Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAlayogalakSaNa batrIzI eka parizIlanA pU.A.bhakSIvigupta prakAzakaH dhI anekAnta prakAzana jenarIlijIyasa TrasTa
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahAmahopAdhyAya zrImadyazovijayajI mahArAjAviracita'triza-trizi' prakaraNAntargata pAtanjalayogalakSaNa batrIzI-eka parizIlana : parizIlana : pU. paramazAsanaprabhAvaka pUjyapAda sva.A.bha.zrI.vi. rAmacanma nA paTAlaMkAra pU. sva. A. bha. zrI.vi. aticandra . ma. sA. nA ziSyaratna pU. sva. A. bha. zrI. vi. amaraguma sU. ma. sA. nA ziSyaratna 1. zazI. vi. candragupta sU. ma. zrI enagAmAna rIlIjIyasa TrasTa : Arthika sahakAra : eka sahastha
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAtajalayogalakSaNa batrIzI-eka parizIlana - 11 AvRtti - prathama : prakAzana : vi. saM. 2018 nakala - 1000 zrI anekAnta prakAzana- jena rIlIjIyasa TrasTa : prAptisthAna : zA. sUryakAnta caturalAla rajanIkAMta epha. vorA mu. po. murabADa (ji. ThANe) 655, sAcApIra sTrITa, puNe kaeNmpa, puNe - 411001. mukuMdabhAI Ara. zAha vijayakara kAMtilAla jhaverI 5, navaratna phaleTsa premavardhaka phUle navA vikAsagRha mArga navA vikAsagRha mArga-pAlaDI pAlaDI- amadAvAda-7 amadAvAda- 380007 jatInabhAi hemacaMda zAha 'komala' chAparIyAzerI : mahIdharapurA surata - 395003 : Arthika sahakAra : eka sagruhastha : mudraNa vyavasthA : kumAra 138-bI, caMdAvADI, bIje mALe, sI. pI. Teka roDa, muMbaI-400 004. phona : 388 6320/388 5028
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ parizIlananI pUrve... devAdhideva zrI arihaMta paramAtmAnA paramatAraka zAsanane choDIne anya koI paNa zAsanathI mokSanI prApti thatI nathI. enuM kAraNa e che ke mokSane prApta karAvanArAM sAdhanono pAramArthika upadeza mAtra zrI tIrthaMkara paramAtmAnA zAsanamAM che. anya darzanakAronA zAsanamAM paramArthathI mokSanAM sAdhanono upadeza ja nathI.'-A vAta jyAM sudhI samajavAmAM Ave nahi tyAM sudhI zrI vItarAgaparamAtmAe upadezelAM mokSasAdhanonI sudaDha pratipatti zakya nathI. A pUrvenI dazamI batrIzImAM mokSanA kAraNabhUta saghaLAya AtmavyApArane yoga tarIke varNavIne A batrIzImAM pataMjali RSie yogAnuzAsanamAM je yoganuM lakSaNa-svarUpa varNavyuM che tenI vicAraNA karI che. cittavRttionA nirodhane yoga kahevAya che' A lakSaNanI nirdoSatAdino vicAra karatAM pUrve zarUAtamAM sAkhyadarzanaprasiddha tattvonuM svarUpa varNavyuM che. sAMkhyadarzananI mAnyatA mujaba puruSa ane prakRti A be mULabhUta tattvo che. emAM puruSa cetana che. zuddha(nirupAlika) sphaTikAdinI jema zuddha, niraMjana ane nirAkAra che. utpanna nahIM thayelo, kyAre ya nAza nahIM pAmanAro ane sadAne mATe sthira eka svabhAvavALo evo phUTastha nitya che. talanA photarAnA trIjA bhAga jeTaluM paNa jemAM parivartana AvatuM nathI, evo te apariNAmI nitya che. prakRti jaDa che. pariNAmI nitya che. tenAthI buddhi (cittamahattva) utpanna thAya che. tenAthI ahaMkAra(asmitA) utpanna thAya che. tethI agiyAra Indriyo ane rUpAdi paMcatanmAtrA-A soLano gaNa utpanna thAya che ane te badhAthI yathAyogya pAMca
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahAbhUtonI(pRthvI-jalAdinI) utpatti thAya che. anAdikALathI puruSa ane prakRtinA niraMtara sannidhAnathI baMnne vaccenA bhedano agraha hovAthI puruSane kartutvanuM ane prakRtine caitanyanuM abhimAna che. A ja puruSanA saMsAranuM mukhya bIja che. yoganA parizIlanathI bhedano graha thavAthI puruSa svarUpastha bane che. e ja puruSano mokSa che. prathama daSTie A badhuM vicAratAM ramaNIya bhAse che. paraMtu paramArthathI A badhuM vicArIe to khUba ja vicitra jaNAyA vinA rahetuM nathI. graMthakAra paramarSie prAraMbhamAM sAMkhyonA matanuM saMkSepathI paNa spaSTapaNe nidarzana karAvIne graMthanA madhyabhAgamAM temAM rahelA doSonuM darzana karAvyuM che. e badhuM vicAravAthI eka vAta spaSTa rIte samajAya che ke ATalI AtmalakSI tAttvika vAto karavA chatAM anyadarzanakAro paramArthano leza paNa pAmI zakyA nathI ane emanI vAtomAM ApaNe AvI jaIe to ApaNane paNa paramArthano aMza paNa prApta nahIM thAya. batrIzInA aMtabhAgamAM sAkhyadarzanaprasiddha mokSa paNa kharekhara to vAstavika nathI. tethI temanA yogazAstranA upadezano koI ja artha nathI. e samajAvIne jaina darzananI vAstavikatAnuM samarthana karyuM che. aMte pataMjalipraNIta yogalakSaNa sadoSa hovAthI; nizcaya ane vyavahAranayanI apekSAe sadgata evA zrI jainadarzanaprasiddha yoganA lakSaNanI upAdeyatAnuM samarthana karyuM che. e mujaba yogalakSaNanI vAstavikatAne samajI vicArIne vAstavika yogane prApta karavA ApaNe sau prayatnazIla banI rahIe e ja eka abhilASA... A.vi. candraguptasUri
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ atha prArabhyate pAtaJjalayogalakSaNadvAtriMzikA // A pUrvenI batrIzImAM potAnI mAnyatA mujabanuM yoganA lakSaNanuM nirUpaNa kyuM. "e lakSaNa ja barAbara che.'-AvI sthiratA, bIjAnI mAnyatA mujabanA yogalakSaNanI vicAraNAthI prApta thAya che. tethI te mATe A batrIzImAM anyayogalakSaNanA nirUpaNano AraMbha karyo che. artha bIjAnI mAnyatA mujabanA yogalakSaNanI vicAraNA mATe A batrIzIno AraMbha karyo checittvRttinirodhntu, yogamAha pataJjaliH / draSTaH svarUpAvasthAnaM, yatra syAdavikAriNi // 11-1 // cittanI vRttiono je nirodha che tene patali yoga kahe che. je avikArI hote chate draSTA-puruSanuM svarUpamAM avasthAna hoya che..." (te citta che. zlo.naM. 3mAM eno saMbaMdha che.)-A pramANe prathama zlokano akSarArtha che. Azaya e che ke "vozcittavRttinirodha:' -rA A sUtrathI patalie cittavRttionA nirodhane yoga tarIke varNavyo che. rAga, dveSa ane mohAdinA kAraNe thanArI je cittavRttio che; tenA nirodha-avarodhane yoga kahevAya che. citta, tenI vRttio ane teno virodha : e badhAnuM svarUpa anukrame have pachI varNavavAmAM Avaze. zlokanA uttarAddhathI 'citta'nuM svarUpa varNavAya che. teno Azaya e che ke-jyAre je avikArI hote chate draSTA
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ puruSa zuddha caitanya svarUpa potAnA svabhAvamAM avasthita bane che; te citta che. Ama to draSTA-puruSa zuddha cetana ane puSkarapatranI jema nirlepa che. paraMtu buddhi(citta) dvArA grahaNa karAyelA bAhya ane atyaMtara(ghaTAdi ane kAmAdi)viSayonuM pratibiMba(cit-chAyAno sakrama); aviveka(bhedajJAnano abhAva)nA kAraNe draSTA puruSamAM paDatuM hovAthI japApuSpanA sannidhAnamAM vartatI lAlAzanA kAraNe zuddha sphaTikanI jema ja puruSamAM vRttionuM darzana thatuM hoya che. paraMtu cittanI vRttiono nirodha thavAthI prApta vivekakhyAti(bhedajJAna)nA kAraNe have citsakrama thato nathI. tema ja viSayAkAra pariNata thavAno pariNAma paNa; kartRtvAbhimAnanI nivRtti thavAthI chUTI jAya che. tethI puruSanuM svarUpamAM avasthAna thAya che. sattva, rajas ane tamas A traNa guNavALI prakRtino pariNAma buddhi che. tene ja ahIM yogasUtramAM cittasvarUpe varNavAya che. sAmAnya rIte sAmyadarzanaprasiddha puruSa, prakRti ane buddhi tattvane samajavA mATe anyadarzanaprasiddha zuddha AtmA, karma ane manano vicAra karavAthI cokkasa rIte teno khyAla AvI zakaze. puruSamAM buddhi dvArA pratibiMbita thanArI prakRtinA kAraNe puruSane kartRtvanuM abhimAna hatuM. emAM mukhyapaNe vivekakhyAtino abhAva prayojaka hoya che. vivekakhyAtinI vyutpattithI jyAre kartRtvanuM abhimAna dUra thAya che, tyAre AtmA-puruSa-draSTA svasvarUpamAM avasthita thAya che. A 2
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ vAta 'tavA pradyu: svarUpe'vasthAnam' ?-rU| A sUtramAM jaNAvI che. cittavRttiono nirodha thaye chate draSTA-puruSanuM svarUpamAM avasthAna thAya che. AthI samajI zakAze ke jenI avikArI avasthAmAM puruSanuM sva-svarUpamAM avasthAna thAya che te citta che. Ano artha evo nathI ke te pUrve draSTAnuM svarUpamAM avasthAna hatuM nahi. kAraNa ke tema mAnavAthI puruSamAM pariNAmitva mAnavAno prasaGga Avaze. sAGakhyAdinI mAnyatA mujaba puruSa phUTastha nitya che. talanA photarAnA trIjA bhAga jeTaluM paNa temAM parivartana AvatuM nathI. japApuSpanA sannidhAnamAM pratIyamAna sphaTikanI raktatAnI jema ja vivekakhyAtinA abhAve cittanI vRttio draSTA-puruSamAM pratIta thatI hoya che, paraMtu te atAttvika che. cittanI vRttio jalanA taronI jema ja cittamAM vilIna thAya che, tyAre te citta niruddha kahevAya che. cittanI kSisa, vikSipta, mUDha... ItyAdi aneka avasthAo che. jijJAsuoe te anya graMthathI jANI levuM joIe. ahIM to prakRtopayogI aMzanuM ja nirUpaNa karyuM che. 11-1 * * * cittanI vRttiono nirodha thayo na hoya tyAre cittanuM svarUpa kevuM hoya che : te jaNAvAya che Apanne viSayAkAraM, yatra cendriyavRttitaH / pumAn bhAti tathA candrazcalannIre calan yathA // 11-2 //
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ IndriyonI vRttio dvArA je viSayAkAra pariNata thaye chate cAlatAM pANImAM caMdra jema cAlato dekhAya che; tema puruSa dekhAya che... (te citta che. zloka. naM. 3 mAM eno saMbaMdha che.)-A pramANe bIjA zlokano artha che. kahevAno Azaya e che ke Indriyo ane viSayonA saMbaMdhanA kAraNe je vRttio utpanna thAya che, te cittanA viSayAkAra pariNAma che. tene laIne puruSamAM paNa avivekanA kAraNe vRttionuM sArUpya vartAya che. ghaTapaTAdi bAhya viSayAkAra pariNata citta ane kAmakrodhAdi svarUpa abhyattara pariNAmothI pariNata cittanuM pratibiMba vivekakhyAtinA abhAve draSTA-puruSamAM paDe che tyAre vahetA pANInA pravAhamAM, sthira evo paNa caMdra jema cAlato dekhAya che tema svagatadharmAdhyAropanA adhiSThAnarUpe puruSa pratIta thAya che. cittamAM rahelI(pANImAM rahelI) vRttio(cAlavAnI kriyA)nA adhyAropanuM adhiSThAna(Azraya) puruSa(caMdra) bane che. 'vRttisAdhyamita I?-ko A yogasUtra dvArA upara jaNAvelI vAtane jaNAvatAM jaNAvyuM che ke vyutthAnadazAmAM cittanI vRttiono nirodha thayelo na hovAthI Indriya ane viSayanA saMyogAdinA kAraNe cittamAM zAMta, ghora ane mUDha vRttio utpanna thAya che. tevA rUpathI ja tyAre puruSa pratIta thAya che. buddhi dvArA grahaNa karAyelA che te viSayo buddhi puruSane batAve che. tethI buddhi-cittanA samAna svarUpathI puruSa pratIta thAya che. cittanI te te vRttio
