Jivtattva Vichar

Author(s): Chimanlal Dalsukhbhai Shah
Publisher: Manivijay Granthmala

Page 7

અપનાવ્યું છે તેથી સંસારમાં જન્મમરણ કર્યા જ કરે છે અને અનેક દુઃખદ પરિસ્થિતિઓને પણ અનુભવ કરી રહ્યો છે. આ દુઃખની પરંપરામાંથી મુક્ત થવા જીવે છવ અને કર્મ એ દરેકને સાચી રીતે ઓળખવું જોઈએ અને કર્મ એ છવના મિત્ર નથી પરંતુ દુશ્મન છે એ માન્યતા મટીને શ્રદ્ધા બનશે ત્યારે જ આત્માની સાથેના કર્મનું એકમ તૂટશે, કર્મના બંધનથી મુક્ત થવા પ્રયત્નશીલ બનશે અને છેવટે શાશ્વત સુખને ભક્તા બનશે. આ કારણે જ દરેકને છવ અને કર્મના તલસ્પર્શી જ્ઞાનની જીવનમાં અનિવાર્ય આવસ્યતા છે. આ વિચારેજ "જીવતત્વ વિચાર લખવા પ્રેરાય છું.
જીવતા વિચારમાં સંસારી જીવના (૧) સ્થાવર (સ્વયં હલન ચલન કરવાની શકિત વિનાના અને (૨) ત્રસ (સ્વયં હલન ચલન કરવાની શક્તિવાળા) એમ બે પ્રકાર છે. પોતાને પડતા દુઃખ અને ત્રાસથી બચવા ત્રસ જીવ ગતિ કરી શકે છે તે સ્વાનુભવની વસ્તુ હઈ તેમાં છવ હેવાની પ્રતીતિ તે થઇ શકે છે. પરંતુ સ્થાવર જીવ પોતાને પડતા ઠંડી ગરમી, ત્રાસ આદિથી બચવા સ્વયં ગતિ કરી શકતા નથી તેથી તેમાં જીવની સંભાવના કેમ હોઈ શકે. આ બાલબુદ્ધિજનોને મૂંઝવે તે પ્રશ્ન છે.
“જીવતત્વ વિચાર માં સ્થાવર છવના પાંચ પ્રકાર કહ્યા છે (૧) પૃથ્વીકાય, (૨) અપકાય, (૩) તેઉકાય, () વાયુકાય અને (૫) વનસ્પતિકાય; તેમાંના (૧) પૃથ્વીકાય, (૨) અપકાય, (૩) તેઉકાય અને () વાયુકાય એ દરેકના (૧) સમ્ અને (૨) બાદર એમ બે પ્રકાર છે. પાંચમા વનસ્પતિકાયના પણ બે પ્રકાર છેઃ (૧) સાધારણ વનસ્પતિકાય (અનંતકાથ) અને (૨) પત્યેક વનસ્પતિકાય; તેમાંના સાધારણ વનસ્પતિકાયના બે પ્રકાર છેઃ (૧) સૂક્ષ્મ અને (૨) બાદર, પ્રત્યેક વનસ્પતિકાય એ તો બાદર જ છે.
પ્રત્યેક વનસ્પતિકાય અને બાદર સાધારણું વનસ્પતિકાય એ