________________
૭૫
કેવલિભુક્તિવ્યવસ્થાપનદ્વાચિંશિકા/શ્લોક-૧૯
દિગંબરોનો આશય એ છે કે અપ્રમત્ત મુનિઓ આત્માના શુદ્ધ ભાવમાં સદા લીન હોય છે, અને જેઓ આત્માના શુદ્ધ ભાવમાં લીન થઈને સદા ધ્યાનમાં પ્રવૃત્તિ કરી શકતા નથી, તેઓમાં અપ્રમત્તગુણસ્થાનક નથી. માટે આત્માથી ભિન્ન એવા આહારાદિની પ્રવૃત્તિનો સર્વથા ઉપર=અભાવ, થાય ત્યારે અપ્રમત્તગુણસ્થાનકની પ્રાપ્તિ થાય. આ વચન પણ દિગંબરનું યુક્ત નથી; કેમ કે પ્રમત્તગુણસ્થાનકમાં આરબ્ધ એવી આહારની પ્રવૃત્તિનો અસંગભાવથી નિષ્ઠાનો અવિરોધ છે.
આશય એ છે કે આત્માથી ભિન્ન એવી આહારગ્રહણની કે વસ્ત્રગ્રહણની પ્રવૃત્તિ ધ્યાનરૂપ નથી, તેથી પ્રમત્તગુણસ્થાનકમાં તે પ્રવૃત્તિનો પ્રારંભ થઈ શકે છે. આમ છતાં પ્રારંભ થયેલી એવી તે આહારગ્રહણની પ્રવૃત્તિના કાળમાં અસંગભાવ ફુરણ થાય તો અપ્રમત્તગુણસ્થાનક આવી શકે છે. તેથી આહારગ્રહણની પ્રવૃત્તિનો પ્રારંભ કર્યા પછી આહારની પ્રવૃત્તિના કાળમાં પણ અપ્રમત્તગુણસ્થાનક આવી શકે છે. આથી જ આહાર વાપરતાં વાપરતાં પણ કેટલાક મહાત્માઓને કેવલજ્ઞાનની પ્રાપ્તિ થયેલ છે.
આનાથી એ ફલિત થાય છે કે છઠ્ઠા પ્રમત્તગુણસ્થાનકની બે ભૂમિકાઓ છે : (૧) પ્રમત્તગુણસ્થાનકે રહેલા મુનિઓ સાવધાન ન હોય તો આહારાદિની પ્રવૃત્તિથી તેઓને અતિચાર પ્રાપ્ત થાય છે.
(૨) પ્રમત્તગુણસ્થાનકમાં રહેલા અપ્રમાદી મુનિઓ આહારની પ્રવૃત્તિનો પ્રારંભ કરે છે ત્યારે, શુદ્ધ આત્મામાં નિષ્ઠા પામવાને અનુકૂળ ધ્યાનમાં ઉદ્યમવાળા નથી, તેથી અપ્રમત્તગુણસ્થાનકમાં નથી; તોપણ આહારગ્રહણની પ્રવૃત્તિના પ્રારંભકાળમાં શાસ્ત્રવચનથી ભાવિત થઈને કે સમતાના પરિણામથી ભાવિત થઈને આહારગ્રહણની પ્રવૃત્તિ કરે છે માટે તેઓને ક્રિયાના પ્રારંભકાળમાં પ્રમત્તગુણસ્થાનક છે, તોપણ અતિચારને પેદા કરાવે તેવો પ્રમાદ નથી; અને આહારની પ્રવૃત્તિના કાળમાં તેઓ અસંગભાવના પ્રકર્ષવાળા થાય તો અપ્રમત્તગુણસ્થાનક પણ પ્રાપ્ત કરી શકે છે, તેથી આહારની નિષ્ઠા=સમાપ્તિ, અસંગભાવથી જેઓને થાય છે, તેઓ આહાર કરતી વખતે પણ અપ્રમત્તગુણસ્થાનકે રહેલા છે.
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
