________________
[ ૯૨ ]
ધમ ગળઃ
મિથ્યાવાદ હતા. પણ એ જ પક્ષવાદીએ જો બીજાના દૃષ્ટિકાણુ સમજે, અપેક્ષાએ વિચારે તે એ મિથ્યા મટી જાય અને સાવભૌમ અનેકાંતને મહિમા હૃદયંગમ થાય, આગમામાં એ બધા પાખડીઓના મતવાદની પૂરી વિગત નથી મળતી. માત્ર ક્રિયાવાદ, અક્રિયાવાદ, અજ્ઞાનવાદ ને વિનયવાદને એકાંતવાદ તરિકે ઓળખાવ્યા છે. આજે આપણામાં આસ્તિક-નાસ્તિકના ભેદ પડી ગયેલા દેખાય છે. આપણી સાથે જે સમ્મત ન થાય તેને આપણે અઢ દઈને નાસ્તિકની ઉપાધિથી નવાજી દઇએ છીએ. ખરી વાત તા એવી છે કે જે આત્મામાં, પરલેાકમાં, ઈશ્વરમાં માને તે આસ્તિક અને ન માને તે નાસ્તિક. આસ્તિકવાદી ધર્મી જ હાય એમ એકાંતભાવે ન કહેવાય. આત્મામાં, પરલેાકમાં માનતા હાય પણ વહેમ કે રૂઢીઓની પકડમાં સાઈ પડ્યો હોય તા એકલા આસ્તિકવાદ” શું કરે ? આસ્તિકવાદી હાય પણ મદ્ય–માંસની આસક્તિ તજી શકતા ન હાય અને બીજો ભલે નાસ્તિકવાદી હાય પણ સદાચાર, નીતિ, તપ-જપમાં માનતા હોય તે એના અનાદર કેમ કરાય ?
એક કાળવાદીને કલ્પા : એ કહેશે કે આપણું કર્યું શું થવાનું હતું ? એ તેા કાળ જ્યારે પાકશે ત્યારે જે સજાયું હશે તે થશે. ખીજો કહેશે કે કાળની ઉપર આધાર રાખીને હાથ જોડીને બેસી રહીએ તે આપણા પરાક્રમ કે પુરુષાર્થ ની શી કીમત છે ? કાળ પાકે ત્યાં સુધી રાહ જોવી તે કરતાં
:
