________________
અભ્યાસ પછી એ તટસ્થતા આવે છે. અનુકૂળ હો કે પ્રતિકૂળ હો, પણ દરેક પ્રસંગે ચિત્તમાં સમતા રાખવી એ કંઈ ભાષણોથી કે વાતોથી ન થાય. શઠતા પ્રત્યે શઠતા કરવી એ સંસારનું કામ છે, શઠતા પ્રત્યે પ્રણ સૌજન્ય દાખવવું એ સાધુતાનું કામ છે. આ સમતા એટલે સાધુતા.
આત્મા અમર હોવા છતાં વારંવાર મોતના વિચાર આવે છે. માણસને થાય છે કે અણધાર્યું મોત આવી જાય તો શું થાય ? ચિંતા થાય છે ને ? જે વસ્તુ બનવાની છે છતાં નથી બનવાની એમ ભ્રમમાં રહીએ છીએ. આનું નામ માયા. મૃત્યુ એ દેહ માટે એક હકીકત છે. દેહ મ૨વાનો છે, હું મરવાનો નથી. હું તો ક્યાંક જઈને રહેવાનો છું.
આપણા સ્વાધ્યાયમાં આવતા એક ભાઈએ હમણાં પિતાનું છત્ર ગુમાવ્યું. એ ભાઈ મને મળવા આવ્યા ત્યારે એમણે એક પ્રશ્ન કર્યો, “મને સમજાતું નથી કે માણસ મરવાનો છે એમ જાણવા છતાં હું મરવાનો જ નથી એમ સમજીને ચોવીસે કલાક પ્રવૃત્તિઓ શા માટે કરે છે ? મેં પિતાને ગુમાવ્યા, થોડા વખત પહેલાં માને ગુમાવ્યાં, તેમ છતાં પણ આ શોકનો આંચકો માત્ર ઘડીભર લાગી ગયો. જેમ ઘોડો ચણા ખાતો હોય અને વચમાં કાંકરો આવે તો ખાતા ખાતાં એકદમ મોટું ઊંચું કરે, જરા ઘડીભર અટકી જાય, પણ પાછો એ કાંકરો પેટમાં ઊતરી જાય એટલે એ ચણાને તબિયતથી ચાવતો જ હોય છે. એવી આ સંસારીઓની અવસ્થા છે. જ્યારે કોઈક બનાવ બને, કોઈકનું મત્યુ આવે ત્યારે ઘડીભર વૈરાગ્યનો રંગ લાગી જાય છે, જેમ ચણામાં પેલો કાંકરો આવે તેમ. પણ પાછો એ કાંકરો આગળ ધકેલાઈ જતાં માણસ હતો એવો ને એવો કેમ થઈ જાય છે ? આવું કેમ બને છે ? પિતા ગયા છે એટલે મૃત્યુના વિચાર પણ આવે છે પણ પંદર દિવસ વીતી ગયા તો ધીમે ધીમે એ મૃત્યુનો શોક ઓછો થતો ગયો. જે દિવસે પિતાજી મરી ગયા ત્યારે એમ થઈ ગયું કે અમારે પણ જવાનું છે; આમ શા માટે ? એ દિવસે એટલો વૈરાગ્ય આવ્યો પણ પંદર દિવસમાં એ વૈરાગ્ય ઓછો કેમ થઈ ગયો ? અને મને લાગે છે કે બેચાર મહિનામાં તો મૃત્યુનો વિચાર પણ ભુલાઈ જવાશે. તો મારે જાણવું છે કે માણસ મરે છે; મરતાંને જુએ છે; મરેલાંને વળાવે છે; બાળે છે; દાટે છે; દફનાવે છે અને એનું શ્રાદ્ધ પણ કરે છે અને તેમ છતાં પણ પોતે એમ કેમ નથી માનતો કે હું મરવાનો છું. અને મરવાનો છું એમ જો માનતો હોય તો એનું જીવન કેટલું સારું બની જાય.''
મેં એ ભાઈને કહ્યું કે ભાઈ ! આ આત્માને મરવાનો વિચાર આવવાનો જ નથી. આ વિચાર નથી આવતો એમાં એક પરમ સત્ય રહેલું છે. એનું
Jain Education International
પૂર્ણના પગથારે * ૨૦૯
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
