Book Title: Jain_Satyaprakash 1940 12
Author(s): Jaindharm Satyaprakash Samiti - Ahmedabad
Publisher: Jaindharm Satyaprakash Samiti Ahmedabad
Catalog link: https://jainqq.org/explore/521565/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir IIIIIIIII IIIIIII / ojha t // HT/ i thaka ! #iN ACHARYA SRI KAILASSAGARSURI GYANMANDIR SHREE MAHAVIR JAIN ARADHANA KENDRA Koba, Gandhinagar - 382 007. Ph. : (079) 2327 6252, 23276204-08 Fax : (079) 23276249 cI ma na lA la varSa 6 taMtrI gA ka La dA sa kramAMka 64 zA huM aMka 4 IIIIIIIIIIIIIIIII IIIIII For Private And Personal Use Only Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir NamA tthu NaM bhagavao mahAvIrassa siri rAyanayaramajhe, saMmIliya savvasAhusaMmaiyaM / pattaM mAsiyameyaM bhavvANaM bhaggayaM visayaM // 1 // zrI jaina satya prakAza ( mAsiva ua ); varSa 6 ] - kramAMka 64. [ aMka 4 vikrama saMvata 197 : vIra saMvata 2466 : IsvIsana 1940 mAgasara vadi 1 : ravivAra : DIsembara 15 - viSa----dazana 3 dazavidha yatidharma svarUpa A : saM. A. bha. zrI vijayayatIndrasUrijI : 131 2 janadarzanakA karmavAda : . ma, cho. vijJARSisUrijI: 133 3 ninavavAda : mu. ma. zrI dhuraMdharavijayajI : 135 4 jainadhamAM vIrAnAM parAkrama R : zrI. mehanalAla dI. cekaso : 138 5 sAmAdakIya mAvA paramparAkI nAmAvali : zrI agaracaMdajI nAhaTA : 140 6 ASADhabhUtinI addabhuta vAtAM : mu. ma zrI. suzIlavijayajI : 14ra " sAthuM mAnavano du:khA : zrI hRgAmajInI jAMTiyA : 147. 8 bAlApura , - : mu. ma. zrI kAMtisAgarajI : 150 9 taravArthamALa sADhavA : zrI Do. nagarIrAja na : 155 10 zrI dANakulaka : .ma. zau. vijJApannasUrinat : 176 11 jUnuM maMdIra ' prakaraNanuM samAdhAna : : 177 samAcAra-svIkAra 180nI sAme amadAvAdanA grAhakone atyAra sudhI amadAvAdanA grAhako pAsethI 'zrI jaina satya prakAza'nA vArSika lavAjama tarIke deDha rUpiyA levAmAM AvatA hatA. paNa amadAvAdamAM aMka pahoMcADavA tathA lavAjama UgharAvavAnA mahenatANA a ge lagabhaga bahAragAma jeTaluM ja kharca Ave che. vaLI laDAI aMge kAgaLa vagerenA bhAvamAM paNa aNadhAryo vadhAro thayo che. A badhAno vicAra karIne have pachI amadAvAdanA grAhako pAsethI lavAjama tarIke be rUpiyA levAnA amAre nirNaya kara paDI che. AzA che-amadAvAdanA udAra grAhaka baMdhuo pitAnuM navA varSanuM lavAjama amAro mANasa levA Ave tyAre ApIne AbhArI karaze. -ya0 For Private And Personal use only Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vIrAya nItyaM namaH zrI jainatyaprakAza [varSa 6 ... ... ... kramAMka 64.... ... ... aMka 4] zrI jJAnavimalasUriviracita dazavidha yatidharmasvarUpa saMzodhaka-AcArya mahArAja zrI vijayapatInDarijI sukRtalatA vana sIMcavA, nava puSkara jaladhAra; praNamI pada jugate tehanA, dharmataNA dAtAra. dasavidha munivaradharma che, te kahiye cAritra; dravyabhAvathI Acare, tehanA janama pavitra. guNavina muninuM liMga je, kAzakusuma upamAna saMsAre tehavA karyA, avidhi anaMta pramANa teha bharNa munivara taNe, bhAkhuM dasavidha dharma, tehane nita ArAdhatAM, pAmIje zivazarma. khaMti madda ajavA, muti tava caritta; satya soca nispRhapaNuM, brahmacarya supavitta. vinaya bhaNuM e hetu che, kSamA prathama guNa jANa; vinayAdhiSThita guNa seve, te mRdutA upamAna; jima paDasuMdI kelavI, adhika hoya AsvAda; tima mArdava guNathI lahe, samyaga jJAna savAda. mRdutA guNa to daDha suvaI, je mana ajutA hoya; koTera agni rahe hataI, taru navi pallava hAya. Arjava viNuM navi sudha che, asuddha na dhAre dharma, mekSa na pAme dharma viNuM, dharma vinA zivazarma, nirlobhI bAjutA dhare, lemeM nahIM mana suddha; dAvAnala pari tehane, sarva grahanI buddha. (10) rAjapaMtha savi visanano, sarva nAsa AdhAra; paMDita lebhane parihare, 'Adara diye gamAra. (11) For Private And Personal Use Only Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir [13ra ] zrI jaina satya prakAza [varSa 6 nirlobhI IcchA taNe, rodha heAya avikAra; karmatapAvana tapa kahyo, tehanA bAra prakAra. jeha kazAyane zeSa, je have saMjama Ada; yega thire saMjama kahyo, athira jega unamAda. sudhare Azrava puraniM, Iha parabhava nidAna, te saMjama ziva aMga che, munine parama nidhAna. dravya saMjama bahuvidha thayA, siddhi thaI navi kAMya; sAkara dUdha thakI vadhe, sannipAta samudAya. satya hAya je tehamAM, trikaraNa zuddha banAyaka savavaMta niramAyathI, bhAvasaMkrama ThaharAya. bhAve zecathI satyatA, manazuddhe te hoya; dravya zoca snAnAdirka, pApapaMka navi dheya. je jalathI kalamalaTapheM, te jalacara savi jIva; sadagata pAme sarvathA, avirati tAsa atIva. mana pAvana te nIpaje, je have nispRha bhAva tRSNa hathI vegale, tehaja sahaja svabhAva. arihaMtAdika pada jike, nirmala Atama bhAva; teha akiMcanatA kahI, nirupAdhika abhibhAva. teha akiMcana guNa thakI, have nirmala zila; kiMkara sura nara tehanAM, avicala pAve lIla. saMkaTa nikaTa na AvahI, jehane zIla sahAya; dUSaNa dukha dehaga savi, pAtika dara palAya. dhRti hAthAM mana kIlakA, kSamA mAkaDI jANika karma dhAnane pIsavA, bhAva gharaTi zubha ANi. Ima dasavidha munidharmanuM, bhAkhe bhAva banAya; ehane aMge jANatAM, bhava bhaya bhAva vilAya. (24) paramAnaMda vilAsamAM, ahanisa kare jhakela; zivasuMdarI raMge rame, karI kaTAkSa karlola. (25) (kalaza) Ima dharma munivarataNe dazavidha kahyo chuta anusAra e, bhavi e ArAdhe sukhe sAdhe jima lahe bhavapAra che; zrI jJAnavimalasUrada pabhaNe rahI sUrata comAsa e, kavi rikhasAgara kahaNathI e karyo Ima abhyAsa e. (26) For Private And Personal Use Only Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir jainadarzanakA karmavAda lekhaka-AcArya mahArAja zrIvijayalabdhimUrijI (gatAMkase kramazaH) pAThakoMko jJAta huA hogA ki jagata ko racanAmeM jyAdA nAmakarmakA hissA hai evaM bahudhA pravRttioMmeM nAmakarmakI hI AvazyakatA rahatI hai| prathamakI cAra gatikI prakRtimese nara-devakI gatirUpa do prakRti puNyarUpa haiM aura zeSa do pAparUpa haiN| pAMca jAtinAmakarmameMse eka paMcendriyakI jAti puNyakarma hai bAkIkI pApaprakRti hai| zarIra pAMca aura tIna aMgopAMga ye ATha puNyaprakRti haiM / cha saMghayaNa aura cha saMsthAnamese pahilA saMghayaNa aura saMsthAna ye do puNyasvarUpa hai, bAkIke daza pAparUpa haiM / prazasta varNa, gandha, rasa aura sparza iSTa rUpa honese puNyaprakRti hai aura aprazasta aniSTa honese pAparUpa banate haiN| deva-narAnupUrvI puNya hai, bAkI rahI huI do pApa haiN| zubha khagati puNya hai, aura azubha khagati pApa hai| parAghAta, uzvAsa, Atapa, udyota, agurulaghu, tIrthakara aura nirmANa nAmakarma ye sabhI puNyaprakRtiomeM dAkhila hai| upaghAta nAmakarma pApaprakRti hai| upara kahe hue sadazakako puNyameM dAkhila kiyA aura sthAvaradazakako pApake aMdara / isa tarahase nAma karmakI 67 prakRtikA puNya pAparUpase vibhAga kiyA gayA hai| isakI sthiti 20 koTI koTI sAgaropamakI hai| abAdhAkAla 2000 varSakA hai| udayameM aura bandhameM itanI hi saMkhyA hai, magara sattAmeM zarIrake sAtha navIna pudagaloMko, kASTa vibhAgako jatu-lAkhakI taraha, joDa denevAle bandhana aura pAMca zarIrake yogya padgalako ikaTThe karanevAle pAMca saMghAtana, varNa, gandha, rasa aura sparzake uttara bheda pAMca, do, pAMca aura AThako upara kahIM huI prakRtiomeM milAnese 103 prakRti mAnI jAti hai / kAraNaki varNa, gandha, rasa aura sparza ye cAra hI prakRtiyeM bandhameM gini gaI, aura sattAmeM ina cArako bIsa mAnI gaI ataH varNa catuSkakI solaha baDha jAnese uparakI Adara karIne eha aMgae guNa ANavA khapa kare, bhava pare para prabalasAgara sahaja bhAve te tare, Ima guNa vizAlA kusumamAlA jeha jisuMdakaMThe Thare, te sayela maMgala kusumamAlA sujasa lIlA anubhave (27) kavivara zrI. jJAnavimalasUrijInI A kRti jAlera (mAravADa)nI tristutika dharmazALA hastakanA jJAnabhaMDAramAMnA sAtamA naMbaranA baMDalamAMnI eka hastalikhita prata uparathI utArI akSarazaH ahIM ApI che. For Private And Personal Use Only Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir [134] zrI jaina satya prakAza [varSa 6. saMkhyA barAbara banatI hai| yaha kama citrakArakI taraha nAnA rUpa banAneke svabhAvavAlA hai| gautrakarmakA kAma ucca nIcapaneko jAhira karanekA hai| ucca gautra pUjya evaM AdaraNIya kulomeM janma detA hai aura nIca gautra apUjya-anAdaraNIya adhama kulomeM janma detA hai, jaise madirAkA ghaTa apUjya aura devapUjAke kAryameM liyA huA ghaTa pUjya mAnA jAtA hai / isa ucca nIca gautrakA bhI aisA hI hAla hai: eka UMce caDhAtA hai to dUsarA nIce girAtA hai| ucca aura halakI komomeM janma denA yaha isakA kartavya hai| isakI 20 koTIkoTI sAgaropamakI utkRSTa sthiti hai aura 2000 varSakA utkRSTha abAdhAkAla hai| antarAya karmake pAMca bheda hai jinake nAma-dAnAntarAya, lAbhAntarAya, bhogAntarAya, upabhogAntarAya aura vIryAntarAya haiM / ye anukramase dAna, lAbha, bhoga, upabhoga aura vIrya meM rukAvaTa karate haiM / jIva dAna denA cAhe aura usake pAsa denekI sAmagrI paDI he phirabhI dAnAntarAyase dAna nahIM de sakatA / aise hI lAbha kisIko bhI apriya nahIM parantu usakA antarAya lAbha nahIM lene detA / isa taraha bhoga-eka daphA bhogameM AnelAyaka cIja jaise bhojana-pAna-puSpoMkI mAlA Adi eka hI bAra bhoge jAte hai-usakA antarAyakarma bhoga nahIM bhogane detaa| upabhoga-jo cIje vAraMvAra bhogameM AsakatI ho jaiseki gRha-ArAma yanitA aura AbhUSaNa Adi-inake upabho gako cAhatA huA bhI jisa karmase nahIM prApta hotA hai usako upabhogAntarAya kahate haiN| AtmAmeM ananta zakti hone para bhI kisI Avazyaka kAryameM apanA bala nahIM lagA sakatA hai usameM vIryAntarAya karma kAraNarUpa banatA hai| matalabaki karma vIryako aTakAtA hai| isakI sthiti 30 koTIkoTI sAgaropamakI hai aura abAdhAkAla 3000 varSakA hai| koi rAjAkA khajAnacI rAjAse viruddha ho to jaise rAjA cAhe magara dravya nahIM detA isI prakArakA isa karmakA svabhAva hai| jIva mahArAjA cAhatA bhI ho magara yaha antarAya karma usakI cAhanAko pUrI nahIM hone detaa| antameM--pAThakoMko mRcita karatA hUM ki yaha vicAra bahuta hI saMkSepase kiyA gayA hai phiramI legyakA kada itanA bar3ha gayA hai ki isake dhruvabaMdha, adhruvabaMdha, parAvartanIya, aparAvartanIya, prakRtibaMdha, rasabaMdha, pradezabaMdha, sthitibaMdha, utkRSTa, anutkRSTa. jaghanya, ajaghanya, Azrita, mAdi anAdikA bhaMga prakaraNa, karmoMkI siddhi, AtmAkI siddhi Adi aneka nAnane yogya viSaya sthagita rakhane paDe hai / prabhudarzanIya karma vicArako saMpUrNa jAna lenese hamameM kisI tarahakI bhrAnti nahIM raha sakatI ki-he prabho! tune aisA kyoM kiyA? aisA kyoM na kIyA? hamAre saba hI sukha-duHkhAdi vyavahAra hamAre karmake hI AdhIna hai| (samApta) For Private And Personal Use Only Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir nidbhavavAda lekhaka : munirAja zrI dhruradharavijayajI bIjA vidbhava tiSyagusAcA; AtmavAda, aiAddha ane syAddAdInI carcA ( gatAMkathI cAlu ) phakta vijJAna eka ja padArtha che, paNa vijJAna sivAya anya kaMI nathI. e prakAranI bauddhanI mAnyatAnuM syAdAdIe pUrve khaDana karyu. Aje punaH jyAre upavanamAM syAdvAdInI sabhA maLI eTale baude nIce pramANe cAMnI zarUAta karIH bauddha: vijJAnathI judI vastuo hA, paraMtu AtmA te vijJAnarUpa ja che-tamArA kahevA pramANe vijJAna sivAya tenAthI bhinna evI aneka vastuo che, e siddha thatu hAya te bhale te siddha thAya. parantu AtmA te| vijJAna svarUpa ja che. tame kahyuM hatuM ke AtmA kevaLa vijJAna svarUpa ja nathI paNa bIjA svarUpa paNa che te kevI rIte mAnI zakAya ? syAdnAdIH vijJAna sivAya AtmA sukha khaLa vagere aneka prakAro cheje pramANe ghaTapaTa vagere padAthA vijJAnathI judA che, te pramANe sukha baLa vagere paNa vijJAnathI judA che. jevI rIte AtmAne vijJAna svarUpa mAnavAmAM Ave che. tevI rIte AtmA sukha ane baLa svarUpa paNa che ema aneka prakArane che, jo ke vyavahAramAM cAlatA vicArathI AtmAmAM jJAna rahe che. paNa AtmA jJAnaravarUpa nathI ema mAnavAmAM Ave che. eTale prathama AtmA jJAnasvarUpa