Gyansara Prakaran Part 01

Author(s): Chandraguptasuri
Publisher: Anekant Prakashan Jain Religious Trust

Page 9

ભેગી કરવા માટે પ્રયત્ન કરવામાં કોઈ જ ક્ચાશ રાખી નથી. આત્માના પૂર્ણ સ્વભાવના આવિર્ભાવ માટે થોડો પણ વિચાર કર્યો નથી. આ અષ્ટક આપણને એ અંગે દિશાસૂચન કરે છે.
'
અવાસ્તવિક પૂર્ણતા વિકલ્પપ્રેરિત છે. સામાન્ય રીતે વસ્તુની ન્યૂનતાને દૂર કરવા માટેની વિચારણા અહીં વિકલ્પ છે. શરીરાદિ પરપદાર્થથી અતિરિક્ત આત્માને જોનારાને કોઈ જ વસ્તુની ન્યૂનતા જણાતી નથી. આત્માને જે વસ્તુની પ્રાપ્તિ થઈ નથી, તેની ખરેખર જ તેને જરૂર નથી અને જે વસ્તુની પ્રાપ્તિ થઈ છે, તેની સાથે આત્માને કશું જ લાગતું વળગતું નથી - આવી જેની મનોદશા છે, તેને વિકલ્પનો સંભવ નથી. વિકલ્પરહિત એવા તે આત્માઓ નિસ્તરંગ સમુદ્ર જેવા શાન્ત અને ગંભીર હોય છે. જ્ઞાનાદિગુણોના નિધાન એવા તે પૂર્ણાનન્દનો અનુભવ કરે છે. જેને કશું જ જોઈતું નથી અને જે છે તે જેને નકામું લાગે છે તેના આનંદની કોઈ સીમા નથી. આવા નિરવધિ આનંદની અનુભૂતિ માટે મુખ્યપણે જ્ઞાનદષ્ટિ કામ કરે છે - તે જણાવાય છે :
जागर्ति ज्ञानदृष्टिश्चेत्, तृष्णाकृष्णाहिजागुली । पूर्णानन्दस्य तत् किं स्याद्, दैन्यवृश्चिकवेदना ? ॥१-४॥
‘‘તૃષ્ણાસ્વરૂપ કૃષ્ણ સર્પને દૂર કરવા માટે જાંગુલીસમાન જ્ઞાનદષ્ટિ મળે તો, પૂર્ણ આનંદના સ્વભાવવાળાને દીનતાસ્વરૂપ વીંછીની વેદના કઈ રીતે થાય ?''
અવાસ્તવિક પૂર્ણતાનું કારણ વિકલ્પો છે અને વિકલ્પોનું કારણ તૃષ્ણા છે. વિષયોની ભોગેચ્છાને તૃષ્ણા કહેવાય છે. જીવન ટકાવવા માટેની વિષયેચ્છા અને સુખ ભોગવવાની ઈચ્છા : એ બેમાં જે ભેદ છે, એવો ભેદ ઈચ્છા અને તૃષ્ણામાં છે. તૃષ્ણાને પરવશ થયેલા જીવોને અનેકાનેક વિકલ્પોમાં જીવન વીતાવવું પડતું હોય છે. પરન્તુ વિચિત્રતા તો એ છે કે તૃષ્ણાધીન જીવોને એનું સહેજ પણ દુઃખ હોતું નથી. સકલ વિકલ્પોનું કારણ તૃષ્ણા છે. તૃષ્ણામૂલક બધા વિકલ્પો છે. ‘શાસ્ત્રવાર્તા સમુચ્ચય' ગ્રન્થમાં અશેષ દોષની જનની અને નિઃશેષગુણોની ઘાતિની તરીકે તૃષ્ણાને વર્ણવી છે. સ્વરૂપથી શુદ્ધ-બુદ્ધાદિ સ્વરૂપ આત્માને પણ, પર વસ્તુમાં આત્મીયતાની બુદ્ધિ થવાથી તૃષ્ણા થતી હોય છે. એવી આત્મીયતાની બુદ્ધિ થવાનું કારણ એક પ્રકારનું અજ્ઞાન છે, જે જ્ઞાનદૃષ્ટિના આવિર્ભાવથી દૂર થાય છે.