Gyansara Prakaran Part 01

Author(s): Chandraguptasuri
Publisher: Anekant Prakashan Jain Religious Trust

Page 6

ગુણ જ્ઞાન છે. પરન્તુ તેના અનુભવથી આનંદ પામવાના બદલે તેના વિષયભૂત પરપદાર્થને લઈને આપણે આનંદ અનુભવીએ છીએ. એટલું જ નહિ, એ માટે સતત પ્રયત્ન પણ કરીએ છીએ. વિચિત્ર છે આ મનોદશા!
શાસ્ત્રકાર પરમર્ષિઓના વચનને અનુસરી થોડું વિચારવાથી સમજાશે કે જડ કે ચેતન દરેક પદાર્થો સ્વસ્વરૂપે પરિપૂર્ણ છે, કોઈ જ અપૂર્ણ નથી. પરંપદાર્થો સ્વભાવનું તિરોધાન કરી વિભાવને પ્રાપ્ત કરાવે છે. દરેક પદાર્થનું એવું વાસ્તવિક સ્વરૂપ જાણ્યા પછી વસ્તુમાત્રને પૂર્ણસ્વરૂપે જોવાનું અપ્રતિમ સામર્થ્ય પ્રાપ્ત થાય છે, જેથી આત્મા સ્વસ્વરૂપમાં સ્થિર બને છે અને અખિલ જગતને પૂર્ણ સ્વરૂપે જુએ છે.
આ શ્લોકનો અર્થ અન્યત્ર નીચે જણાવ્યા મુજબ કર્યો છે. આત્મિક જ્ઞાનાદિ લક્ષ્મીના સુખમાં મગ્ન બનેલા એવા, જ્ઞાનાદિના આનંદથી પરિપૂર્ણ એવા આત્માઓ સમગ્ર જગતને અવાસ્તવિક પૂર્ણતાની ક્રીડામાં લાગેલાની જેમ જુએ છે. અર્થાત્ કાલ્પનિક પૂર્ણતામાં લાગેલાની જેમ જુએ છે. કારણ કે પરપદાર્થના સંયોગથી પૂર્ણતાને માનનારું સમગ્ર જગત કલ્પનામાં જ રાચી રહ્યું છે.
વસ્તુને વસ્તુસ્વરૂપે જોવા માટે સ્વ-પરના સ્વરૂપને સમજવું જોઈએ. બૌદ્ધિક વિવેકને લઈને એ સમજી શકાય છે. સ્વ-પરની ભિન્નતાને બદલે તેની અભિન્નતાનો ગ્રહ થવાથી વિભાવને સ્વભાવ માની લેવાથી સ્વ-પરનું વાસ્તવિક ભાન થતું નથી, અને તેથી વસ્તુને અપૂર્ણ માનીને તેને પૂર્ણ બનાવવાનો પ્રયત્ન ખરી રીતે તો તદ્દન જ અર્થહીન બની જાય છે. પૂર્ણને પૂર્ણ બનાવવાનું નિરર્થક છે – એ સમજી શકાય છે. સચ્ચિદાનંદથી પૂર્ણ આત્મા સકલ વસ્તુને વાસ્તવિક રીતે પૂર્ણસ્વરૂપે જુએ છે. કારણ કે વસ્તુના સ્વરૂપને તે દેખે છે. પરસ્વરૂપના કારણે જે વસ્તુને પૂર્ણસ્વરૂપે માને છે તે બરાબર નથી. કારણ કે તે પૂર્ણતા ઔપાધિક (અવાસ્તવિક) છે-તે જણાવાય છે :
पूर्णता या परोपाधेः, सा याचितकमण्डनम् ।
या तु स्वाभाविकी सैव, जात्यरत्नविभानिभा ॥१-२॥ “બીજી (પર) ઉપાધિના કારણે જે પૂર્ણતા છે, તે માંગી લાવેલા અલંકાર જેવી છે. તે પૂર્ણતા જ જો સ્વાભાવિક હોય તો તે ઉત્તમજાતિના અલંકારની શોભા જેવી છે.”