________________
સમ્યગદર્શન
[ પ ]
અંતરમાં એ વાત ઊડી ન ઉતરી હોય તે રખે ને દંભી બની જવાય એ ભય પણ રહેલો જ છે. કેટલીક વાર શુષ્ક વેદાંતીઓ બ્રહ્મ અને માયાની ઘણું લાંબી પહોળી ચર્ચા કરતા હોય છે, પણ જ્યારે પિતાની ઉપર કેઈ આફત ઉતરી આવે છે ત્યારે દંભના જાડા-પાતળા બધા પડદા ફાટી જાય છે. “હું શુદ્ધ સ્વરૂપે આત્મા છું” એવી શ્રદ્ધા ધરાવવા છતાં હર્ષ–શેક કે લાભ-હાનિના પ્રસંગે મૂંઝાતા નહિ હેય-ચિત્તમાં સંકલેશ કે વિહવળતા નહિ અનુભવતા હોય એવા કેટલા હશે? બહારની કઈ પણ અસર જ ખરા શ્રદ્ધાળુ ઉપર ન પડવી જોઈએ એમ નહિબાહ્ય ઘટનાની હર્ષ–શેકની છાયા પડે એ સ્વાભાવિક છે, પણ મૂળ વાત એ છે કે જેને પિતાના શુદ્ધ સ્વરૂપ વિષે પૂરી–અચળ શ્રદ્ધા હોય તેને બાહ્ય ઘટનાઓ મૂંઝવી કે ચળાવી શકતી નથી. નાટકમાં હરિશ્ચંદ્ર જેવા સત્યવાદી રાજાને અભિનય કરનાર પાત્ર જ્યારે રાજ્યને, સ્ત્રી-પુત્રને ત્યાગ કરે છે ત્યારે તેની દુઃખદ દશા જોઈને કઈ એવો પ્રેક્ષક હશે કે જેની આંખે આંસુથી નહિ ભીંજાતી હોય? અભિનય કરનાર પાત્ર પણ સાચેસાચ સ્ત્રી-પુત્ર-રાજ્ય ગુમાવી દેતા હોય એવો અભિનય બતાવે છે. વસ્તુતઃ એને પિતાને તે કંઈ ગુમાવવા જેવું જ હેતું નથી–બે ઘડી પછી જ્યારે પડદાની અંદર ચાલ્યા જશે ત્યારે રાજા હરિશ્ચંદ્રને બદલે નાટકકંપનીને નેકર બનીને ઊભો રહી