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ puruSamAM aupAdhika che. puruSa to cetanasvarUpa ja che. jJAnAdi dharmo buddhinA ja che, puruSanA nahi. puruSa ane cittanA avivekanA kAraNe vRttionuM sArUpya draSTA-puruSamAM pratIta thAya che. * 1199-211 cittanuM varNana karIne have tenI vRttionuM varNana karAya che taccittaM vRttayastasya paJcatayyaH prakIrttitAH / mAnuM zramo vinpazva, nidrA 7 smRtiva = ?-zA '"je avikArI hote chate puruSanuM svarUpamAM avasthAna thAya che ane jenI vyutthAnadazAmAM(asamAdhidazAmAM) puruSa calAyamAna(asthira) pratIta thAya che, te citta che. vRttionA samudAya svarUpa te citta svarUpa avayavInA avayavabhUta vRttio pAMca che, jenA anukrame mAna, bhrama, vikalpa, nidrA ane smRti-A nAma che.''-A pramANe trIjA zlokano artha che. Azaya e che ke 'vRttaya: padmatathya: TTiAviSTAH' '?- / A sUtramAM jaNAvyA mujaba vRttio pAMca che ane tenA darekanA kliSTa ane akliSTa evA be be bhedo che. tAtparya e che ke sAmAnya rIte cittanI vRttio upara 5
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaNAvyA mujaba pAMca ja nathI; paraMtu lajjA, tRSNA Adi asakhya vRttio che. cittanA te te pariNAmo asakhya che. tethI te svarUpa vRttio paNa asakhya che. prakRta sthaLe nirodha karavA yogya vRttionuM varNana karavAno abhiprAya hovAthI mAna, bhrama... vagere svarUpa pAMca ja vRttionuM nirUpaNa karyuM che. e vRttionA nirodhathI sarva vRttiono nirodha thaI jAya che. e pAMca vRttionA darekanA be be prakAra che. kliSTa ane akliSTa. je vRtti; dharma-adharmavAsanAnA samudAyane utpanna karIne avidyAdi klezane utpanna kare che, tene kliSTavRtti kahevAya che ane je vRttio prakRtipuruSanA svarUpanuM yathArtha jJAna kare che; te vRttio akliSTa che. te guNAdhikAranI virodhinI che. dharma ane adharmAdine utpanna karavA dvArA AgAmI janmano AraMbha karavo te guNAdhikAra che. vivekakhyAtinA udaya(prAdurbhAva)thI e guNAdhikArano aMta Ave che. tethI vivekakhyAtiprayojaka sAttvika vRttio guNAdhikAranI virodhinI che. pAMca vRttiono nAmamAtrathI nirdeza zlokanA uttarArdhvathI karyo che. 'pramALaviparyayavipanidrAmRtaya:' II-FI / A yogasUtramAM evo nirdeza karAyo che. 11-3 che pAMca prakAranI vRttionAM anukrame lakSaNo kahevAya
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ mAnaM jJAnaM yathArthaM syAdatasmiMstanmatirbhramaH / puMsavaitanyamityAvI, vipo'vastuzAdhIH // ??-45 "yathArthajJAnane mAna-pramANa kahevAya che. atasmin arthAt tadabhAvavAM tenI buddhine bhrama kahevAya che ane 'puruSanuM caitanya'... ItyAdi avastune jaNAvanArI zabdajanya buddhine vikalpa kahevAya che.''-A pramANe cothA zlokano artha che. Azaya khUba ja spaSTa che ke ghaTatvAdi dharmavat(ghaTAdi)mAM ghaTatvAdinuM je jJAna che tene mAnapramANa kahevAya che. anyatra e pramANe jaNAvAyuM che ke 'avisaMvAdI jJAna pramANa che.' ghaTatvAdinA abhAvavALA paTAdimAM ghaTatyAdinuM je jJAna che tene bhrama-viparyaya kahevAya che. 'viparyayo mithyAjJAnamatarUpapratiSTham' -8 A yogasUtrathI mithyAjJAnane viparyaya svarUpe varNavyuM che. je mithyAjJAna, asvarUpapratiSTha che. kahevAno Azaya e che ke sarpAdiviSayamAM je sarpAdinuM jJAna thAya che; te pramAtmaka che. kAraNa ke te jJAnanA uttarakALamAM thanArA koI jJAnathI te bAdhita thatuM nathI. tethI te jJAna svarUpapratiSTha banI rahe che. paraMtu doraDAdiviSayamAM thanAruM je sarpa vagerenuM jJAna che; te bhrama-viparyayasvarUpa che. kAraNa ke te jJAnanA uttarakALamAM thanArA doraDAdinA yathArthajJAnathI teno bAdha thAya che. tethI te jJAna svarUpapratiSTha banatuM nathI. AthI samajI zakAze ke je jJAnanA uttarakALamAM thanArA yathArtha
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAnathI e pUrvajJAnano bAdha thAya che te atadrupa pratiSThajJAna bhrama-viparyaya che. A sthApyuM che ke puruSa che ItyAdi saMzayAtmaka jJAna paNa atadrupapratiSTha hovAthI teno samAveza viparyayamAM ja karAya che. saMzayAtmaka jJAna viparyayajJAnavizeSa svarUpa che. puMsavaitanya... ItyAdi zlokArdhathI vikalpasvarUpa vRttinuM varNana karAya che. Azaya e che ke puruSanuM caitanya che... ItyAdi vAkyothI utpanna thanAra zAbdabodha avastuviSayaka che. e avastuviSayaka zAbdabodhane vikalpa kahevAya che. devadattanI kAmaLI" ItyAdi vAkyomAM devadatta ane kAmaLI : e baMnne bhinna che e pramANe SaSThI vibhaktinA kAraNe zAbdabodhamAM jema bhedanuM grahaNa(jJAna) thAya che; tema puruSanuM caitanya... ItyAdi vAkyathI paNa puruSa ane caitanya : e bemAM paNa bheda adhyavasita thAya che, je kharekhara to vidyamAna ja nathI. puruSa caitanyasvarUpa ja che. tenAthI te bhinna nathI. avidyamAna evA bhedano Aropa karIne puMsavaitanyam ItyAdi avastuviSayaka adhyavasAya pravarte che. vastutaH caitanya ja puruSa che. A vAtane, 'zabdajJAnAnupAtI vastuzUnyo (asadarthaviSayo) vikalpa:' tera-zA A yogasUtrathI jaNAvI che. zabdane sAMbhaLyA pachI vastuthI zUnya je jJAnasvarUpa cittanI vRtti che, tene vikalpa kahevAya che. | vikalpa, vastuzunya bodhasvarUpa hovAthI bhramavizeSa
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ svarUpa che-e pramANe nahIM kahevuM joIe. kAraNa ke zabdajanmajJAnajanaka hovAthI vikalpane bhramasvarUpa mAnatA nathI. puMsacaitanyam... ItyAdi vAkyajanya jJAnathI puruSathI bhinna evA 'caitanya'no vikalpAtmaka bodha thAya che. yadyapi sAmagrIvizeSathI vikalpAtmaka bodha thAya che, eTalAmAtrathI tene bhramathI bhinna mAnavAnI jarUra nathI. paraMtu ahIM vikalpasthaLe viSayano abhAva hoya che. tenuM (viSayAbhAvanuM) jJAna thavA chatAM tevo bodha thAya che ane tevA zabdaprayogAtmaka vyavahAranI pravRtti thAya che. A vAtanA anusaMdhAnamAM zrI bhoje kahyuM che ke vastunI vastutAnI apekSA rAkhyA vinA je adhyavasAya pravarte che, tene vikalpa kahevAya che. ahIM yAda rAkhavuM joIe ke pUrve jaNAvyA mujaba jenA uttarakALamAM thanArA pramAtmakajJAnathI jeno bAdha thAya che te bhrama che. vikalpasthaLe AvuM banatuM nathI. puruSanuM caitanya na hovAnuM khabara hovA chatAM puMsaracaitanyam ItyAdi vyavahAra pravartamAna che. caitanyAbhAvavat puruSamAM caitanyanuM jJAna thatuM hovAthI te pramAtmaka paNa nathI. caitanya ke teno abhAva... ItyAdinI apekSA(vicAraNA) vinA ja pravartamAna e cittavRtti vikalpasvarUpa che. / / 11-4|| nidrAsvarUpa cittavRttinuM varNana karAya che
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ nidrA ca vAsanAbhAvapratyayAlambanA smRtA / sukhAdiviSayA vRttirjAgare smRtidarzanAt // 11-5 // "abhAvapratyayanA AlaMbanavALI vRttine nidrA kahevAya che. jAgrad avasthAmAM smRti thatI hovAthI sukhAdiviSayaka A nidrA vRtti che."-A pramANe pAMcamA zlokano sAmAnya artha che. kahevAnuM tAtparya e che ke tamoguNathI satata udbhikta avasthA hovAthI A avasthAmAM citta Indriya ane viSayanA saMyoganA abhAve viSayAkAra pariNAma pAmatuM nathI. tethI bhAvapratyayanA(bhAvaviSayaka ghaTAdijJAnanA) AlaMbanathI rahita nidrA che. te vakhate citta samasta zabdAdi viSayano parityAga karIne pravarte che. 'samAvapratyAkhyanA vRttirnikA' - A yogasUtrathI nidrAne abhAvapratyayanA AlaMbanavALI cittavRtti tarIke varNavI che. bAhyaghaTAdijJAnanA AlaMbanathI rahita hovA chatAM nidrA-avasthAmAM sukhAdiviSayakajJAnanuM AlaMbana hoya che. anyathA sarva rIte jJAnanA AlaMbanathI rahita nidrAne mAnI levAya to jAgrata avasthAmAM huM sukhethI sUI gayo'... ItyAdi je smRti thAya che, te anupapanna banaze. kAraNa ke zayanAvasthAmAM sukhAdino anubhava karyo na hoya to tenuM smaraNa jAgrata avasthAmAM upapanna nahIM bane. udbhikta tamovasthAmAM AMzika sAtvikabhAva ke rajobhAva bhaLe tyAre nidrAvasthAmAM sukha ke duHkhano anubhava thAya
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ che, jenuM kAlAntare jAgradavasthAmAM smaraNa thAya che. |11-pA have kamakhAma smRtisvarUpa vRttinuM ane tenA nirodhanuM nirUpaNa karAya chetthaanubhuutvissyaasmprmossH smRtiH smRtA / AsAM nirodhaH zaktyAntaHsthitihetau bahirhatiH // 11-6 // "tema ja anubhavelA viSayane jALavI rAkhavA, tene smRti kahevAya che. pramANAdi vRttiono nirodha eTale vRttionA hetuomAM aMdara lIna thavuM ane bahAra pragaTa na thavuM."-A pramANe chaThThA zlokano artha che. Azaya e che ke pUrve jaNAvyA mujaba pramANa, viparyaya(bhrama), vikalpa ane nidrAdithI anubhavelo je viSaya che; tene te svarUpe saMskAra dvArA cittamAM sthApana karI rAkhavA svarUpa smRti che. 'anubhUtaviSayAsakramoSa: smRti' zA A yogasUtramAM e vAta jaNAvelI che. IndriyAdi dvArA anubhavelA ghaTapaTAdi viSayonA saMskAra paDe che ane te svarUpe kAlAntare te viSaya pratIta thAya che. A rIte cittamAM-buddhimAM anubhavelA viSayono je upAroha thAya che tene smRti kahevAya che. ahIM eTaluM yAda rAkhavuM joIe ke viSayonuM Adhikya smRtimAM hotuM nathI. anubhUta viSayothI adhika viSaya smRtimAM hotA
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ nathI. saMskAranI maMdatAdinA kAraNe viSayonI alpatA hoyae bane, paraMtu anubhUtaviSayathI adhika viSaya, smRtinA nathI. cittanI A pAMceya vRttionuM potAnA kAraNamAM je aMtaravasthAna ane bahirhanana(vyAghAta) che; tene vRttinirodha kahevAya che. bAhya ghaTAdi viSayonA abhinivezanI nivRtti thavAthI cittanI bAhya ane atyaMtara vRttiono nirodha thAya che. te vakhate vRttio zaktisvarUpe cittamAM vilIna thatI hoya che. citta aMtarmukha hoya che. viSayAkAra pariNatine dhAraNa karavAnA kAryamAM anvita hotuM nathI. tethI te vakhate vRttio zaktisvarUpe ja avasthita hoya che. nadInA pravAhanuM pANI je bahAra jatuM hatuM tene pALa vagere bAMdhIne jema nadImAM ja samAvAya che tema cittanI vRttione prayatnavizeSathI cittamAM ja samAvAya che. vRttionuM A rIte zaktirUpe aMtarmukha svarUpathI je avasthAna che, te vRttinirodha che tema ja Indriyo dvArA citta ghaTAdinA jJAna svarUpa prakAzanI pravRttinuM je niyamana karatuM hatuM; te cittasvarUpano vidyAta vRtti-nirodha svarUpa che. ahIM e samajI levuM joIe ke sUtramAM mAtra cittavRttinA nirodhane ja yogasvarUpe varNavyo che. paraMtu kharI rIte kleza(avidyAdi)janaka vRttiono nirodha ja yoga che. tethI te cittanI kSima, mUDha ke vikSipta avasthAmAM vRttivizeSano nirodha hovA chatAM tyAM yoganuM astitva 12
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ mAnavAmAM AvatuM nathI ane cittanI ekAgra ke niruddha avasthAmAM zuddha sAtvika vRttio hovA chatAM tyAM yoganuM astitva mAnI zakAya che. aprazasta mana-vacana-kAyAnA yoganA nirodhane samajanArA ahIM cittanI vRttionA nirodhane paNa sArI rIte samajI zakaze. 11-6 vRttiono nirodha kaI rIte thAya che te jaNAvAya che sa cAbhyAsAcca vairAgyAttatrAbhyAsa: sthitau zramaH / dRDhabhUmiH sa ca ciraM, nairantaryAdarAzritaH // 11-7 // "pramANAdi vRttiono nirodha abhyAsa ane vairAgyathI thAya che. vRttirahita cittanA svarUpanI sthitinA viSayamAM je zrama karAya che tene abhyAsa kahevAya che. lAMbA kALa sudhI satata ane AdarapUrvaka te karAya to te sthira bane che."-A pramANe sAtamA zlokano artha che. Azaya khUba ja spaSTa che ke cittanI pramANAdi vRttiono nirodha abhyAsathI ane vairAgyathI thAya che. Ama to abhyAsa ane vairAgya khUba ja pratIta che. sAkhyAdinI paribhASAthI e samajI levAnuM Avazyaka che. 'abhyAsavairAyAkhyAM tathiH iAra-zarA A yogasUtrathI jaNAvyuM che ke abhyAsa ane vairAgyathI cittavRttiono nirodha thAya che. sAmAnya rIte cittanI
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ vRttiono pravAha be prakArano che-eka pApAvaha ane bIjo kalyANAvaha che. nadIno pravAha atyaMta vegavALo hoya tyAre prathama pALa vagere bAMdhI tene aTakAvavo paDe che ane pachI nI vagere dvArA vivakSita sthAne tene laI javAya che. AvI ja rIte ahIM paNa svabhAvathI ja cittanI vRttio viSayanA grahaNAdimAM pravartatI hoya che. e vRttiono pravAha pApAvaha che. viSayonA doSAdinA jJAnathI tene aTakAvI zakAya che ane tyAra pachI tene vivekAdithI mokSa tarapha laI javAya che. te anukrame vairAgya ane abhyAsathI zakya bane che. vRttinirodhanA e baMnne kAraNomAMnA abhyAsanuM svarUpa zlokamAM tatrAbhyAsa:... ItyAdi padothI jaNAvyuM che. klezajanaka vRttiothI rahita banelA cittane tenA svarUpAtmaka pariNAmamAM sthira karavA cittamAM e pariNAmano vAraMvAra niveza karavo te abhyAsa che. 'taMtra sthitau yatno'bhyAsaH' ||o-zrI| A yogasUtrathI abhyAsanuM varNana karatAM jaNAvyuM che ke te, pUrve jaNAvelI cittavRttionI nirodha avasthAmAM sthira thavA mATe yoganA aGgabhUta yama ane niyama(pAMca vrato ane zauca, saMtoSa, tapa, svAdhyAya tathA IzvarapraNidhAna)mAM prayatna karavA svarUpa abhyAsa che. A abhyAsa lAMbA samaya sudhI niraMtara ane zraddhAdi-AdarapUrvaka karavAthI dRDha-sthira bane che. Azaya e che ke A citta vyutthAnakALanA saMskArothI anAdikALathI 14
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5 caMcaLatAne ja dhAraNa karatuM AvyuM che. tethI caMcaLatA to cittano svAbhAvika dharma ja banI gayo che. tenI te caMcaLatA, alpakALasAdhya evA kSaNika evA koI upAyathI dUra thaI jAya e saMbhavita nathI. tethI je upAyathI cittanI caMcaLatA dUra thaI jAya ane te sthiratAne prApta kare evo upAya AcaryA vinA chUTako nathI. abhyAsanI dRDhatA sivAya evo koI upAya nathI. yama ane niyama vagere yoganAM agabhUta anuSThAno; alpakALa mATe, sAtatyanA abhAvavALA ane zraddhA-titikSAdi svarUpa Adara vinA karavAthI cittanI sthiratA prAma thatI nathI. tethI te anuSThAno lAMbA kALa sudhI niraMtara zraddhAdi-AdarapUrvaka ja karavAM joIe, jethI abhyAsa daDhabhUmivALo majabUta bane che, jethI cittanI ekAgratA banI rahe che. dRDhabhUmivALA abhyAsa vinA citta ekAgra banI zakatuM nathI. 11-gA vairAgyanuM svarUpa varNavAya che yA vazIkArasaMjJA syAd, dRSTAnuzravikArthayoH / vitRSNasyAparaM tat syAd, vairAgyamanadhInatA / / 11-8 // "viSayanI tRSNAthI rahita cittane A loka saMbaMdhI ane paralokasaMbaMdhI padArthomAM je vazIkArasaMjJA che'te anadhInatA svarUpa apara vairAgya che.''-A pramANe AThamA zlokano artha che. kahevAno Azaya e che ke A lokamAM 15
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ upalabdha-daSTa artha zabda, gaMdha, rUpa vagere che ane gurudevazrInA mukhe sAMbhaLavAnA hovAthI vedane anuzrava kahevAya che, tethI te vedathI upalabdha devalokAdi Anuzravika padArtho che. e baMnnemAM virasatAnuM jJAna thavAthI tRSNAthI rahita thayelA cittane 'A daSTa ane Anutravika artha mAre ja vaza che. huM ene vaza nathI.' AvA prakAranI vimarzasvarUpa vazIkAra saMjJA prApta thAya che. A vazIkArasaMjJAne apara vairAgya kahevAya che. A vairAgya; pachI thanArA para vairAgyanI pUrveno hovAthI apara vairAgya che. apara vairAgyanA kAraNe parAdhInatAno abhAva thAya che. sva-AtmAne choDIne bIjA badhA para padArthonI AdhInatA rahetI na hovAthI phaLanI apekSAe aparavairAgya anadhInatA svarUpa che. A vAta 'dRSTAnuzraviviSayavaitRkhyasya vazILAsaMjJA vairAmyam / / -aa A yogasUtrathI paNa samajI levI joIe. daTa(zabdAdi) ane Anuzravika(devalokAdi) padArtha svarUpa viSayonI tRSNAthI rahita thayelAne je vazIkAra saMjJA thAya che tene vairAgya kahevAya che. ahIM samajI levuM joIe ke apara vairAgyanI parAkASThA e vazIkArasaMjJA che. enA grahaNathI enI pUrve thanArA yatamAna, vyatireka ane ekendriya A aparavairAgyanuM paNa grahaNa thaI ja jAya che. kAraNa ke e traNanI prApti vinA vazIkArasaMjJAnI prApti thatI nathI. saMsAranA padArthomAM sArAsArano nirNaya karavA pU. gurudevazrInA zrImukhe zAstra 16
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ zravaNAdimAM prayatna karavo te, apara vairAgyanI yatamAna avasthA che. nivRtta thayelA rAgAdimalathI cittanA bAkI rahelA malane bhinna svarUpe jANIne tene dUra karavA te, apara vairAgyanI vyatireka avasthA che ane jyAre rAgAdi cittamalo IndriyanA viSayamAM pravRtti karAvavA samartha banatA nathI; tyAre te cittamAtramAM ja rahelA(kAryarata nahIM thanArA) koI koI vAra saheja saheja cittane viSayomAM utkaMThita karatA rahe che. cittanI A avasthA ekendriya apara vairAgyanI che. A traNa avasthAmAMthI pasAra thayA pachI citta apara vairAgyanI cothI avasthAno anubhava kare che. 11-8 apara vairAgyanuM varNana karIne have para vairAgyanuM nirUpaNa karAya chettprN jAtapuMkhyAterguNavaitRSNyasaMjJakam / bahirvaimukhyamutpAdya vairAgyamupayujyate // 11-9 // "utpanna thayuM che puruSakhyAtisvarUpa jJAna jene evA AtmAne(cittane) guNomAM paNa je tRSNAno abhAva thAya che, te para vairAgya che. bAhya zabdAdi viSayomAM vimukhatAne utpanna karI vairAgya cittavRttinA virodhamAM upayogI bane che."-A pramANe navamA zlokano artha che. kahevAnuM tAtparya e che ke puruSa cetana che, zuddha che, anaMta che ane prakRti
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaDa che, malina che, sAMta che. tethI prakRti puruSathI bhinna che.' A rIte bhinnasvarUpe puruSano je sAkSAtkAra thAya che, tene paMkhyAti kahevAya che. puruSa ane prakRtinA vivekanuM je jJAna; tene paMkhyAti kahevAya che. tenA kAraNe guNomAM paNa tRSNA rahetI nathI. tethI sattvAdi guNonA kAryamAM tRNAno abhAva thavAthI A vairAgyane para vairAgya kahevAya che. vairAgyanuM "para"nAma tenA artha mujaba che. A vairAgya apara vairAgyanI apekSAe zreSTha che. tethI arthane anusarI tene "para" tarIke varNavyo che. audayika-bhAvanA sukhanA sAdhanabhUta zabdAdi viSayomAM je vairAgya che ane karmajanya hovAthI tenA kSayopazamabhAvamAM tema ja tenAthI prApta thanArA arthamAM je vairAgya che-e baMnnemAM jeTalo pharaka che eTalo pharaka ahIM apara ane para vairAgyamAM che. | 'tatyAM puSayAkhavaitRwyam -2dA A yogasUtrathI para vairAgyanuM varNana karatAM jaNAvyuM che ke puruSa ane prakRtinI bhinnatAnuM jJAna thavAthI saMsAra upara je abhAva thAya che; te para vairAgya che. prathama apara vairAgya zabdAdinA viSayamAM hato ane A bIjo, guNa(sattvAdi)nA viSayamAM che. ATalo bheda-vizeSa che. bAhyaviSayomAM duSTatA(doSa)nuM darzana karAvIne cittanI viSayasaMbaMdhI pravRttinA abhAva svarUpa vimukhatAne utpanna karavA dvArA vairAgya, cittanI vRttiono nirodha karavAmAM upayogI bane che. AthI samajI zakAze ke vRttionA nirodha mATe prathama
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ vairAgya apekSita che ane pachI abhyAsa upayogI bane che. ||11-9lA je vRttionA nirodhamAM vairAgya kaI rIte upayogI bane che te jaNAvIne have temAM abhyAsa kaI rIte upayogI bane che, te jaNAvAya che nirodhe punarabhyAso, janayan sthiratAM dRDhAm / paramAnandaniSyandazAntasrotaH pradarzanAt // 11-10 // "cittavRttionA nirodhamAM abhyAsa, atyaMta sthiratAne utpanna karato paramAnaMdanA jharaNAnA zAMtarasanA pravAhanuM sArI rIte darzana karAvato hovAthI upayogI bane che.''-A pramANe dazamA zlokano artha che. eno Azaya spaSTa che ke cittavRttiono nirodha karavAmAM pUrve jaNAvelo abhyAsa atyaMta dRDha evI sthiratAne prApta karAve che. e vakhate zreSThatama sukharUpa samudranA jharaNA svarUpa zAMtarasanA pravAhanuM sArI rIte darzana thavAthI citta sukhamAM magna bane che. tethI manane bAhya viSayo tarapha javAnuM ja banatuM nathI. jene jyAM AnaMda Ave tenAthI bIje javAnuM tene na ja bane e samajI zakAya che. A rIte cittanI-daDha sthiratA dvArA cittanA nirodhamAM(cittavRttinirodhamAM) abhyAsa upayogI bane che. zloka naM. 9mAnuM vairAgyamudyute ahIM rahelA pamukhyate A padano saMbaMdha 19
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ ahIM paNa samajI levo. ahIM sudhInA daza zlokothI cittavRttiniro tu yogamAda... ItyAdi vAtanuM nirUpaNa temanI mAnyatA mujaba sArI rIte karyuM. tethI cittavRttinirodhaH A yogalakSaNanuM nirUpaNa pUrNa thayuM. 11-1nA cittavRttinirotho yoga - A yogalakSaNa vageremAM doSa jaNAvAya chen caitad yujyate kiJcidAtmanyapariNAmini / kUTasthe syAdasaMsAro'mokSo vA tatra hi dhruvam // 11-11 // "A pUrve jaNAveluM kAMI paNa; AtmA apariNAmI hovAthI ghaTatuM nathI. AtmA phUTastha hote chate AtmAno asaMsAra ja mAnavo paDaze. tema ja cokkasapaNe tenA mokSano abhAva mAnavo paDaze."-A pramANe agiyAramA zlokano sAmAnya artha che. kahevAnuM tAtparya e che ke sAkhyadarzanakAroe AtmAne apariNAmI mAnyo che. AtmAno evo koI ja pariNAma na hovAthI pUrve jaNAvyA mujabanI koI paNa vAta sata thatI nathI. kAraNa ke AtmAno ekAMte eka svabhAva mAnavAmAM Ave to te svarUpa kUTastha AtmAne saMsArAbhAvano ja prasavuM Avaze. puSkara(kamalavizeSa)nA pAMdaDAnI jema AtmA(puruSa) sarvathA nirlepa hovAthI
