________________
અને સુસંસ્કારને વધારવામાં તૈયાર થતી કલ્યાણની પરંપરાનો ખ્યાલ આવી જાય છે. જુઓ આ એનું આછું સ્વરૂપ
કુસંસ્કારની વૃદ્ધિનું દ્રષ્ટાન્તઃ ચંડકૌશિક
ચંડકૌશિક નાગનો જીવ પૂર્વ ભવમાં એક સાધુ હતો. તેણે ક્રોધ કર્યો. એની વૃદ્ધિ થઈ. વૃદ્ધિ ચાર રીતે મપાયઃ- દ્રવ્ય-ક્ષેત્ર-કાળ-ભાવથી. પહેલાંમૂળમાં ક્રોધનું માપ જુઓ. સાધુએ દ્રવ્યથી એક સાધુ પર, ક્ષેત્રથી ઉપાશ્રય ક્ષેત્રમાં, કાળથી બહુ થોડા કાળ સુધી, અને ભાવથી દાંડાનો એક મામુલી ફટકો લગાવવાના ભાવથી ક્રોધ કર્યો. હવે જુઓ કે આ દ્રવ્ય ક્ષેત્ર, કાળ, ભાવ આગામી જન્મોમાં કેવા વધી જાય છે ! મારવા જતાં તે સાધુને તો પ્રહાર ન કરી શક્યો, પણ પોતે થાંભલા સાથે માથું અફળાવાથી ત્યારે ત્યાં જ મરી ગયો. ક્રોધ કર્યા બદલ કોઇ પશ્ચાતાપ થયો નહિ, અને આલોચના પ્રાયશ્ચિત પણ લેવાયું નહિં તે પછી ચારિત્રપ્રભાવે જ્યોતિષ દેવ થઇ તાપસનો ભવ પામ્યો ત્યાં ક્રોધના દ્રવ્ય અને કાળ વધ્યા “મારી વાડીના ફળ ચોરે તેને મારું.'' એટલે ચોરનારના અનેક તે અનેક દ્રવ્ય, અને હમણાં પૂરતું નહિ પણ
જ્યારે જ્યારે ચોરે ત્યારે ત્યારે મારું, તે મહાકાળ વધ્યો, પાછો ક્રોધ માત્ર ઝુંપડીમાં નહિ પણ આખી પોતાની વાડીમાં, તે ક્ષેત્ર વધ્યું, ફળને તોડતાં રાજકુમારને પ્રબલ પ્રહાર કરવા માટે કુહાડી ઉછાળી આ ક્રોધનો ભાવ વધ્યો. પણ તે કુહાડી પોતાના જ મસ્તક પર પડવાથી પોતે જ મરી ગયો તે પછી સર્પનો જન્મ ધારણ કર્યો. જુઓ કે કેવો પાપી અવતાર ! આટલા જ વાસ્તે આ મનુષ્યભવમાં પ્રભુપ્રેમ તથા પ્રભુભક્તિ નસેનસમાં એવી ભરી દેવી જોઇએ કે સઘળા અધમ સંસ્કારો દૂર થઇ જાય. પછી એને પેસવા જગા જ ન મળે. હવે ચંડકૌશિક સર્પના અવતારમાં ક્રોધના દ્રવ્ય-ક્ષેત્ર-કાલ-ભાવના ગુણાકારનું તો પુછવું જ શું? મનુષ્ય અથવા તિર્યચ, જે કોઇ જીવ (કેટલાં બધાં દ્રવ્ય !) પોતાની દૃષ્ટિપથમાં આવે, કેટલું મોટું ક્ષેત્ર !) ને જ્યાં સુધી પોતાની શક્તિ પહોંચે ત્યાં સુધી (કેટલો લાંબો કાળ !), તેને પ્રાણોથી ખતમ કરી નાખવો ! કલ્ફર ફી $ ફર-ર ર ક & ફરસVI - ૪ ફેર ફેર & ફટ ફટ ફર8િ
