Book Title: Dharmamrut Anagar
Author(s): Ashadhar
Publisher: Bharatiya Gyanpith

Previous | Next

Page 682
________________ अष्टम अध्याय ६२५ त्रिः संपुटीकृतो हस्तौ भ्रमयित्वा पठेत् पुनः। साम्यं पठित्वा भ्रमयेत्तौ स्तवेऽप्येतत्तदाचरेत् ॥८९॥ पठेत्-साम्यमुच्चारयेदिति संबन्धः । भ्रमयेत्-पुनस्त्रीन् वारानावर्तयेदिति संबन्धः। उक्तं च ३ चारित्रसारे-व्युत्सर्गतपोवर्णनप्रस्तावे-'क्रियां कुर्वाणो वीर्योपगृहनमकृत्वा शक्त्यनुरूपतः स्थितेन असक्तः सन् पर्यङ्कासनेन वा त्रिकरणशुद्धया संपुटीकृतकरः क्रियाविज्ञापनपूर्वकं सामायिकदण्डकमुच्चारयन् तदावर्तत्रयं यथाजातशिरोनमनमेकं भवति । अनेन प्रकारेण सामायिकदण्डकसमाप्तावपि प्रवर्त्य यथोक्तकालं जिनगुणानु- ६ स्मरणसहितं कायव्युत्सगं कृत्वा द्वितीयदण्डकस्यादावन्ते च तथैव प्रवर्तताम् । एवमेकस्य कायोत्सर्गस्य द्वादशायश्चित्वारि शिरोवनमनानि भवन्ति' इत्यादि ।।८९।। अथ शिरोलक्षणमाह प्रत्यावर्तत्रयं भक्त्या नन्नमत क्रियते शिरः। यत्पाणिकुड्मलाङ्क तत् क्रियायां स्याच्चतुःशिरः ॥१०॥ नन्नमत्-भृशं पुनः पुनर्वा नमत् । प्रणमदिति वा पाठः। क्रियायां-चैत्यभक्त्यादिकायोत्सर्ग- .. विषये । चतुः-चतुरो वारान् । सामायिकदण्डकस्य आदावन्ते च तथा स्तवदण्डकस्य चावर्तत्रयप्रयोगोत्तरकालं शिरोवनमनविधानात् । अथवा चतुर्णा शिरसां समाहारश्चतुः शिर इति व्याख्येयम् ॥१०॥ अथ चैत्यभक्त्यादिषु प्रकारान्तरेणाप्यावर्तशिरसां संभवोपदेशार्थमाह आवश्यक करनेवाले साधुको ‘णमो अरहताणं' इत्यादि सामायिकदण्डकका उच्चारण करनेसे पहले दोनों हाथोंको मुकुलित करके तीन बार घुमाना चाहिए। फिर सामायिक पाठ पढ़ना चाहिए। पढ़ चुकनेपर पुनः उसी तरह दोनों हाथोंको मुकुलित करके तीन बार घुमाना चाहिए । स्तवदण्डकके आदि और अन्तमें भी ऐसा ही करना चाहिए ।।८।। विशेषार्थ-चारित्रसारमें व्युत्सर्ग तपके वर्णनमें लिखा है-कृतिकर्म करते हुए अपनी शक्तिको न छिपाकर शक्तिके अनुसार खड़े होकर या अशक्त होनेपर पर्यकासनसे बैठकर मनवचन-कायको शुद्ध करके, दोनों हाथोंको मुकुलित करे । फिर क्रियाविज्ञापनपूर्वक सामायिक दण्डकका उच्चारण करते हुए तीन आवर्त और एक बार सिरका नमन करे। इसी प्रकार सामायिक दण्डककी समाप्ति होने पर करे तथा यथोक्त काल तक जिनभगवान्के गुणोंका स्मरण करते हुए कायोत्सर्गको करके स्तबदण्डकके आदि और अन्तमें भी ऐसा ही करे। इस प्रकार एक कायोत्सग के बारह आवर्त और चार शिरोनति होती हैं। अथवा एक प्रदक्षिणा करनेपर प्रत्येक दिशामें तीन आवर्त और एक नमस्कार इस तरह चारों दिशाओं में बारह आवर्त और चार शिरोनमन होते हैं । यदि इससे अधिक हो जायें तो कोई दोष नहीं है ।।८।। आगे शिरोनतिका स्वरूप कहते हैं चैत्यभक्ति आदि कायोत्सर्गके विषयमें तीन-तीन आवर्तके पश्चात् दोनों हाथोंको लित करके मस्तकसे लगानेपर जो चार बार भक्तिपूर्वक नमस्कार किया जाता है उसे शिरोनति कहते हैं। क्योंकि सामायिकदण्डकके आदि और अन्त में तथा स्तवदण्डकके आदि और अन्तमें तीन आवर्त के पश्चात् सिरको नमन करने का विधान है ॥१०॥ _चैत्यभक्ति आदिमें आवर्त और शिरोनति दूसरी तरहसे भी होते हैं। उसीको आगे बतलाते हैं Jain Education International For Private & Personal Use Only www.jainelibrary.org

Loading...

Page Navigation
1 ... 680 681 682 683 684 685 686 687 688 689 690 691 692 693 694 695 696 697 698 699 700 701 702 703 704 705 706 707 708 709 710 711 712 713 714 715 716 717 718 719 720 721 722 723 724 725 726 727 728 729 730 731 732 733 734 735 736 737 738 739 740 741 742 743 744 745 746 747 748 749 750 751 752 753 754 755 756 757 758 759 760 761 762 763 764 765 766 767 768 769 770 771 772 773 774 775 776 777 778 779 780 781 782 783 784 785 786 787 788 789 790 791 792 793 794