________________
પ૧
કેવલિભક્તિવ્યવસ્થાપન દ્વાચિંશિકા/બ્લોક-૧૬ ટીકાર્ચ -
યત્ન ..... અવર્ણનાત, યત્ન વગર-તાલુ-ઓષ્ઠાદિ વ્યાપારજનક પ્રયત્ન વગર, નિસર્ગથી=સ્વભાવથી, ભગવાનની દેશના=તીર્થંકરની દેશના, જો ઈચ્છાય છે, તો ભૂજ્યાદિક તે પ્રમાણે જEયત્ન વગર જ થાય. ઉભયમાં ઉભય પક્ષમાં અર્થાત્ દેશનાદિરૂપ અને ભુક્યાદિરૂપ ઉભયપક્ષમાં, દષ્ટબાધા સમાન છે; કેમ કે ભક્તિની જેમ દેશનાનું પણ યત્ન વગર ક્યાંય પણ અદર્શન છે.
અહીં પૂર્વપક્ષી કહે કે કવલાહારરૂપ ભુક્તિ ચેષ્ટાવિરોષ છે, અને જે ચેષ્ટાવિશેષથી કૃત્ય થતું હોય ત્યાં યત્ન અવશ્ય હોય છે. માટે યત્ન વગર ભક્તિનો સંભવ નથી. તેથી ગ્રંથકારશ્રી બીજો હેતુ કહે છે –
વેવિશેષે સાત્િ ! અને ચેષ્ટાવિશેષમાંeભુક્તિરૂપ ચણવિશેષમાં, યત્નના હેતુપણાના કલ્પનનું, ઉભયમાં=ભુક્તિ અને દેશના બંનેમાં, સામ્ય= સમાનપણું છે. ૧૬ યત્ન થી સાત્ સુધીના મૂળ શ્લોકના કથનનો ભાવાર્થ :
દિગંબરો કેવલીની દેશના નિસર્ગથી સ્વીકારે છે અને કહે છે કે યત્નથી દેશના સ્વીકારવામાં આવે તો યત્ન ઇચ્છાપૂર્વક હોય છે અને ઇચ્છા મોહસ્વરૂપ છે, તેથી તીર્થંકરની દેશનાદિની પ્રવૃત્તિ યત્નથી નથી, પરંતુ નિસર્ગથી તીર્થકરની દેશના છે. તેને ગ્રંથકારશ્રી કહે છે –
જો બોલવાના વ્યાપારરૂપ યત્ન વગર નિસર્ગથી તીર્થંકરની દેશનાદિ છે તેમ સ્વીકારી શકાય, તો દેહધારણ માટે નિસર્ગથી કેવલીને ભક્તિ આદિ છે, તેમ સ્વીકારી શકાય.
અહીં દિગંબરો કહે છે તેમ સ્વીકારવામાં દૃષ્ટબાધા છે. તો ગ્રંથકારશ્રી કહે છે કે દેશના પણ પ્રયત્ન વગર થાય છે, તેમ સ્વીકારવામાં દૃષ્ટબાધા સમાન છે.
અહીં દિગંબર કહે કે કવલથી આહાર ગ્રહણ કરવારૂપ ચેષ્ટાવિશેષમાં યત્નનું હેતુપણું છે, તો તેની જેમ જ ઉપદેશની પ્રવૃત્તિરૂપ ચેષ્ટાવિશેષમાં બોલવાના યત્નસ્વરૂપ હેતુવિશેષ છે, તેમ બંને જગ્યાએ સમાન રીતે સ્વીકારી શકાય છે. માટે કેવલીને ભુક્તિ નથી, એમ કહેવાનું દિગંબરનું વચન મિથ્યા છે.
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