dhruvI rIte te samae. taMtuthI paTa judA paDate nathI mATe paTa ta tusvarUpa che. e ja pramANe AtmA jJAnathI judo paDato nathI mATe vijJAnasvarUpa che. eTale ke nizcayanaya guNa guNIne abhinna mAne che, mATe AtmAthI jJAna juduM nathI ane jJAnathI AtmA judA nathI, mATe AtmA jJAnasvarUpa che. vaLI AtmA jJAnasvarUpa che, e upacArathI paNa kahevAmAM Ave che. jema kAI mANasane eka vyakti upara bahu prema hAya. eTale te mAsa je vyakti upara bahu prema che te vyaktine judI nathI mAnatA. AtmA ane zarIra judAM che chatAM zarIra cAlatuM hoya ke beThuM hoya, pAtaLuM ke jADu hoya, nirbala ke sabala DAya, topaNa AtmA potAne sa` kriyA karatA samaje che, te jema zarIramAM abheda che tema jJAnamAM paNa abheda bhAse che. pANImAM mIThu maLI gayA pachI ke dudhamAM sAkara bhaLI gayA pachI jema bheda bhAsatA nathI tema jJAnamAM lIna thaI zyA pachI AtmA buMdo jaNAtA nathI mATe AtmA jJAnasvarUpa kahevAya che. e rIte sukhamAM lIna DrAya tyAre sukhasvarUpa ane vIya vAparavAmAM tatpara hoya tyAre vIrya svarUpa kahevAya che. mATe AtmA vaLajJAnavarSa ja nathI paNa aneka prakArane che. bau sukha-khaLa vagere jJAnathI judAM nathI. ghaTa paTa vagere padArthAne jJAnathI judA mAtA te ThIka che paNa sukha baLa vagere kai jJAnathI judA nathI. mATe AtmAne sukhasvarUpa kahe ke baLasvarUpa kaDA ke jJAnasvarUpa kahA paNa te eka ja svarUpa che eTale AtmA vijJAnasvarUpa ja mAnavA joie, paNa aneka svarUpa mAnI zakAya nahIM. For Private And Personal Use Only Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir [136] zrI jaina satya prakAza [varSa 6 svA. jJAnathI judAM dekhAtAM hevAthI sukha baLa vagere judAM che. je ghaTapaTa vagerenI mAphaka sukha baLa vagerene jJAnathI judAM na mAnavAmAM Ave ane jJAnasvarUpa mAnI AtmAne vijJAnasvarUpa ja mAnavAmAM Ave te eka AtmA jJAna svarUpa che, bIjo AtmA sukhasvarUpa che ane trIjo AtmA vIryasvarUpa che e traNe AtmAne eka sarakhA ja kahevA paDaze, paNa e rIte kahevAtuM nathI. vaLI eka ja AtmAmAM jJAna, sukha ane baLa traNe khUba hevAthI te AtmA traNa svarUpa kahevAya che. have keTalAka samaya pachI tenuM jJAna nAza pAmyuM eTale te be ja svarUpa kahevAya che. je traNene eka mAnavAmAM Ave to ekane nAze traNe nAza pAmyA eTale AtmA keI svarUpa na rahevo joIe. mATe jJAna, sukha ane baLa e eka na mAnI zakAya mATe AtmA paNa eka ja prakArane nathI paNa aneka prakArano che, bau0 AtmA jJAnAdi svarUpa ja che ke keI anya paNa svarUpa paNa che? tame AtmA jJAnasvarUpa ke sukhasvarUpa che e kaI paddhatie che e samajAvyuM te bIjI paddhatie AtmA kaI judAsvarUpa thAya che? ane thato hoya to te kevI rIte te samajAve. sthA0 AtmA jJAnAdi svarUpa che ane jJAnAdine Azraya paNa che-je pramANe AtmA jJAnasvarUpa che, e vAta pUrve samajAvI, paraMtu vyavahAra nayanI dRSTie AtmA jJAnAdine Azraya che, kAraNa ke vyavahAra nA AtmAne nitya mAne che eTale AtmAne jJAnasvarUpa mAne te jJAnano nAza thavAthI AtmAno paNa nAza thaI jAya. jema eka vastra sapheda hoya eTale ke tarUpavALuM hoya tene lAla karavAmAM Ave eTale te lAla rUpavALuM thAya, pILuM karavAmAM Ave eTale pILArUpavALuM thAya. temAM sapheda rUpane nAza thaIne pILuM rUpa Ave tethI kaMI te vastrane nAza thato nathI, vastra te tenuM te ja rahe che. eTale vyavahAra naya guNa guNune abhinna nathI mAnate paNa bhinna mAne che. eTale AtmA paNa ghaTajJAnane nAza thavAthI nAza thato nathI paNa rahe che. mATe, AtmA jJAnane Azraya che. e ja pramANe sukha, baLa vagere guNane paNa Azraya che. bo tamAre duHkha paNa AtmAne guNa mAnave paDaze-tame jo Ama AtmAne aneka prakAranA mAnaze to tamAre AtmAne duHkhasvarUpa ke duHkhane Azraya paNa mAnavo paDaze, kAraNa ke jema AtmA jJAnI, sukhI balI kahevAya che tema duHkhI paNa kahevAya che. eTale jJAna, sukha, bala vagere jema AtmAnA guNa mAne che tema duHkha paNa AtmAno guNa mAna joIe. ame AtmAne aneka svarUpa na mAnatA phakata jJAnasvarUpa ja mAnIe chIe eTale duHkhasvarUpa ke duHkhI evuM kaMI mAnavuM paDatuM nathI. syA duHkha e AtmAne guNa mAnI zakAto nathI. keI padArthane je koI guNa mAnavAmAM Ave che te guNa te padArthamAM svAbhAvika rIte rahetA hoya te ja mAnavAmAM Ave che, paraMtu je svAbhAvikapaNe na rahetA hoya tema mAnavAmAM AvatuM nathI. sapheda pANImAM nIlakAnta maNi mUkavAmAM Ave eTale pANI nIla thaI jAya che. have te pANI nIla dekhAtuM hovAthI nIla e pANIne guNa che ema mAnI zakAtuM nathI, paNa pANIne For Private And Personal Use Only Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir arka 4] nidbhavavAda [ 137 ] lAla ke zyAma guNa te sapheda ja che ema mAnavAmAM Ave che. vaLI sphaTikanI pAchaLa cIja mUkavAmAM Ave tethI sphaTika lAla ane kALuM dekhAtuM heAya eTale sphaTikane guNa lAla ane kALA gaNAtA nathI, paNa sphaTikanA guNa te zuddha zveta ja gaNAya che. ema ekAnta sukhasvarUpa AtmAnA du:kha e guNu mAnI zakAtA nathI, kAraNa ke duHkha e AtmAmAM vAstavikapaNe rahetuM nathI paNa upAdhithI-pudgalanA saMsargathI AvyuM che, arthAt kanA saMbaMdhathI AtmA duHkhavALA jaNAya che. paNa svAbhAvikapaNe du:khavALA nathI mATe AtmAne duHkha e guNa nathI. kho0 jo duHkha AtmAnA guNu nathI tetA sukha paNa manAro nahiM. vAstavikapaNe je na rahetA hAya tene guNa nahIM mAne te sukha paNa AtmAnA guNu manAze nahIM, kAraNa ke upAdhithI AtmAmAM duHkha rahe che tema sukha paNa upAdhithI rahe che. karmanA sambandhathI duHkhanAM sAdhanA AtmAne maLe che te tethI te duHkhI kahevAya che ema kanA saMbaMdhathI sukhanAM sAdhatA AtmAne maLe che, ane tethI te sukhI kahevAya che eTale sukha paNa AtmAmAM svAbhAvikapaNe rahetuM nathI mATe sukha e AtmAne guNu mAnavA na joie. syA upAdheithI thatuM sukha e sukha nathI paNa sukha judu che. duHkha upAdhithI maLe che paNa sukha upAdhithI thatuM nathI. karmAMnA saMsargathI AtmA duHkhI thAya che paNa karmInA saMsathI sukhI thatA nathI, kAraNa ke ka` na heAya to ja AtmA sukhI che. kathI sukhanAM sAdhanA maLe ane tethI AtmA sukhI thAya che e je jaNAya che te vAstavika nathI, kAraNa ke puNya karmanA sa'sathI duHkhanAM sAdhaneA maLatAM nathI ane duHkhanAzanAM sAdhane maLe che. eTale temAM sukhane bhrama thAya che paNa vAstavika sukha judu che. jema keAi mANasane mAthe khUba kheo lAdyo hoya ane pachI te kheo utArI levAmAM Ave tyAre tene thAya ke mane sukha maLyuM, paNa te vAstavika rIte sukha nathI maLyuM paNa du:kha gayuM che. tethI kahevAya che-mArA-pagame sudhI saMvRttauDakuM upacArAta (upacArathI bhAra nIkaLe che te sukhI thaye ema kahevAya che). vaLI kAine khujalI thai heAya te khUba caLa AvatI hAya tyAre tene khaNavAmAM Ave te tene sukha thatuM heAya tema lAge che paNa tene sukha maLatuM nathI paNa khujalIcI thatI caLanuM duHkha zAnta thAya che ane vizeSa khaNavAmAM Ave te te ja duHkha thaI jAya che. eTale vAstavika sukha te jene khujalI nathI tene ja che. e pramANe AtmAne karmanA saba'dhathI duHkha ane tenI upazAnti thayA ja kare che. duHkhamAM AtmA du:khI chuM ema mAne che ane duHkhanI upazAntimAM sukhI chuM ema mAne che, paNa vAstavika sukha te karmanAM asaMbadhamAM ja che, je mATe kahyuM che ke tRSA zuSyatyAsye pibati salila svAdu surabhi, kSudhArtaH san zAlIna kavalayati mAMsyAkavalitAn / pradIme kAmAnA dahati tanumAzliSyati vadhU, pratIkArerA vyAdheH sukhamiti viparyasyati janaH // artha: tarasathI jyAre mukha sUkAtu hAya che tyAre miSTa ane sugaMdhI pANI pIve che, bhUkhathI jyAre pIDAya che tyAre zAkathI sakArela evA zAlIne khAya che, jAjvalyamAna (jUe pAchaThThuM pAnuM) For Private And Personal Use Only Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir jainadhamI vIronAM parAkrama lekhaka : zrIyuta mohanalAla dIpacaMda cokasI (gatAMkathI cAlu) osavALa jJAtinA mehanata gata aMkamAM mahArAjA kumArapALanI zauryagAthA vAMcI gayA pachI Aje ApaNe ozavALa jJAtimAM thayela mehanata saMbaMdhI TrakamAM vicArIzuM. The Mohanuts form an important sept of Osval Community. At 2142142l>>l is B. 1. LL. B. emanA saMbaMdhI lakhatAM upara mujaba mathALuM bAMdhe che. mainAta tarIke oLakhAtA A varganuM mULa vatana te mAravADa che chatAM kIzanagaDha ane udayapuramAM temanI vastI jaNAya che ane teoe jodhapura darabAramAM keTalAka javAbadArIyA eddhiA bhagavyA che. adhikArI varga mAM temanI lAgavaga nAnI sUnI nahetI. teone mukhya vyavasAya rAjyanI karIne kahI zakAya, Ama chatAM emAMnA keTalAka vepAra ane zArImAM paNa jhukAveluM che. ahIM eka vAtanI cokhavaTa karavI Avazyaka che ke jenadhamAM vArAnAM parAkrama gAvAmAM amAre Azaya hiMsAnA kAryane mahatva ApavAno ke jenadharma paNu zastro vAparavAmAM ke yuddho kheDavAmAM bahAdurI mAne che e pratipAdana karavAne haragIja nathI. jainadharma nA pAyAmAM te kevaLa nirbheLa ahiMsAne ja pratiSThA apAyelI che. sAce jaina ke saMpUrNa dayAdhama sacarAcara jagatanA ekAda sudra jaMtune paNa duHkha na pahoMcADe. enI dayA bhAvanA corAzI lakSa chavayAni sAthe heya. A jAtanuM jIvana jIvanArA mahAtmAo ja pUjanIya, vaMdanIya ane prazaMsanIya lekhAya. tethI ja jainadhama mAM je amUluM mahattva zrI tIcekare ke kevalI bhagavatine che te anya chadmasthane nathI ja. sAcuM parAkrama ke kharI bahAdurI te e punyAka AtmAonI ja kahevAya. temane mArga niHzastra rahI, ughADI chAtIe parisihone sAmano karI kevaLa premamArge janatAno prema jItavAne, ene sAce rAha batAvavAnuM ane AtmasAkSAtkAra ( 137mA pRSThanuM anusaMdhAna) e kAmarUpa agni jyAre zarIrane bALa hoya che tyAre strInuM AliMgana kare che. e pramANe mugdha mANase duHkhanA nAzamAM sukhane Arepa kare che. mATe karmathI sukha maLatuM nathI paNa duHkha, maLe che. eTale sukha vIrya jJAna vagere AtmAnA svAbhAvika guNa che paNa dukha nirbaLatA ajJAna vagere karmathI thatA hovAthI AtmAnA guNe nathI mATe duHkhI nirbaLa ajJAnI AtmA manAtuM nathI paNa sukhI baLavALA ane jJAnI ema aneka prakArane mAnI zakAya che. e pramANe AtmA eka ja prakArane nathI paNa aneka prakArano che, e nirdaSTa ane susiddha che. - e pramANe AtmA aneka prakAra che e kathana siddha karyuM. bauddha AtmA nitya che ke kSaNika e viSayamAM carcA calAvavA Icchato hato paNa samaya ghaNe thaI javAne kAraNe te carcA anya samaya para mulatavI rAkhI sabhA samApta karavAmAM AvI. ( cAlu ) For Private And Personal Use Only Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir aMka 4] jainadharmI vIrenAM parAkrama [139] karavAnuM che. eTalA mATe ja teo ArAdhanAne pAtra banyA che. jyAM ahiMsAne ATalI hade gauravabharyuM sthAna hoya tyAM hiMsA dvArA samarAMgaNamAM parAkrama pheravanArane ke zastro mAraphata anyanA prANa haranArane "vIro" nI kakSAmAM mUkI A jAtanA guNakIrtana kema karI zakAya e prazna sahaja saMbhave ? jena hRdayane sahaja ema paNa thAya ke evA parAkramanA-vartamAna kALe jyAre ahiMsAnI punaH sthApanA eka saMta dvArA thaI rahela che tyAre-zA sAruM bahumAna karAya ? cAlu yuganI dRSTie ke jainadharma hiMsAjanaka kAryomAM vIratA mAne che e najare ahIM vAta thatI ja nathI. ahIM to A jAtanA ulekha eTalA sAru karavAmAM Ave che ke jeo eka kALe ema kahetA hatA ane haju keTalAka kahe che ke hiMdanI kiMvA gujarAtanI parAdhInatAmAM jainadharmanI ahiMsA kAraNabhUta che, ane jene dayAnA himAyatI hAI yuddho kheDavAmAM ke samarAMgaNamAM jhujhavAmAM kAyara banyA tene lIdhe gulAmI ghara karI beThI che, temane ughADI AMkhe jovA maLe ke eka kALe je zaratananI vAta bahumAna pUrvaka gavAtI na pAnA pustake beMdhAtI kiMvA je parAkrama mATe Aje paNa mahArANA pratApa ke zUravIra zivAjInAM nAma janatAmAM mAnanI najare jovAya che-tevuM zaurya dAkhavavAmAM-jainadharmanuM pAlana karanAra samUhamAM paNa vIre pAkayA che ane emaNe je bhAga bhajavyo che e jainadharmanA siddhAMtanI najare avazya doSapUrNa hovA chatAM-prajA kalyANa ke deza saMrakSaNanI najare kAyaratAmAM lekhAya ke gulAmInI beDI majabUta karanAra - gaNAya, ema che ja nahi. vAMcatA ja e vAta dIvA jevI dekhAya che. mAravADanA rAThoDa mukhya rAyapAlanA vaMzamAMthI A