________________
સંયમ
[ 5 ] સ્વછંદ કે અસંયમ કેળવવામાં કરીએ તે માનવમાં ને દાનવમાં કઈ લાંબે ફેર ન પડે. શક્તિ અને બુદ્ધિબળ
જ્યાં વિશેષ ત્યાં સંયમ અને ત્યાગની માત્રા પણ વિશેષ પ્રમાણમાં રહેવી જોઈએ. એ જ માનવતા છે.
એક સંયમી અને એક શીકારીને એક ઝાડીમાં ફરતા કલ. અચાનક ત્યાં કોયલને ટહુકાર સંભળાય છે. સંયમી માણસ પિલા શીકારીને કહેશેઃ “મિત્ર ! સાંભળ ! કેકીલાના પંચમ સ્વરમાં કેટલી મીઠાશ છે ?” શીકારીના હાથમાં તીર-કામઠું હશે તે તેની વૃત્તિ કુદરતી રીતે કેયલને હાથમાં સપડાવવાની થશે. એને સમજાવનાર કેઈન હોય તે તે પહેલી તકે કેયલનું નિશાન તાક્યા વિના નહિ રહે. ઘણી વાર શીકારીઓ શેખની ખાતર કુદરતના આવાં સુંદરરમણીય પંખીઓની હત્યા કરે છે–જીભના રસની ખાતર સ્વચ્છ દે ઊડતા એ પ્રાણીઓના પ્રાણ લઈ લે છે. એ પ્રકારના શીકારી કરતાં સંયમી પુરુષ–કે જે શાંતિથી એક ખૂણામાં ઊભું રહી, એ નિર્દોષ પંખીનું ગીત સાંભળે છે તે શીકારી કરતાં હજારગણે રસ અને સૌંદર્યને ઉપભોગ કરતો હોય છે. એ ઉપગ પણ એટલો પવિત્ર છે કે તે રસેપભેગ કાવ્યરૂપ બની જાય છે. - સ્વાર્થ, હિંસા, સંચય એ બધા સૌંદર્ય અને સુખના શત્રુઓ છે. સાધનો અને સગવડો વિગેરેમાં માનવજાતિ ગમે તેટલી પ્રગતિ કરે તો પણ શ્રમણસંસ્કૃતિએ સ્વીકારેલું આ સૂત્ર તે ત્રિકાલાબાધ્ય છે કે જ્યાં સુધી બુદ્ધિમાન