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ AtmAnA svabhAvamAM koI paNa jAtinI vicalitatA nahIM Ave. tethI AtmAno tevo nirlepa svabhAva mAnyA vinA prakRti ane tenA vikAra(buddhi vagere)nA aupAdhika saMbaMdhanA kAraNe teno(AtmAno) anAdikALathI saMsAra che. arthA anAdikAlIna e aupAdhika saMbaMdha saMsAradazAmAM hoya che ema mAnavAthI AtmAno saMsAra saputa che. tethI saMsArAbhAvano prasavuM nahIM Ave. AvuM yadyapi kahI zakAya che, paraMtu tethI AtmAno kyAre paNa mokSa na thavAno prasaSTha Avaze. kAraNa ke mokSadazAmAM pUrvasvabhAvano tyAga thavAthI AtmAnI kUTasthatAnI hAni thaze ane te hAninA nivAraNa mATe saMsAradazAnA svabhAvano tyAga mAnavAmAM na Ave to mokSanA abhAvano prasa Avaze. tethI spaSTa che ke AtmAne apariNAmI mAnavAnA kAraNe saMsAra ane mokSa sata nathI... ItyAdi vicAravuM. 11-11 sAkhyadarzanamAM bIjuM paNa je asahuta che-te jaNAvAya cheprkRterpi caikatve, muktiH sarvasya naiva vA / jaDAyAzca pumarthasya, kartavyatvamayuktimat // 11-12 // "tema ja prakRtine eka mAnavAthI badhAnI mukti thaI jaze athavA koInI paNa mukti nahIM thAya. bIjuM jaDa evI prakRtinuM puruSanA bhoga mATenuM kartavyatva yuktisata
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ nathI." A pramANe bAramA zlokano sAmAnya artha che. Azaya e che ke jema AtmAne apariNAmI mAnavAmAM doSa che tema prakRtine eka mAnavAmAM paNa doSa che. prakRtine eka mAnavAthI eka sAthe badhAno mokSa thaI jaze athavA to koIno ja mokSa nahi thAya. kAraNa ke eka puruSanI pratye aupAdhika saMbaMdha vilIna thaI gayo hoya to badhAnI pratye prakRti tAdaza vilInasaMbaMdhavALI ja hovI joIe ane eka puruSanI pratye tevI na hoya to badhAnI pratye paNa tevI na hovI joIe. tethI kAM to badhAnI mukti thaI jaze ane nahi to koInI paNa mukti nahIM thAya. anyathA koInI mukti thAya ane koInI mukti na thAya to prakRtinA svabhAvomAM bheda paDavAthI prakRtino paNa bheda mAnavAno prasa Avaze. yadyapi prakRti eka hovA chatAM je puruSane vivekakhyAtino udaya thayo che; tenI pratye prakRti ke tenA vikArAdi akiMcitkAra hovAthI te puruSanI mukti thaI jAya che, badhAnI nahi. tethI prakRtine eka mAnavAthI badhAno mokSa ke mokSAbhAva mAnavAno prasavuM nahIM Ave. paraMtu prakRti jaDa hovAthI prakRtinI puruSa mATenI pravRtti yuktisata nathI. Azaya e che ke sAmyonI mAnyatA mujaba AtmApuruSa sarvathA niSkriya che. tenA bhoga(sukhaduHkhAdino sAkSAtkAra)saMpAdana mATe ja prakRti kAryarata che. puruSa cetana che paNa kartA nathI ane prakRti kArya karanArI che paNa cetana nathI. A vAta draSTI zimAtra zuddhori pratyA
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ nupaya' iAra-ro ane tartha va yAtmA' iAra-rA A yogasUtramAM jaNAvI che. eno Azaya e che ke draSTApuruSa jJAnasvarUpa che. zuddha evo paNa te buddhigata ghaTAdiviSayaka pratyaya viSayAkAra pariNata jJAna)thI buddhi jevo dekhAya che. puruSanA bhoga mATe ja dazya buddhi vagerenuM svarUpa che. A sUtrathI ema jaNAya che ke jaDa evI prakRtimAM puruSanA arthanuM kartavyatva che, paraMtu te yuktisaMgata nathI. "puruSano artha mAre karavo joIe" Avo adhyavasAya ja puruSArthakartavyatA che. puruSArthakartavyatvanA anurodhathI prakRtine tevA adhyavasAyavALI mAnI levAya to prakRtine cetanAsvarUpa mAnavAno prasavuM Avaze, jethI prakRtine jaDa mAnavAnA svasiddhAMtano vyAghAta thaze.. ItyAdi bhaNAvanAra pAsethI samajI levuM joIe. sAkhyadarzanaprasiddha vastunuM vistArathI varNana karavAnuM ahIM zakya nathI. 11-12aa AtmA-puruSane apariNAmI zA mATe manAya che te jaNAvavA mATe potAnA siddhAMtanA Azayane jaNAvatAM pUrvapakSI(sAkhyAdi, zakkA kare che. Azaya e che ke AtmAne apariNAmI mAnavAthI zlo. naM. 11mAM jaNAvyA mujaba doSo Ave che-te jaNAvyuM. tethI AtmAne apariNAmI zA mATe manAya che ane pariNAmI mAnavAmAM
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ kyo doSa che te jaNAvavA sAkho zakkA kare chennu cittasya vRttInAM, sadA jJAnanibandhanAt / cicchAyAsakramAddhetorAtmano'pariNAmitA // 11-13 / / "sadAne mATe cittanI pramANa, bhrama, vikalpa.... vagere vRttio jJAnanI kAraNa hovAthI cicchAyAsakramasvarUpa li-hetuthI AtmAnI apariNAmitA manAya che."-A pramANe teramA zlokano artha che. kahevAno Azaya e che ke puruSa cikrUpa(caitanyasvarU5) kAyama mATe adhiSThAtA (rahenAra, koInuM paNa adhikaraNa nahi thanAra) tarIke siddha che. tenuM zeya tarIke sarvabhUta sadAne mATe nirmaLa citta che. te paNa sadAne mATe vyavasthita hovAthI tene jANavAnuM niraMtara cAlatuM hoya che. e aMtara(mahattvanuM) citta; je paNa ghaTAdi arthathI uparata(pariNata) bane che, te dazyanI cit chAyAmAM saMkrAnti thavAthI puruSamAM sadAne mATe jJAtRtva siddha thAya che. tenA anurodhathI AtmAne apariNAmI manAya che. AtmAne jo pariNAmI mAnavAmAM Ave to koI vAra AtmAmAM cit chAyAnA samano abhAva thavAthI sadAne mATe temAM jJAtRtva nahIM rahe. A vAtane jaNAvatAM " jJAtazcittavRttatipramo: puruSasthApanAmitvA 142TA A yogasUtrathI jaNAvyuM che ke viSayAkAra citta ja te cetana-puruSano viSaya hoya che. te cittanA svAmI evA puruSane sadA cittanI vRttio jJAta rahe che. kAraNa ke puruSa
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ apariNAmI che... ItyAdi samajI levuM joIe. 11-13yA AtmAne apariNAmI je kAraNathI mAnavAmAM Ave che e kAraNane jANIne sAkhyone ema jaNAvAya che ke cittano jJAtA AtmA ane ghaTAdinuM grAhaka(prakAzaka) citta; A pramANe be prakAzaka zA mATe mAnavA joIe. kAraNa ke sattvaguNanA utkarSathI citta ja jo ghaTAdino prakAzaka che to te pote prakAza svarUpa hovAthI dIpakanI jema potAnuM paNa prakAzaka thaze. tethI ja jJAnAdivyavahAra sata thatA hovAthI cittanA prakAzaka tarIke grIvantara(ghaTAdinA grahIta cittathI bhinna grahItA)-puruSanI kalpanA karavAnI AvazyaktA nathI. A pramANenI zakkAnA samAdhAna mATe sAkhyo taraphathI jaNAvAya chesvaabhaasN khalu no cittaM, dRzyatvena ghaTAdivat / tadanyadRzyatAyAM cAnavasthAsmRtisaGkarau // 11-14 // dazya hovAthI ghaTAdinI jema citta svaprakAzya nathI. paraMtu draSTA-puruSathI vedya(zeya) che. cittane puruSathI vedya mAnavAnA badale bIjA cittathI dazya mAnavAmAM Ave to anavasthA ane smRtisakkara nAmanA doSo Avaze."-A pramANe caudamA zlokano artha che. Azaya e che ke ghaTAdi padArtho jema dazya hovAthI svabhinna cittathI vedya (prakAzya) che, svaprakAzya nathI. tevI ja rIte citta paNa puruSanuM dazya
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ hovAthI svaprakAzya nathI. paraMtu puruSa-draSTAthI vedya che. je je jJAnanA viSaya(dazyo che te te draSTAthI vedya che." A vyAmi(niyama)thI cittane svAbhAsa (svaprakAzya-svayaMprakAzasvarUpa) manAtuM nathI. A pramANe "ra tallAmAAM pyatvata' i4-2zA A sUtrathI jaNAvyuM che. enA Azayane spaSTa karatAM rAjamArtaNDa vidvAne jaNAvyuM che ke eka kAle aMtarmukhavyApAra ane bahirmukhavyApAra e banneno virodha hovAthI citta potAne prakAzita kare ane ghaTAdine paNa prakAzita kare e zakya nathI. cittanA e vyApArathI utpanna thanArA sva-para viSayanA jJAna svarUpa phaLadrayano anubhava paNa thato nathI. tethI bahirmukhavyApAra vaDe ghaTAdiarthamAM citta raheluM hovAthI cittanuM phaLa saMvedanArtha ghaTAdimAM ja manAya che. paraMtu cittamAM potAmAM manAtuM nathI... ItyAdi samajI zakAya che. upara jaNAvyA mujaba ghaTAdi ane citta banne dazyanA prakAzaka judA judA mAnavAnuM Avazyaka hoya topaNa cittane puruSathI vedya mAnavAnA badale cittAMtarathI vedya mAnavuM joIe-A pramANe kahevAnuM barAbara nathI. kAraNa ke tethI anavasthA ane smRtisakkara nAmanA doSano prasajJa Avaze. jo buddhi(citta), budhyantarathI vedya bane to te paNa buddhi, buddhi vaDe budhyantaranuM vedana karAvavA asamartha hovAthI tenA vedana mATe grAhaka tarIke buddhyantaranI kalpanA karavI paDaze. tyAra pachI teNInA prakAzaka tarIke anya budhya
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ ntaranI kalpanA karavI paDaze, jethI hajAra varSanA paNa AyuSyamAM puruSane-AtmAne arthanI pratIti nahIM thAya. kAraNa ke pratItimAM; buddhi apratIta hoya to artha pratIta thato nathI tema ja smRtisakkara paNa thaze. Azaya e che ke jyAre cittane cittAtarathI vedya mAnavAmAM Ave tyAre cittathI ekAda rUpa ke rasane vize buddhi thaye chate te te buddhine grahaNa karanArI anaMtI buddhionI(rasAdigrAhaka, rasAdijJAnagrAhaka, rasAdijJAnajJAnagrAhaka ItyAdi buddhionI) utpatti thavAthI te te buddhiothI anaMtA saMskAronI utpatti thAya che ane e saMskArothI ekI sAthe anaMtI smRtio utpanna thaye chate; kayA arthamAM A smRti utpanna thaI che e jANI nahIM zakAya. A pramANe yogasUtramAM 'samaye romAnavadhAra' 4-ranA ane vijJAnatara vuddhivuti skRtikUza" i4-razA A sUtrathI jaNAvyuM che. eno artha spaSTa che ke eka kALamAM viSayanuM ane cittanuM potAnuM grahaNa zakya nathI ane cittAMtarathI cittane dazya mAnavAmAM buddhithI buddhinuM grahaNa thavAthI atiprasa(anavasthA) tema ja smRtisakara doSa Avaze, je upara jaNAvyA che. 11-14 A rIte citta svAbhAsa(svaprakAzya) na hoya ane