mehane UtarI AvyA che. lakavAyakA pramANe rAjyapAlane tera saMtAna hatAM jemAM meTo kanakapAla vikrama saM. 1301 mAM gAdIe beThe. bAkInA bAramAM ekanuM nAma mehanajI hatuM jenA uparathI enA vAraso mehanata tarIke oLakhAyA. mohanajIne eka bhaTTI rANI hevA chatAM teNe zrI zrImAlavaMzanI eka kanyA sAthe lagna karyA. enAthI satasena nAme eka putra thayo. umara lAyaka thatAM A sapatasena jaina dharmanA upadeza zravaNathI custa jaina bane ane ethI ene osavAla jJAtimAM dAkhala karavAmAM Avyo. mohanoto tethI sapatasenane potAnA Adi puruSa tarIke mAne che. mAravADanA ItihAsamAM mehane tee gauravabharyo bhAga bhajavyo che. temanAmAMthI layA jema pedA thayA che tema rAjakArabhAra calAvavAmAM dakSatAthI kAma laI zake tevA musadIo paNa pragaTayA che. emAMnA keTalAkanAM nAme sAthe bahAdurI ne zauryatA dAkhavavAnA anerA prasaMgo joDAyA che. ItihAsanA gaSakane e badhuM hastAmalakata che. | vikrama saM. 1635 mAM, sAvaraDA (Savarada) AgaLanI laDAImAM, mogala sAthe yuddha khelatAM amojInuM khUna thayuM. jayamala vaDanagaranA gavarnara ke subA tarIke vikrama saM. 1971 mAM adhikAra bhegavate hatuM ane mAravADane itihAsa racanAra neNasI-e sarva mehanatanA vaMzamAM janmelA nAmAMkita puruSA che. A te nAmanirdeza mAtra che. ItihAsanA abhyAsa mATe ghaNI sAmagrI aNuzadhAyelI paDI che. A ullekhane Azaya upara kahyuM tema jene para kAyaratAnI chApa mAranAra lekhakanI AMkha ughADavAnA che. For Private And Personal Use Only Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir AgamagacchIya AcAryaparamparAkI nAmAvali saMgrAhaka-zrIyuta agaracandajI nAhaTA, sampAdaka " rAjasthAnI" zvetAMbara jainasamAjameM gacchoMkI saMkhyA sause bhI adhika ho gaI hai| unameM se aba kevala 7-8 gaccha hI raha gae haiM / jo gaccha aba vidyamAna nahIM hai unameMse kaI gaccha to kaI zatAbdIyoM taka vidyamAna the aura unameM bahutase vidvAna ho gaye hai| ataeva una gacchoMkA itihAsa prayatna karane para zaMkhalAbaddha kiyA jA sakatA hai| pallivAla gacchake saMbaMdha meMne eka nibaMdha AtmAnanda zatAbdI smAraka graMthameM prakAzita kiyA thaa| usake bAda vijayarAjendrasari jJAnabhaMDAra Ahora-se usI gacchakI eka anya zAkhAkI prAkRta paTTAvalI . upalabdha huI hai / gata varSa zrIyuta mohanalAla da. desAIke pAsa kaDavA matakI vistRta paTTAvalI dekhI thI, jo ki aitihAsika dRSTi se bahuta hI upayogI hai| kaI aprasiddha paTTAvaliye munirAja zrI darzana vijayajIke pAsa bhI haiM jinheM ve paTTAvali saMgrahake dUsare bhAgameM prakAzita karanevAle haiN| unake saMgrahameM mujhe jahAMtaka khyAla hai, AgamagacchIkI bhI eka paTTAvalI hai| . abhI AcArya zrIvijayendrasUrijIke pAsa Agamagacchake AcArya paraMparA- . kI nAmAvalIgarbhita do ladhu kRtiyeM najara AI unameMse eka saMskRta bhASAmeM 9 zlokoM kI hai aura dUsarI prAcIna gujarAtI bhASAmeM / donoM meM hI itivRtta kucha bhI nahIM hai kevala nAmAvalI hai| unameM se bhASAkI gurvAvalI isa lekhameM prakAzita kI jA rahI hai / isameM AcAryoMkI nAmAvalI nimnokta prakArase pAI jAti hai| zIlaguNasUri, devabhadrasUri, dharmaghoSasari, yazobhadrahari, sarvANaMdamuri, abhayadevamUri, vanasena sari, jinacandrasari, hemasiMhasUri, ratnAkarasUri, vinaya. siMhasUri, guNasamudrasUri, abhayasiMhasari, somatilakasUri, somacandramUri, guNaratnasUri, munisiMhamUri, zIlaratnasari (saM 1507), ANaMdaprabhasUri (1513 se 1527), muniratnanuri (1542)20. isake bAda kaunase kaunase AcArya hue va inakA samaya kyA hai ? ityAdi viSayoM meM pratimA lekha saMgraha Adi ke AdhAra se likhane kA vicAra thA para samaya evaM sAdhanAbhAva se abhI nahIM likhA jA skaa| pratimA lekha saMgraha ke lekhoMmeM AgAmagacchake jina AcAryoke nAma Ate haiM unameM prAyaH isa gurvAvalIse bhinna haiM ata: isa gacchakI anya zAkhAyeM bhI hoMgI aisA pratIta hotA hai| patA nahIM munirAja darzanaviyajIke pAsa kaunasI zAkhAkI paTTAvali hai, kintu yadi vaha zIghra prakAzita ho jAya to isa gacchake saMbaMdhameM bahuta kucha nayA jJAtavya mile / 'pravacana parIkSA meM AgamikagacchakA apara nAma " tristutika" evaM usakI upatti saM. 1250meM likhI hai| usameM yaha bhI likhA hai ki zIlaguNasUri tathA devendrasarine paurNamiyagaccha choDa aMcalagacchakA svIkAra kara phira isa gacchako sviikaaraa| isI prakAra hamAre aura bhI bahuta se gacchoMkA itivRtta aMdhakAramaM paDA hai / AzA hai-sAhityapremI sajana anveSaNa karake usa para samucita prakAza ddaaleNge| For Private And Personal Use Only Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org [ 4 ] AgamagIya AcArya dharamparAkI nAmAvali Agama gaccha gurvAvali // 4 // 1119 11 // 8 // siri sayala surAsura vihiya seva, siri vIra jinesara namauM deva / tasa paTTodhara gaNadhara sohamma, jINi lIlA nidalIya aTha kamma 11 2 11 tasa pATi pasiddhA jaMbU sAmi, kevalisiuM puhatA siddhiThAmi / INi aNukrama huA vayarasAmi, manavaMchiya sIjhaI jeha nAmi // 2 // tasa sIsa vayaraha Uu samaya pAra, sarpasiddha visaddhau guNi apAra / sopArai pATaNi gaccha cyAri, tINaI thAvyA puNya taNaI prakAri // 3 // tihAM candragacchi guru jugapahANa, siri zIlaguNAhivaguNanihANa | teNi pATTi mahodaya devabhadda, sarIsara nihINiya mohanidda tala pATi bhaviyaNa ravI ya Asa, siri dhammaghoSasUri sUyanivAsa / jasamaddasUri tala pATi jANi, zubha bhAvidaM nimmala hIya ANi // 5 // sUri savvANaMda muNiMda sAra, saMsAra tAraNa desaNa vicAra | tao abhayadevasUri suddha bhAva, jiNasAmaNi payaDIya kai prabhAva || 6 || je saMghabhAra uddhara samattha, jINihUM vivarIyAM samaya taNA mahattha / jINaI jItIya moha mahiMda sena, vAMdUM te sahiguru vayara sena jehi koha mahA bhaDamANabhagga, jasa citti dayArasamaggi lagga / jINaI kIdhAM vAdIya vAda dRri, vAM te sirijiNacaMdasrari siri hemasiMhasrari hemakAya, jagi siri rayaNAyara sUrirAya / sirivinaya siMhari vinayajatta, guNasamuhasrari guruguNihiM patta // 9 // siri abhayasiMhari abhayadAna, dIdhU je mahiyala lahIya mAna / mAnava gaNi sevA karIya bhAva, jasa nAmii nAsaI saya (la) pAva // 10 // teha guru padi thApyA parama buddhi, siri somatilakasUri jagaprasiddhi / jINaI vayaNa vilAsihaM bAlakAli, mithyAtI bUjhavyA INikAli // 11 // tasu paTTodaya girivara diNaMda, jasa pAya namaI nitunitu muNiMda | daha disidhavala - khisa dhavalacaMda, paNamuM sUrIsara somacaMda / / 12 / / tao sahiguru thApyA sUri sAra, jANI guNa maMDaNa rayaNa sAra | mana pUrI AnaMdi nIrapUri, paNamuM te siri guNarayaNasUri siri paTTi paryaTTiya gurU vayaMsa, bhaviyaNa maNa paMkaja rAyahaMsa / jhIlyA je upazama vayaNapUri, bAMdaraM te siri munisiMhasrari 11 28 11 vidhi gacchaha maMDaNa rayaNa sAra, jasanivasaI sarasai mukhi apAra / bhaviyaNa paNamaI je nita vihANa, siri sIlarayaNasUri guru pahANa / / 15 / / tala paTTi dhuraMdhara sugururAya, jama paNamaI bhaviyaNa dhariya bhAva / mahimaMDali viharaiM dhammadaMti, siri AnaMdaprabhasUri cira jaiaMti // tara Agama gaNadhara samIha, nitu navarasa varasaIe sarasa jIha | guru vaMdau bhaviyaNa harakha pUri, jayavaMtA zrImuni ratnasari iti Agama pakSa gurAvalI samAptaH // upA0 zrI munisAgare / zrA0 mAnIyogyA pustikA paThanArtha likhApya dattA // chaH // / / 13 / / 16 // // 17 // Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir For Private And Personal Use Only [181] Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ASADhabhUtinI adbhuta vArtA lekhaka-munirAja zrI suzIlavijyajI rAjagRhI nagarI eTale manuSyanuM svarga ane saMtapuruSonuM dhAma maMdiranAM gaganacUMbI zikhara, UMcA UMcA prAsAda, naMdanavana samAM udyAne, dAnazALAo, jJAnazALAo ane dharmazALAo-A badhe e alakApurI samI rAjagRhIne vaibhava. lakSmI ane sarasvatInuM jANe saMgamasthAna ! A kathAkALe e nagarImAM siMharatha nAme rAjA rAjya ane prajAnuM pAlana karate hate. rAjagRhInA vaibhavanI kIrti cAre tarapha phelAI hatI. A nagarImAM vizvakarmA nAmane eka naTa rahetuM hatuM. tene be svarUpavAna bAlikAo hatI ekadA dezadeza vihAra karatAM jaMgama kalpatarusamA dharmaruci nAmanA AcArya mahArAja parivAra sahita rAjagRhI padhAryA. madhyAhana thatAM ASAbhUti nAmanA munirAja bhikSAthe nIkaLyA. A munirAja mahAbuddhinidhAna, svarUpavAna ane rUpaparAvartana karavAnI zaktivALA hatA. ghare ghare mAdhukarI vRtithI zuddha AhAra grahaNa karI teo pharatAM pharatAM kamasaMge te vizvakarmA naTane tyAM AvI pahoMcyA ane dharmalAbhanA manehara zabda saMbhaLAvI UbhA rahyA. gharadhaNiyANIe modakane DAbhaDe lAvI eka modaka (lADavo) vaherAvyuM. munirAja vahorI gharamAMthI bahAra nikaLyA. cheDeka cAlyA tyAM te hRdayamAM vicAra ubha-ahe! A modaka te guru mahArAjane joize. cAla bIjo mAdaka vaherI lAvuM. ema vicArI vidyA vaDe rUpa parAvartana karI pharI vizvakarmAne tyAM gayA. bIjA modakane dharma lAbha ApI gharamAMthI bahAra nIkaLI cheDe cAlyA tyAM te vaLI manamAM vicArI vyo-aho ! A medaka te upAdhyAya mahArAjane joIze cAla trIje lAvuM. ema vicArI bAla sAdhunuM rUpa karyuM ane vizvakarmAne tyAM trIjI vAra gayA. trIjA medAne dharmalAbha ApI bahAra AvI cheDeka dUra gayA eTale punaH vicAra thaye-ahe! A modaka te muninA khapane che mATe cothe mAdaka lAvuM. ema vicArI vidyAnA baLe cothIvAra kADhiyAnuM rUpa dhAraNa karI cothI vakhata vizvakarmAnA gharamAM praveza karyo ane cothA medAne dharmalAbha ApI bahAra nIkaLI cAlyA. A rIte vidyAnA baLe vArevAre rUpamAM parAvartana karI ASADhabhUti munie cAra modaka prApta karyA. A AkhuMya dazya gharanA meDA upara beThelA gharadhaNI vizvakarmAe nihALyuM hatuM eTale tene vicAra thayo-ahe ! A kaLA kauzalyavAna ApaNuM kuLamAM koI nathI. A je kaI rIte ApaNI pAse AvI jAya te sAmA mANasenAM mana rIjhavIne ApaNe managamatI dhana dolata prApta karI zakIe ane kArigha dUra karI zakIe. paNa A te muni rahyA ane ApaNe gharabArI. A meLa zI rIte bese ? vizvakarmA vicAramAM paDI gayA. thoDI vAre tene eka mArga sUjha: tene lAgyuM ke mArI pAse eka raste che. jo A mArI be bALAo munine kaI paNa rIte bha pamADe te A kArya jarUra saphala thAya ! ane tarata ja te meDA uparathI nIce UtarI ghara bahAra nikaLI ekadama AbAdabhUti muninI pAchaLa For Private And Personal Use Only Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir aMka 4] ASADhabhUtinI adbhuta vArtA [ 143 ] gayA ane temane pAchA gRha-madire khelAvIne pAtra bharIne medaka vaheArAvyA. ane chevaTe munine vinaMtI karI kreprabho ! Apa amArA para kRpA karIne rAja lAbha ApatA rahejo ! ApanI caraNarajathI amAruM ghara pavitra banaze. ASAbhUti potAnA sthAne cAlyA gayA. muninA gayA pachI vizvakarmAe potAnI banne putrIne ASAbhUtie khalela aneka rUpanI hakIkata kahI saMbhaLAvI ane peAtAnA hukyamAM utpanna thayela bhAvane pragaTa karyAM. ane kahyuM ke jyAre jyAre e muni bhikSA mATe ahIM Ave tyAre tyAre evA hAvabhAva dekhADajo ke te vaza thai jAya. bAlikAee pitAnI AjJA mAthe caDhAvI ane bhikSA mATe AvatA muni sAme aihika hAvabhAva karIne gheADA ja vakhatamAM peAtAnAM madhura vacanethI munine vaza karI lIdhA. kharekhara ! kAmadeva bhalabhalAne haMphAve che. kAminInA meAhaka pAzamAMthI teA vIralA ja kheMcI zake che. meTAmeTA yAgIo paNa strI AgaLa potAnuM sarvAMsva cUkI jAya che. ASADhabhUtinI paNa e ja dazA thai. kAmadeve tene cakaDAle caDhAvyA. eka divasa teNe vicAryuM : basa, have te huM gurumahArAjanI rajA lane AvIza ! ane teNe gurumahArAja pAse badhI vAta nivedana karI..gurumahArAje dhaNuM dhaNuM samajAvyuM. paNa peAtAnA pApanA tIvra uyate lakhte ASADhabhUtinA maneAbhAva na pharyAM ! tenI buddhi vivekahIna banI gai. guru mahArAjane rajoharaNa sAMpI te vizvakarmAM naTanA dhare AvI pahoMcyuM!. ASAbhUtine AvelA dekhI ha`dhelI thayelI ane bAlAe tene khUba satkAra karyAM. vizvakarmA paNa peAtAnI hRdayastha bhAvanA saphaLa thaI jANI khUba prasanna thaye!. vizvakarmAe ASAdrabhUti sAthe peAtAnI banne putrInuM lagna karAvyuM. ASADhabhUtinA divase| AnaMdavaibhavamAM pasAra thavA lAgyA. meAharAjAe eka nimeihI-tyAgI munine parAjaya karyA ! ka rAjA kAne nathI che|DatA ! potAnAM pUrva karmAMnA udayathI ASADhasmRtinuM patana thayuM chatAM te kuLavAna, buddhinidhAna, kaLAvAna ane uttama saskArAthI raMgAyela hovAthI, pAtAnA deva-gurunuM eka paNa divasa smaraNa karyA sivAya rahetA nahIM. A joine vizvakarmAe peAtAnI putrIone ekAMtamAM kahyuM: A hajI paNa potAnA deva-gurune bhUlatA nathI tethI jarUra kAi uttama kuLane hAvA joie. bhAgyayeAge bhale e ahIM AvyA chatAM tenuM mana te hajI tyAM ja che mATe tame tenI sAme kadI alakSalakSaNa, madirApAna ke kharAba vartana karaze nahIM. nahIM te| e kSaNavAramAM cAlye jaze, ane ApaNI badhI mahenata dhULa maLaze. vadhumAM anala dhana-dolata je Ave che te badha thaze, ane tamAre bannene dhaNuM ja zoSavuM paDaze. mATe sAvadhAnIpUrvaka rahejo. pitAzrInI zikhAmaNa mujaba ja putrIe potAnuM vana sAru rAkhavA mAMDayuM. ane bhega-vilAsamAM saunA divase nirgamana thavA lAgyA. sarva kaLAkuzaLa ASADhasmRtinI jototAmAM mahAna naTarAja tarIke prasiddhi thai gai. have te teNe bhalabhalA rAjA; mahArAjAonI rAjasabhAmAM ja! navAM navAM nAkA bhajavI rAjasabhAne khUba rIjhavI ana`la dravya upArjana karavA mAMDayuM. dezadezamAM tenI ajaba kIrti phelAi. khIjA pradezAmAMthI tene AmaMtraNa AvavA lAgyAM. eka vakhata rAjagRhI nagarInA siMharatha rAjAe 'anIme hala' nATaka bhajavA ghaNA naTAne ekatrita karyA. ane te bhajavavAne divasa paNa nakkI karyAM. ane te mujaba nagarImAM TA pITAbyA. ahA ! Aja tA rAjasabhAmAM ' animehula ' nATaka thavAnuM che, ema For Private And Personal Use Only Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir [14] zrI jaina satya prakAza [varSa 6 vicArI nagaravAsI sau sajaja thaI rAjakAre javA lAgyA. jotajotAmAM rAjasabhA mANasethI bharacaka thaI gaI. samaya thatAM mahArAjA padhAryA. saue UbhA thaI temanuM sanmAna karyuM. ane A bAju naTa varga paNa tamAma sAmagrIthI sajaja thaI rAjadvAre AvI pahoMcyo hate. zaraNAI ane Dhola saunA kAnane rokI rahyAM hatAM. saunAM netre naTaleke para stabdha thaI gayAM. eka pachI eka naTe khela zarU karyo. tAlIo para tAlIo paDavA lAgI. saunA mukhAviMda para AnaMda UchaLavA lAgyo. haju te naTaziromaNi ASADhabhUtine "arthanirmohala" nATaka bhajavavAnuM bAkI hatuM. leke te jevA talapApaDa thaI gayA hatA. paNa kone khabara hatI ke Aje te nATaka nahIM ja bhajavAya ! mananI utkaMThA manamAM ja samAI jaze ! ane raMgamAM bhaMga paDaze ! thayuM paNa temaje, mahArAjAne ekadama agatyanuM kAma AvI paDayuM. je naTee pitAnuM kArya bhajavyuM hatuM temane inAma ApI pratihAryane sabhA barakhAsta karavAnI AjJA karI, ane jaNAvyuM ke Aje agatyanuM kArya hovAthI " arthanirmohala" nATaka baMdha rAkhavAmAM Ave che. have pachI anukULa vakhate te bhajavAze. rAjAjJA mujaba pratihArye sabhA barakhAsta karI. lokavarga pita pitAnA sthAne cAlyo gayo. mahArAjA pitAnA agatyanA kAryamAM joDAyA. ane naTa varga paNa pita pitAne sthAne pAcho pharyo. rAjadarabAramAM jyAre A pramANe cAlatuM hatuM te vakhate ASAbhUtine tyAM zuM thayuM te joIe. ASAbhUtinA gayA pachI tenI banne patnIoe vicAra karyo ke atyAre bA5NA svAmInAtha "arthanimehala" nATaka bhajavavAne rAjakAre gayA che, tyAM temane jANo samaya lAgaze. ema vicArI temanI gerahAjarIne la. laI banne patnIoe khUba madyapAna karyuM. jotajotAmAM zarIranI nasenasamAM dArUno kepha vyApI gayo. baMne strIo mada caDhavAthI ekadama bhAna bhUlI gaI. paherelAM vastro paNa ativyasta thaI gayAM ane becenImAM banne jaNI meDa para jaI pathArImAM bebhAna avasthAmAM paDI. temanuM mAM maMdhAvA mAMDayuM ane mAkhIo baNabaNavA mAMDI. temanA zarIranuM paNa ThekANuM na rahyuM ! - rAjasabhA jaladI barakhAsta thavAthI ASADhabhUti vahelo ghare AvI pahoMcyA. nIcenA bhAgamAM tapAsa karI te pitAnI eka paNa patnI tyAM maLI nahIM eTale te upara gayo. tyAM teNe pitAnI banne patnIne ekadama kaDhaMgI sthitimAM nIhALI. AvI sthiti joIne buddhimAna AkADhabhUti tarata samajI gayo ke jarUra A bannee Aje madirApAna karyuM che. tenuM mana vicAravA lAgyuMH ahe ! meM A zuM karyuM ? amUlya ciMtAmaNi samAna muktinA anupama sukhane ApanAra e cAritra kayAM? ane kayAM A azucine bhaMDAra ? are re ! mArA pUrvabhavanA kayA pApane udaya jAgyo ke adhogatimAM laI janAra A duSTAmAM huM phalANa? are, huM zI rIte chuTIza ? bhavAntaramAM mArI kaI gati thaze? ane dhIme dhIme AvADhabhUtine AtmA sadbhAvanI sIDIo caDhavA lAge. je thavAnuM hatuM te thaI gayuM. jAgyA tyArathI savAra. basa, have to gurumahArAja pAse jaI pharI saMyamane svIkArI pApanuM prAyazcita karIza tyAre ja japI, ema vicArI te banne patnIne tyAga karI cAlato thayo. A bAju vizvakarmAne khabara paDI eTale te upara jaI potAnI ane putrIone sAvadhAna karI temane pake ApavA lAgyo. he durAtmake! he hanapunyavaMti! tame mArI For Private And Personal Use Only Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir aMka 4] . ASADhabhUtinI addabhuta vArtA [145] zikhAmaNa bhUlI gaI tethI tamAruM AvuM duSTa AcaraNa joIne tamAre sakaLa kalAkurALa pati virakta thaI jato rahyo. jAo ane te tene samajAvI pAche belAvI lAve ! AthI banne putrIo tatkALa nIce UtarI ASADhabhUti pAse pahoMcI gaI. ane tenA pagamAM paDIne kahevA lAgI. "are, svAmInAtha ! kyAM cAlyA jAo che ? zuM thayuM che Apane ?" are duSTAo ! jAo, tamAruM duSTa mukha mane na batAvaze !" are prabhu! amArA aparAdhanI kSamA Apa ! ame abaLA kahevAIe ! amArI para reSa karavo ucita nathI. ame te sarvasva hArI gayAM." "have huM pAcho AvavAne nathI. have tamAre ne mAre saMbaMdha pUro thaze !" Ama jyAre ASAbhUti ekanA be na thayA tyAre chevaTe thAkIne bane panIo kahevA lAgI--"he prANanAtha ! Apa jatAM pahelAM eka vakhata evuM addabhuta nATaka bhajavI amArI jIMdagInI AjIvikA ApatA jAo ke pAchaLathI ApanA prAsAde sukhapUrvaka divaso nirgamana karIe. pachI ame Apane nahIM rokIe. temaja ApanI ADe paNa nahIM AvIe." ASADhabhUtie te vAta kabula karI ane badhAM ghara tarapha pAchAM AvyAM. pachI ASADhabhUtie vizvakarmAne bharatacakravartinA caritranuM prakAzaka "rASTrapALa' nAme navuM nATaka karavA ane temAM jarUra paDatAM pAMcase rAjakumAra mATe mAgaNI karavA sUcavyuM. vizvakarmAe mahArAjA pAse jaI-"rASTrapALa' nAme mahAnATaka ApanI mahAsabhAmAM bhajavI batAvavI aSADabhUti abhilASA rAkhe che e pramANe kahyuM. mahArAja A sAMbhaLI bahu khuzI thayA. vizvakarmAe pharI kahyuM-paNa mahArAja, temAM AbharaNothI alaMkRta pAMcaso rAjakumAranI jarUra paDaze te Apa pUrI pADe te ja te nATaka bhajavI zakAya ! mahArAjAe kabula karyuM eTale nATaka bhajavavAne divasa nakkI thayo. nakkI thayelA divase ASADhabhUti sAja thaI rAja sabhAmAM AvyuM. mANasanI medanIthI sabhA bharAI gaI hatI. siMhAsana para mahArAjA beThA hatA. rAjaparivAra, zreSThIvarga ane maMtrImaMDala yogyasthAne goThavAeluM hatuM. Ajano divasa ASADhabhUti mATe senerI divasa hato. koI paNa divasa prApta nahIM thayela evuM lekAlekabhAvaprakAzaka kevalajJAna Aje tene prApta thavAnuM hatuM. pAMca rAjakumAre mATe paNa Aja divasa aNumUlo hato. mahArAjAe AdhADhAbhUtine pAMca rAjakumAre sepyA. temane yogya sthAne goThavyA bAda nATaka AraMbhAyuM. vAjiMtronA zabdo saMbhaLAvA lAgyA. prekSakavarga ekadama stabdha thaI gaye. ASADhabhUtie ivAkuvaMzanA prathama bharata cakravartIne veza le che ane pAMcaso rAjakumArone potAnA sAmaMto banAvyA. pachI bharata cakravatI e kevI rIte cha khaMDa sAdhyA ? kevI rIte che. khaMDanuM Adhipatya meLavyuM ? dareka rAjA mahArAjAone potAnuM ANu kevI rIte manAvI ? cakravartInAM cauda ratna ane navamahAnidhi kevI rIte prApta karyA -te badhuM ASADhabhUtie AbehUba rIte bhajavI batAvyuM. nATakane rasa barAbara jAmato jato hato ane leke temAM vaza thatA jatA hatA. bharatacakravatIe ArilAbhuvanamAM pAMcaso rAjakumAra sAthe kevI rIte kevaLajJAna prApta karyuM hatuM ? te dazya to hajI bAkI hatuM chatAM mahArAjA, maMtrI, zreSThI ane lekavarga taraphathI alaMkAre, vastra, For Private And Personal Use Only Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir [16] zrI jaina satya prakAza [varSa 6 vagere aneka vastuo ASADhabhUtine samarpaNa thaI cUkI hatI. ASADhabhUtinI kaLA mATe leke ApharIna pokAratA hatA. vAha zuM naTa che! have chelluM dazya zarU thayuM. ASAbhUti pAMcaso rAjakumAra sAthe ArilAbhuvanamAM AvyA. temaNe sUcanA karI ke huM je pramANe karuM te ja pramANe tame karaje. bharatacakravatIe jema ArisAbhuvanamAM vIMTI paDI javAthI eka pachI eka ema sarva AbhUSaNa utArI lIdhAM hatAM tema ASADhabhUti paNa pAMcase rAjakumAre sAthe ArisAbhuvanamAM eka pachI eka AbhUSaNa utAravA mAMDayA. ema karatAM karatAM sarva AbhUSaNa utArI dIdhAM ane sau saunI strIone AjIvikA mATe samarpaNa karI dIdhAM. bAda bharata cakravartIe jema uccatama bhAvanA bhAvatAM, zarIranA uparathI tamAma AbhUSaNe jatAM kaThina karmalane polatAM jema kevaLajJAna prApta karyuM hatuM tema ASADhabhUtie paNa pAMcase rAjakumAre sAthe bharata cakravartInI jema, nATaka nahIM paNa jANe satya ghaTanA ja na hoya tema, uccatama bhAvanA bhAvatAM kaThina karmane kApatAM te ja nATakanI raMgabhUmi uparanA ArisAbhuvanamAM kevaLajJAna prApta karyuM ane traNe lokanA, traNe kALanA sarva bhAvone dekhavA lAgyA. pachI darekane dharmalAbha ApI pAMca rAjakumAra sAthe ASADhabhUti mahAtmAe cAlavA mAMDayuM, A joI mahArAjAe kahyuM-are, tame badhA kyAM cAlyA che tyAre ASADhabhUtie samajAvyuM ke bharata mahArAjA paNa cAritra laI cAlI nIkaLyA hatA ne? pAchAM kyAM AvyA hatA ? nATaka to kharekharUM ja bhajavI batAvavuM joIe ne ? te ja te kharekharuM nATaka kahevAya ne ? bAda pAMcaso kevaLI rAjakumAra sAthe ASAbhUti kevaLI tyAMthI cAlI nIkaLyA. dhanya che te naTane jeNe sAcuM nATaka bhajavI pite tarI pAMca rAjakumArane tAryA ! A bAju je rIte ASADhabhUti Abedaba "rASTrapALa' abhinava nATaka bhajavI pAMcase rAjakumAra sAthe ArilAbhuvanamAM kevaLajJAna pAmI cAlI nIkaLyA; tema vizvakarmA paNa kusumapura nagaramAM rAjasabhAmAM pUrvavat AbehUba "rASTrapALa' nATaka bhajavI pAMca rAjakumAra sAthe ArilAbhuvanamAM kevaLajJAna prApta karI cAlI nIkaLyA. * rAjAo ane mahArAjAe vicAravA lAgyA ke Ama ne Ama rAjakumAra cAlI nIkaLaze te pRthvI niHkSatriya banI jaze ane kSatriyavaMza rasAtALa jaze. eTale tarata ja te nATayapustakane agnimAM homI dIdhuM. tyArathI A "rASTrapALa" nATaka bhajavAtuM baMdha thayuM. tyArapachI AvuM nATaka keIe bhajavyuM sAbhaLyuM nathI. bhajavanAra ane jonAra-e bannene beDe pAra karanAra e nATaka amara thayuM ! A aMkamAM 'taravAthamANa mIra DhA" zIrSaka lAMbe lekha pragaTa kareluM hovAthI sthaLasaMkecanA kAraNe bIjA lekhe ame pragaTa karI zakyA nathI te mATe kSamA mAgIe chIe. vya. For Private And Personal Use Only Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zAha mANikacaMdajI surANA lekhaka-zrIyuta hajArImalajI bAMThiyA, bIkAnera. zAha mANikacaMdajI surANA, vIraziromaNi dIvAna rAva zAha amaracaMdajI ke jyeSTha putra the| Apa suyogya mAtA-pitAkI suyogya saMtAna the / Apa vora, dhIra aura gaMbhIra honeke sAtha sAtha dharmapremI bhI the| kahate hai ki Apane saradArazaharameM eka jaina maMdira banavAyA thaa| ApakA sArA jIvana raNasthala ora sTeTako sevAmeM vyatIta huaa| ___ Apake janma aura svargavAsakI tithi abhItaka nizcaya nahIM ho pAI hai| Apake eka putra huA, jinakA nAma dIvAna zAha phatehacaMdajI surANA thA, Apa bhI vIra yoddhA aura kuzala rAjanItijJa the, jisakI prazaMsA aMgreja adhikArIyoMne bhI kI hai| rAjanaitika aura sainika kSetra vi. saM. 1873 ( I. saM. 1816 ) me curuke ThAkura pRthvIsiMhane ratanagaDha para kabjA kara liyA to mahArAjA sUratasiMhajIne zAha hukumacaMdajIke sAtha zAha mANikacaMdajIko bhI ratanagaDha bhejA / Apane vahAM jAkara apane vAhubalakA acchA paricaya diyA / isase tatkAlIna bIkAnera narezane ApakI khidamatoM para prasanna hokara ApAko gAMva kANeNu paTe diyaa| vi. saM. 1874 (I. saM. 1817 ) meM zAha mANikacaMdajI phauja musAhiba niyata kiye gaye aura vi. saM. 1887 taka phauja