Gyansara Prakaran Part 01

Author(s): Chandraguptasuri
Publisher: Anekant Prakashan Jain Religious Trust

Page 8

વિશેષતા એ છે કે તેનામાં કોઈ પણ પ્રકારના સંસ્કાર કરાય કે ન પણ કરાય, તોપણ તેની કાન્તિ, સુસંસ્કૃત બીજાં રત્નોની કાન્તિ કરતાં પણ વિશિષ્ટ હોય છે. સુસંસ્કૃત સામાન્યરત્ન અને અસંસ્કૃત જાત્યરત્ન : એ બંન્નેની કાંતિમાં જે ફરક છે તે સમજી શકનારા સ્વાભાવિક પૂર્ણતા અને પરૌપાધિક પૂર્ણતા : એ બંન્નેમાં જે ફરક છે, તેને સારી રીતે સમજી શકે છે. પરન્તુ જન્મ-જન્મના પ્રગાઢ સંસ્કારો આ પરૌપાધિક પૂર્ણતા તરફથી નજરને ખસવા દેતા નથી. તેથી સ્વાભાવિક જ્ઞાનાદિગુણોની પરિપૂર્ણતાનો આત્માને વિચાર પણ આવતો નથી. પૂર્ણતાનું વાસ્તવિક સ્વરૂપ સ્પષ્ટ હોવા છતાં અવાસ્તવિક પૂર્ણતાની પ્રતીતિ કેમ થાય છે - તે જણાવવા સાથે વાસ્તવિક પૂર્ણતાનો અનુભવ કરનારા આત્માનું સ્વરૂપ જણાવાય છે :
अवास्तवी विकल्पैः स्यात, पूर्णताब्धेरिवोर्मिभिः ।
પૂનત્તતુ માવાન, તિમિતોથમઃ -રા “સમુદ્રના તરજ્ઞો જેવા વિકલ્પોથી પૂર્ણતા વાસ્તવિક કોટિની નથી હોતી. જ્યારે પૂર્ણ આનંદવાળા ભગવાન તરંગ વિનાના શાન્ત સમુદ્ર જેવા છે.”
સમુદ્રમાં જ્યારે તરંગો ઊછળતા હોય છે, ત્યારે તે પૂર્ણ દેખાય છે પરંતુ તે વાસ્તવિક નથી, એવી જ રીતે વિકલ્પોના કારણે જે પૂર્ણતા અનુભવાય છે તે પણ વાસ્તવિક નથી. તરંગો ઊંચે ને ઊંચે ઊછળતા હોવાથી સમુદ્રનું પાણી ચિકાર છે, સમુદ્રમાં સમાતું નથી અને તે પાણીથી પરિપૂર્ણ છે – એમ જણાતું હોય છે. પરંતુ તે સાચું હોતું નથી. એવી રીતે વિકલ્પોને લઈને જે પૂર્ણતા અનુભવાય છે, તે પણ વાસ્તવિક નથી. ક્ષણે ક્ષણે ઉદ્ભવતા વિકલ્પોના કારણે જ્યારે પણ તેને પરવશ થઈને થનારા પ્રયત્નાદિથી તે તે વિષયોની પ્રાપ્તિ થાય છે, ત્યારે આત્માને એમ જ લાગે છે કે-મને જે મળ્યું છે તે પૂર્ણ છે. આ પૂર્ણતા ઔપાધિક છે. કારણ કે મળેલા વિષયોની હાનિ થાય છે, ત્યારે આત્માને પાછો અપૂર્ણતાનો અનુભવ થાય છે. વિષયોની પ્રાપ્તિ અને હાનિના કારણે થનારો પૂર્ણતા અને અપૂર્ણતાનો અનુભવ વાસ્તવિક નથી. આત્માની સાથે જેને કશો જ સંબન્ધ નથી, તેની પ્રાપ્તિ અને હાનિથી અનુભવાતી પૂર્ણતા અને અપૂર્ણતાને વાસ્તવિક માનવાનું ખૂબ જ વિચિત્ર છે. આ અજ્ઞાનની અવસ્થાને દૂર કરવાનું ખૂબ જ અઘરું છે. વસ્તુની ઊણપ સાલે તો તેની ઈચ્છા થવાની છે જ અને તેથી તેની પૂર્તિમાં જ પૂર્ણતા દેખાશે, જે અવાસ્તવિક છે. આજ સુધી આપણે એ અવાસ્તવિક પૂર્ણતાને અનુસરી વસ્તુઓને