________________
જનયુગ
૪૧૨
અષાઢ-શ્રાવણ ૧૮૯૪ વાળાઓને બોલાવ્યા હતા. પણ તે બાબતમાં હું કંઈ નહિ. એ મને જરા વિચિત્ર લાગ્યું છેવટે હું એ અબે નહિ.
નુમાનપર આવ્યો કે, તે તેમને માટે અશક્ય છે. વળી * કનૈયાલાલનો કોટ હું ફરીથી જોવા માંગું છું,’ મને યાદ છે કે, કહેવાતે “ભયંકર બનાવ બન્યા ત્યારે મેં કહ્યું.
પણ જે હાજર હતા તે ગૃહસ્થોએ ચંદુલાલ તથા કનૈઆવો,’ કહી તેઓ મને અભ્યાસગૃહ તરફ લઈ યાલાલને સાથે જોયા ન હતા. કનૈયાલાલ અંદર ગયા ગયા. તેમણે મને ફોટોગ્રાફ લાવી આપે. હું તે અને ચંદુલાલ બહાર આવ્યા. બારીકાઈથી જોઈ રહ્યા. પછી એક બે પળ મેં હું મારા ડાકટર મિત્ર પાસે ગમે ત્યાંથી વધુ ચંદુલાલ તરફ જોયું. ‘તમારી જગાએ હું હોઉં તે વિગત મળી કે કપાએ હાથ તે બે ત્રણ દિવસ છાપાંવાળાઓને કાંઇ પણ કહે નહિ.” મેં કહ્યું. પાણીમાં રહેલું હતું. ત્યારબાદ જુરીહાઉસમાંથી પણ
કદાચ આજ રાત્રે નહિ,' તે બોલ્યા, “પણ સવારે એક બે ખાનગી બાબતે મળી. પણ હા મારે તમને આવતી કાલે–'
એક બીના પુછવી છે. હાથ તથા ટેબલ કલેથ પર આજ રાત્રે નહિ, અને ભવિષ્યમાં પણ નહિ.” પડેલું લોહી તે તાજું હતું. તે ક્યાંથી આવ્યું ?' હું તેમના તરફ તાકીને જોઈ રહ્યા.
“તે તદન સહેલું હતું,” કનૈયાલાલ બોલ્યા, “મેં કેમ શા માટે નહિ, કહેવું તો પડશે.' ભારપૂર્વક મારા નાક પર મુકી મારી થોડું લોહી કાઢ્યું હતું. હું તેમણે જણાવ્યું.
જ્યારે જોઈએ ત્યારે તેમ કરી શકું છું.' “તમારી મરજી, પણ એમ કરશે તે તમારી
ઠીક છે, મી. કનૈયાલાલ ! તમારી જગાએ હું સ્થિતિ કફેડી થશે,' કહ્યું, “મારી માફક છાપાંવા હાઉં, તે એવી યુક્તિ ન કરું. વસ્તુસ્થિતિ આમ છે, ળાઓ પણ જાણશે કે તમારું નામ ચલાલ નથી . છતાં પણ તમારા પર કામ ચલાવવું જોઈએ કે કેમ ' હાથ લાંબો કરી ઝડપ મારી. તેમના માથા
તેને મેં નિર્ણય નથી કર્યો છતાં મને લાગે છે કે પરની બનાવટી વાળની “વિગ” નીકળી આવી.
તમને મારી સાથે હેડઓફિસમાં લઈ જાઉં તો ઠીક.”
મેં કહ્યું. “તમારી મુછો પણ ધીમેથી ખેંચી કાઢ', કહ્યું, “હું માનું છું કે હું તમારી જગાએ હોઉં તે એમ જે હું ખેંચી કાઢીશ તે કદાચ તમારા હોઠ ઉપરની ન કરું? મેં કંઈપણ ગુન્હો કર્યો નથી. કોઈ માણસ ચામડી પણ થોડી નીકળી આવશે.”
ગુમ થઈ જાય અથવા મરણ પામવાનો ઢોંગ કરે, તેની તેમણે ધીમેથી મુછો ખેંચી કાઢી. મેં ફરીથી
સામે કંઈ કાયદો નથી', કનૈયાલાલે કહ્યું. ફોટોગ્રાફ તરફ જઈ મારી સામે ઉભેલા માણસ
“આજે બપોરે તમારા મિત્રો હાજર હતા, તેઓ તરફ જોયું.
પણ આમાં-” “સાહેબજી, મી, કનૈયાલાલા” મેં કહ્યું, “તમારે “નહી. બીલકુલ નહિ’ કનૈયાલાલ બોલ્યા, શામઘણો સરસ હતો. પરંતુ જોઈએ તે ન ! કેમ દાસ શેઠ બીજાઓ આમાં સામેલ થાય તેવું જરા તમારો શું મત છે ?”
પણું ધારશે નહિ.” એક બે પળ તે તેઓ મુંગાજ બની ગયા. પણ “તે તે હું બરાબર સમજું છું. પરંતુ તમે અને પાછા ખશમીજાજમાં આવી ગયા. “વાહ ! તમે બહુ ચંદુલાલ એકજ હતા ત્યારે 'ચાલાકી બતાવી, તમે શી રીતે શોધી કાઢયું ?'
' તમે અનુમાન કર્યું જ હશે, તે મુજબ એનું તમારે શું કામ છે?' મેં કહ્યું, “હું કહીશ તેઓએ અમને કદી સાથે જોયા નથી હું કેટલાક તે વળી તમે તેને કોઈ નવલકથા લખવામાં ઉપયોગ વખતથી આ યુક્તિ રચવાની ગોઠવણ કરી રહ્યા કરશે. છતાં પણ મને એક બે વાત કહેવાને વાંધો હતો. મારાં છેલ્લાં પુસ્તકનું વેચાણ ધારવા મુજબ નથી. ચંદુલાલ તથા કનૈયાલાલ કદી સાથે જણાતા થયું નહિ. તેથી મેં ધાર્યું કે આ થોડી જાહેરાતથી
યો નથી.
સામે કઈ છે અથવા સ