musAhiba rhe| isI bIca vikAnera narezane zAha mANikacaMdajIko kaI khAsa rukke pradAna kiye / jinameMse tIna abhItaka Apake vaMzadhara zAha seMsakaraNajI surANAke pAsa surakSita haiN| jinakI avikala nakala Age dI jaaygii| vi. saM. 1894 caitra sudi 4 (I. saM. 1837 tA. 9 aprela ) ko sekhAvata juhArasiMha Adi sIkarako tahasa nahasa kara bIkAnerake ilAkemeM A dhmke| isa para zAha mANikacaMdajIkI adhyakSatAmeM senA bhejI gaI / Apake sAtha ThA. haranAthasiMha bhI the| zAhajIne vahAM jAkara usako ghera liyA, phira bhI vaha sokarakI sainAkI sAjizase bhAga gyaa| vi. saM. 1897 meM zAha mANikacaMdane mahArAja kuMvara saradArasiMhajIke nAmase saradArazahara AbAda kiyaa| isa khidamatimeM zAhajI ko gAMva kAMgaDa pradAna kiyA gayA aura inhIM varSoM meM tatkAlIna bIkAnera narazane maharabAnI pharamAkara nimnalikhita gAMva zAhajIko bakhse, jinakI tAlikA yaha hai / // zrIrAmajI / / zrI dIvAna pacanAt gAM goThAM ro coriyAM raiyata samastAM joga tithA thAMharo gAMva zAha mANakacaMdanai paTai diyo chai so hAsala amala denI jAgIra khAlase tho so / da. phojadAra hukamasiMgha saM. 1914 miti Aso suda 13. || gAMva surasarA zAha mANekacaMdako saM. 1891 AsADa vadI 14. // gAMva vaijAsara zAha mANakacaMda kesarIcaMdako paTe diyA saM. 1892 vaizAkha vadI 7. For Private And Personal Use Only Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir [148] zrI raina satya ..... [151 // gAMva malasIsara zAha mANakacaMda kesarIcaMdako saM. 1900 phAgaNa badi. 9. / gAMva kItAsara mANakacaMda kesarIcaMdako saM. 1893 sAvaNa sudI 6. // gAMva carakaDI zAha mANakacaMda kesarIcaMdako saM. 1892 zrAvaNa badi 1 vi. saM. 1906 meM zrIjI sAheba bahAdurane maharabAnI pharamAkara Apako divAnake pada para suzobhita kiyaa| zAha mANikacaMdajIko dIvAnagirI khijamata inAyatake lie tatkAlIna bIkAnera narezane Apako eka hAthI bakhsA / Apane hAthI na lekara usakI kImata ru. 1000) lii| yaha bAta eka rukema hai| Apako bhI sTeTakI orase motIyoMke caukaDoMke rupaye mile the, jo rukomeM likhe hue haiN| jinameMse kuchakA varNana nIce diyA jAtA hai| // dIvAnagirI khijamata inAyata motIyoMke caukaDerA ru. 500) saM. 1906 phAgaNa sudI 1 zAha maannkcNdko| // ru. 200) motIrA caukaDAkA mANakacaMdako saM. 1824 zrAvaNa vadI 2. // ru. 60) dusAlerA mANakacaMdako saM. 1900 mA. su. 7 khajAncI lAlacaMdase draayaa| khAsa sakkoMkI nakala [1] / / zrIrAmajI / / dasakata khAsa zAha mANaka disI suprasAda baMce apaMca thArI baDI cAkarI sajhI tu zAha amaru ro beTo chai su cAkarI bakhata su cAkarI ThIka paDai su hamai mhArai nIdhai Ai tuM paramasAmadharamI cAkara cho su mhai to likha devaach| pachai thA cAkarA rai taulameM Avai su karAso kara su vAta Dhabe chai so DhAbaliyA vaNorIta bhagutasiMhanai jIva meM ghAta liyA dudhaverI seloro ajitasiMha nai jIvameM rAkha bAta sArI sala utArA je na DhavatI dIsa to pAca paradesI rAkha jora de bAta DhAbI paradezI rAkhe hukama chai sIkararau ThAkura mAla pAchau gharai sAroDorI Dasai sudho pharai uvarI hadameM vasai dauDa nahIM jArA to bAta DhAbaliyA kAno bAta meM Avai to vatakara aThai le AyA dujA samAcAra zAha hIrai (hIracaMdajI surANA) kaisarai (zAha kesarIcaMdajI surANA) re kAgadasu jANI saMvata 1887 motI bhAdavA suda 12-13 bhelI. dasakata khAsa........... mANakadIsI. [2] || zrIrAmajI // sAha mANakadisI suprasAda vaMcai apraMca jhagaDau kiyau terA vA-dujA samAcAra mAlama huvA su durata cha cAkarI kara chai jIso hI phala mIlasI tuM sArI bAtarI jamA khAtara rAkhe rA. budhasiMghajI bhagavata siMgha vagairai vA pradesI sAmadharamI paNe su cAkarI karai chai vA dujA hI thArai sAmala hara vala chai jyAM sArAM nai ghaNA hAmagIra rAkhe samata 1887 motI bhAdavA suda 10 [3] // zrIrAmajI // dasakata khAsa sAha mANakacaMda diso suprasAda baMca apaMca kAgadAM su vA sIhANo ajotere mukha javAnI samAcAra mAluma huvA su thArI cAkarI rau kAha phuramAvA paramasAmadharamI cAkara chai tai rAjA basuvAla For Private And Personal Use Only Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org ] zAha mANika draSTa surANA [ 146 ] paDhIhAra sAlunai phuramAyA hai su kahasI tai mAphaka jANasI / vA thArai tolameM Asu pRThI araja karAye jAvato pakAyatarI karaNo phera siradArAMne salA pucha leyI sArAMrai tulai su salAkara jAbajAba karajo sAlu mukha jabAnI kahasI saMvata 1885 mItI poha vadI 12 vAra zukravAra / 1 ruko khAsa dasakata sAhamANakadIlI vilayama phArsTara bahAdura ke patra Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kaptAna vilayama phArsTara bahAdura bhI ApakA bahuta sanmAna karate the / unhoMne bhI zAha mANikacaMdajIko kaI patra diye the, jinameM se cAra abhI Apake vaMzadhara zAha saMsakaraNajI surANA ke pAsa surakSita haiM / unameM se yahA~ para eka patra jo ki vizeSa mahatva kA hai, usakI avikala nakala dI jAtI hai / bAkI tIna patroMke aMtima vAkya aura saMvata mitI diye jAte haiM / lekha bar3A honeke bhayase una tIna patroMkI nakala nahIM dI gaI hai / vizeSa avakAza milane para una patroMkI bhI avikala nakala isa patrave agale aMko meM prakAzita karanekI ceSTA karegeM / [1] // zrIrAmajI || sidhazrI sarabayopamAM sAhajI zrI mANakacaMdajI joga likhatu jhuNajhuNu kapatAna valayama phAstara sAheba bahAdura kena mujarA bAcajo aThAkA samAcAra bhalAM che tumArA sadA bhalA cAheje apaMca khumANasiMghajI ku tumArI taraphase jisa kAma vAsate yahA~ rAkhA thA jIsakA to jabAba aba tAI bar3A sAheba bahAdarajI pAsase AyA nahIM aura khumANasiMghajIne dukhasata mAMgaNe kI bohata sItAbI karI jI vAsate khumANasiMghajI majakUra kuMto khusI ke sAtha dukhasata dIgaI hai / sau yA tumAre pAsa pohacakara ahavAla sArA bayAna karehI gA aura jIsa bakhata jabAba bar3A sAheba bahAdarajI pAsa se AyegA aura jarUrata bAhata tumArI taraphase kIsI AdamIkI hogI to bera bakhata bulANe ke bhejanA munAlIba paDegA aura yA nahIM mAraphata - munasukharAmajI gumAsate amaracaMdajIke ahavAla mugata jAvegA aura hame dosta jANoge dostIIrAde haMmesA kherayata mIjAja kI lIkhate rahoge mItI jeTha sudI 11 saM0 1904 kA / viliyama phAsTara ke aMgrejImeM hastAkSara 25 maI, 1847 I. [2] " aura hame dosta jANakara jo kAma mutAlaba hove so hamesAM lIkhate rahoge aura samAcAra khumANasiMghakA likhA so jANajo motI jeTha sudI 11 saMvata 1904 " Y [3] " aura hame dosta jAMNa khuzI mIjAja kA samAcAra lIkhate raholA: mItI mAha sudI 4 samata 1897" [4] "yahAM matalaba kAmakAja likhate rahAgaM mItI jeTha sudI 7 samata 1904 " isa lekhakI prastuta sAmagrI hameM zAhajIke vaMzadharoMse prApta huI haiM / ataH hama unake prati kRtajJatA prakaTa karate haiM / inake alAvA maiM apane Atma-baMdhu bhAI jayacaMdalAla gauThI aura nAhaTA - baMdhuoMko bhI dhanyavAda detA hai / For Private And Personal Use Only Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra bAlA pu 2 tyAM surakSita jaina sAhitya (6 www.kobatirth.org ( gatAMkathI cAlu) gayA traNa aAmAM ApaNe AlApuranuM aitihAsika temaja khIjI daSTie vistRta avalAkana karI gayA. have bAlApuramAM je jaina sAhitya surakSita che, tathA tyAM digambara maMdiramAM bAlApura zabdavALI devInI mUrti tathA zvetAMbara jaina mUrti che tene temaja te digaMbara jaina mUrti kai sAlanI che tene vicAra karIzuM. te pahelAM lAMkAmatanA maMdiramAM eka siddhacakrane paTa che tenA lekha gayA aMkamAM ApavA rahI game che te atre Apu chuM. saMvata 1924 mAgha zukla 13 gurau zrIsiddhacakra jaMtra usavaMse varaThIA gotre lAlAsvarupacaMda te (ke) na kAritaM vijayagacche bhaTTAraka sakala ziromaNi pUjya zrI zAMtisAgarasUribhiH zrI lakSmaNApUryA 1 jJAtAdharmakathAMga 2 siMdUraprakaraNa 3 bhAvanAkulaka 4 samavasaraNustava avatira 5 ajanAsuMdarIrAsa 6 ArAdhanasUtra-1 cha sthUlabhadra caretra guNaratnAkara chaMda 8 navatattva prakaraNa 9 kalpasUtrae 10 haimI nAmamAlA 11 jinacauvIsI mAlApuramAM surakSita jaina sAhitya bAlApuramAM tapAgacchanA jaina jJAnamaMdiramAM je hastalikhita prate vidyamAna che tenI pUrI prazasti ApavA jatAM lekha lAMbe thai jAya tethI mAtra granthanuM nAma lakhI sarvata, lekhaka ane je gAmamAM prati lakhANI hoya te gAmanu nAma ahIM ApuM chuM. A mAsikanA kramAMka 62mAM bAlApuramAM lakhAyela pratenI puSpikAe ApavAmAM AvI hatI te badhI pratie uparokta jJAnamaMdiramAM rakSita che. tathA chApela paNa lagabhaga 1000 pustaka saMgraha karela che. AvA dezamAM nAnA gAmaDAmAM ATalA saMgraha kharekhara prasazA mAMgI le che. graMthanuM nAma lakhyAsa vata lekhaka gAma 1612 5. lAlA 1628 bhAjarAja 1692 vIjI vaNuthalI 1703 (vidyAvijayaNanA bhajIvA mATe) navInapure 178 A jIvI budhapura 1710 raviva nagaNa 171 1917 1718 1726 1926 12 daMDakaTa 17 kalpasUtraTame 1 A be lAqhASTranA bhaNavA mATe nimi`ta karyAM. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir lekhaka--munirAja zrI kAMtisAgarajI 1743 1749 "" amRtavijaya bhAvasAgara (AmAM nAma nathI paNa tenA kartA For Private And Personal Use Only pAunagare premamuni che) (nyAyavimalanA vAMcavA mATe lakhI) Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir rAMdera aMka 4] bAlApura [11] 14 aInakamunisvAdhyAya 1750 rAjasI - 15 kalyANamaMdira Ta 1755 RSi rAmajI. 16 mAdhavAnalarAsa 1758 17 sthUlabhadra navarasa 1759 18 ratnapALa rAsa 1762 amaravijaya 19 ciMtAmaNi pArzvanAtha stavata 1776 khaMbhAta 20 ASADhabhUti rAsa 1784 sUkhA 21 kalyANamadira 22 bharata caritra 1785 bagasarA 23 caMdrAMkI 1785 godhuMdha 24 kSamA chatrIsI 1790 25 covIsI (AnaMdaghana) 1796 26 causaraNupayane 1796 nAjI jeravara 27 jIvavicAraprakaraNa 1801 manarUpasAgarajI 28 zrIpAlarAsa 1803 khuzAlavijaya 29 aSTa mahAbhayahara pArzvanAtha stavana 1815 30 jaMbusvAmI rAsa 1831 tattvavijaya 31 caityavaMdana bhASya Tao 1836 ravivijaya cirAnagare 32 covIsa jina stavana 1838 33 saMbadha sattari 1840 34 zrIpAla rAsa naM. 4 thI 1878 ahipura nagare chAvaNImAM 35 kalyANamaMdira tathA gautamarAsa 1883 bhAgacaMda 36 divALIkalpa be 1885 bhIkhAsa jAlanA 37 aSTaprakArI pUjA 1885 buhanapura 38 taMdulayAlIya Ta 1917 39 kalpasUtra be bAlApurathI kIsanacaMda zeThanI suputrI zrAvikA caMdana bahene keTalAMka hastalikhita pAnAM nAgapura mane jevA mokalyAM hatAM, jemAM keTalAMka atimahatvanAM ane itihAsa pagI paNa hatAM. temAMthI jemAM lakhyA saMvata che tene ja ullekha ahIM karuM chuM. 1 jIvavicAra Taba, patra 12, 1835 zrAvaNa sudI 10 buddhanapure. 