________________
નયચંદ્રસૂરિકૃત હમ્મીર મહાકાવ્ય
૪૩૯ કુશળ હતા.૪
દરેક રજપૂત હંમેશાં કલેજામાં કોતરી રાખે છે અને - આ કાવ્યને નાયક રણથંભપુર (રણથંભોર)ને તેનું કડક પાલન કરવાથી જ ઉદયપુરના શીશદીઆ, હમ્મીર ચૌહાણુ છે અને તે હિંદી ગીતમાં પ્રસિદ્ધ બુંદી અને કોટાના હારાના વંશે ઉચ્ચપદ પામ્યા છે. નામ છે. હિંદના તાજા સમયમાં થયેલા જે કેટલાક સવૈઃ શિઝ ચહ્ય ગ્નશૂરવીર પુરૂષોએ મુસલમાન સાથે તલવારથી યુદ્ધ કરી
त्रियो विलासा अपि जिवितं च । પિતાની સ્વતંત્રતાની રક્ષા અર્થે પ્રાણુ આપ્યા તે પૈકી
शकाय पुत्रीं शरणागतांश्चाએક આ હમ્મીર છે. જેઓ હારી ગયા તેઓને પણ
ડઝયચ્છતઃ %િ તૃણમવિના , ઈતિહાસ રસપ્રેરક હોય છે. જે જીતની આશા ન
ટોડ ચોહાણુના વંશ માટે લખે છે કે રાજપૂત છતાં લડે છે-પિતાનું કર્તવ્ય લડવાનું છે એમ ધારીને
વંશો થયા તેમાં બહાદૂરીનાં સર્વોત્તમ કાર્યો આ ચોહાજ માત્ર લડે છે-જૂલની પાસે પોતાની ગર્દન ઝુકા
સુવંશે જ કર્યાનું કહેવું ઘટે. તે વંશમાં હમ્મીર જંવવા પ્રત્યે તિરસ્કાર ધરાવે છે કારણકે તેમ કરવું એ
ભ્યો હતો. તેણે પિતાના વંશની સ્વતંત્રતા જાળવવા.
, તે તે પિતાના પૂર્વજોની રીતિથી વિરૂદ્ધ છે એમ પોતે માને
અને તેની રીતિઓ સાચવવા પ્રયત્ન કર્યો અને પ..
છે તેની રાવત છે,–તે આપણું સહાનુભૂતિ તથા પ્રશંસાને યોગ્ય છે.
તાના શત્રુઓ સાથે યુદ્ધ કરી અમુક વખત સુધી હમ્મીર એ આવું જ પાત્ર છે. કવિ તેને માંધાતા,
અતિશય વિજયી રહ્યા. આમાંની કેટલીક લડાઈઓ તે યુધિષ્ઠિર અને રામની સમાન કક્ષામાં મૂકે છે. આ તેને શરણે આવેલાના રક્ષણ કરવા અર્થે લડવી પડી. કાવ્યાતિશકિત છે, પરંતુ નીચેના શ્લોક પરથી તેની અને તેટલે દરજે તે નિઃસ્વાર્થપણે લડે હતે. ખરે. પ્રશંસા આપણે ઓછી નહી કરી શકીએ અને એ ખબર તે અલાઉદ્દીનના જુલમથી નાસી આવેલા એક મહાનપણાનાં કારણે એટલા બધા ગતિ છે કે તે મેગલે અમીરનું રક્ષણ કરવા કરેલા યુદ્ધમાં પડયે-મર્યો, - + મા. કીર્તને આ પર ટિપ્પણુ લખે છે કે સંભવતઃ “અલાઉદીનના રાજ્યને ત્રીજું વર્ષ થયું ત્યાં એક દરેકને ખબર હશે કે “રાઘવ પાંડવીય કાવ્ય' એવું છે કે
અમીરનું તેણે અપમાન કરવાથી તે અમીરે " હમ્મીરનું જેની દરેક પંકિત રામ અથવા પાંડવો એમ વાંચકની
શરણું લીધું. હમ્મીરને રણથંભોરને કિલ્લે હિંદના ઈચ્છા પ્રમાણે દરેકને લાગુ પાડી શકાય તેમ છે. મને હમણાં
મજબૂત કિલ્લાઓમાંને એક તે વખતે હતે. અદલાથઈ ગયેલા એક જન પંડિત નામે મેઘવિજય ગણિનું સસસંધાન મહાકાવ્ય' નામનું કાવ્ય તુરતમાં બતાવવામાં ઉદ્દીને તે અમીરને પાછો સોંપવાનું હમ્મીરને કહેવરાઆવ્યું છે કે જેને દરેક ક્ષેક રામ, કૃષ્ણ, જિનેરુદ્ર એમ હતો તે હિંદુ રાજાએ ઉદાર હૃદયથી જવાબ આપે
સાતને લાગુ પાડી શકાય છે. પ્રસ્તુત કાવ્યમાં નાદિને કે સૂર્ય પશ્ચિમમાં ઉગે અને સુમેરૂ જમીનદોસ્ત થાય પ્રથમ ઍક પ તિએને ઉદેશીને છે કે જે દિવ્ય પણ અભાગી શરણાંગતે પિતામાં રાખેલા વિશ્વાસને પોતે ન્યાતિમાં હિન્દુ અને જૈન બંને શ્રદ્ધા રાખે છે. બીજા ભંગ નહિ કરે. રણથંભોરને ઘેરો ઘાલવામાં આવ્યે. કમાં નાભિભૂને સંભાર્યા છે કે જેનો અર્થ નાભિ
તે કિલ્લો આખરે હાથ કરવામાં આવ્યો, પણ વીર રાજાના પુત્ર ઋષભદેવ (જેના પ્રથમ તીર્થંકર), અને હિંદુઓના બ્રહ્મ એમ બે થઈ શકે. ત્રી શ્રી પાર્શ્વને
હમ્મીર બચાવ કરતાં ભરાયો અને તેના કુટુંબની
3 છે કે જેને હિંદુ વિણુ માટે ઘટાવી શકે અને જેને
તો સ્ત્રીઓ તેની પાછળ સતી થઈ.” હમ્મીરને આ પિતાના ૨૩મા તીર્થંકર શ્રી પાર્શ્વનાથ માટે લઈ શકે. ચોથા ઇતિહાસ રાજસ્થાનના આવેશ અને પ્રેરણું ભરી વીર. &ાકમાં શંકરવીર વિભુ છે કે જેનો અર્થ મહાદેવ કે બિરદાવલીમાં વધારે કરે છે અને તે સમયના યુગ મહાવીર (૨૪મા તીર્થંકર) થાય. પાંચમા લેકમાં ભાસ્થાન પર ને પ્રકાશ પાડે છે. સશાંતિ છે, કે જેને અર્થ સૂર્ય કે શાંતિનાથ (૧૬ મા
હમ્મીર મહાકાવ્યમાં ૧૪ સર્ગો છે. પહેલા ચારમાં તીર્થકર) થઈ શકે. છઠ્ઠા ઑકમાં સમુદ્ર જન્મા છે કે જે
નાયકના પૂર્વજોને એટલે ચેહાણે કે જેમાંના ઘણા ચંદ્ર કે, સમુદ્રરાજાના પુત્ર નેમિનાથ (૨૨ મા તીર્થંકર)ને બને અર્થમાં લઈ શકાય.
હિદના સાર્વભૌમ રાજા હતા તેમને સંબંધ છે,