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ cittAMtarathI grAhya na hoya to te puruSathI paNa grAhya arthAt puruSanA grahaNano viSaya kaI rIte banaze, kAraNa ke citta; jema viSayanI sAthe Indriyo dvArA saMbaddha thaIne viSayabhUta ghaTAdinA AkAramAM pariNata thAya che ane tethI viSayane grahaNa kare che tema puruSa to apariNAmI-asaGga hovAthI cittAkAramAM pariNata nahIM thAya, to pachI te (puruSa) cittane viSaya kaI rIte banAvaze-A zaMkAnuM sAkhyo taraphathI samAdhAna karAya che aGgAGgibhAvacArAbhyAM citirapratisaGkramA / draSTRdRzyoparaktaM taccittaM sarvArthagocaram // 11- 15 // . "pariNAma ane pariNAmI bhAvane pAmavA vaDe puruSanI(puruSasvarUpa) citrAktino pratisama thato nathI. draSTA(puruSa) ane dazya(ghaTAdi)thI raMgAyeluM tadAkAra baneluM) citta sarva-arthaviSayaka che.''-A pramANe paMdaramA zlokano sAmAnya akSarArtha che. kahevAnuM tAtparya e che ke puruSa cirUpa(cetana) che. puruSasvarUpa ja cit zakti che, je: zuddha, nirlepa ane saMdaiva eka svarUpa che. teno koI ja pariNAma nathI. tethI te pariNAmI paNa nathI. pariNAmabhAva ane pariNAmibhAvamAM tenuM gamana thatuM nathI, tethI tevA gamana(prApti) vaDe je pratisakrama(tyAM jaIne tadrupatAne dhAraNa karavA svarUpa) thato hoya che te pratisakrama na thavAthI cikti apratisakramA che. 28
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ jema sattva, rajas ane taman guNo potAnA AzrayabhUta buddhinA gamana svarUpa pariNAmamAM akighaTAdine vize upasakrama kare che, arthAt tadrupajevA bane che tema ja jema teja(prakAza)nA paramANuo phelAIne ghaTAdi viSayane vyAsa kare che. tema citizakti koI paNa sthAne jaIne tadrupatAne pAmatI nathI. teNI sarvadA eka ja svarUpe sva(potAmAM)pratiSThita thaIne rahelI che. tethI cetanapuruSanA sannidhAnamAM buddhi jyAre puruSAkAramAM pariNata thAya che tyAre te cetanAnI jema bane che. tethI buddhimAM pratibiMbita thaIne rahenArI cizakti buddhinA jevI ja banI jAya che. AthI cittanI buddhi(dazyatA) upapanna 1thavAthI citta viSaya bane che. buddhimAM cizakti pratisakkAnta na bane to citta, grAhya nahIM bane. tethI cittane puruSagrAhya manAya che. AthI samajI zakAze ke draSTA ane dazya : baMnnethI citta uparakta che. draSTA-puruSanI jema baneluM ane grahaNa ryo che viSaya(ghaTAdi)nA AkArano pariNAma jeNe evuM te citta sarva viSayane grahaNa karavAmAM samartha thAya che. "vitera pratinidhi dvArapattI dvisaMvedana" I - rarA ane kupara citta sarvArtha" i4-rarA A yogasUtrothI upara jaNAvyA mujaba jaNAvyuM che. jema svaccha sphaTika ke darpaNa vagere pratibiMbagrahaNamAM samartha hoya che, tema rajoguNa ane tamoguNathI abhibhUta thayeluM
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ citta na hoya evuM sattvaguNamaya citta zuddha-nirmaLa hovAthI cichAyAne grahaNa karavA samartha bane che. paraMtu rajoguNa ke tamoguNathI abhibhUta thayeluM citta cichAyAne grahaNa karavA samartha banatuM nathI. tethI rajoguNa ane tamoguNa jenA nyabhUta(AcchAdita-abhibhUta) thayA che evA cittano je sattvaguNa che te pariNAmI svarUpe nizcala-sthira dIpazikhAjevuM(sattva); sadA ekasvarUpe (cidrupapuruSanI chAyAne pratisakkAnta karatuM) pariNAma pAmatuM cichAyAgrahaNanA sAmarthyathI mokSanI prApti thAya tyAM sudhI avasthita rahe che. jema ayakAnta(lohacuMbaka) maNinA sannidhAnamAM loDhAnI caMcaLatA pragaTa thAya che tema cikUpapuruSanA sannidhAnamAM sattvanuM abhivyagya (jaNAvavA yogya) caitanya jaNAya che. ahIM yAda rAkhavuM joIe ke guNa ane guNIne abheda hovAthI cittane guNasvarUpa mAnIne guNasvarUpe ullekha karyo che... ItyAdi upayogapUrvaka vicAravuM. I11-1pa A rIte cetana ane cittamAM rahenArI cilzakti hovAthI te be prakAranI che, te jaNAvAya chenityoditaa tvabhivyaGgyA, cicchaktirdvividhA hi naH / AdyA pumAn dvitIyA tu, sattve tatsannidhAnataH // 11-16 // "amAre tyAM cizakti be prakAranI manAya che.
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ eka nityoditA ane bIjI abhivyagyA. emAM pahelI puruSamAM che ane bIjI puruSanA sannidhAnamAM sattvamAM (zuddhacittamAM) rahelI che.'-A pramANe soLamA zlokano artha che. Azaya spaSTa che. upara jaNAvelI vAtane bhoje paNa varNavI che-"AthI ja A sAkhyadarzanamAM be citzakti che. nityoditA ane abhivyagyA. nityoditA (sadAne mATe eka svarUpa, sarvathA apariNAminI) puruSasvarUpa che ane bIjI puruSanA sannidhAnanA kAraNe abhivyakta thavAthI abhiSvaGga caitanyasvarUpa sattvamAM rahenArI abhivyaDyA cikti che"... ItyAdi sugama che. 11-16 // upara jaNAvyA mujasa mAnavAthI puruSane bhoganI DIsAnA prApti paNa sajjJata bane che, te sattve puMsthitacicchAyAsamA'nyA tadupasthitiH / pratibimbAtmako bhogaH, puMsi bhedAgrahAdayam // 11- 17 // '"buddhinA sAttvika pariNAmamAM, puruSamAM rahelI je cit chAyA che tenA jevI je potAnI bIjI chAyA che; tenI je abhivyakti che te svarUpa pratibiMbAtmaka bhoga puruSamAM bhedajJAnanA abhAve manAya che.'-A pramANe sattaramA zlokano akSarArtha che. Azaya e che ke pUrve jaNAvyA mujaba rajoguNa ane tamoguNathI abhibhUta 31
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ cittanA zuddha sAttvika pariNAma svarUpa sattvamAM; puruSamAM rahelI je nityodi cit chAyA che, tenA jevI je bIjI potAnI cit chAyA che, te bIjI cicchAyAnI abhivyakti svarUpa puruSanuM pratibiMba che. anyatra lokamAM paNa pratibiba-darpaNamAM pratibibhyamAna ghaTAdinI chAyA jevI chAyAMtarano je udbhava thAya che tene pratibiMba zabdathI varNavAya che. puruSamAM A pratibimbAtmaka bhoga bhedAgrahanA kAraNe che. puruSa ane cittanA atyaMta sAnnidhyane laIne viveka(bheda)no graha thayelo na hovAthI puruSamAM upara jaNAvyA mujaba bhogano vyapadezAvyavahAra) thAya che, je vAstavika nathI paraMtu aupAdhika che. "atyaMta nirmaLa ane vyApaka evA AtmAnuM pratibiMba sattvamAM kevI rIte paDe ? (arthAda na paDe) AvuM je kahevAya che; te barAbara nathI. kAraNa ke vyApaka evA AkAzanuM darpaNamAM pratibiMba paDe che ane sAmAnyataH svaccha evA pANI vageremAM sUrya vagerenuM pratibiMba paDatuM dekhAya che. puruSamAM rahelI cicchAyAnI abhivyakti svarUpa A pratibiMba lokaprasiddha pratibiMbathI vilakSaNa hovAthI tAdaza pratibiMba paDI zake che.." A pramANe bhoja vidvAna kahe che. (11-1LA.
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ AthI, zloka naM. 12thI jaNAvela atiprasaGganuM nivAraNa thaI jAya che, te jaNAvAya che itthaM pratyAtmaniyataM, buddhitattvaM hi zaktimat / nirvAhe lokayAtrAyAstataH kvAtiprasaJjanam // 11- 18 // Azaya e che ke pUrve prItevi caitte... ItyAdi zlo. naM. 12 thI prakRtine eka mAnavAthI enI mukti thaye chate; badhAno mokSa thaI jaze- A pramANe je atiprasaGga doSa(amuktamAM muktatva mAnavAno atiprasaGga) jaNAvyo hato, te doSa have Avato nathI-ema jaNAvAya che. "upara jaNAvyA mujaba dareka Atmaniyata buddhitattva; lokavyavahAranI vyavasthA mATe samartha hovAthI atiprasaGga kyAM Ave che ?''-A pramANe aDhAramA zlokano artha che. Azaya spaSTa che ke dareka AtmAne niyata evA phaLanuM saMpAdaka buddhitattva hovAthI lokavyavahAranA vyavasthApana mATe te samartha che. tethI 'yoganA kAraNe ekanI mukti thAya to badhAno mokSa thaI jaze.' A je atiprasaGga jaNAvyo hato te have nahIM Ave. kAraNa ke prakRti eka hovA chatAM buddhino vyApAra dareka AtmAnI pratye judo judo hovAthI phaLabheda upapanna thAya che. A pramANe yoga-sUtramAM "vRtArtha prati naSTamadhvanachuM tavanvasAdhAraLavAt" Ara-rA A sUtrathI jaNAvyuM che. 33
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtrano Azaya e che ke vivekakhyAti(bhedagraha)thI je puruSe potAnA arthane siddha karI lIdho che evA kRtArtha puruSane mATe dazya cittAdi naSTa thayelAM hovA chatAM te naSTa thayelAM nathI. kAraNa ke te sarva-sAdhAraNa che, koI eka mATe nathI. kahevAno Azaya e che ke dRzyanI pravRtti sarva sAdhAraNa che. saghaLAya puruSonA bhogasaMpAdana mATe buddhi pravarte che. koI eka puruSa mATenI e pravRtti nathI. vivekakhyAtinA udayathI koI puruSa kRtArtha banI dazyane grahaNa na kare eTalAmAtrathI avivekI paNa ene grahaNa na kare e zakya nathI. ekanI dRSTie te naSTa hovA chatAM badhA mATe te naSTa nathI... ItyAdi vicAravuM joIe.||11-18 'jaDa evI prakRti puruSArthane karI nA zake'... ItyAdi je kahevAyuM(zlo. naM. 12mAM) che : te aMge jaNAvAya che karttavyatvaM pumarthasyAnulomyaprAtilomyataH / prakRtau pariNAmAnAM, zaktI svAbhAvike ubhe / / 11-19 // ''prakRtimAM maha(buddhi) vagere pariNAmonI Anulomya ane prAtilomyane AzrayIne je be svAbhAvikI zaktio che, te svarUpa pumarthanuM kartavyatva prakRtimAM manAya che.'' A pramANe ogaNIsamA zlokano sAmAnyArtha che. kahevAnuM tAtparya e che ke puruSanA bhogasaMpAdana mATe 34
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakRti mahadAdithI mAMDIne pAMca mahAbhUtAdi sudhInA pariNAmone kare che. te pariNAmane anukULa, prakRtimAM anulomazakti svabhAvasiddha che tema ja puruSane bhoganuM prayojana na hoya tyAre arthAr vivekakhyAtinA udayathI puruSane bhoganI samApti thAya tyAre mahAbhUtothI mAMDIne asmitA sudhInA pariNAmo potapotAnA kAraNamAM lIna thAya che. tene anukULa, prakRtimAM pratilomazakti paNa svabhAvasiddha che. A ubhayazakti svarUpa ja prakRtimAM pumarthakarttavyatva manAya che, bIjuM kAMI nahi. A pramANe puruSanI vivekakhyAtine laIne bhogaparisamApti thaye chate te svAbhAvika baMnne zaktiono kSaya thavAthI prakRti kRtArtha bane che. tethI pharIthI te puruSa mATe pariNAmano(mahadAdino) AraMbha karatI nathI. AvI puruSArthakartavyatA mAnavAthI prakRti jaDa hovAthI teNIne kartavyatAno adhyavasAya na hovA chatAM koI paNa anupapatti nathI... ItyAdi adhyApaka pAsethI barAbara samajI levuM joIe. / / 11-19 // jo A rIte prakRtinI pratilomazakti paNa sahaja (svabhAvasiddha) ja hoya to yogIjanoe mokSa mATe prayatna zA mATe karavo joIe ? mokSa prArthanAno viSaya na hoya to teno upadeza karanAruM zAstra nirarthaka banaze-A zakkAnuM 35
