને સ્વરૂપ પણ શાશ્વત પામે છે, ત્યારે પણ મહાવિદેહ ક્ષેત્રમાં તે અવિચ્છિન્ન રહે છે.) છે, અનાદિ-અનંત છે. નવકારમંત્રમાં અરિહંત ઉપરાંત સિદ્ધ, મહાવિદેહક્ષેત્રમાં નવકારમંત્ર નિત્ય બોલાય છે, આચાર્ય, ઉપાધ્યાય કે સાધુને કરાતા નમસ્કારમાં પણ કોઇ ભણાય છે. “નમસ્કાર ફલ પ્રકરણ’ નામના ગ્રંથમાં એના એક જ નિશ્ચિત વ્યક્તિને નમસ્કાર નથી, પણ અનાદિ અનંત કર્તા એટલે જ કહે છે : કાળના તે તે સર્વેને નમસ્કાર છે. એટલે જ્યાં જ્યાં અને सव्विसयं विजयाणं पवराणं जत्थ सासओ कालो । જ્યારે જ્યારે આ પંચ પરમેષ્ઠિ હોય ત્યાં ત્યાં અને ત્યારે तत्थ वि जिण नवकारो इय एस पढिज्जइ निच्चं ।। ત્યારે તે સર્વને નમસ્કાર છે. એટલા માટે જ કવિ કુશળ લાભ
(એકસો સાઠ વિજયો (મહાવિદેહક્ષેત્રની) કે જ્યાં કહ્યું છે કે, “નવકારતણી કોઇ આદિ ન જાણે.” આમ નવકાર મંત્ર કાળ શાશ્વત છે ત્યાં પણ આ જિનનમસ્કાર નિત્ય ભણાય છે.) અનાદિ કાળથી સિદ્ધ થયેલો શાશ્વત મંત્ર છે. માટે જ કુશળલાભ સૈકાઓ પૂર્વે જ્યારે મુદ્રિત ગ્રંથો ન હો તો અને વાચક નવકારમંત્રના છંદમાં એનો મહિમા વર્ણવતાં કહે છે : અભ્યાસ તથા સંશોધનની સર્વ સામગ્રી સુલભ ન હોતી,
નિત્ય જપીએ નવકાર, સાર સંપત્તિ સુખદાયક, ત્યારે એક સંપ્રદાયમાં એવો મત પ્રર્વત્યો હતો કે નવકાર સિદ્ધ મંત્ર એ શાશ્વતો, એમ જપે શ્રી જગનાયક.” મંત્ર સૌ પ્રથમ ‘ષખંડાગમ' ગ્રંથમાં જોવા મળે છે. માટે એ
કોઇકને કદાચ એમ પ્રશ્ન થાય કે નવકારમંત્ર અનાદિ ગ્રંથના રચયિતા પુષ્પ દન્તાચાર્યે નવકાર મંત્રની રચના છે તે તો સમજાય છે, પરંતુ તે નિત્ય છે, અનંત છે, શાશ્વત કરી છે પરંતુ પીરસ્ય અને પાશ્ચાત્ વિદ્વાનોએ ગઇ સદીમાં કાળ માટે રહેશે એમ કહેવાય ? કારણ કે આ અવસર્પિણીનો હસ્તપ્રતો શિલાલેખ ઇત્યાદિના આધારે જે અધિકૃત સંશોધન પાંચમો આરો પૂરો થયા પછી છઠ્ઠા આરામાં જો ધર્મ જ નહિ કર્યા છે તે દર્શાવે છે કે નવકાર મંત્રના ઉલ્લેખો એથી પણ રહે, તો નવકારમંત્ર ક્યાં રહેશે ? છઠ્ઠો આરો પૂરો થયા પ્રાચીન કાળમાં મળે છે. એટલે પુષ્પદન્તાચાર્યે નવકાર મંત્રની પછી ફરી ઉત્સર્પિણી કાળ આવે ત્યારે માનો કે નવકારમંત્ર રચના કરી છે એવો મત હવે સ્વીકાર્ય રહ્યો નથી. આ તો ફરીથી ચાલુ થાય તો પણ એટલો કાળ તો એનો વિચ્છેદ ઉપલબ્ધ સામગ્રીની વાત થઇ પરંતુ કાળના પ્રવાહમાં નષ્ટ થયો એટલે કે એનું સાતત્ય તુટ્યું એમ ન કહી શકાય ? તો થઈ ગયેલી સામગ્રીનું પ્રમાણ અનેક ગણું છે. માટે જ કવિ પછી એની નિત્યતા, શાશ્વતતા ક્યાં રહી ? આ પ્રશ્નનો કુશળલાભ વાચકે કહ્યું છે તેમ “નવકાર તણી આદિ કોઇ ન જાણે.” ઉત્તર એ છે કે નવકારમંત્રની નિત્યતા કે શાશ્વતતા જે કહેવામાં આમ જિનશાસનના અને ચૌદ પૂર્વના સારરૂપ આવી છે તે ચૌદ રાજલોકની દૃષ્ટિએ કહેવામાં આવી છે. પંચમંગલ મહાગ્રુત મંત્ર શિરોમણિ નવકાર મંત્ર અનાદિ છઠ્ઠા આરામાં ભરતક્ષેત્ર અને ઐરાવત ક્ષેત્રમાંથી એટલો કાળ સંસિદ્ધ, નિત્ય, શાશ્વત અને અવિનાશી છે.
સ્વ. શાહ છોગાલાલજી બતાજી (નાંદીયા, રાજસ્થાન-કોલાબા/મુંબઇ)
