________________
૯૩
કેવલિભક્તિવ્યવસ્થાપનદ્વાચિંશિકા/બ્લોક-૨૨-૨૩ ભુક્તિકાળમાં ધ્યાન અને તપનો વ્યય થાય, અને કેવલીને સદા ધ્યાન અને સદા તપ વર્તે છે માટે કેવલીને ભક્તિ નથી. તેને ગ્રંથકારશ્રી કહે છે –
ભુક્તિકાળમાં કેવલીને ધ્યાન અને તપ અસંભવી છે, અને ભક્તિકાળ પછી કેવલીને જે ધ્યાન અને તપ સંભવી છે, તે અક્ષત છે.
આશય એ છે કે કેવલીને યોગનિરોધકાળમાં અને દેહત્યાગકાળમાં ધ્યાન અને તપ હોય છે અર્થાત્ જ્યારે દેહ છોડવાનો કાળ નજીક આવે ત્યારે કેટલાક તીર્થકરો માસક્ષમણ કે અઠ્ઠમ તપ કે છઠ્ઠાદિ તપ કરે છે, તે દેહના અપવર્ગકાળમાં કેવલીને તપ છે, અને તેમાં ગુણસ્થાનકે યોગનિરોધનો પ્રારંભ કરે ત્યારે શુક્લધ્યાનનો ત્રીજો પાયો શરૂ થાય છે તે ધ્યાનરૂપ છે, અને યોગનિરોધકાળમાં શુક્લધ્યાનનો ચોથો પાયો છે. આ બે કાળમાં કેવલીને ધ્યાન હોય છે, એ સિવાય કેવલીને ધ્યાન હોતું નથી, તેથી ભુક્તિકાળમાં અર્થાત્ જ્યાં સુધી દેહને ટકાવવા માટે ભોજન કરવાનું કેવલી માટે આવશ્યક છે તે રૂપ ભુક્તિકાળમાં, કેવલીને કોઈ ધ્યાન નથી અને કોઈ તપ નથી; પરંતુ ભક્તિકાળ પૂરો થાય ત્યાર પછી દેહનો ત્યાગ કરવાનો કાળ આવે ત્યારે કેવલી અંતિમ તપ કરે છે, અને યોગનિરોધનો કાળ આવે ત્યારે બે પ્રકારના શુક્લધ્યાનમાં કેવલી યત્ન કરે છે. તેથી કેવલીને ભુક્તિકાળમાં નહિ વર્તતા અને દેહત્યાગકાળમાં અને યોગનિરોધકાળમાં વર્તતા એવા ધ્યાન અને તપ અક્ષત છે.
અહીં દિગંબર કહે કે કેવલીને કેવલજ્ઞાન થાય છે ત્યારથી કેવલી સ્વભાવમાં રહેનારા છે, તેથી કેવલીને સ્વભાવમાં સમવસ્થિતિરૂપ ધ્યાન છે, અને આહારના ત્યાગરૂપ તપ છે, અને આવું ધ્યાન અને આવો તપ કેવલીને કેવલજ્ઞાનની પ્રાપ્તિકાળથી વર્તે છે, માટે જો કેવલીને ભુક્તિ સ્વીકારવામાં આવે તો પરદ્રવ્યની પ્રવૃત્તિ કરવાથી સ્વભાવમાં સમવસ્થિતિરૂપ ધ્યાનનો વ્યાઘાત થાય, અને આહારમાં અપ્રવૃત્તિ કરવારૂપ તપનો વ્યાઘાત થાય, તેથી કેવલીને કવલભોજન સ્વીકારી શકાય નહિ. તેને ગ્રંથકારશ્રી કહે છે -
જેમ કેવલી વિહારાદિ પ્રવૃત્તિ કરે છે, તે પ્રવૃત્તિથી સ્વભાવમાં સમવસ્થિતિરૂપ ધ્યાનનો અને તપનો વ્યાઘાત થતો નથી, તેમ ભક્તિથી પણ કેવલીને સ્વભાવમાં સમવસ્થિતિરૂપ ધ્યાનનો અને તપનો વ્યાઘાત થતો નથી.
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