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ samAdhAna sAMkhyo dvArA karAya che na caivaM mokSazAstrasya, vaiyarthyaM prakRteryataH / tato du:hanivRttvarthe, tRtvasmayavarjhanam ??-rA "A pramANe prakRtinI pratilomazakitane sahaja mAnavAthI mokSapratipAdaka zAstra vyartha banaze-ema kahevAnuM barAbara nathI. kAraNa ke zAstrathI du:khanI nivRtti mATe kartRtvanA abhimAnanuM varjana thAya che.'' A pramANe vIsamA zlokano zabdArtha che. kahevAno Azaya e che ke; prakRtinI pratilomazaktithI ja mokSanI prApti thatI hoya to mokSanA upAya vagerene jaNAvanArA mokSazAstranuM koI ja phaLa na hovAthI te nirarthaka banaze : A pramANe kahevAnuM barAbara nathI. kAraNa ke te te mokSazAstrathI du:khanA nAza mATe prakRtine; kartRtvAbhimAnanuM varjana thAya che. ahIM e samajI levuM joIe ke pUrve jaNAvyA mujaba sAkhyadarzananI mAnyatA mujaba puruSa cetana che. zuddhasphaTikanI jema nirmaLa ane apariNAmI nitya ekasvabhAvAvasthita che. prakRtithI buddhi utpanna thAya che. jJAna, sukha, du:kha ItyAdi guNo buddhinA che. puruSanA e guNo nathI. sattva, rajas ane tamas A traNa guNavALI buddhi puruSanA bhogasaMpAdana mATe sRSTinI racanAmAM tatpara che. anAdikALathI baMnne vacce bhedAgraha hovAthI puruSanA caitanyanuM abhimAna buddhine che ane buddhinA(prakRtinA) 36
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ kastRtvanuM abhimAna puruSane che. tethI buddhikRta sukhaduHkhAdino bhoga AtmAmAM aupacArika che. (pAramArthika nathI.) anAdikALathI prakRti ane puruSamAM bhokatRbhogyabhAva che. prakRtimAM kartRtva hovA chatAM puruSanA caitanyathI ja te pratIta thAya che. "cetana evI huM karuM chuM.' ItyAkAraka pratIti karghatvanA abhimAnanI che. acetana evI prakRtine kartRtvanA abhimAnathI duHkhano anubhava thaye chate A duHkhanI nivRtti kAyama mATe mAre kaI rIte thaze Avo adhyavasAya vyakta thAya che. tyAre duHkhanivRttinA upAyane jaNAvanArA te te zAstra dvArA karAto upadeza pradhAna(prakRtine) upayogI banato hovAthI tenI apekSA che... ItyAdi bhaNAvanArA pAsethI samajI levuM joIe. sAMkhyadarzananA graMthonA vyavasthita adhyayana vinA A badhuM samajI zakAya evuM nathI. ahIM to sAmAnyathI khyAla Ave eTalA pUratuM ja jaNAvyuM che. I11-2nA sAkhyoe jaNAvelI vAta temane tyAM kyAM jaNAvI che te jaNAvavApUrvaka temAM doSa jaNAvAya chevyktN kaivalyapAde'daH, sarvaM sAdhviti cenna tat / itthaM hi prakRtermokSo, na puMsastadado vRthA // 11-21 // zlokArtha spaSTa che. tAtparya e che ke A pUrve jaNAveluM badhuM yogAnuzAsananA kaivalya nAmanA cothA pAdamAM
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ pragaTa che. temAM koI doSa nathI. A pramANe je, sAMkhyoe jaNAvyuM che te barAbara nathI. kAraNake upara jaNAvyA mujaba mokSanI prApti prakRtine thaze. teNInA ja kartutvanA abhimAnanI nivRtti thavAthI duHkhanivRtti paNa prakRtine sata che, puruSane nahi. puruSa baddha na hovAthI te muphata nahIM thAya. kAraNa ke "mu' dhAtu(kriyApada)no artha, "baMdhanathI chUTA thavuM te che. puruSane baMdhana ja na hoya to tenI mukti kaI rIte sata bane ? tethI sAkhyo je kahe che te (have pachI jaNAvAya che te) nakAmuM che. mAtra gaLuM sUkvavAnuM ja tenuM phaLa che. I11-21 sAkhyo je nirarthaka jaNAve che te jaNAvAya chepnycviNshtitttvjnyo, yatra tatrAzrame rataH / / jaTI muNDI zikhI vA'pi mucyate nAtra saMzayaH // 11-22 // "je koI paNa Azrama(gRhasthAzramAdi)mAM rahelo jaTAdhArI, muMDana karAvela athavA mAthe coTalI rAkhanAra hoya topaNa puruSa, prakRti. ItyAdi pacIsa tattvano jJAtA hoya to te mukta thAya che, emAM koI zA nathI." A pramANe bAvIsamA zlokano artha che. A zlokamAM sAkhyoe je jaNAvyuM che, te nirarthaka che. kAraNa ke A zlokamAM puruSAdi pacIsa tattvanA jJAnathI puruSanI ja mukti jaNAvI che. paraMtu te temane tyAM sata nathI.
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ puruSane pUrve jaNAvyA mujaba pratibiMbasvarUpa jema aupacArika bhoga manAya che, tema muktino vyavahAra paNa upacArathI thAya che. vAstavika mukti to prakRtinI cheA pramANe nahIM kahevuM joIe. kAraNa ke e rIte puruSamAM mukti upacArathI mAnavAmAM Ave to puruSamAM caitanya aupacArika che ane buddhimAM te vAstavika che-e pramANe paNa sArI rIte kahI zakAze. 'puruSamAM aupacArika caitanya mAnavAmAM bAdhaka che, tethI caitanya vAstavika ja puruSamAM manAya che-'A kathana ucita nathI. jyAM jJAna, kRti vagere guNo hoya che tyAM ja caitanya pratIta thAya che. cetano'haM imi... ItyAdi pratItinA kAraNe kRti vagere guNonA adhikaraNamAM ja caitanya badhAne anubhavAya che. to zuM kAraNa che ke jethI kRti vagere guNo buddhimAM ane caitanya puruSamAM A rIte judA judA adhikaraNamAM manAya che ? 'caitanyanI sAthe AtmAmAM kRti vagere guNo mAnI levAmAM Ave to AtmAmAM pariNAmitva mAnavAno prasaGga Avaze. A prasaGga ja caitanya ane kRti vagere guNone eka adhikaraNamAM mAnavAmAM bAdhaka che.'' A pramANe nahIM kahevuM joIe. kAraNa ke AtmAne pariNAmI mAnyA pachI paNa AtmadravyanA saMbaMdhano apAya thato nathI. anyathA pariNAmane mAnyA pachI pariNAmIno saMbaMdha raheto nathI. teno apAya(abhAva) thAya che ema mAnI levAmAM Ave to cittanA paNa pariNAmAMtara vakhate cittanA anvaya 39
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ (saMbaMdha)nA apAyano prasaMga AvavAthI cittane paNa pariNAmI mAnI zakAze nahIM. kAraNa ke cittano dareka kSaNe pUrvapUrvasvarUpe nAza thato anubhavAya che chatAM dareka kSaNe cittano saMbaMdha to che ja... e spaSTa che. tethI pariNAmitva mAnyA pachI paNa AtmAno saMbaMdha dareka kSaNe rahI zakaze. "atItADanArAM svapatoDaqkhelA ghA" I4-22aa; "te esUkSma guNAtmAna" I4-2aa ane "ramaitvAdi vastutattvaE" I4-24o... A yogasUtronA arthanI vicAraNA karIe to samajAze ke atItAdi traNa kALanA dharmono bheda hovA chatAM te badhA ajJADibhAvamAM(ekarUpe) pariNata thavAthI te badhAno eka ja cittasvarUpa pariNAma hovAthI cittanA anvayanA apAyano prasa Avato nathI. kahevAno Azaya e che ke yogAnuzAsananAM e sUtrothI e jaNAvyuM che ke atItakAlIna ane anAgatakAlIna pariNAma te te svarUpe vartamAna vastumAM vidyamAna che. azva-kALabhedathI te te pariNAmane vastumAM rahevAmAM koI virodha nathI. atItakAlIna vastu atItasvarUpe ane anAgatakAlIna vastune anAgatasvarUpe vastumAM mAnavAmAM na Ave to, yogI janone traNe kALanA padArthonuM je pratyakSa thAya che te nahIM thAya. kAraNa ke pratyakSanI pratye tenA viSayanI vidyamAnatA hovI joIe. anyathA viSayanI vidyamAnatAnA abhAvamAM pratyakSa nahIM thAya. tethI
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ anAgatAdi vastune te te svarUpe vartamAnamAM vidyamAna manAya che. atItAdi dharmone vartamAna svarUpe mAnavAmAM virodha che. sva-svarUpe vidyamAna mAnavAmAM virodha nathI. zAMta(atIta), udita(vartamAna) ane avyapadezya (anAgata) : A traNa je dharma che, temAM anugata (anvita-saMbaddha) hovAvALo dharmI che. bhUta, bhaviSyat ane vartamAna je ghaTa Adi dharma che, temAM sarvadA anvita mRttikA dharmI che. te vyakta(pragaTa-udita-vartamAna) ane sUkSma(avyakta, zAMta, avyapadezya) dharmo sattvAdi guNonA ja svarUpa che. arthAt pRthvI, jaLa, teja, vAyu ane AkAza : A pAMca mahAbhUto te gaMdha, rasa, rUpa, sparza ane zabda : A paMcatanmAtra svarUpa che. e paMcatanmAtra ane agiyAra Indriyo(sparzanendriya, rasanendriya, ghrANendriya, cakSurindriya ane zravaNendriya tema ja vAk, pANi, pAda, pAyu ane upastha svarUpa karmendriyo tathA mana : A agiyAra) ahaMkAra svarUpa che. ahaMkAra mahattattvasvarUpa che. mahattattva pradhAna(prakRti)svarUpa che ane pradhAna sattvAdi(rajas, tamas) traNa guNasvarUpa che. AvI rIte A sRSTiprapaMca sAkSAt ke paraMparAe guNasvarUpa che. AthI spaSTa che ke anekonA pariNAmo paNa ekasvarUpa hovAthI vastutattva paNa ekasvarUpa che. tethI sarvatra citta anvita banatuM hovAthI cittanA ananvayano prasaGga Avato nathI. A pramANe sAkhyoe jaNAvelI vAta barAbara nathI. 41
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ kAraNa ke A badhuM vicArIe to vastutaH AtmAmAM ja e sata che. "AtmAne kUTastha svarUpe varNavanArI kRtinA kAraNe AtmAne pariNAmI mAnatA nathI." A pramANe kahevAnuM ucita nathI. kAraNa ke tevI AtmAnI avasthA; zarIrano bheda thayA pachI arthA azarIrI banyA pachI prApta thatI hoya che. te apekSAe zruti dvArA AtmAnI kUTasthatA varNavI che. tethI saMsAradazAmAM AtmAnI e avasthA na hovA chatAM kRtino virodha nahIM Ave.. ItyAdi sArI rIte vicArIne teno nirNaya karavo joIe. _I/11-22aa dUSaNAMtara jaNAvAya chebuddhyaa sarvopapattau ca, mAnamAtmani mRgyate / saMhatyakAritA mAnaM, pArArthyaniyatA ca na // 11-23 // Azaya e che ke upara jaNAvyA mujaba AtmAne pariNAmI mAnI levAthI koI doSa Avato nathI. Ama chatAM kharekhara to buddhine mAnyA pachI AtmA-puruSane mAnavAnI ja AvazyaktA nathI. te jaNAvIne A zlokathI puruSanI kalpanAmAM jaNAvelA pramANanuM nirAkaraNa karAyA che. "buddhithI ja lokaprasiddha sarva vyavahAra sata thato hoya tyAre AtmAnI kalpanA mATe pramANa zodhavuM paDe evuM
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ che. arthAd AtmA-puruSane mAnavA mATe koI pramANa nathI. pArArmeniyata evI saMhatyakAritA pramANa che. A pramANe kahI zakAze nahIM." A grevIsamA zlokano artha che. kahevAno Azaya e che ke pUrve jaNAvyA mujaba buddhithI ja(mahattattvathI ja) sakala loyAtrA(vyavahAra)no nirvAha thaye chate; kRti vagerenA AzrayathI(buddhithI) atirita AtmAnI kalpanAmAM pramANa zodhavuM joIe. kAraNa ke kRtyAdisahacarita caitanyanI pratIti thatI hovAthI caitanya buddhimAM ja mAnavuM joIe. tethI caitanyanA Azraya tarIke puruSane mAnavAnI AvazyaktA nathI. pArArmeniyata evI saMhatyakAritA ja puruSanI kalpanAmAM pramANa che. Azaya e che ke yatra yatra saMhatyakaaritaa, tatra tatra parArthakatvam yathA shyyaashynaasnaadyrthaaHA niyamathI buddhimAM parArthakatva siddha thAya che. emAM je para che te ja puruSa che. A rIte puruSanI kalpanAmAM anumAnapramANa upalabdha che. bhAva e che ke aneka kAraNo bhegA thaIne je kArya kare che, te bIjA mATe hoya che. dA.ta. zayyA, palaMga ane Asana vagere padArtho aneka kAraNothI niSpanna hovAthI te te bIjAo(tene vAparanArAo) mATe che. tema buddhi, satva, rajas ane tama guNo samudAyathI arthaSyiAne(te te kAryane) kare che, tethI te para mATe che. sattva, rajas ane taman A citta svarUpa pariNAmane dhAraNa kare che ane te bhegA thaIne kArya kare che; AthI te
