Bhartuhari Shataka Trayam

Author(s): Bhartuhari, Dharmanand Kosambi
Publisher: ZZZ Unknown

Page 101

भर्तृहरिकृत-शतकत्रयम्
[२. ६७-६९] पारदेशिक (हं. पारिदेशक) स्वरूपमाहकिं गर्तेन यदि सा न जीवति प्राणिति प्रियतमा तथापि किम् ।
इत्यवीक्ष्य नवमेघमालिकां न प्रयाति पथिकः खमन्दिरम् ॥ ६७ ॥
पथिकः स्वमन्दिरं इति कारणात् न प्रयाति न गच्छति । किं कृत्वा ? । नवमेघमालिकां वीक्ष्य । नवोन्नतमेघं विलोक्य । सा मद्वल्लभा यदि चेन्न जीवति तदा गतेन किम् ? । प्रियतमा चेयदि मद्वियोगेन प्राणिति जीवति तथापि गतेन किम् ? । [ सा मयि मोहं न बिभर्ति अन्यथा जीवति ] कथम् ? ॥ ६७ ॥
अथ सुरतरसमाह
आमीलितनयनानां यः सुरतरसो न संविदं कुरुते ।
मिथुनैमिथोऽवधारितमर्चितमिदमेव कामनिर्वहणम् ॥ ६८ ॥ _यः सुरतरसः यो विषयरसः आमीलितनयनानां नायिकानां संविदं स्वादं न कुरुते । किं० स्वादं ? । मिथुनैमिथः परस्परं अवधारितं ज्ञातम् । कामनिर्वहणं इदमेव यत् अर्चितं मानितमित्यर्थः ॥ ६८॥
अथ स्त्रीचेष्टितमाहप्राङ् मा मेति मनोरमागतगुणं जाताभिलाषं ततः
सबीडं तदनु श्लथीकृततनु प्रत्यस्तधैर्य पुनः । प्रेमार्धस्पृहणीयनिर्भरतक्रीडाप्रगल्भं ततो
निःसङ्गाङ्गविकर्षणाधिकसुखं रम्यं कुलस्त्रीरतम् ॥ ६९ ॥ कुलस्त्रीरतं रम्यम् । किं० कुलस्त्रीरतम् ? । इति अमुना प्रकारेण मनोरमागतगुणं मनोरमो (?म)आगतो गुणः मनोरमागतगुणः, तम् । इतीति किम् ? । प्राक् पूर्व मा मा इति निषेधवाक्यम् । पुनः किं० कुलस्त्रीरतम् ? । जाताभिलाषं समुत्पन्नमनोरथम् । पुनः किं० कुलस्त्रीरतम् ? । तदनु सवीडं ब्रीडासंयुक्तम् । पुनरपि किं० ? । श्लथीकृततनु यथा भवति प्रत्यस्तधैर्य निराकृतसाहसम् । ततस्ततोऽनन्तरं प्रेमार्धस्पृहणीयनिर्भररतक्रीडाप्रगल्भम् । प्रेम्णः अर्ध प्रेमाध, प्रेमार्धन स्पृहणीयं प्रेमास्पृहणीयं तेन निर्भरं रतक्रीडाप्रगल्भं यस्य तत् । ततस्ततोऽनन्तरं निःसङ्गाङ्गविकर्षणाधिकसुखं निःशेषः सङ्गः निःसङ्गः, निःसङ्ग अङ्गं निस्संगाङ्गं तस्य विकर्षणेन अधिकं सुखं यस्य तत् निस्सं० । एभिः प्रकारैः कुलस्त्रीरतं रम्यम् ॥ ६९॥
.१ घ. प्राणति । २ ख. घ. इत्युदीक्ष्य । ३ ख. घ. यत् । ४ ख. घ. रतो। ५ग..मना. गनागतसुखं । ६ ग. श्लथोद्यम । ७ ग. प्रेमाई। ८ ग. निर्झररस। ९ग. निकर्षणा।