________________
[ ૧૮ ]
ધમ ગલઃ
તપથી જેમ બહારની નિર્મળતા, સ્વસ્થતા સ્વતઃ પ્રાપ્ત થાય છે તેમ અંતરંગ તપથી હૃદયની સુકુમાર વૃત્તિએ ખીલે છે: તપ એટલે નરી શુષ્કતા અને વિલાસ એટલે રસિકતા એવી ભ્રમણા દિલના ખૂણામાં જે છુપાઈ બેઠી હાય તા કાઢી નાખજો. સેવાભાવી અને સંચમીઆ મહારથી કઠાર દેખાય છે, પણ એ તે એમનું બહારનું આવરણ માત્ર હાય છે—વિલાસીઓનું એવુ આવરણ રંગીલું–રસભાનુ રેખાય છે, પણ ખરી રીતે ત્યાં ચિંતા અને ગ્લાનિની ભઠ્ઠીઓ જ ધગતી હૈાય છે. સયર્સી અને સેવાભાવીના અંતરમાં તૃપ્તિ અને શાંતિનાં અમી ઉભરાતાં હાય છે. વાણીથી એ સ્થિતિ સમજાવવાનું લગભગ અશકય છે.
આત્મશુદ્ધિ માટે જ્ઞાન જેટલું ઉપયાગી છે તેટલેા જ માહ્ય અને આભ્યંતર તપ ઉપકારક છે. આભ્યન્તર તપની આજે અવગણના થઈ રહી છે તેથી તેની ઉપર અહીં ખાસ ભાર મૂકયે છે. સમુચ્ચયે તા એમ જ કહેવું જોઈ એ કે તપ અને જ્ઞાન સીક્કાની બે બાજુઓ છે. તપશ્ચરણ-જ્ઞાનપૂર્વકનુ તપશ્ચરણ વ્યકિતને જેમ વિશુદ્ધ બનાવે છે તેમ સમાજ અને રાષ્ટ્રના અંતરમાં પણ અદ્ભૂત ખળ ભરે છે. તપ જ જ્ઞાનને પચાવે છે અને અધિકાધિક શક્તિશાલી મનાવે છે. તપને નવું દેહદમન ન માનજો. જ્ઞાનને પણ માત્ર બુદ્ધિના વૈભવ માનીને બેસી ન રહેતા. તપથી વાસનાના અંતરાયા ટૂટે છે
અને અંતરમાં ધીખતા જ્ઞાનરાશિ પેાતાની દીપ્તિ પ્રકટાવે છે. ઉપનિષદકારાએ તપની મુત કઠે સ્તુતિ કરી છે. એમણે