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ para mATe che. ahIM jenA mATe te kArya che, te para puruSa che. A pramANe '"tavana dhyeyavAsanAmizcitra-mapi pArtha saMhatyaRtviAr' / / 4-24 / A yogasUtramAM jaNAvyuM che. Azaya spaSTa che ke citta z2anama-janamanA asaMkhya saMskArothI vAsita hovA chatAM te bIjA mATe che, svArtha mATe nathI. kAraNa ke te; phleza, karma, vAsanA, viSaya, IndriyonA samudAyathI kArya kare che. je saMhatyakArI che te parArtha che. temAM je para che te ahIM puruSa che. A rIte anumAnapramANa ja puruSanI kalpanAmAM mAna(pramANa) che. paraMtu te sAkhyoe batAveluM pramANa barAbara nathI. (tenuM kAraNa covIsamA zlokathI jaNAvAze.) 11-235 *** sAkhyoe darzAvela anumAnapramANamAM doSa jaNAvAya che sattvAdInAmapi svAGginyupakAropapattitaH / buddhirnAmaiva puMsastat, syAcca tattvAntaravyayaH / / 11-24 // "sattvAdi dharmono upakAra potAnA AzrayamAM paNa saGgata hovAthI pUrve jaNAvela parArthakatvamAM koI pramANa nathI. A rIte buddhithI ja sarva siddha thatuM hoya to AtmAnuM nAma ja buddhi che. tema ja ahvArAdi tattvono paNa uccheda thaze. arthAt tene mAnavAnI AvazyakatA 44
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ nathI.'-A pramANe covIsamA zlokano sAmAnya artha che. kahevAnuM tAtparya e che ke pUrve jaNAvyA mujaba puruSanI kalpanAmAM pramANa tarIke saMhatyakAritAnA kAraNe parArthatvanuM je anumAna che teno ullekha kyo hato paraMtu te barAbara nathI. kAraNa ke sattvAdi dharmo potAnA Azraya buddhi upara paNa upakAra karI zake che. arthAt phaLanuM AdhAna karI zake che. tethI "saMhatyakArI parArthaka ja hoya che' -A niyamamAM koI pramANa nathI. "zayana, zamyA ane AsanAdinI jema parArthatA sattvAdimAM siddha thavAmAM koI doSa nathI." A pramANe nahIM kahevuM joIe. kAraNa ke zayanAdimAM je saMhatyakAritA che, tenA karatAM vilakSaNa evI saMhatyakAritA sattvAdimAM che. tethI tene laIne sattvAdimAM parArthakatA siddha nahIM thAya. anyathA zayanAdinI saMhatyakAritAthI jema saMhata zarIrAdi svarUpa parArthanI siddhi thAya che tema sahata parArthanI siddhi thaze. asaMhata puruSa svarUpa parArthanI siddhi nahIM thAya. sattvAdinI saMhatyakAritAne laIne saMhataparArthanI siddhi thAya to te parArthanI saMhatyakAritAne laIne bIjA saMtaparArthanI siddhi thaze... ema karavAthI anavasthAno prasavuM Avaze. e anavasthAnA prasaphabhayathI sattvAdinI saMhatyakAritAthI asaMhataparArthanI ja siddhi thaze-A pramANe yadyapi kahI zakAya che. paraMtu dharmamAtramAM sAyanirUpita
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyAmi hovAthI sattvAdi dharmo Azraya mATe(buddhi svarUpa Azraya mATe)nA jamanAya che. yatra tharmavaM tatra zrayatvaFA niyama che. je je dharmo che; te te sAzraya (AzrayavALA) hoya che. AthI samajI zakAze ke sattvAdi bhegA thaIne je je kArya kare che te potAnA Azraya buddhi mATe kare che. para evA puruSa mATe nahIM. A pramANe buddhithI ja sattvAdinuM sAphalya hovAthI buddhi vagerethI koI atirita AtmA siddha thaI zakaze nahIM. tethI buddhi e puruSanuM ja nAma che. tema ja jema puruSane mAnavAnI (budhyatiriphata puruSane mAnavAnI) AvazyakatA nathI tema buddhithI utpanna thanArA ahaMkArAdine paNa buddhithI atirita mAnavAnI jarUra nathI. tethI tattvotarano uccheda thaze. I11-24 tattvAMtarano vyaya(ucchada) kaI rIte thaze : te jaNAvAya chevyaapaarbhedaadeksy, vAyoH paJcavidhatvavat / ahaGkArAdisaJjJAnopapattisukaratvataH // 11-25 // "upara javuM, nIce javuM.... ItyAdi vyApAra(karma) vizeSanA kAraNe eka ja vAyu; jema pAMca prakArano manAya che tema ahaThThArAdi vyApAravizeSane utpanna karanArI buddhi ahaThThArAdi saMjJAne prApta kare che. AthI ahaMkArAdi
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMjJAonI sati saraLatAthI thatI hovAthI nirarthaka tattvAMtara mAnavAnI AvazyakatA nathI." A pramANe pacIsamA zlokano artha che. Azaya spaSTa che ke prANa, apAna, samAna, udAna ane vyAna-A pAMca prakArano vAyu che. mukha ane nAsikAthI nIkaLanArA vAyune prANavAyu kahevAya che. jalAdine zarIranA nIcenA bhAgamAM laI janArA vAyune apAnavAyu kahevAya che. khAdhelA annAdine pacAvavA mATe jaTharAgnine pradIpta karanAra vAyune samAnavAyu kahevAya che. annAdine zarIranA uparanA bhAgamAM laI janAra vAyune udAnavAyu kahevAya che ane zarIranI nADIonAM mukhone phelAvanAra vAyune vyAna vAyu kahevAya che. mukhanirgamanAdi te te vyApArone laIne eka ja prakArano paNa vAyu pAMca prakArano varNavAya che. AvI ja rIte buddhimAM paNa teNInA ahaThThArAdi vyApArane laIne te te ahaThThArAdi saMjJAonI upapatti sArI rIte karI zakAya che. jyAre buddhi, ahaTTAra (huM, huM.. ItyAdi svarUpa adhyavasAya) vyApArane utpanna karatI hoya tyAre buddhine ahaTTAra kahevI ane te(buddhi) ja jyAre prasuma(kArya karavAthI virAma pAmelI) svabhAvavALI evI kAryAnukUla svarUpayogyatAvALI hoya tyAre tene prakRti tarIke kahevI. buddhithI atirikta ahaTTAra ke prakRti vagere svarUpa nirarthaka tattvAMtaranI kalpanA karavAnI
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ AvazyakatA nathI. 11-2pA. sAkhyamatamAM dUSaNotara jaNAvAya chepuNsshc vyaJjakatve'pi, kUTasthatvamayuktimat / adhiSThAnatvametaccettadetyAdi nirarthakam // 11-26 // puruSane vyagra mAnavAmAM paNa kUTasthatva (apariNAmitA) ayuta bane che. tethI tene adhiSThAna svarUpa ja vyaka mAnI levAmAM Ave to yogAnuzAsananA (1-3) sUtramAM tI... ItyAdi je lakhyuM che, te nirarthaka banaze. A pramANe chavvIsamA zlokano akSarArtha che. kahevAnuM tAtparya e che ke pUrve jaNAvyA mujaba buddhi dvArA grahaNa karAyelA ghaTAdinI abhivyakti puruSanA pratibibanA kAraNe thAya che. tethI puruSa vastuta: jJAtA nathI paraMtu abhivyaka che. abhivyagraka tene kahevAya che ke je abhivyaktino janaka che. A rIte puruSamAM abhivyaktinuM janatva AvavAthI kALamA aa puruSa: A vacanano vyAghAta thaze. kAraNa ke puruSane koInuM paNa; kAraNa ke kArya mAnavAmAM AvatuM nathI ane puruSane abhivyaktino janaka mAnavAno prasa Ave che. AthI samajI zakAze ke puruSamAM vyagratva mAnavAthI akAraNa ane akAryamAM rahevAvALuM phUTasthatva mAnavAnuM yuktimat nathI.
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ "puruSa, sadAne mATe eka ja svarUpavALo hovAthI abhivyaktijanakatva svarUpa abhivyagratva nathI manAtuM paraMtu abhivyaktidezAzrayatva svarUpa adhiSThAnatva ja abhivyagratva manAya che. ghaTAdi viSayonI je abhivyakti thAya che te puruSamAM thAya che. te pratibiMbAtmaka dezanuM Azrayatva puruSamAM hovAthI tAdaza abhivyajhakatva saMskRta bane che.''-A pramANe nahIM kahevuM joIe. kAraNa ke tethI 'tavA pradyu: svapAvasthAnam' I?-rU-A yogasUtra nirarthaka banaze. 'cittavRttiono nirodha thAya tyAre puruSanuM svarUpamAM avasthAna hoya che.' A arthane jaNAvanAruM e sUtra che. paraMtu puruSa sadAne mATe eka ja svarUpamAM raheto hoya to 'tyAre (savA)' A pramANe jaNAvavAno koI ja artha nathI. koI paNa samaye puruSanuM svarUpamAM avasthAna na hoya to; te pramANe jaNAvavAnuM barAbara gaNAya. sUtramAM tavA padanuM grahaNa karyuM che; paNa tenuM vyAvartya(vyavacchedya) koI nathI. yadyapi pUrve jaNAvyA mujaba atAttvikarUpe ja puruSane cittanI vRttionuM grahaNa che. vivekakhyAtinI anudita avasthAmAM cittavRttionuM sAdazya hovAthI kAlpanika ja svarUpAnavasthAna che ane tyAra pachI vivekakhyAti udita thavAthI cittavRttiono nirodha thavAthI puruSanuM svarUpAvasthAna paNa kAlpanika che. tethI tenI apekSAe tA... ItyAdi sUtra nirarthaka nathI. paraMtu A 49
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ rIte sUtranA viSayane kAlpanika mAnI levAmAM Ave to sarvajanaprasiddha ghaTAdivyavahAranA viSayane paNa kAlpanika mAnavAno prasaGga Avaze, jethI zUnyavAdIonA (bauddhonA) matamAM praveza thaze. 11-26 // sAkhyamatamAM ja anupapatyaMtara jaNAvAya chenimitttve'pi kauTasthyamathAsyApariNAmataH / svAt meTro dharmabhevena, tathApi bhavokSayoH / / 2-2aa '"puruSamAM nimittakAraNatva mAnavA chatAM tenI apariNAmitAnA kAraNe kauTasthya puruSamAM manAya che, topaNa dharmanA bhedathI bhava ane mokSamAM bheda thaze.''-A pramANe sattAvIzamA zlokano akSarArtha che. Azaya e che ke pUrve jaNAvyA mujaba zUnyavAdano prasaGga na Ave e mATe puruSane adhiSThAnasvarUpa mAnavAnA badale nimittakAraNa manAya che. tethI sattva(buddhi)niSTha abhivyaA evI citzaktinI pratye puruSa nimittakAraNa che. te pariNAmI na hovAthI te phUTastha kahevAya che. puruSane je bAraNa manAya che, te upAdAnakAraNane laIne manAya che. ghaTanuM jema upAdAnakAraNa mATI che, paTanuM jema upAdAnakAraNa tantu che tema puruSa koInuM upAdAnakAraNa nathI. upAdAnakAraNa ja pariNAmI hoya che ane pariNAma avasthAMtarane prApta karavA 50
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ svarUpa che. mATI ghaTasvarUpe pariName che. potAnI pUrvAvasthAthI(AkArAdithI) bhinna evI ghaTAdi avasthAne mATI prApta kare che. tethI ghaTAdi mATIno pariNAma che ane te pariNAmavALI mATI pariNAminI che. AthI samajI zakAze ke chavvIsamA zlokamAM jaNAvyA mujaba tA.. ItyAdi nirarthaka nahIM bane.-A pramANe pUrvokta doSanuM nivAraNa karavA chatAM sAkhyonA matamAM doSa to che ja. e syAhu melo.... ItyAdi zlokArdhathI jaNAvyuM che. eno Azaya e che ke ta...ItyAdi sUtrAza nirarthaka na paNa bane to ya bhoganimittatva ane bhoganimittatvAbhAva A dharmanA bheda(vizeSa)thI saMsAra ane mokSamAM bheda thaze arthAt e baMnnemAM kazi bheda mAnavAnuM Avazyaka che. "mokSamAM paNa saMsArAvasthAnI jema bhoganimittatva svarUpa pUrvasvabhAva to che paraMtu bhoganAM kAraNono abhAva hovAthI bhoganI pravRtti nathI. tethI saMsAra ane mokSamAM bheda kayo che ?" A pramANe kahIne kazcid bheda mAnavAnuM yadyapi nivArI zakAya che. paraMtu A rIte mAnavAthI eka ja puruSamAM bhava ane mokSa A ubhaya svabhAvamAM virodha Avaze. tenA parivAra mATe ema kahevAmAM Ave ke puruSamAM be svabhAva nathI paraMtu ubhayano eka ja svabhAva che.' to A rIte prakArotarathI syAdvAdane ja mAnI levAno prasa Avaze. kharI rIte to teno svIkAra karI levo joIe.