2 vAsasthAnaka pUjA, savidhi, vijyala mIsarI kRta, 1886 poSa suda 2 ravivAre pAlitANAmAM amRtakuzalanA ziSya jatanakuzale AdinAthaprasAde lakhI patra 11 akSaro suMdara che. 3 vRddhacANikyanIti Ta, patra 46Ari:-" tirpaNa- u grgya varipatyA ! vANijayarAghasu, viracita DhAravA | 8 navapadapUjA 1894 mAM pAlitANAmAM lakhANI. For Private And Personal Use Only Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir [15] zrI jaina satya prakAza [varSa 6 5 jIvavicAra antaH-zrImajIvavicArAbhidhaprakaraNe vinirmitaH svabuddhikaH / zrIjIvavijayaviduSA, svalpamatInAM vibodhakRte // A sivAya paNa tyAMnA jJAnamaMdiramAM aneka hastalikhita patro vidyamAna che temAM lakhyA savaMta A nathI mATe tenI noMdha lIdhI nathI. atre mAre aphasa sAthe lakhavuM paDe che ke pahelAM tyAM ghaNaya hasta likhita pAnAM hatAM paNa AzAtanA na thAya e hetuthI pANImAM padharAvI dIdhAM. je te pAnAMo Aja vidyamAna heta te bIjI keTalIka jANavA yogya vAte maLI zakta. atyAre tyAM jeTalI pratio che tenI paNa vyavasthAnI pUNuM AvazyaktA che. AvAM pAnAMomAMthI ghaNI vakhata mahattvanI sAmagrI maLI Ave che. be digaMbara jaina maMdira bAlApuramAM be digaMbara jaina maMdire duravasthAmAM vidyamAna che. jevI rIte anya gAmamAM digaMbara jaina maMdiramAM-zvetAMbara jaina mUrtio maLe che tema bAlApuranA maMdiramAM paNa maLI Ave che. tene lekha A pramANe che 2 A vAtanI puSTi mATe nIcenA pratimAlekhe purAvArUpa che. (1) saMvata 1438 varSe jyeSTha vadi 4 zanI zrIAMcalikena kAThA patni vIlhaNade putra lakhamasiMhazrAvakena zrIpArzvanAthavibaM kAritaM pratiSThitaM zAmaHT (amarAvatI jillAnA nAMdagAMvanA digaMbara jaina maMdiramAM) (2) saMvata 1521 varSe mAgha zudi 13 prAgvATa jJA0 kelhA bhA0 kolhaNade putra kolAkena bhA0 kutigAde jAtrAMde putra rAjA jyeSTha bhrA0 sUrA, pethA, nArA mADhaviyunena zrI pArzvanAtharvavaM ra0 40 taVi0 thImikA (amarAvatI jillAnA nAMdagAMvanA digaMbara jaina maMdiramAM) (3) saMvata 1517 varSe phAlguNa zudi 3 zukre zrI zrImAla jJAtIya zre0 govAla su0 zre0 nAgasI bhA0 camaha zre0 ratnAkena bhA0 gurI su. zre0 sIMgharAdikuTumbayutena pitRmAtRzreyase zrIsumatinAtharvivaM zrIpUrNimApakSe shriigunnsmudrriNAM reM gujarANupara zAsita pratiSita ra vidhinA | (nAgapura jillAnA keDAlI gAmanA pallIvAla digaMbara jaina maMdiramAM) (4) saMvata 1551 varSe vaizAkha zudi 13 gurau barahaDAA gotre krakeza (? ukeza ) jJAtIya sA0 zivA bhAryA siMgAra suta depati bhA0 dehalaNade suta rAvaNe tasazrayarthayI zrIsumatinAthabiMba kArita pratiSThitaM yA zrIhemavimalamUribhiH nAjue (zrI kAmatAprasAda jainane pratimA lekha saMgraha, pR. 5) _(4) saMvata 1640 varSe posa vadi 2 somavAra dine zrItapAgacchanAyaka zrI 5 zrI. zrIhIravijayasUribhiH zrIAdinAthabiMbaM pratiSThitaM, sA0 zrAvikA sA0 bhAgiNi suta sA0 meghajIkena kAritaM / uparanA cothA naMbaranA lekhane choDIne bAkI badhA lekhe mArA saMgrahamAMthI ApyA che. A sivAya paNa di. maMdiranA pratimAlekhe bahAra paDe te . mUtio maLI AvavA saMbhava che. For Private And Personal Use Only Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir aMka 4] bAlApura [153] saMvata 1513 varSe ASADha zuda 10 budhe prAgvAT jJAtIya zre0 gAMgA mA samaDhI samapara, mA hi (ahIM suMdara citra Alekhita che) pramukuttuNbyuten zrIaMcalagaccheza jayakesarIsUrINAmupadezena kA0 zrIkuMthunAthabiMba kA0 pra0 saMghena shrii| A mUrti digaMbara prAcIna jaina maMdiramAM eka kapATamAM mUkavAmAM AvI che. A maMdiramAM taladharamAM eka prAcIna pASANanI mUrti che. te 13mA saikAnI hevI joIe ema jaNAya che. bIjI bAra dhAtunI mUrti che temAM sauthI prAcIna 1383 nI ratnatrayanI mUrti tribhuvanakIrtinA upadezathI banI te che. bAkI badhI mUrtinA lekha meM lIdhA che. A maMdiramAM 1548 nA saMvatanI puSkaLa pASANu pratimAo che. paNa lIpI parathI prAcInatAnI jarAya pratIti thatI nathI. kAraNake lIpI tadana Adhunika mAlama paDe che. je te ja saMvatanI vetAMbara pratimAnI tulanA ukta maMdiranI pratimA sAthe karAya to digaMbara-pratimA jarUra teTalI prAcIna na ja jaNAya eTale eTaluM te jarUra kahevuM ja paDeze ke zvetAMbaranuM pratimA lekha lakhAvavAnuM pAMDitya digaMbare karatAM ghaNuM ja ucca kakSAnuM che. A viSaya aitihAsika hovAthI ja meM ahIM carcA che ukta maMdiramAMnI be pratimAnA phoTAo paNa huM bAlApura hato tyAre levarAvyA hatA, je mArA saMgrahamAM che. - eka bIjuM paNa digabara maMdira tyAM vidyAmAne che temAM paNa 1548nI pratimAnuM ja bAhulya che. tathA ATha dhAtu pratimAo che. temAM 1518nI sarvathI prAcIna che. A maMdiranA lekho paNa meM lIdhelA che. A sivAya paNa meM muMbaIthI nAgapura vihAra daramyAna lagabhaga 100 digabara pratimA lekhono saMgraha karyo che. te yathAvakAza prakaTa karavAmAM Avaze. pratimA lekhamAM bAlApura - bArApurane koI paNa pratimA para ullekha jovAmAM AvatuM nathI. mAtra tyAMnA digaMbara jaina maMdiramAM rakSita devAonI mUrtio para ja jovAmAM Ave che, te joIe teTale mahattvano na hovA chatAM tenuM aitihAsika dRSTie thoDuMka mahattva che. A banne mUrtionA pheTA levA mATe ghaNuM kazISa karAvI paNa aMte joIe tevA zuddha pheTA na AvyA. bAlApura saMbaMdhI be lekhe devIonI mUrtio para che te A pramANe che. (2) " 20 zAina suri 22 mAtra pathaMka 40...........1884 vAjhApura gAma...A lekha sarasvatInI mUrti para lakhela che (prAcIna digaMbara jaina maMdira) (2) saMvata 1884 vastrApura prA. muDha saM. ....... mrtivAnI pratiti mAtra ra1 mura" (digaMbara jaina maMdira) bAlApura viSayaka pratimA lekho saMbaMdhI vidvAnone vadhu anusaMdhAna karavAnI jarUra che. uparanAM bane maMdiranI vyavasthA khAmagAmavALA kare che, maMdiranI sthiti eTalI badhI kaDI che ke tyAM prakSALa thavI te dUra rahI paNa kacare paNa kaDhAta nathI. atyAre te saMpradAyanI bilakula vasti nathI. mAtra eka pUjArI che ke jene tAMbare poSe che. have ApaNe bAlapuranI vartamAna paristhiti para vicAra karIzuM. For Private And Personal Use Only Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir [54] zrI jaina satya prakAza [ varSa 6 - bAlapuranI vartamAna paristhiti bAlapuramAM badhAM maLIne lagabhaga 100 ghara gujarAtIonAM che, temAM hausIlAla pAnAcaMda vALA sukhalAlabhAI, tathA lAlacaMdabhAI tathA kIsanacaMda puMjAzA. pipaTalAlabhAI puMjAzA sanalAlabhAI vagerenAM mukhya che. tapAgacchanA maMdirane tamAma kArabhAra hausIlAla zenA suputra harakhacaMdabhAI kare che. ane lokAgacchane maMdirane sonalAlabhAI kare che. bAlApuramAM 100 ghara hovA chatAM kusaMpa nathI. jyAre koI paNa dhArmika yA te. sAmAjika kArya paDe tyAre samagra jene eka jhaMDA nIce kArya mare che-AvA aDaga saMpala lIdhe ja bAlApura C. P. ane barAramAM mahattvapUrNa sthAna bhogave che. dhArmika daSTie, A prAntamAM bAlApuranuM sthAna jarAya utaratuM nathI. tyAMnA jaina saMghamAM jeTalI dhArmikatA che teTalI ja samadaSTi che, tathA guNagrAhitA che. tyAM samagra jenenAM ghare maMdiranI pAse ja che ke jethI maMdiranI AzAtanA thavAno bhaya raheto nathI. tyAM bALaka-bAlikAone dhArmika zikSaNa ApavA mATe eka zikSaka rokela che. tyAMnI bahAnAmAM paNa prakaraNe vagerenI abhyAsI maLI rahe che; maMdiranA kampAunDamAM be upAzraya che. eka june che ke jemAM amRtavijayajI rahetA hatA. atyAre temAM pAThazALA cAle che. ane bIjo ukata upAzrayanI sAme che ke je tyAMnA nivAsI zeTha lAlacaMda bhAIe baMdhAvela che. munirAje temAM ja Utare che. nIcenA bhAgamAM lAyabrerI tathA maMdiranI peDhI che. maMdiranA kampAuMDanI sAme laMkAgacchane upAzraya che. varSamAM be vakhata AyaMbila paNu tapAgacchanA upAzrayamAM thAya che. upasaMhAra-A rIte bAlApura saMbaMdhI aneka hakIkatevALA A ladhu nibaMdha ahIM puro thAya che. gujarAta temaja bIjA prAMntamAMnAM mahattvanAM zaherano ItihAsa lakhI bahAra pADavAmAM Avete ItihAsanuM uttama sAdhana maLyuM gaNAya. gujarAtamAM vaDodarAnA ItihAsa paMDitavarya lAlacaMdabhAIe lakhI "suvAsa" nAmanA ( vaDodarAthI nIkaLatA) mAsikamAM anukrame Apyo che. khaMbhAtane ItihAsa hAlamAM ja bahAra paDyuM che. suratane ItihAsa bahAra paDI gayA che. tevI ja rIte bIjAM rahI gayelAM aitihAsika sthaLone ItihAsa bahAra pADavo ghaTe, mArA dhAravA pramANe A kAmamAM munio vadhAre madada karI zake tema che. prastuta etihAsika nibaMdha taiyAra karavAmAM yAdava mAdhava kAle B A. LL. B. no vakara tihAra, goviMda sakhArAma saradesAI B. A. no "hiMdukathAnA sisi tihAra" devadatta zukala anuvAdita "na-kaverA aura cAra vaI utAra" che. ojhAne "rAjaputAne tihAra" temaja bAbu puraNacaMdrajI nAharanA lekhasaMgrahanA traNe bhAge, buddhisAgarajInA be bhAgo, zrIjinavijayajIne "jaina aitihAsika gurjara kAvya saMcaya" zrI vijayadharmasUrIne "prAcIna jainatIrtha mALA saMgraha' vagerenI madada levAmAM AvI che. te mATe tenA lekhake ene prakAzakone dhanyavAda Apano bhUlI zakatuM nathI. A nibaMdhamAM aitihAsika daSTie keI paNa jAtanI alanA rahI gaI hoya te vidvAne te sudhArIne vAMcaze, kAraNake ItihAsane viSaya jaTila hovAthI pUrNa zodhakhoLane mAMganAra che. mAre A nibaMdha abhyAsione mArga darzaka nivaDaze, te huM mAro prayatna saphaLa thayo mAnIza. (saMpUrNa) For Private And Personal Use Only Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tattvArthabhASya aura akalaMka (lekhAMka 3 *) lekhaka-prAphesara jagadIzacandra jaina, ema. e. [ noTa--isa lekha ko 'jaina satya prakAza ' meM bhejane ke pahale, maiMne 'anekAMta 'ke sampAdaka ko patra likhakara lekha ko 'anekAMta' meM prakAzita karane ke liye likhA thaa| maiM cAhatA thA ki yaha lekha 'anekAMta' meM hI chape, kyoMki usI patra ne isa viSaya ko vistRta carcA calAI hai / parantu sampAdaka 'anekAMta' kA patrottara par3hakara mujhe apanI icchA kA saMvaraNa karanA pdd'aa| Apane zAyada lekhake binA dekhe hI yaha kalpanA kara lI ki lekha 'chapane ke yogya' nahIM hai / saMbhava hai Apa isa lekha ko " bhArI bhrAnti" phailAnevAlA samajhakara apane " pAThakoM ko bhUlabhulaiyA~ ke ekAnta garta " meM girane se bacAne ke liye apane patrameM sthAna na denA cAhate hoM-lekhaka] jema tatvArthasUtra mULanA racayitA zrI umAsvAti vAcaka che tema e mULa sUtra uparanA bhAgyanA racayitA paNa teo ja che. ane zrI umAsvAtI vAcaka pachI taravArtha sUtranA vRttikAroe A pajJa bhASyanA AdhAre ja mArgadarzana meLavyuM che. prastuta lekhamAM A viSaya sapramANa vistAsthI carcavAmAM Ave che eTale jijJAsuone te upayogI thaI paDaze ema samajI e lekha ahIM pragaTa karIe chIe. tatrI. 'anekAMta' (3-11, 12) meM paM. jugalakizorajI mukhtAra kA " prophesara jagadIzacandra aura unakI samIkSA" nAmaka eka lekha prakAzita huA hai / lekha meM lekhaka ne bahutase vyaktigata hamale kiye haiM-aura AtmaprazaMsA ke pula bA~dhe haiN| maiM cAhatA thA ki inakA kucha uttara dU~ aura 'anekAMta 'ke sampAdaka ke manogata bhAvoM kA kucha paricaya karAU~ / lekina vidvAn mitroM kA anurodha hai ki ina hamaloM kA koI uttara na dekara mukhya carcA hI dhyeya rahanA caahiye| ataeva maiM sIdhA mukhya viSaya kI ora AtA huuN| 1 arhatpravacana aura arhatpravacanahRdaya paM. jugalakizorajI kA vaktavya (ka)" guNAbhAvAdayuktiriti cennAhatmavacanahRdayAdiSu guNopadezAt // 2 // guNA iti saMjJA taMtrAMtarANAM, ArhatAnAM tu dravyaM paryAyazceti dvitayameva tattvaM atazca dvitayameva tavyopadezAt / dravyArthikaH paryAyArthika iti dvAveva mUlanayau / yadi guNo'pi kazcitsyAt tadviSayeNa mUlanayena tRtIyena bhavitavyam / na cAtyasAvityato guNAbhAvAt , guNaparyAyavaditi nirdezo na yujyate ? tanna, kiM kAraNaM ? arhapravacanahRdayAdiSu guNopadezAt / uktaM hi arhapravacane "dravyAzrayA nirguNA guNA" iti / anyatra coktaM-- . * isase pahale do lekha 'anekAMta' meM varSa 3, kiraNa 4 tathA varSa 3, kiraNa 11 meM prakAzita ho cuke haiN| For Private And Personal Use Only Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 156] zrI jaina satya prakAza guNa iti davvavidhANaM davaviyAro ya panjayo bhaNido / tehi aNUNaM davvaM ajudavasiddhaM havadi NicaM" | rAjavArtika --yahA~ kathana ke pUrvAparasaMbaMdha ko dekhate hue jAna par3atA hai ki 'arhatpravacana' pada yA to ' arhatpravacanahRdaya ' ke sthAna para azuddha chapA hai, aura yA vaha usakA saMkSipta rUpa hai| (kha) 'arhatpravacanahRdaya' nAmakA koI ati prAcIna sUtragraMtha thaa| yaha graMtha umAsvAti ke pUrvavartI honA cAhiye / iso graMtha meM 'guNa' tatvakA vidhAna hai; umAsvAti ne vahIM se usakA grahaNa kiyA hai / " dravyAzrayA nirguNA guNAH " sUtra yadyapi umAsvAti ke tattvArthasUtra meM pAyA jAtA hai, parantu vaha mUlataH umAsvAti ke tatvArthasUtra kA nahIM ho sktaa| yaha sUtra 'arhatpravacanahRdaya meM se umAsvAti ne apane tatvArthasUtra meM liyA hai| umAsvAti kA tattvArthasUtra 'arhatpravacana kA ekadezasaMgraha' hai, ataeva ukta sUtra ke 'arhatpravacanahRdaya meM se liye jAne meM koI Apatti kI bAta bhI nhiiN| ukta sUtra isa liye bhI umAsvAti ke tattvArthasUtra kA nahIM ho sakatA ki umAsvAti kI sUtraracanA para uThAI gaI ukta Apatti kA parihAra unhIM ke zAstra-vAkya se nahIM kiyA jA sktaa| 'arhatmavacana' aura 'arhatpravacanahRdaya' tattvArthabhASya ke to kyA mUlamatra ke bhI ullekha nahIM haiN| (ga) akalaMka ke rAjavArtika meM anyatra bhI " Arhate hi pravacane anAdinidhane," " arhatA bhagavatA prokte paramAgame" Adi avataraNoM meM 'ahatpravacana' ke ullekha Ate haiM, lekina ye ullekha kisI bhI hAlata meM tattvArthabhASya ke vAcya nahIM ho sakate / merA vaktavya __(ka) yahA~ pahale rAjavArtika ke arhapravacanahRdayavAle ullekha kA Azaya samajha lenA cAhiye / bAta yaha hai ki " guNAbhAvAdayuktiriti