________________
જરૂર છે એમ નહીં, પણ વિવેકની પૂરેપૂરી જરૂર છે. વિવેક અધક્યો હોય તો સમ્યગ્દર્શન ન આવે. આંતરિક વિવેકદષ્ટિ પરિપૂર્ણ હોવી જોઈએ. સમ્યગ્દષ્ટિને આત્મિક દૃષ્ટિએ હિત શું ને અહિત શું, તે આપમેળે સ્કુરાયમાન થાય. મનમાં થયેલ ભાવપીડા અશાંતિ-ક્લેશ આપનાર છે અને પ્રસન્નતા સુખ-શાંતિ આપનાર છે, તે બધી જ સમ્યગ્દષ્ટિને ખબર હોય. માટે કયો ભાવ તેને સુખ આપશે અને કયો ભાવ દુઃખ આપશે, તે તેને ખબર હોય. તે તેના આંતરિક ભાવોનું Analysis(પૃથક્કરણ) કરી, સુખ આપનાર આંતરિક ભાવો કયા અને દુઃખ આપનાર ભાવો કયા, તેની સંવેદનથી બરાબર પરખ કરે છે. દુઃખ અને દુઃખનાં કારણોને દૂર કઈ રીતે કરવાં, તે પણ તેને ખબર હોય. તમે આંતરિક દૃષ્ટિએ સુખી કે દુઃખી થાઓ છો, તે આંતરિક શુભાશુભ ભાવને કારણે; અને બાહ્ય રીતે સુખી કે દુઃખી થાઓ છો, તે કર્મોદયને કારણે.
જેનામાં સમ્યગ્દર્શન ગુણ આવ્યો તે હિતાહિત ભૌતિકતામાં નથી માનતો પણ આત્મિકદષ્ટિએ માને છે અને તે શેમાં છે તેની તેને સ્પષ્ટ સમજ હોય છે. ઘણીવાર તો તમે શું વિચારો છો, તેની તમને જ ખબર નથી પડતી. તમે તમારા મનના ભાવોનું પણ વિશ્લેષણ નથી કરી શકતા. આંતરિક સુખ-દુઃખ શું? તેનું સંવેદન સમકિતીને હોય છે.
પોતાના હિતાહિતનો જેને બોધ થાય તેવા સજ્જન માણસને, બીજા જીવોના હિતાહિતની ચિંતા થયા વગર રહે જ નહીં. આંતરિક સુખ-દુઃખનાં કારણ શુભાશુભ ભાવ છે, બાહ્ય સુખ-દુઃખનાં કારણ પુણ્ય-પાપ છે. જે પોતાના સુખ-દુઃખનું કારણ જાણતો હોય, તે બીજાના સુખ-દુઃખનું ચોક્કસ કારણ સમકિતથી પકડી શકે. સમ્યગ્દષ્ટિ પાસે એવી સ્પષ્ટતા જ હોય કે આ દુઃખ આવવાનું કારણ ને રહસ્ય શું? તે બરાબર ચોક્કસ કારણ સમકિતી પકડી શકે. આ જીવસૃષ્ટિમાં મોટો ભાગ દુઃખી અને નહિવત સુખી છે. દુનિયામાં આવા દુઃખી અને ત્રસ્ત જીવો કેમ? દુનિયામાં શોક, સંતાપ, દુઃખ બધાનું મૂળ કારણ શું? સમ્યગ્દષ્ટિ આ વિચાર કરે. જગતનું અવલોકન કરતાં તેને બીજા જીવો પ્રત્યે કરુણા થાય, દયા આવે. બધા જીવોની ચિંતાનો બધા સમ્યગ્દષ્ટિને ભાવ નથી થતો, પણ ગુણિયલ, લાયક, ધર્મી જીવોને જોતાં તેને વાત્સલ્ય થાય.
૧. જીવમાત્ર પ્રત્યે વાત્સલ્ય તો તીર્થકરને જ થશે. આવું વાત્સલ્ય વરબોધિવાળા ટોપ લેવલના જીવોને જ થશે. સમ્યગ્દષ્ટિની વાત્સલ્યની સીમા મર્યાદિત અને તીર્થકરના આત્માના વાત્સલ્યની સીમા અમર્યાદિત હોય છે, કારણ કે દરેકનાં જીવદળ અલગ પ્રકારનાં હોય છે. દરેકના જીવદળ પ્રમાણે અલગ અલગ કક્ષાના વાત્સલ્યભાવ પેદા થાય. તીર્થકરોનું સમકિત બીજા જીવોના સમકિત કરતાં જુદું હોય છે. તેમાં ભાવ પરાકાષ્ઠાના હોય, પણ એથીય આગળ પૂર્ણ પરાકાષ્ઠા ત્રીજા ભવમાં આવે. તે પહેલાંના ભાવોમાં ભાવના આગળ આગળ - વધતી હોય. પણ Peak Period(ઉત્કૃષ્ટ તબક્કો) ત્રીજા ભવમાં આવે.
ક્ષાયિક સમ્યગ્દર્શનમાં આત્મા પર મિથ્યાત્વ મોહનીયનો કણિયો પણ રહ્યો નથી અને કાયમ ખાતે તે ગુણ ટકવાનો છે, કેમ કે તે આત્માનો મૂળભૂત ગુણ છે. ક્ષાયિક સમ્યગ્દર્શનમાં નિર્મળતા વધુ જયારે વરબોધિ સમ્યગ્દર્શનમાં વાત્સલ્યની પરાકાષ્ઠા હોય છે.
(
નાચાર)
ક ક ક
(
૭૫ Dરક ક ક ક ક ક કે એક એ