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyartha kheda karavAthI koI I of lAbha nathI. / / 11-2aa sAkhyoe glo.naM.18mAM jaNAvyA mujaba je atiprahlanuM nivAraNa karyuM hatuM-te zakya nathI, te jaNAvAya che prasaGgatAdavasthyaM ca, buddherbhede'pi tattvataH / prakRtyante laye mukterna cedavyApyavRttitA // 11- 28 // "dareka AtmAnI pratye buddhino bheda mAnyA pachI paNa prakRtinI vizrAntAvasthAmAM du:khano dhvaMsa thaye chate; eka AtmAnI muktithI badhAnI mukti thavAno prasaMga vidyamAna che ja. kAraNa ke muktine avyAkhyavRtti(AMzika) mAnatA nathI.''-A rIte aThThAvIzamA zlokano yathAzrutArtha samajI zakAya che. tAtparya e che ke aDhAramA zlokamAM jaNAvyA mujaba buddhi eka hovA chatAM dareka AtmA mATe te niyata che; koI eka mATe nathI. vivekakhyAtinA(bhedajJAnanA) udayathI te te puruSanI cittavRttiono nirodha thavAthI kaivalyaprApti pachI te te puruSanI pratye prakRti vizrAMta banI pharIthI te te puruSanI pratye pariNAmane AraMbhatI nathI. tethI eka puruSanI mukti thavAthI anya badhAnI muktino prasaGga yadyapi Avato nathI. paraMtu e mujaba pratyAtmaniyata buddhino bheda svIkAravA chatAM; prakRtinI vizrAMta(svakAryathI virAma 52
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAmavuM) avasthA svarUpa duHkhadhvaMsa thaye chate ekanI mukti thavAthI bIjA badhAnI paNa mukti thavAno prasa che ja. kAraNa ke prakRtinI ja kharekhara to mukti mAnavAmAM AvI che. ekanI apekSAe mukta ane bIjAnI apekSAe amukta Avo; muktatva ane amutatvano virodha hovAthI eka prakRtimAM vyavahAra zakya nathI. "eka ja vRkSamAM jema zAkhAvacchedena(zAkhAnA dezamAM) saMyoga[kapi(vAMdaro)saMyoga hoya che ane mUlAvacchedena teno abhAva hoya che tema te te puruSaniyatabudhdhavacchedena prakRtimAM muktatva ane amuktatvano virodha nathI." A pramANe nahIM kahevuM joIe. kAraNa ke saMyoganI jema mukti(muktatva)ne avyAkhavRtti mAnatA nathI. anyathA muktatvane saMyoganI jema avyAkhavRttizitaH vRtti(rahevuM te) ane dezataH teno abhAva mAnavAmAM Ave to muktamAM paNa amuphatatvanA vyavahArano prasa Avaze. prakRtimAM te te puruSanI apekSAe muktatva ane amukatatvano vyavahAra yadyapi ISTa che, paraMtu prakRtinI nivRtti mAnavAmAM na Ave to mukta banelA puruSa-AtmAne bhavastha zarIrane laIne bhogano(pratibibAtmaka bhogano prasaMga Avaze. tethI prakRtinI sarvathA nivRtti mAnavAnuM Avazyaka che. I11-28
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ upara jaNAvyA mujaba ekanI muktimAM badhAnI mukti mAnavAnI ApattinA parivAra mATe buddhine aneka mAnavAmAM Ave to je doSa prApta thaze te jaNAvAya cheprdhaanbhede caitatsyAtkarma buddhiguNaH pumAn / syAd dhruvazcAdhruvazceti, jayatAjjainadarzanam // 11-29 // "pradhAna-prakRtine bhinna bhinna(aneka) mAnavAmAM Ave to te karmasvarUpa ja thaze ane tethI buddhi jeno guNa che evo puruSa thaze, je kathaMci dhruva(nitya) ane thaMci adhuva che. A rIte jainadarzana ja jaya pAme che."-A pramANe ogaNatrIsamA zlokano artha che. kahevAno Azaya e che ke ekanI muktithI badhAnI mukti mAnavAnI ApattinA parivAra mATe prati-Atmaniyata prakRtine bhinna mAnavAmAM Ave to te AtmAnA bhoga ane apavarga(mokSa)nuM nirvAhaka karma ja haze. puruSano guNa buddhi che. buddhi, labdhi ane jJAna A badhAno eka artha che. buddhiguNavALo puruSa thaMcit dhruva ane adhuva che. dravyane AzrayIne te dhruva(nitya) che ane paryAya(pariNAma)ne AzrayIne te adhuva-anitya che. A rIte jainadarzana jaya pAme che. kAraNa ke temAM doSanA leza(aMza)no paNa sparza thato nathI. "viSaya grahaNa karavA mATe samartha hovAthI puruSa citUpa che ane buddhi vikalpa
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ (saMkalpa-vikalpa-vicAra) svarUpa hovAthI te guNavALo puruSa kaI rIte hoI zake ? kAraNa ke aMtarmukhavyApAra ane bahirmukhavyApAra : A baMnnemAM virodha che."-AvI zaMkA nahIM karavI joIe. kAraNa ke e baMnne vyApAra krame karIne (eka samayamAM nahIM) anubhavAya che tethI kramika anubhavanA viSayanA eka upayoganA svabhAvamAM koI virodha na hovAthI puruSane buddhiguNavALo mAnavAmAM koI bAdha nathI. _I/11-29aaaa jainadarzanano jaya siddha thavAthI pataMjalie jaNAvelA yogalakSaNamAM avyAmidoSane jaNAvAya chetthaa ca kAyarodhAdAvavyAptaM proktalakSaNam / ekAgratAvadhau rodhe, vAcye ca prAci cetasi // 11-30 // Azaya e che ke upara jaNAvyA mujaba jainadarzananI mAnyatAmAM doSano lava(aMza) paNa na hovAthI e darzanaprasiddha yoga paNa vAstavika che. patagralie jaNAveluM yoganuM lakSaNa te yogamAM saputa thatuM na hovAthI avyAmi Ave che-te jaNAvAya che. zlokArtha spaSTa che ke "cittavRttino virodhaH A yoganuM lakSaNa kAyAnA nirodhAdi svarUpa yogamAM saMgata thatuM na hovAthI temAM avyAmi Ave che. ekAgra ane niruddha cittanI vRttionA nirodhane ja
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ yoga kahevAmAM Ave to tenI pUrvAvasthAmAM thanArI cittavRttionA nirodhasvarUpa avasthAmAM lakSaNasamanvaya na thavAthI avyApti Avaze.'' kahevAnuM tAtparya e che ke jainadarzananI mAnyatA mujaba mokSanI sAthe joDI ApanAra AtmavyApAramAtrane yoga kahevAya che. tethI mana, vacana, kAyAnA azubha yogonA nirodhane paNa yoga kahevAya che. mAtra cittavRttionA nirodhane ja yoga kahevAmAM Ave to kAyanirodha ane vAnarodhamAM lakSaNa sadgata na thavAthI avyAmi Ave che. tenA nivAraNa mATe ema kahevAmAM Ave ke 'ekAgratA ane nirodha mAtra sAdhAraNa cittavRttiono nirodha ja yoga che.' to kAyanirodhAdi lakSya na hovAthI tene laIne avyAmi nahIM Ave. paraMtu tethI ekAgratAnI pUrvenI avasthAmAM (vikSiptAvasthAmAM) adhyAtmAdithI zuddha thayelA cittane laIne avyAmi Ave che. ||11-30nA 8 8 8 ekAgratAnI pUrvenI avasthAmAM adhyAtma ane bhAvanAdithI zuddha banelA cittane laIne AvatI avyAminA nivAraNa mATe sAkhyo kahe che yogArambho'tha vikSipte, vyutthAnaM kSiptamUDhayoH / ekAgre ca niruddhe ca samAdhiriti cenna tat // 11- 31 // 56
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ vikSita citta hoya tyAre yogano AraMbha thAya che. e citta, kSima ke mUDha hoya che tyAre vyutthAna thAya che ane ekAgra ane niruddha citta hoya tyAre samAdhi prApta thAya che. (A pramANe mAnI levAthI avyAmi AvatI nathI.) A mujaba kahevAnuM barAbara nathI. tenuM kAraNa have pachI jaNAvAya che."-A pramANe ekatrIsamA zlokano artha che. eno Azaya spaSTa che ke vikSita citta hote jIte yogano AraMbha thAya che. tyAre yoganI prApti thatI nathI. tema ja kSita ke mUDha citta hoya tyAre vyutthAna hoya che, yogano AraMbha paNa nathI hoto. ekAgra ke niruddha citta hoya tyAre samAdhi(yogI hoya che. AthI samajI zakAze ke ekAgra cittanI avasthAnI pUrvenI traNa avasthAomAM yogano abhAva hovAthI te lakSya ja nathI. tethI avyAti AvatI nathI. rajoguNanI udrita avasthAnA kAraNe citta asthira hoya che. bahirmukha pravRttine laIne kalpita evA sukhaduHkhAdi viSayomAM rajoguNathI preraNA pAmeluM e kSita citta haMmezane mATe daitya ane dAnavonuM hoya che. tamoguNanI udrita avasthAnA kAraNe kRtya ane akRtyano vibhAga karavAmAM asadgata ane krodhAdi kaSAyonA kAraNe akRtyamAM ja niyamita thayeluM citta mUDha kahevAya che. sadAne mATe rAkSasa ane pizAca vagerenuM mUDha citta hoya che. sattvaguNanA
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ ukathI duHkhanA sAdhanano parihAra karavApUrvaka zabdAdi viSayomAM pravRtta citta vikSita kahevAya che. sadAne mATe te citta devonuM hoya che. A cittanI traNeya avasthAo samAdhi(yoga)mAM upayogI banatI nathI. ekAgratA ane niruddha svarUpa be avasthAmAM ja samAdhimAM upayoginI che, je sattvaguNanA utkarSathI kramazaH avasthita bane che. udrita avasthA aprazasta svarUpavALI hoya che ane utkarSa prazastAvasthApanna hoya che. udritamAM atireka hoya che ane utkarSamAM prAcurya hoya che. upara jaNAvyA mujaba sAkhyoe je kahyuM te barAbara nathI. 11-31nA sAkhyonA e kathanamAM anupapatti jaNAvAya cheyogaarmbhe'pi yogasya, nizcayenopapAdanAt / maduktaM lakSaNaM tasmAt, paramAnandakRt satAm // 11-32 // "yoganA prAraMbhakALamAM paNa nizcayanayanI apekSAe yoganuM vyavasthApana kyuM che, tethI meM varNaveluM yoganuM lakSaNa vyutpanna AtmAone paramAnaMdane karanAruM che." A pramANe batrIsamA zlokano akSarArtha che. Azaya spaSTa che ke nizcayanayanI apekSAe vimA tamarthAt karAtuM karAyeluM che, A siddhAMta svIkRta che. Ave samayamAM jenI
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ anutpatti che, tenI utpatti AgaLanA samayamAM paNa zakya nathI. AthI samajI zakAze ke nizcayanayanI apekSAe yoganA prAraMbhakALamAM paNa yoganuM astitva che. "A nizcayanayanI vAta che. lokavyavahAramAM e prasiddha nathI.'A pramANe nahIM kahevuM joIe. kAraNa ke vAstavika rIte yogavizeSanA prAraMbhakALamAM paNa karmakSaya(nirjarA)svarUpa phaLanI prApti thAya che. tenA anurodhathI tyAM yogasAmAnyano sadbhAva mAnavAnuM Avazyaka che. anyathA yogano sadbhAva tyAM na hoya to karmanirjarA svarUpa phaLanI upapatti nahIM thAya. tethI vyavahAranayanI apekSAe paNa yoganA prAraMbhakALamAM yogasAmAnyanuM astitva che. A rIte nizcaya ane vyavahAra nayanI apekSAe yoganA prAraMbhakALamAM paNa yoga che. pataMjali dvArA varNavAyeluM yoganuM lakSaNa yoga prAraMbhakALane laIne tyAM saskRta thatuM na hovAthI avyAmi anivArya ja che. tethI meM kaheluM (arthA graMthakArazrIe jaNAveluM) yoganuM lakSaNa ja barAbara che. mokSanuM mukhya kAraNabhUta je koI paNa anuSThAna che, tene yoga kahevAya che. "mokSamukhyakAraNabhUta AtmavyApAra yoganA prAraMbhakALamAM paNa hovAthI te vakhatanA yogamAM lakSaNa saphata thAya che. tethI A lakSaNa aduSTa-nirdoSa che.' ema mAnIne vyutpanna(sadasakko viveka karavAmAM samartha)
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ AtmAone paramAnaMdanI prApti thAya che. A rIte nirdoSa lakSaNa vyutpanna janone paramAnaMdasvarUpa mokSanuM kAraNa bane che. ane yoganA lakSaNamAM sadasa viveka karI sadbhuta lakSaNanI pratipatti dvArA paramAnaMdanA bhAjana banI rahIe e ja eka abhyarthanA. 11-3rA // iti zrIdvAtriMzadvAtriMzikAyAM pAtaJjalayogalakSaNavicAradvAtriMzikA // analpAnativistAramanalpAnatimedhasAm / vyAkhyAtamupakArAya candraguptena dhImatA // =
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
_