________________
ભાવપૂજાનું કારણ દ્રવ્ય પૂજા છે. તેના અનેક પ્રકાર છે. અંગપૂજા અને અગ્રપૂજા એ બે વિભાગમાં પણ સર્વેનો સમાવેશ થઇ શકે છે. આગલા દિવસના પુષ્પ વિગેરે નિર્માલ્ય ઉતારવા માટે પ્રભુને માટે જ ખાસ રાખેલી મૃદુ મોરપીછીના વિનીત અને મુલાયમ ઉપયોગથી માંડીને રત્ન વિગેરે આભૂષણ ચઢાવવા સુધી પ્રભુની મૂર્તિના અંગપર જે પૂજા કરાય છે તે બધી અંગપૂજા છે અને પ્રભુની સન્મુખ જે દ્રવ્યપૂજા કરાય છે તે અગ્રપૂજા છે. અંગપૂજામાં જલપૂજા (પંચામૃત અભિષેક) ચંદન બરાસ-કસ્તુરી વિગેરેથી વિલેપનપૂજા, કેસરપૂજા, પુષ્પપૂજા, ચૂર્ણવાસક્ષેપ પૂજા, પુષ્પમાલ્યપૂજા, આભૂષણપૂજા, રજતસુવર્ણપત્ર (વરખ) બાદલાપૂજા વિગેરેનો સમાવેશ થાય છે અગ્રપૂજામાં ધૂપ, દીપ, અષ્ટમાંગલિક, અક્ષતસ્વસ્તિકથી, વધાવવું, નૈવેદ્ય, ફળ, ચામરવજન, દર્પણ, નૃત્ય, ગીત વાજીંત્ર, ધ્વજ વિગેરેની પૂજા આવે છે. અષ્ટપ્રકારી, સત્તરભેદી, એકવીશપ્રકારી વિગેરે પૂજાના પ્રકાર હોય છે.
તેમાં પ્રત્યેક પૂજાનું મહાન ફળ છે. ફક્ત એક સિન્દુવારનું પુષ્પ લઇને ઘરડી, નિર્ધન અને મજુરણ જેવી સ્ત્રી પ્રભુને પૂજવા માટે ગઇ, પણ રસ્તામાં આયુષ્ય પુરું થઇ ગયું, છતાં મરીને એ પુષ્પપૂજાના ભાવ માત્રથી સ્વર્ગમાં દેવ બની. દમયંતીએ પૂર્વભવમાં રાણીપણામાં અષ્ટાપદ પર્વત પર પ્રભુને રત્નાતિલકથી પૂજ્યા જેથી દમયંતીના ભવમાં અંધારામાં પ્રકાશ આપનાર, ચમકદાર કુદરતી તિલક લલાટમાં જન્મતાવેંત પ્રાપ્ત થયું. નૃત્યપૂજાથી તીર્થકર નામકર્મ પ્રાપ્ત કરેલાના દૃષ્ટાન્તો આવે છે.
સ્નાત્રપૂજાની વિશેષતાઃ મેરુપર્વતપર તીર્થકર પ્રભુનો જન્માભિષેક ભવ્યસમારોહ પૂર્વક ઉજવીને ઇન્દ્ર તથા બીજા દેવતાઓ અભૂત સમ્યકત્વની વૃદ્ધિ અને શાતાવેદનીય વિગેરે પુણ્યોપાર્જન કરવા સાથે મહાન પાપક્ષય કરે છે. સંસારમાં રહેવા છતાં મનુષ્યો આવો ચમત્કારી, અપૂર્વ લાભ આપનારી પ્રભુની અભિષેક પૂજા કરી શકે તેટલા કારણે શાસ્ત્રકારોએ અહંદભિષેક, બૃહશાન્તિ, શાતિસ્નાત્ર, અષ્ટોત્તરી સ્નાત્ર, અંજનશલાકા પ્રતિષ્ઠાવિધિ, નવાણું અભિષેક, સ્નાત્રપૂજા,
