________________
૪]
શ્રી આનંદઘનચોવીશી ચિતામાં સાથે બળશે અને લેકે વાજા વગાડશે. આનંદઘનજીને આ અજ્ઞાન-મરણ પર વિચાર આવ્ય, સંસારના મેહની વિષમતા પર વિચાર આવ્ય, કર્મના સ્વરૂપ અને સંસારની વિષમ પર્યટન પર ખ્યાલ આવ્યું અને અજ્ઞાન-કણ પર વિચાર કરતાં ખરી પ્રીત કેવી હોય, ક્યારે થાય અને કેવી રીતે થાય, તેની ભવ્ય કલ્પના તેમને નૈસર્ગિક રીતે બેસી ગઈ. એટલે એમણે પ્રીતિ–પ્રેમનું આખું સ્વરૂપ આ સ્તવનમાં વણી દીધું. ચોવીશીનું આ પ્રથમ સ્તવન ગાનરૂપે આનંદઘનજીના મુખમાંથી નીકળી પડવાને આ પ્રસંગ હતું, એવી એક લોકવાયકા છે.
અન્ય કહે છે કે તેમને કઈ જિજ્ઞાસુએ સવાલ કર્યો કે પ્રભુ-પ્રેમ કેવો હોય અને સાચું પૂજન કેમ થાય અને પરમાત્માની સાચી રિઝામણ ક્યારે થાય? તેના જવાબમાં પિતાને થયેલા અનુભવની નોંધણીરૂપે આ સ્તવનની રચના થઈ. એ ગમે તેમ હોય, આ સ્તવનમાં પ્રેમપ્રીતિનું તત્વજ્ઞાન અને સાચી પ્રભુપૂજાની વિચારણું ખૂબ સરસ શબ્દોમાં વગર પ્રયાસે આંતરધ્વનિ તરીકે નીકળી છે. આપણે તે નજરે પ્રેમનું તત્ત્વજ્ઞાન વિચારીએ.
સ્તવન (“કમ પરીક્ષા કરણ કુમર ચલ્યો ”—એ રાગ; રાગ-મારુ) ઋષભ જિનેસર પ્રીતમ માહરો રે, ઓર ન ચાહું રે કંતઃ રીઝ સાહિબ સંગ ન પરિહરે રે, ભાંગે સાદિ અનંત.
ઋષભ જિનેસર પ્રીતમ માહરો રે. ૧. અર્થ–મારે ખરે પતિ-દેવ તે માટે રાષભદેવ ભગવાન છે અને બીજા કોઈને હું મારા પતિ તરીકે ચાહતી પણ નથી, કારણ કે મારે પતિ જે એક વાર બરાબર રીઝી જાય, તે સાદિ-અનંતમે ભાગે એ મારી સોબત ન છોડે, એ મારે સથવારે ભાંગી ન પડે. (૧).
ટ -(કર્તા શ્રી જ્ઞાનવિમલસૂરી) પ્રથમ સ્તવનને દબો લખતાં શ્રી જ્ઞાનવિમળસૂરિ કહે છે – श्रीआनदघनअर्हतः स्तवचतुविशते : स्फुटं भावार्थो लिरव्यते श्रीमत्ज्ञानविमलसूरिभिः ।
ચિદાનંદમય જિનવરૂ, સદા મુદા ધરી પ્રેમ; પ્રભુમી પરમ પ્રમોદશું, જયનાયક જગએમ. ૧ જિનગુણથુતિ કરતાં થકાં, પૂજક જિન હુઈ જાય;
તે ભણી જિનગુણકીર્તના, કરતાં પાપ પુલાય. ૨ પાઠાંતર–જિનેસર – જિનેશ્વર. રે – બે પ્રતમાં રે નથી. પ્રીતમ – પ્રિતમ. (સંસ્કૃત નિયમ પ્રમાણે દીધ ઈ છે. તગમ શબ્દમાં રચના ફેરવાય નહિ.) પરિહરે રે– પરિહરઈ, (રે મૂકી દે છે.) ભાંગે – ભાંગે. (૧) | શબ્દાર્થ–ઋષભજિનેશ્વર = આદિનાથ, પ્રથમ તીર્થંકર. પ્રીતમ = વલ્લભ, વહાલ વણી. માહરે = મારો. એર = બીજો. ચાહું = ઈછું. કંત = પતિ, ધણી. રીઝયો = રાજી થયેલે, સંતોષ પામેલે. સાહેબ = ઈશ્વર, મોટો માણસ. સંગ = સબત, સમાગમ. પરહરે = છોડે, તજી દે. ભાંગે = પ્રકારે, વિભાગે (જેન પારિભાષિક શબ્દ છે. વિવેચન જુઓ). સાદિ = જેની આદિ એટલે શરૂઆત છે તે. અનંત = જેને અંત-છેડો નથી તે. (૧)
