________________
આધુનિક વિજ્ઞાન અને જૈનધર્મ
ગતિ શા કારણથી હજી બંધ નથી થઇ? આ સબંધી પણ કઈ ઉત્તર નથી.
બાકી, જો કે સૂર્ય ચંદ્ર તારાઓની પરિસ્થિતિ સંબંધી બહુ શોધ ચાલે છે અને ત્યાં રહેલી ઉષ્ણતા, હવા, ધાતુ વિગેરે વિષયા આપણા ખગાલવેત્તાને ખરાખર માલૂમ થયા છે, તે પણ પૃથિવી ચાલે છે અને સૂર્ય સ્થિર રહે છે કે સૂર્ય ચાલે છે અને પૃથિવી સ્થિર છે, તે સ ંબંધી આજે પણ નવી શંકા, Keplerની theoryની વિરૂદ્ધમાં, ઉચ્ચારવામાં,
આવે છે.
સૂર્યનાં કિરણો કેટલા વખતમાં પ્રુથિવીમાં પહોંચી જાય છે, આ કરણાતી સફેદ રાશની સાત જુદા રંગવાલા કરણાનું mixture છે, અને આ સાતે જાતના કિરણેા સિવાય ultra-red, ultra-violet જેવાં બીજા અદૃશ્ય કિરણા છે,—છાયા અને દર્ષણુનું પ્રતિબિંબ કેવી રીતે થાય છે, ઇન્દ્રધનુષ્ય ક્રમ ઉત્પન્ન થાય છે, તે બધું આપણે બરાબર જાણીએ છીએ, અને રાશનીના ગુણ્ણા અને નિયમે photographic camera, telescope, microscope, stereoscope, cinema, television વિગેરેમાં ખરાખર ઉપયાગ કરીએ છીએ, અને એ પણ જાણીએ છીએ કે જુદા રંગવાલી દેશની જુદી જાતના તર ંગા વડે કરીને આગળ ચાલે છે.—પરન્તુ કયી ચીજ આગલ ચાલે છે તેની આજે પણ કાઇને ખબર નથી. કેટલાક વિદ્યાનાએ કીધું છે કે-aether' આ નામવાળું એક પુદ્ગલ છે, તેમાં તર`ગેા ઉત્પન્ન થાય છે તેજ રાશની છે. પરન્તુ આ તરંગા શાથી ઉત્પન્ન થાય છે, તે કાને માલૂમ ? અને જે “aether”ની કલ્પના કરવામાં આવે છે, તે aether અદૃશ્ય, અતાલ્ય, સર્વવ્યાપી (એટલે જ્યાં હવા નહીં હાય, ત્યાં પણ વિદ્યમાન છે, પરમાણુઓના મધ્યમાં પણ વિદ્યમાન છે). સ્પર્શ, જીભ, નાક, કાનથી પણ અગ્રાહ્ય, બુદ્ધિથી અને ગમે તેવા instrument વડે કરીને અગ્રાહ્ય, સક્ષેપમાં કલ્પના સિવાય સર્વથા અગ્રાહ્ય એક ચીજ છે. આવી એક ચીજ હોઈ શકે કે કેમ ? તા પણ તેની કલ્પના
૫૩૯
કરવી જરૂરી છે. કારણ કે આ સિવાય રાશનીની પ્રકૃતિ સમજી શકાય એમ નથી.
આજ aether માં પણ ચાલનારા, પરન્તુ જુદી જન્નતના તરંગા, વિદ્યાના વીજલીની વ્યાખ્યાને માટે, અને લેચુમ્બકની પ્રકૃતિ સમજવાને માટે પણ કલ્પે છે. વીજલી અને લાહચુમ્બકમાં રહેલી શક્તિએ-કે જેનાં નામ લૈક્ટ્રીસિટી અને મૅગ્નીટિઝમ રાખવામાં આવ્યાં છે તેને મનુષ્યાએ પોતાના ગુલામ તરીકે ખનાવી છે, અને તેજ શક્તિએ ટેલીગ્રૅક, ટેલીફેન, ઇલેક્ટ્રિફ લાઇટ, ડિના મશીન, મેટરા, રેડીઓ વિગેરે અનેક જુદી જાતની વસ્તુઓમાં માણુ. સાને માટે નિ રાત કામ કરી રહી છે. બે જુદી જાતની પર`તુ એકજ પ્રકૃતિવાલી શક્તિઓનુ પરસ્પર સ્પર્શ થાય છે, એવી રીતે સેટ્સટી વીજલીમાં દૃશ્ય અને સ્પૃશ્ય થાય છે, એમ વિદ્યાના આજે ધારે છે. પરંતુ આ બે શક્તિઓ કયાંથી આવેલ છે, શા કારણથી અનન્તવાર ભેગી થવા છતાં ફરીથી અને કરીથી અલગ થાય છે, તે સંબધી આજે પણ કાઇને બરાબર જ્ઞાન થયું નથી.
જ્યારે આવી સ્થૂલ બાબતે સંબધી આપણા જ્ઞાન વિજ્ઞાનના શાસ્ત્રીએ અને ફિલાસાકામાં હજી એટલી શકાએ અને એટલું અજ્ઞાન વિદ્યમાન છે, તા પછી આપણા આત્મબળના કારણથી કેવી રીતે આપણું શરીર કામ કરે છે, એટલે મનમાં ચાલવા વિગેરેના નિશ્ચય થયા પછી આપણા પગ ચાલવાજ માંડે છે, પશ્ચાત્તાપ અને અકૃત્યને માટે ધૃણા કેવી રીતે અને શા માટે મનુષ્યના દિલમાં થાય છે ? અને તે પશ્ચાત્તાપ વિગેરે શા માટે કાઇ મનુષ્યના દિલમાં તત્કાલ, કે કાઈ મનુષ્યના લિમાં એાછા વત્તા વિલમ્બ પૂર્વક થાય છે ? આવા સૂક્ષ્મમાં સૂક્ષ્મ પ્રશ્ન સંબંધી આપણા psychology(માનસશાસ્ત્ર) biolo′′ વિગેરે શાસ્ત્રોના વેત્તાઓ ચપ ચાપ રહે-તે એમાં આશ્ચર્ય જેવું શું છે ?
ઘણું જ્ઞાન આપણી પાસે છે. અને ઘણી કુરતની શક્તિએ આપણી સેવા કરી રહી છે-આપણી ગુલામ થઈને રહી છે,-તેા પણ આ બધી શકિત એની
