________________
કેવલિભુક્તિવ્યવસ્થાપનદ્વાચિંશિકા/બ્લોક-૨૧
૭૯ જિલ્વેન્દ્રિય સાથે આહારના પુદ્ગલનો સંપર્ક થવાથી જો કેવલીને મતિજ્ઞાન સ્વીકારવાની આપત્તિ દિગંબરો આપે, તો કેવલી કોઈ સ્થાનમાં બેઠા હોય તે વખતે કોઈક પુષ્પાદિની સુગંધ ત્યાં વર્તતી હોય તો તે પુષ્પને આશ્રયીને ધ્રાણેન્દ્રિયના તર્પણની પ્રાપ્તિ પણ કેવલીને થાય અર્થાત્ જેમ સંસારી જીવોને તે પુષ્યની સુગંધથી ઘ્રાણેન્દ્રિયનો અનુગ્રહ પ્રતીત થાય છે, તેમ કેવલીને પણ તે પુષ્પની સુગંધથી ધ્રાણેન્દ્રિયના તર્પણનો યોગ પ્રાપ્ત થાય, અથવા સમવસરણમાં દેવોની પુષ્પવૃષ્ટિથી કેવલીને પણ ધ્રાણેન્દ્રિયના તર્પણનો યોગ પ્રાપ્ત થાય, અને તેના કારણે કેવલીને ધ્રાણેન્દ્રિયનું મતિજ્ઞાન માનવાનો પ્રસંગ આવે.
જો દિગંબરો કહે કે તે પુષ્પોની ગંધથી કેવલીને ધ્રાણેન્દ્રિયનું મતિજ્ઞાન થતું નથી, તો તેની જેમ આહારના પગલોથી પણ કેવલીને રાસન મતિજ્ઞાન થતું નથી, તેમ સ્વીકારી શકાય. માટે દિગંબર કહે છે કે ભક્તિથી કેવલીને રાસન મતિજ્ઞાનનો પ્રસંગ છે માટે કેવલી કવલભોજન કરતા નથી, તે દિગંબરનું કથન અયુક્ત છે. વિશેષાર્થ :
અહીં વિશેષ એ છે કે છદ્મસ્થ જીવોને જે જે ઇન્દ્રિયો સાથે વિષયોનો સંપર્ક થાય અને તે વિષય સાથે ઉપયોગનું પ્રતિસંધાન થાય તો તે વિષયોનું તે તે ઇન્દ્રિયો દ્વારા મતિજ્ઞાન થાય છે, અને જો ઉપયોગનું પ્રતિસંધાન ન થાય તો તે વિષયોનું તે તે ઇન્દ્રિયો દ્વારા મતિજ્ઞાન થતું નથી.
વળી કેવલીભગવંતને તો છદ્મસ્થની જેમ મન દ્વારા ઉપયોગ વર્તતો નથી, પરંતુ કેવલજ્ઞાનથી સદા સર્વ જ્ઞેયનું જ્ઞાન વર્તે છે. તેથી તેમને કોઈપણ ઇન્દ્રિયો સાથે વિષયોનો સંપર્ક થાય, ત્યારે તે વિષય દ્વારા ઇન્દ્રિયોને અનુગ્રહ કે ઉપઘાત થઈ શકે અર્થાત્ તે વિષય દેહને અનુગ્રહકારી હોય તો સાતા થાય અને તે વિષય દેહને ઉપઘાતકારી હોય તો અસાતા થાય.
જેમ અગ્નિનાં પુગલોનો દેહની સાથે સંપર્ક થાય તો કેવલીને પણ અસાતાનો અનુભવ થાય; પરંતુ જેમ છબસ્થ જીવોને અગ્નિમાં રહેલ ઉષ્ણતાના સ્પર્શનો અનુભવ તેની સાથે ઉપયોગ જોડાવાથી સ્પાર્શનમતિજ્ઞાનરૂપે થાય છે, તેમ કેવલીના દેહનો અગ્નિ સાથે સંપર્ક થાય ત્યારે દેહને અગ્નિનાં પુદ્ગલોકૃત
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
