________________
૫૫૬
જૈનયુગ
આષાઢ-શ્રાવણ ૧૯૮૩
શ્રી તત્ત્વાર્થ સૂત્ર સંબંધી કેટલાક ચર્ચવાના મુદ્દાઓ.
લખનાર--પડિતજી સુખલાલજી.
૧ જૈન સાહિત્યમાં સંસ્કૃત ભાષાનું ઐતિહાસિક સ્થાન કયારથી ? ભગવાન ઉમાસ્વાતિ પહેલાં સસ્કૃત લેખક કાણુ કાણુ થયા ? ઉમાસ્વાતિ પહેલા લેખક હાય તા તેનાં પ્રમાણેા. સૂત્ર આગમની વિસ્તારશૈલી ત્યજી દાર્શનિક સૂત્રેાની સંક્ષિપ્ત શૈલી ઉમાસ્વાતિશ્રીએ કેમ સ્વીકારી ? તેમનાં ઉપર કયાં કયાં તત્કાલીન ભાષાવિષયક અને રચનાવિષયક ખળાએ અસર પાડી ? એમના સમકાલીન વૈદિક અને ખાદ્ધ વિદ્યાને કયા કયા?
૨ ભગવાન ઉમાસ્વાતિનું જૈન શાસ્ત્ર વિષયક પરિશીલન ખીજા પ્રસિદ્ધ આચાર્યાં સાથે સરખાવવું, તેઓશ્રીનું દર્શનાંતર વિષયક પરિશીલનમાં એ અભ્યાસ કેટલે નજરે પડે છે?
૫ શ્વેતાંબર દિગમ્બર બધી વ્યાખ્યાÀાના તુલનાત્મક અભ્યાસનું સક્ષિપ્ત પણ સ્પષ્ટ અને વર્ગીકરણુપૂર્વક પ્રદર્શન. મૂળમાં કે સમસ્ત વ્યાખ્યાઓમાં કુલે કેટલાં દર્શતાના કયા કયા વિષયેા લેવાયા છે; તેના વિશિષ્ટ શબ્દો પરિભાષાએ કયાં કયાં અને કેટકેટલી છે એનું તારણું. શ્રી ઉમાસ્વાતિનું અને બધા અ-વ્યાખ્યાકારાનું ઐાદ્દ શાસ્ત્ર પરિશીલન કેટલું છે ? આખા સૂત્ર પાઠભાષ્ય અને બીજી વ્યાખ્યાઓમાં યાગ, સાંખ્ય, આદુ, ન્યાય, વૈશેષિક, અને મીમાંસાના કેટ કેટલા પારિભાષિક શબ્દો આવ્યા છે અને તદ્ભુત શાબ્દિક કે આર્થિક સામ્ય કયાં કયાં છે અને ગ્રંથ રચનાના ક્રમ પ્રમાણે તથા કાલક્રમ પ્રમાણે કયા કયા દર્શન સાથે કઇ કઇ જાતનુ સામ્યગાણુ કે પ્રધાન થતું ાય છે? શબ્દશાસ્ત્ર અને અલકાર આદિશાસ્ત્રાના પ્રભાવ એ ગ્રંથ ઉપર કેટલા છે ?
૩ શ્વેતાંબર દિગ'બરના ભેદ પહેલાં તત્વાર્થ રચાયલું કે પછી ? સૂત્ર અને ભાષ્ય એકકક છે કે કેમ ? બન્ને સંપ્રદાયામાં પ્રચલિત સૂત્ર પાઠામાં સલી સૂત્ર પાઠ કયા અને પરિવર્તન થયું હોય તે બંનેમાં કે એકમાં, કેટકેટલું અને કયા કયા સૂત્રમાં, અને તે પરિવર્તનનાં શા કારણેા, તેમ જ કયાં કયાં ભાષ્યના અંશે સૂત્રરુપે અને સૂત્રના અંશા ભાષ્યમાં દાખલ થયા છે ?
શ્વેતાંબર દિગમ્બર બંધી વ્યાખ્યાઓના વિકાસક્રમ અને વધેલા તથા ઘટેલા વિષયેાની યાદી. ઉપલબ્ધ કે અનુપલબ્ધ દરેક દરેક વ્યાખ્યાએની યાદી. વ્યા ખ્યાકારાની તટસ્થતા; અવિભક્ત જન દૃષ્ટિ કે સાંપ્રદાયિતાને લઈ વ્યાખ્યાઓમાં કયાં કયાં તત્ત્વ અ ખંડ રહ્યાં અને કયાં કયાં વિવાદાસ્પદ બન્યાં તથા કયા કયા સૂત્રમાં અર્થભેદ પ્રધાન થયા ? દરેક વ્યા ખ્યાકાર ઉપર સમકાલીન કયા કયા દર્શનાના વિશિષ્ટ પ્રભાવ દેખાય છે ?
૪ સુત્રા ઉપર સૌથી પહેલી વ્યાખ્યા કઈ અને ત્યાર પછીની વ્યાખ્યા કઇ કઇ ? ઉત્તરવી વ્યાખ્યાઓ ઉપર પૂર્વવર્તી વ્યાખ્યાઓની કેટકેટલી અસર છે? અને તે કયે કયે સ્થાને ? કયા વ્યાખ્યાકાર સામે કેટકેટલી વ્યાખ્યાઓ વિદ્યમાન હતી? દરેક વ્યાખ્યા કારે કઈ કઈ બાબતમાં કેટકેટલા વધારે કર્યો કે ઘટાડા કર્યાં ? કયા કયા પ્રાચીન વિષયેા ચર્ચવા છેડયા કે ગૈાણ કર્યાં અને કયા કયા નવીન વિષયે વ્યાખ્યાઓમાં તે તે વ્યાખ્યાકારે દાખલ કર્યાં ?
૬ અન્નેના સૂત્રપાઠની ભિન્ન ભિન્ન યાદી, ભાષ્ય અને ટીકાગ્રંથમાં આવેલા સમગ્ર અવતરણાનાં સ્થળે તેમજ તેમાં નિર્દિષ્ટ થયેલ ગ્રંથકારા કે ગ્ર'થાનાં નામેા અને સમગ્ર વિષયાનું વર્ગીકરણ પૂર્વક પાશ્ચાત્ય તે તે શાખા સાથે તાલન.
છ મૂળકાર અને સમગ્ર ટીકાકારાના ઇતિહાસ.
