________________
જૈન ધર્મ
૫૨૯
સ્ત્રીય પરિભાષામાં કહીએ તે કર્મનું આગમન તે સાધુઓએ ખાસ પાળવાં જોઈએ. સાધુધર્મમાં (આમ્રવ) રોકવું, અર્થાત જે માર્ગે કર્મ આત્મામાં પ્રવેશ કરતી વેળા અથવા સામાન્ય ભાષામાં કહીયે પ્રવેશ કરે છે તે માર્ગ બંધ કરો (સંવર). સઘળાં તે દિક્ષા લેતી વખતે સાધુ આ વ્રત અંગીકાર કરે કાર્યો કર્મને ઉત્પન્ન કરે છે અને તેથી જીવની સાંપ છે. સાધુઓના સંબંધે આ વ્રતો પંચ “મહાવત’ રાયિક દશા કાયમ રહે છે, પરંતુ જ્યારે મનુષ્ય કહેવાય છે. પરંતુ શ્રાવકોએ તે તો પોતાની સ્થિતિ રાગદ્વેષાદિથી વિમુકત થઈ સમ્યગ ચારિત્રના નિયમોનું અનુસાર પાળવાં જોઈએ; અને તેમની બાબતમાં આ સેવન કરે છે ત્યારે તેનાં કાર્યો એક પળ સુધી કર્મ વતે “અણુવ્રત કહેવાય છે. વધુ સ્પષ્ટ કરીયે તે રૂપે રહી પછી નાશ પામે છે (ઇર્યાપથ). તેથી જ્યાં લગભગ દરેક વસ્તુ છવયુકત માનવામાં આવે સાધુઓના આચારનું સઘળું બંધારણ નવાં કર્મોની છે તેને વિચાર કરીયે તે પહેલું પ્રાણાતિપાત વિરઉત્પત્તિ અટકાવવા અર્થેજ છે. તેજ હેતુ તપથી પણ મણ વ્રત પાળવામાં દરેક કાર્યોમાં ઘણાજ ઉપયોગ સાધી શકાય છે. તપથી જુનાં કર્મોને નાશ વધારે રાખવાનો હોય છે. કોઈ પણ પ્રકારે જીવહિંસા ન જલદી થાય છે.
થાય તે માટે શાસ્ત્રોમાં સાધુઓ માટે અસંખ્ય આ ઉપરથી ફલિત થશે કે જેના નીતિશાસ્ત્ર
નિયમો કરવામાં આવ્યા છે. પરંતુ જો આ નિયમો
શ્રાવકને પાળવાના હોય તો તેનાથી વ્યાપાર થઈ અને સાધુ આચાર એ કર્મના સિદ્ધાંતનું પરિણામ
શકે નહિ. તેથી તેને માટે એ નિયમ છે કે તેણે ગણી શકાય. પરંતુ અતિહાસિક દૃષ્ટિએ તેમના નૈતિક સિદ્ધાંત, સાધુ સંસ્થા અને સાધુઓના આ•
ઇરાદાપૂર્વક, પછી તે ભલે ખોરાક, લાભ, અગર
આનંદ વિગેરે માટે હોય તે પણ હિંસા ન કરવી ચાર ભારતીય પ્રાચીન ધર્મોમાંથી લેવામાં આવ્યા
જોઈએ. એવી જ રીતે અન્ય તે માટે પણ છે, છે; કારણ કે બ્રાહ્મણ સંન્યાસીઓ અને બહેની
શ્રાવકને માટે આ નિયમોની સખ્તાઈ કંઈક ઓછી પ્રણાલિઓ અને સંસ્થાઓ જેની પ્રણાલિ અને
કરવામાં આવેલી છે. શ્રાવકે પણ અમુક સમય સુધી સંસ્થાઓ સાથે મળતી આવે છે. (જુઓ સે. બુ.
નીચલા “શીલવત' અંગીકાર કરીને વધારે કડક આએફ. ધી. ઇસ્ટ. પુ. ૨૨. (૧૮૮૪) પ્રસ્તાવના. પૃ. ૨૨. )
ચાર પાળી શકે. (૧) દિગવિરતિ-અમુક દિશામાં
અમુક હદ સુધી જ જવાનો નિશ્ચય. (૨) અનર્થ ૨. જૈન નીતિશાસ્ત્રનું અંતિમ ધ્યેય નિર્વાણ અથવા દંડ વિરતિ-પિતાની સાથે જે બાબત ખાસ સંબંધ મેક્ષ પ્રાપ્તિનું છે. આ ધ્યેય પ્રાપ્ત કરવાનો માર્ગ સમ્યક ન ધરાવતી હોય તેને ત્યાગ. (૩) ઉપગ પરિભેગ દર્શન, સમ્યકજ્ઞાન, અને સમારિત્ર છે. અલંકારિક પરિમાણ-જશોખ દુર કરવા ઉપરાંત ખાદ્ય, પય ભાષામાં આને “રત્નત્રયી' કહે છે. બે ત્રિરત્ન” અને ઉપભેગની ચીજોનું માપ બાંધી દેવું. (સાથે સંજ્ઞા જુદા અર્થમાં વાપરે છે. એ ગુણે ઉત્પન્ન એટલું જણાવવું જોઈએ કે કંદમૂળ, મધ, તથા કરી શકાય નહિ, પણ ઘાતિ અને અઘાતિ કર્મોનું સુરાપાનને તેમજ ત્રિજનને નિષેધ સાધુ આવરણું દૂર થવાથી સહજ પ્રગટ થાય છે. એ શ્રાવક બને માટે એક સરખો કરવામાં આવ્યો છે) ગણે પ્રત્યક્ષ કરવા માટે સદાચારના નિયમોનું પાલન ઉપર કહેલાં ત્રણ વાને “ગુણવત’ કહે છે અને કરવું જોઈએ અને સગુણ પ્રાપ્ત કરવા જોઇએ. નીચેનાં ચાર વ્રતને “શિક્ષાત્રા' કહે છે. (૪) દેશ તેમાં પંચ મહાવ્રત પ્રથમ આવશ્યક છે. આમાંના વિરત-ચાલવાનો પ્રદેશ સંકુચિત કર. (૫). સાચાર વ્રતો દ્ધ અને બ્રાહ્મણો પણ સ્વીકારે છે. માયિક આ વ્રતથી શ્રાવકે અમુક સમયે સ્થિર જેના પાંચ મહાવ્રતો આ છે-૧ પ્રાણાતિપાત બેસી ધ્યાનમગ્ન થઈ બધાં પાપયુક્ત કાર્યોનાં પરિવિરમણ -મૃષાવાદ વિરમણ ૩-અદત્તાદાન વિરમણ ત્યાગ કરે છે; (૬) પૌષધોપવાસ-શુક્લ પક્ષની ૪ મૈથુન વિરમણ, ૫. પરિગ્રહ વિરમણ આ પાંચ અષ્ટમી ચતુર્દશી, અથવા પૂર્ણિમાના દિવસે અથવા
