________________
ગુણસ્થાનકનું સ્વરૂપ
નિદ્રામાં તત્ત્વચિંતન ચાલતું હોય, પ્રમાર્જના આદિના ઉપયોગના સંસ્કાર હોય તેથી ઇન્દ્રિયોના વિષયમાં વર્તતો હોવા છતાં જેમ અપ્રમત્ત કહેવાય છે તેમ નિદ્રામાં પણ અપ્રમત્ત ગુણસ્થાનક હોય છે. એટલે તત્ત્વચિંતન કરતાં કરતાં નિદ્રા આવે તો નિદ્રાવસ્થામાં પણ વારંવાર જ્ઞાનના ઉપયોગવાળો થવાથી અપ્રમત્ત કહેવાય.
૩૫
કાળ— જ. ૧ સમય. ઉત્કૃષ્ટ - અંતર્મુહૂર્ત
અહીં પણ પ્રમત્ત ગુણની જેમ કાળ જાણવો. આ બંને ગુણસ્થાનકમાં જીવ પરાવર્તમાન કરતો સેંકડો વખત પ્રાપ્ત કરે છે. તેથી બંનેનો સંયુક્ત કાળ પણ જ. અંતર્મુહૂર્ત, ઉત્કૃષ્ટ દેશોન પૂર્વક્રોડ વર્ષ.
જો કે ઉપયોગવંત આત્મા પ્રમત્ત ગુણમાં થોડો ટાઇમ (નાનું અંત૦) રહે અને અપ્રમત્તમાં ઘણો ટાઇમ (મોટું અંત૦) રહે. પ્રમાદવંત આત્માને તે ઉલ્ટા ક્રમ વડે જાણવું, જેથી ઉત્કૃ દેશોન પૂર્વક્રોડવર્ષ કુલ પ્રમત્તનો કાળ જ અંત, તેમજ અપ્રમત્તનો કાળ જ અંત૦ અને અપ્રમત્તનો કાળ ઉત્કૃ૦ દેશોન પૂર્વક્રોડ વર્ષ હોય એમ પણ બને.
અહીં ઉપશમશ્રેણી અથવા ક્ષપકશ્રેણી ચડનાર આત્મા યથાપ્રવૃત્તકરણ કરે છે. ત્યારબાદ ઉત્તરોત્તર ચડતા પરિણામવાળો હોય તો અપૂર્વગુણમાં અપૂર્વકરણ કરે છે. નહી તો સ્થિર અથવા પતિત પરિણામી હોય તો શ્રેણી ચડે નહી. તેથી શ્રેણી અપૂર્વકરણથી કહેવાય છે.
[૮.] અપૂર્વકરણ ગુણસ્થાનક–
પૂર્વે ક્યારેય ન આવ્યો હોય એવો વિશુદ્ધ, અપૂર્વ અધ્યવસાય જ્યાં વર્તે છે તેવા જીવોનું જે ગુણ તે અપૂર્વકરણ ગુણસ્થાનક કહેવાય છે. ઉપશમ શ્રેણીવાળો અને ક્ષપકશ્રેણીવાળો જીવ યથાપ્રવૃત્તકરણ પછી અપૂર્વકરણ કરે છે. તેથી જ શ્રેણીમાં અપૂર્વકરણ કરે તે વખતનું ગુણસ્થાનક તે અપૂર્વકરણ ગુણસ્થાનક કહેવાય.
