________________
સયમઃ
[૧૫ ] સંયમ અને ધર્મને નિકટને સંબંધ છે એ વાતની હું ના નથી પાડત. પણ આજે એ વાત નથી કરવી. રોજના વ્યવહારિક જીવનની સાથે સંયમને કેવો સંબંધ છે અને એ સંયમ માનવજીવનને કેવા સુવર્ણ રંગે રંગી શકે છે તે જ મારે તમને કહેવું છે.
હવા, અન્ન, પાણી ને વસ્ત્ર એ જીવનની પ્રાથમિક જરૂરીયાત છે. હવા-પાણી વિના કેઈ પ્રાણી વધુ વખત જીવી શકે નહિ. પ્રકૃતિ પણ એટલી ઉદાર છે કે પ્રાણીને હવા-પાણીની ખોટ ન ખમવી પડે તેવી ગોઠવણ કરી છે. અંધારી ગલીમાં, અંધારા ઓરડામાં રહેનાર માણસ પોતાનાં અજ્ઞાન કે વહેમને લીધે દુઃખી થાય એ જુદી વાત છે, બાકી કુદરતી હવા પ્રકાશ ને પાણીની ભેટ તે પ્રકૃતિમાતાએ છૂટે હાથે કરી છે. " બાકી રહ્યાં અન્ન-વસ્ત્ર. હિંદુસ્તાન જેવા ખેતીપ્રધાન દેશમાં અન્નની તંગી તે કઈ દિવસ ન હોય અને જે દેશમાં રૂ પુષ્કળ પ્રમાણમાં ઊગતું હોય, તેમ અવકાશના વખતમાં કાંતણ–પીંજણ અને વણાટ ચાલતાં હોય ત્યાં વસ્ત્રની તાણ કેમ પડે? પણ આ તે સ્વાભાવિક સ્થિતિ થઈ હવે અન્ન ને વસ્ત્રની બાબતમાં આપણે પૂરતો સંયમ ન જાળવીએ તે મધ્યમ તેમજ ગરીબ ભાઈ એને મેંઘવારીની કેવી ભયંકર નાગચૂડમાં ફસાવું પડે તેને અનુભવ આ યુદ્ધસંગએ સૌને ડેઘણે અંશે કરાવ્યું છે. આજે વસ્તુઓની તંગી નથી, પણ જ્યાં સ્વચ્છ
