________________
૩૮
કેવલિભક્તિવ્યવસ્થાપનહાગિંશિકા/શ્લોક-૧૩ અંત સુધી રહેનાર એવા વેદનીયકર્મને દગ્દરજ્જુ સમાન કહીને કેવલીને સુધા નથી, માટે કેવલી કવલભોજન કરતા નથી, તેમ કહે છે.
વસ્તુતઃ વેદનીય કર્મનો વિપાક કેવલીને છે, તે શાસ્ત્રસિદ્ધ છે. ત્યાં દિગંબર શંકા કરે છે કે તો પછી આવશ્યકવૃત્તિ આદિમાં ભવોપગ્રાહી કર્મોનું કેવલીને દગ્ધરજુ કલ્પપણાનું કથન કેમ સંભળાય છે ? તેનો ઉત્તર શ્લોકના ઉત્તરાર્ધથી આપતાં ગ્રંથકારશ્રી કહે છે – આવશ્યકવૃત્તિ આદિમાં કેવલીના ભવોપગ્રાહી કર્મોનું દધરજજુ સમાનનું કથન કઈ અપેક્ષાએ છે, તેનું ગ્રંથકારશ્રી દ્વારા સ્પષ્ટીકરણ :
કેવલીને ભવોપગ્રાહિકર્મ આ ભવ સુધી ચાલે તેટલી કે તેથી વધુ સ્થિતિશેષવાળાં છે, પરંતુ અન્ય ભવની નિષ્પત્તિનાં કારણ નથી.
જેમ અન્ય સંસારી જીવોને આયુષ્ય, વેદનીયાદિકર્મો અઘાતી હોવા છતાં અન્ય ભવની નિષ્પત્તિનાં કારણ છે, તેવા આયુષ્ય, વેદનીયાદિ કર્મો કેવલીને નથી, તે અપેક્ષાએ આવશ્યકવૃત્તિ આદિમાં ભવોપગ્રાહી ચાર અઘાતિકર્મોને દગ્ધરજજુ સમાન કહ્યાં છે.
અહીં ટીકામાં સ્થિતિશેષાદ્યપેક્ષે કહ્યું, તેમાં સ્થિતિશેષાદિમાં આદિ' પદથી ઘાતીના સાંનિધ્યમાં અઘાતિપ્રકૃતિ પણ ઘાતી જેવી છે, તેનું ગ્રહણ કરવું. તેથી એ પ્રાપ્ત થાય કે ઘાતિપ્રકૃતિના અભાવમાં કેવલીની અઘાતિપ્રકૃતિ ઘાતી જેવી નથી. માટે ઘાતિકર્મના સાંનિધ્યમાં અઘાતિપ્રકૃતિઓ જે રીતે અન્ય ભવના આરંભનું કારણ બને છે, તે રીતે અઘાતિપ્રકૃતિઓ અન્ય ભવના આરંભનું કારણ બનતી નથી. માટે કેવલીની અઘાતી ભવોપગ્રાહિ પ્રકૃતિને આવશ્યકાદિની વૃત્તિમાં દગ્દરજ્જુ જેવી કહેલ છે. કેવલીનાં ભવોપગ્રાહી કર્મો સ્થિતિશેષાદિની અપેક્ષાએ દધરજુ સમાન નથી, પરંતુ રસની અપેક્ષાએ દગ્ધરજુ સમાન છે, માટે કેવલીને ભુક્તિ નથી, એ પ્રકારના દિગંબરના કથનનું નિરાકરણ :
અહીં દિગંબરો કહે કે કેવલીનાં ભવોપગ્રાહી કર્મોને સ્થિતિશેષાદિની અપેક્ષાએ દગ્દરજ્જુ સમાન કહ્યાં છે, તેમ સ્વીકારવાને બદલે, રસની અપેક્ષાએ દગ્ધરજુ
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