cennArha pravacanahRdayAdiSu guNopadezAt-" isa vArttika meM akalaMka ne * guNa' ke Upara zaMkA uThAI hai / ve kahate haiM ki Arhat matavAloM ke anusAra dravyArthika aura paryAyArthika ye do hI mUla natha mAne gaye haiN| ataeva yadi 'guNa' koI alaga vastu hai, to guNArthika nAmakA tIsarA naya bhI mAnanA caahiye| parantu guNArthika naya koI tIsarA mUla naya nahIM hai| isaliye "guNaparyAyavadravyaM " sUtra meM 'guNa' kA vyapadeza nahIM bana sakatA / isa zaMkA ke samAdhAna meM akalaMka kahate haiM ki nahIM, yaha bAta nhiiN| arhatpravacanahRdaya Adi meM guNa kA upadeza hai-vahA~ guNa kA lakSaNa kahA gayA hai| tatpazcAt arhatpravacana tathA eka aura graMtha ke pramANa uddhRta kiye gaye haiN| ___yahA~ pahalI bAta dhyAna rakhane kI yaha hai ki arhapravacana aura arhapravacanahRdaya ye donoM ekArthaka haiM, isakI carcA maiM apane pUrva lekha meM kara cukA huuN| ' arha pravacana' pada ke For Private And Personal Use Only Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 4.] tatvArthabhASya ra akaleka [157 azuddha chapane kA Agraha karanA vyartha hai / hA~, vaha 'arhatpravacanahRdaya' kA saMkSipta rUpa mAnA jA sakatA hai / dUsarI bAta yaha hai ki tattvArthasUtra meM aba taka, arthAt pA~caveM adhyAya ke 'guNaparyAyavadrvyaM ' sUtra taka, 'guNa' ke viSaya meM kucha nahIM kahA gyaa| ataeva eka to mUla 'guNa' (guNArthika naya) ke viSaya meM anya AcAryoM kA matabheda* aura dUsare aba taka tattvArthasUtra meM 'guNa' ke lakSaNa Adi ke viSaya meM carcA kA abhAva, aisI hAlata meM akalaMka tvayaM arhatpravacana + (=tattvArthapUtra ) se bar3hakara aura kyA pramANa dete, jisase ve 'guNa' kA samarthana kara sakate; qhAsa kara aisI dazA meM jaba ki tattvArthasUtra meM aba taka 'guNa 'kA lakSaNa nahIM batAyA gayA; yadyapi Age calakara unhoMne 'anyatra coktaM ' kaha kara anya kisI zAstra kI gAthA bhI uddhRta kI hai| svayaM umAsvAti ne "guNaparyAyavadravyaM " ke bhASya meM likhA hai-" gugAn lakSaNato vakSyAmaH" arthAt guNoM kA lakSaNa hama Age cala kara kheNge| matalaba yaha hai ki yadi aba taka 'guNa'ke viSaya meM kucha nahIM kahA to yaha na samajha lenA cAhiye ki 'guNa' koI vastu nahIM; usakA kathana Age cala kara hogA / vAstava meM bhASya ke ukta vAkya ko lekara hI akalaMka ne apanI tArkika zailI se 'guNAbhAvAdayuktiriti cenna' Adi vArtika kI racanA kI hai, aura sAtha sAtha sanmatitarkasaMmata guNArthika nayasaMbaMdhI maMtavya ko pUrvapakSa ke rUpa meM rakkhA hai| siddhasenagaNi ne jo ukta bhASyavAkya kI TIkA likhI hai, usameM bhI prasaMgAnusAra "dravyAzrayA nirguNA guNAH" sUtra kA ullekha kiyA gayA hai-tAn guNAn piNDaghaTakapAlAdIn rUpAdIMca, lakSaNataH asAdhAraNazaktivizeSAt abhidhAsyAmaH (satra 40)" dravyAzrayA nirguNA guNAH" ityatra / asala meM "guNaparyAyavadravyaM " aura "dravyAzrayA nirguNA guNAH" ina donoM sUtroM kA pArasparika bahuta saMbaMdha hai, ataeva eka ke viSaya meM carcA karate hue dUsare kA nAmollekha A jAnA svAbhAvika hai| "dravyAzrayA nirguNA guNAH" sUtra kI utthAnikA meM akalaMka ne likhA hai-"Aha guNaparyAyavadrvyamityuktaM tatra ke guNA ityatrocyate-dravyAzrayA nirguNA guNAH" isase bhI ukta kathana kA samarthana hotA hai| isake atirikta, sUtrakAra ke sUtropara TIkA likhate hue, graMtha ke mUlasUtroM ko uddhRta karane kI paddhati anyatra bhI pAI jAtI hai / akalaMka ne tattvArthasUtra ke " tadbhAvAvyayaM nityaM" aura " bhedAdaNuH" sUtroM kA ullekha kiyA hai| lekina isakA artha yaha nahIM ki ukta donoM sUtra umAsvAti ne arhatpravacanahRdaya nAmaka anupalabdha sUtragraMtha para se liye haiN| * dekho sanmatitarka ( 3. 12). __ + Age calakara batalAyA jAyagA ki arhatpravacana kA artha sabhASyatattvArtha hai, kevala tattvArtha sUtra nhiiN| For Private And Personal Use Only Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 158] zrI jaina satya prakAza vAstavika bAta yaha hai ki ' arhatpravacana' pada * arhatpravacanahRdaya ke liye hI prayukta huA hai / graMtha kA arhatpravacanahRdaya goNa (guNaniSpanna ) nAma isaliye hai ki isameM pravacana kI mukhya mukhya bAteM garbhita haiM / svayaM umAsvAti apane graMtha ko 'arhatpravacanaikadeza' kahate bhI haiM / ataH ' arhatpravacanahRdaya,' 'arhatpravacanaikadeza' kA hI sUcaka ho sakatA hai / matalaba yaha ki jaise hRdaya, zarIra kA sArabhUta ekadeza hai, usI taraha umAsvAti kI prastuta racanA arhatpravacana kA sArabhUta eka deza hai / saMkSepa meM, 'guNa' zabda para uThAI gaI Apatti kA nirAkaraNa karaneke liye akalaMka ne eka to svayaM sUtrakAra ke mUlasUtroM kA pramANa diyA, jisakA diyA jAnA unakI dRSTi meM z2arUrI thA, kAraNa ki jisa sUtragraMtha para ve apanA vArtika likha rahe haiM, prathama usa graMtha kA pramANa denA unhoMne Avazyaka samajhA; aura dUsare 'anyatra coktaM ' kaha kara eka anya zAstra kA pramANa bhI diyA / paM. jugalakizorajI ne ' arhatpravacana' ko tatvArthasUtra kA vAcaka apane lekha meM svIkAra kiyA bhI hai, ataeva 'arhatpravacanahRdaya' nAmaka anupalabdha sUtragraMtha kI kalpanA sarvathA nirmUla hai| 'arhatpravacana', 'arhatpravacanahRdaya' ke sthAna para prayukta huA hai, aura use tattvArthasUtra (vAstava meM sabhASyatattvArthasUtra ) kA vAcaka mAnanA hI ThIka hai| (kha) yahI eka prazna uThatA hai ki jisa anupalabdha arhatpravacanahRdaya kI kalpanA kI jA rahI hai, vaha graMtha digaMbarIya thA yA zvetAmbarIya ? tatvArthasUtra 'arhatpravacana kA ekadezasaMgraha hai, yaha mata to svopajJabhASya ke kartA umAsvAti tathA siddhasena Adi zvetAmbara AcAryoM kA hai / pUjyapAda, akalaMka Adi digambara AcAryoM ne tattvArthasUtra ko 'arhatpravacana kA ekadezasaMgraha' nahIM kahA / phira aisI dazA meM paM. jugalakizorajI, jo zvetAmbara vAkyoM ko pramANa nahIM mAnanA cAhate, aura jo bhASya kI svopajJatA meM saMdeha karate haiM, yaha kaise kaha sakate haiM ki " umAsvAti ne apane tatvArthasUtra meM ukta vAkya kA saMgraha 'arhatpravacana hRdaya' graMtha para se kiyA hai ? " tathA " unakA tattvArthasUtra, arhatpravacana kA ekadezasaMgraha hone se isameM Apatti kI koI bAta bhI nhiiN|" (ga) pUrvapakSa ke (ga) bhAga meM Upara jo rAjavArtika ke 'Arhate hi pravacane' Adi ullekha dekara tarka kiyA gayA hai, vaha kucha mahatva kA nhiiN| vahI tarka parapakSa ke liye bhI lAgU ho sakatA hai / vahA~ bhI prazna ho sakatA hai ki jahA~ bhI rAjavArtika meM 'Arhate hi pravacane' Adi ullekha haiM, kyA ve saba ullekha anupalabdha arhatpravacanahRdaya ke astitva kA sUcana karate haiM ? merI yaha vyApti nahIM ki jahA~ bhI arhatpravacana Adi zabda pAye jaoNya ve saba sabhASyatatvArthasUtra ke dyotaka haiM / merA kahanA hai ki rAjavArtika ke ukta uddharaNa meM For Private And Personal Use Only Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 4] tatvArthabhASya alaMka [15 jo ' arhatpravacanahRdayAdiSu guNopadezAt / uktaM hi arhatpravacane' vAkya haiM unakA artha sAmAnya se jinAgama, arhadAgama athavA jinapravacana nahIM ho sakatA; ve kisI khAsa graMtha kI sUcanA ko liye hue haiM / tathA maiM samajhatA hUM ki ukta padoM kA lakSya umAsvAti kA sabhASya tattvArthasUtra hai| ___ 2 arhatpravacana aura tattvArthAdhigama paM. jugalakizorajI kA vaktavya (ka) iti zrImadahapravacane tattvArthAdhigame umAsvAtivAcakopajJasUtrabhASye bhASyAnusAriNyAM TIkAyAM siddhasenagaNiviracitAyAM anagArAgAridharmaprarUpakaH saptamo'dhyAyaHsiddhasenagaNiTIkA ke isa saMdhivAkya kA artha isa prakAra hai-'tattvArthAdhigama nAma ke arhatpravacana meM, umAsvAtivAcakopajJa sUtrabhASya meM, aura bhASyAnusAriNI TIkA meM, jo ki siddhasena gaNi-viracita hai, anagAra (muni) aura agAri (gRhastha) dharma kA prarUpaka sAtavA~ adhyAya samApta huA' / isa taraha ukta vAkya meM mUla tattvArthAdhigama sUtra, bhASya aura TIkA ina tInoM graMthoM ke mukhya vizeSaNoM kI alaga alaga vyavasthA hai| mUlasUtra aura bhASya kA eka hI graMthakartA mAne jAne kI hAlata meM mUlasUtra (tattvArthAdhigama) ke 'arhatpavacana' vizeSaNa ko vahA~ kathaMcit bhASya kA vizeSaNa bhI kahA jA sakatA hai, sarvathA nahIM / bhASya kA nAma na to 'tattvArthAdhigama hai' aura na 'arhatpravacana'; ' tattvArthAdhigama' mUlasUtra kA nAma hai aura 'arhatpavacana' yahA~ 'arhatpavacanasaMgraha ke sthAna para prayukta huA hai, jo ki mUla tatvArthasUtra kA hI nAma hai, jaisA raoNyala eziyATika sosAyaTI kalakattA ke tattvArthAdhigamasUtra ke saMdhivAkya se prakaTa hai-" iti tattvArthAdhigamAkhye'rha pravacanasaMgrahe devagatipradarzano nAma caturtho'dhyAyaH smaaptH|" (kha) tattvArthAdhigamAkhyaM bahvatha saMgrahaM laghugraMthaM / vakSyAmi ziSyahitamimarhadvacanaikadezasya // ---isa kArikA meM bhI ' tattvArthAdhigama ' yaha nAma mUla sUtragraMtha (bahvartha laghugraMtha) kA batalAyA hai aura sAtha hI use 'arhadvacanaikadeza kA saMgraha ' batalAkara prakArAntara se usakA dUsarA nAya 'arha pravacanasaMgraha ' bhI sUcita kiyA hai-bhASya ke liye ina donoM nAmoM kA prayoga nahIM kiyA hai / cunAMce khuda pro. sAhaba ke mAnya vidvAn siddhasena gaNi () bhI isa kArikA kI TIkA meM aisA ho sUcita karate haiN| ve 'tattvArthAdhigama' ko isa sUtragrantha kI anvartha (mauNyAkhyA) saMjJA batalAte haiM aura sAfa taurase yahA~ taka likhate haiM ki jisa laghu graMtha ke kazcana kI pratijJA kA isameM ullekha hai, vaha mAtra do sau zloka-jitanA hai| yaha pramANa For Private And Personal Use Only Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 160 ] zro jaina satya prakAza [ bhASya kA nahIM ho sakatA / ataH isa viSaya meM koI saMdeha nahIM rahatA ki ' tattvArthAdhigama' aura 'arhatpravacanasaMgraha ' ye donoM mUla tattvArthasUtra ke hI nAma haiM, usake bhASya ke nahIM / merA vaktavya (ka) pAThaka dekha sakate haiM ki ukta kathana meM pUrvApara virodha hai| pahale batAyA gayA hai "apravacana aura arhaH pravacanahRdaya tattvArthabhASya ke to kyA mUla tattvArthasUtra ke bhI ullekha nahIM haiM "; tathA aba kahA jA rahA hai ki tattvArthAdhigama aura arhatpravacanasaMgraha (arhaHpravacana; yaha pada 'arhatpravacanasaMgraha ' ke sthAna para prayukta huA hai, yaha bAta paM. jugalakiozarajI pahale kaha cuke haiM, ) ye donoM mUla tattvArthasUtra ke hI nAma haiM, usake bhASya ke nahIM / dUsarI bAta yaha hai ki jisa kArikA kI TIkA kA ullekha karate hue, Upara mere mAnya batAkara siddhasenagaNi kA nAmollekha kiyA gayA hai, asala meM vaha ullekha devaguptasUri kA hai, siddhasena gaNikA nahIM / na mAlUma ' anekAMta ' ke sampAdaka mahAzaya itanI bar3I galatI kaise kara gaye ? (kha) arhatpravacana athavA tattvArthAdhigama ko mUla tattvArthasUtra kA vAcaka mAnanA nirA bhrama hai, yaha bAta nimna uddharaNoM se bilakula spaSTa ho jAtI hai (a) vakSyati hyAcAryaH zAstre " anaMtAnubaMdhyudayAt pUrvotpannamapi samyagdarzanaM pratipatatI "ti ( devaguptasUri TIkA pR. 4). (A) punarapi vistarataH zAstre vakSyAmaH ( vahI pR. 5 ). (i) vakSyati ca zAstre " pramattayogAt prANavyaparopaNaM hiMsA ( vahI pR. 9 ). (I) itIyaM kArikATIkA zAstraTIkAM cikIrSuNA / sandRbdhA devaguptena prItidharmArthinA matA // ( vahI pR. 19 ) ( u ) yata iha hi zAstre prasaMgAnuprasaMgastraya eva padArthAH samyagdarzanAdayaH ( siddhasenagaNiTIkA bhAga 1 pR. 25) (U) tavArthazAstraTIkAmimAM vyadhAt siddhasenagaNiH / ( vahI bhAga 2 pR. 328 ) (e) iti zrI tattvArthAdhigamaTIkA samAptA / ( vahI pR. 328) ukta uddharaNoM meM jo 'zAstra' 'tattvArtha zAstra' athavA 'tattvArthAdhigama' pada Aye haiM, ve sAmAnya se tattvArthasUtra aura tattvArtha bhASya donoM ke liye Aye haiN| udAharaNa ke liye naM. For Private And Personal Use Only Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir [111 4] tatvArthabhASya ra akalaMka (a) meM jo ' anaMtAnubaMdhyudayAt ' Adi vAkya hai, yaha svopajJa* bhASya kA hai| naM. (i) meM 'pramattayogAt' Adi sUtra tattvArthasUtra kA spaSTa hai| naM. (I) meM devaguptasUri ke 'zAstraTIkA cikIrSuNA' pada se, tathA naM. (U) meM siddhasenagaNi ke tatvArthazAstraTIkA' Adi pada se spaSTa hai ki ' zAstra' athavA ' tattvArthazAstra' ye nAma sabhASyatattvArthasUtra ke haiM / isI taraha naM. (e) meM 'tattvArthAdhigama kA artha sabhASyatattvArtha hai, usakA artha kevala tattvArthasUtra kisI bhI hAlata meM nahIM ho sktaa| isase spaSTa hai ki ukta 'tattvArthAdhigamAkhyaM ' Adi bhASyakArikA ke TIkAkAra svayaM devaguptasUri tattvArthasUtra aura tattvArthabhASya ko ekakartRka samajha kara donoM ko sAmAnya se " zAstra" kaha kara sUcita karate haiM / yahA~ yaha batA denA Avazyaka hai ki siddhasenagaNi ne mUlasUtra aura bhASyazlokoM kA pramANa nimna kArikA meM alaga alaga spaSTarUpa se batAyA hai mUlasUtrapramANaM hi, dvizataM kiMcidUnakam / / bhASyazlokasya mAnaM ca, dvAviMzatizatAni vai // (ga) siddhasenagaNi kI tattvArthaTIkA ke nimna saMdhivAkya bhI isa bAta kA acchI taraha samarthana karate haiM ki eka hI graMtha tattvArthAdhigama, tattvArthasUtra, tattvArthasaMgraha, arhatpravacana, arhatpravacanAdhigama, arhatpravacanasaMgraha, tathA tattvArthAdhigamasaMgraha+ ke nAma se kahA jAtA thA (a) iti zrItattvArthAdhigame'hatpravacanasaMgrahe bhASyAnusAriNyA tattvArthaTIkAyAM prthmo'dhyaayH| (A) iti zrI tattvArthasUtre'hatpravacanAdhigame.. ............ .......dvitIyo'dhyAyaH (i) iti zrItattvArthasUtre'rha pravacane bhASyAnusAriNyAM TIkAyAM lokaprajJaptiAmA dhyaaystRtiiyH| (I) iti zrItattvArthasaMgrahe'hatpravacane....caturtho'dhyAyaH / / (u) iti zrImadarhatpravacane tattvArthAdhigame....aSTamo'dhyAyaH / ukta tattvArthAdhigama Adi nAma kevala tattvArthasUtra ke nahIM haiM; ye nAma tattvArthasUtra aura tattvArthabhASya donoM ke haiM / Upara pUrvapakSa ke(ka) bhAga meM diye hue 'iti zrImadahanavacana' Adi vAkya kA jo artha kiyA gayA hai, vaha vyAkaraNAnabhijJatA sUcita karatA hai / ukta vAkya meM yadi -- umAsvAtivAcakopajJasUtre' pada hotA to kadAcit kahA . * anaMtAnubaMdhI samyagdarzanopaghAtI, tasyodayAt samyagdarzanaM notpadyate, pUrvotpannamapi ca pratipatati (8. 10 kA bhASya). + tattvArthAdhigamasaMgrahasyAviSkRtam / (siddhasenagaNi TIkA pR. 23.) For Private And Personal Use Only Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 192] zrI jaina satya prakAza jA sakatA thA ki arhatpravacana aura tatvArthAdhigama ye donoM nAma umAsvAtikartRka sUtra ke haiM lekina yahI to spaSTa ' umAsvAtivAcakopajJasUtrabhASye' pada hai; jisakA artha spaSTa hai ki ahatpravacana aura tattvArthAdhigama vizeSaNa umAsvAtivAcakopajJa sUtra aura bhASya donoM ke haiM, na ki mAtra umAsvAtivAcakopajJa sUtra ke / ataeva vyAkaraNadRSTi se ukta vAkya kA artha yaha hogA ki 'umAsvAtikartRka sUtra aura bhASya jo ki arhatpravacanarUpa hai aura tattvA dhigamarUpa hai|' vAstava meM bAta yaha hai ki ukta ullekha sUtra aura bhASya ko akhaMDa-eka kRti mAna kara kiyA gayA hai| ukta vAkya kA yaha artha kabhI nahIM ho sakatA ki 'umAsvAtivAcakopajJa sUtra ke bhASya meN'| yahA~ ahatpravacane tattvArthAdhigame umAsvAtivAcakopajJasUtrabhASye, ye tInoM pada samAnAdhikaraNa haiM, yaha bAta vyAkaraNa ke abhyAsI ko batAne kI AvazyakatA nahIM ! isase spaSTa hai ki ukta tatvArthAdhigama, arhatpravacana Adi vizeSaNa tattvArthasUtra aura tattvArthabhASya donoM ke liye Aye haiN| jaise 'veda' kahane se maMtra aura brAhmaNa donoM kA bodha hotA hai, usI taraha tattvArthAdhigama aura arhapravacana kA artha sUtra aura bhASya donoM samajhanA cAhiye / svayaM lekhaka ne bhI 'arhatpravacana' vizeSaNa ko, mUlasUtra aura bhASya kA eka hI graMthakartA mAne jAne kI hAlata meM kathaMcit bhASya kA vizeSaNa" mAnA bhI hai| isase hamAre ukta kathana kI hI siddhi hotI hai| nahIM to pahale bhASya kI asvopajJatA siddha karake batAnA caahiye| siddhasenagaNiTIkA ke saptama adhyAya ke saMdhivAkya meM jo 'anagArAgAridharmaprarUpaNa' viSaya kahA gayA hai, vaha na kevala tattvArtha sUtramUla kA viSaya hai, balki vaha viSaya to mUlasUtra aura bhASya donoM kA hai, jisa para TIkA likhI gaI hai| 3 vRtti paM. jugalakizorajI kA vaktavya (ka)-(a) vRttau paMcatvavacanAt SaDdravyopadezavyAghAta iti cenna abhiprAyAparijJAnAt // 8 // syAnmataM vRttAyuktamavasthitAni dharmAdIni na hi kadAcitpaMcatvaM vyabhicaraMti tataH SadravyANItyupadezasya vyAghAta iti / tanna, kiM kAraNaM / abhiprAyAparijJAnAt / ayamabhiprAyo vRttikaraNasya-kAlazceti pRthagdravyalakSaNaM kAlasya vakSyate tadanapekSAdikRtAni paMcaiva dravyANIti SaDdravyopadezAvirodhaH-( rAjavarttika ) (A) avasthitAni ca / na hi kadAcitpaMcatvaM bhUtArthatvaM ca vyabhicaraMti ( tattvArthabhASya) -rAjavArtika aura bhASya ke ukta avataraNoM meM paraspara antara hai; bhASya ke pATha meM 'dharmAdIni' pada kA abhAva hai, aura 'ca' tathA 'bhUtArthatvaM' ye pada adhika / vRtti For Private And Personal Use Only Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ma4] tatvArthabhASya aira akalaMka [17 aura bhASya ke avataraNoM ke isa antara para se tathA vRtti meM Age 'kAlazca' isa sUtra kA ullekha hone se to yaha spaSTa jAnA jAtA hai ki rAjavArtika meM jisa vRtti kA avataraNa diyA gayA hai vaha prastuta bhASya na ho kara koI judI hI vRtti hai, jisameM Age calakara mUlasUtra 'kAlazca' diyA hai na ki 'kAlazcetyeke / (kha) yahA~ vRtti kA abhiprAya kisI dUsarI prAcIna vRtti athavA usa TIkA se bhI ho sakatA hai jo svAmI samaMtabhadra ke ziSya zivakoTi AcArya dvArA likhI gaI thI, aura jisakA spaSTa ullekha zravaNabelagola ke nimna zilAvAkya meM pAyA jAtA hai, jo vahA~ ukta TIkA kI prazasti para se uddhRta jAna par3atA hai-- ___ tasyaiva ziSyazzivakoTisUristapolatAlaMbanadehayaSTiH / saMsAracArAkarapotametattattvArthasUtraM tadalaMcakAra // merA vaktavya (ka) pAThaka dekheMge ki yahA~ bhIanupalabdha arhatpravacanahRdaya kI taraha kisI anupalabdha prAcIna vRtti kI kalpanA kI gaI hai / tattvArthabhASya ke TIkAkAra haribhadra aura siddhasenagaNi ne umAsvAti ko vAcaka, pUrvavit , AcArya, sUri, siddhAntavAdI, pravacanapraNetA, pravacanavedI, pAramarSapravacanavedI, sUtrakRt , sUtrakAra aura bhASyakAra kahane ke sAtha sAtha dRttikAra bhI kahA hai / nimna avataraNa isa bAta kA samarthana karate haiM ki tattvArthabhASya vRtti ' nAma se bhI kahA jAtA thA (a) iti zrIharibhadrasUriviracitAyAM tattvArthavRttiTIkAyAM DupaDupikAbhidhAnAyAM tattvArthaTokAyAM prthmo'dhyaayH| (A)....tArA lakSaNA iti vRttikArAbhiprAyaH tad bAhuzrutyAdaviruddha eva ( haribhadraTIkA 4-14 pR. 192) (i) tadAha vRttikAraH-nairgranthyaM prati prasthitA ( vahI 9-94:pR. 503) (I) tadAha vRtti(bhASya ? )kAraH-nairgranthyaM prati prasthitA (siddhasenagaNiTIkA 9-49) (kha) rAjavArtika aura tattvArthabhASya ke ukta avataraNoM meM sAdhAraNa heraphera hone se, prastuta bhASya ko 'vRtti' na mAna kara kisI anya vRtti kI kalpanA karane kA koI artha nahIM / parapakSa kA nirAkaraNa karane ke liye yaha koI prabala yukti bhI nhiiN| yadi tattvArthabhASya aura rAjavArtika ke ukta avataraNoM meM eka-do pada idhara-udhara haiM bhI, to isase hamAre kathana meM koI bAdhA nahIM AtI / yaha mAnanA par3egA ki rAjavArtika ke ukta vAkyoM meM bhASya kI For Private And Personal Use Only Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 164 ] zrI jaina satya prakAza [varSa AtmA kI spaSTa jhalaka / bhale hI bhASya ke zabda rAjavArtika ke zabdoM se bilakula akSarazaH na milate hoM, kintu donoM ke vAkyoM kA prasaMga eka hai, sUtra taka eka haiM / hama Age cala kara batAyeMge ki bhASya kI akSarazaH paMktiyA~ bilakula sAdhAraNa heraphera se rAjavArttika meM aneka jagaha upalabdha hotI haiM / (ga) Upara tarka kiyA gayA hai ki rAjavArttika meM jisa vRtti kA ullekha hai, yadi vaha prastuta bhASya hai to usameM 'kAlazca ' sUtra honA cAhiye na ki 'kAlazcetyeke' / isake uttara meM hamArA kahanA hai ki yadi isa vRtti meM ' kAlatha ' sUtra thA to isakA spaSTa matalaba yaha huA ki isameM kAla ko pRthak dravya mAnA gayA hogA; aura yadi isa vRtti meM kAla ke svataMtra dravya kA ullekha thA to phira isa vRtti ke viSaya meM dravyapaMcatva kA prazna hI nahIM uTha sakatA, 1 digambara sampradAya ke vidvAn paM. mehandrakumAra aura paM. kailAzacandrajI zAstrIdvArA sampAdita nyAya kumudacandra kI bhUmikA meM pR. 71 para bhASyakAra aura akalaMka ke saMbaMdha meM paM. kalAzacandrajI ne nimna paMktiyA~ likhI haiM- " akalaMka ke vArttikagrantha se pratIta hotA hai ki akalaMka deva ke sanmukha ukta bhASya upasthita thA / kaI sthaloM para unhoMne usake mantavyoM kI AlocanA kI hai aura kahIM kahIM anusaraNa sA bhI kiyA pratIta hotA haiM / udAharaNa ke liye, ' aNavaH skaMdhAraca ' sUtra kI vyAkhyA meM bhASyakAra ne 'kAraNameva tadantyaH ' Adi padya uddhRta kiyA hai| akalaMka deva ne usakI AlocanA kI hai / tathA ' nityAvasthitAnyarUpANi ' sUtra kI vyAkhyA meM 'vRttau pacatvavacanAt SaDdravyopadezavyAghAtaH ' vArttika kA vyAkhyAna karate hue likhA hai- " vRttau uktam - avasthitAni dharmAdIni na hi kadAcit paMcalaM vyabhicaraMti / yaha vAkya bhASya meM isa prakAra hai- " avasthitAni ca, na hi kadAcit paMcatvaM bhUtArthatvaM ca vyabhicaraMti / " isase aisA pratIta hotA hai ki vRtti zabda se akalaMka ne bhASya kA nirdeza kiyA hai / " prathama adhyAya ke 'ekAdIni ' Adi sUtra kI vyAkhyA meM bhASyakAra ne kisI AcArya ke mata kA ullekha ' kecit ' karake kiyA hai, jo kevalajJAna kI dazA meM bhI mati Adi jJAnoM kA astitva svIkAra karate haiM / akalaMka deva ne isa mata kA khaMDana kiyA hai / ' dagdhe bIje yathAtyantaM ' Adi eka zloka bhI uddhRta kiyA hai jo bhASya meM pAyA jAtA hai / tathA grantha ke anta meM 'utkaM ca' karake kucha zloka diye haiM jo bhASya meM milate haiM / isake sivA bhASya meM sUtra rUpa se kahI gaI kaI paMktiyoM kA vistRta vyAkhyAna rAjavArttika meM pAyA jAtA hai / yathA, 'zubhaM vizuddhamavyAghAti ' Adi sUtra ke bhASya meM zarIroM meM saMjJA, lakSaNa Adi se bheda batalAyA hai / akalaMka deva ne usakA vivecana do pRSToM meM kiyA / tathA 'samyagdarzana' Adi sUtra kI vyAkhyA meM bhASyakAra ne 'pUrvasya lAbhe bhajanIyamuttaram, uttaralAbhe tu niyataH pUrvalAbhaH ' likhA hai / akalaMka deva ne inheM vArttika banAkara unakA Azaya spaSTa kiyA hai / kahA jA sakatA hai ki vArttikagrantha se bhASyakAra ne inheM le liyA hogA / kintu pUrvokta anya sava bAtoM ke sAtha isakI samIkSA karane para yahI pratIta hotA hai ki akalaMka deva ke sanmukha ukta bhASyagraMtha upasthita thA aura unhoMne usake kucha mantavyoM kI AlocanA aura kuchakA AdAna karake apanI nyAyabuddhi kA paricaya diyA hai / "" For Private And Personal Use Only Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir A' 4] tatvArthabhASya ra akalaMka udAharaNa ke liye jaise sarvArthasiddhi vRtti meM nahIM utthtaa| jaba ki prastuta bhASya meM 'kAlazcetyeke' sUtra hone ke kAraNa, umAsvAti kI kAlavyasaMbaMdhI mAnyatA spaSTa nahIM hotI, aura isIliye akalaMka, haribhadra aura siddhasenagaNi ne apanI apanI TIkAoM meM isa carcA ko uThAkara usakA spaSTIkaraNa kiyA hai, tathA sarvArthasiddhimAnya digambarIya pATha 'kAlazca ' hI hai, ataH akalaMka ne usI pATha ko diyA hai| kadAcit prastuta bhASya ko chor3akara yadi kisI anya vRtti kI kalpanA kI bhI jAya to, vaha vRtti zvetAmbarIya vRtti hI ho sakatI hai, usIke saMbaMdha meM dravyapaMcatva kA prazna uTha sakatA hai| kyoMki zvetAmbara AgamoM meM hI kAlaviSayaka do ullekha Ate haiM; digambara AcAyoM ne to kAla ko spaSTa rUpa se svataMtra dravya mAnA hai| jisa zilAvAkya ke AdhAra para ( samantabhadra ke ziSya ?) zivakoTikRta vRtti kI kalpanA kI gaI hai, vaha zilAvAkya zaka saM0 1320 (vi0 saM0 1455 ) kA hai| Azcarya hai ki jisa vRtti kA pUjyapAda Adi kisI digambara vidvAna ne ullekha nahIM kiyA, vaha ekAeka 15 vIM zatAbdI meM kisako mila gaI ! 4 bhASya paM. jugalakizorajI kA vaktavya (ka) kAlopasaMkhyAnamiti cenna vakSyamANalakSaNatvAt // 36 // syAdetakAlo'pi kazcidajIvapadArtho'sti atazcArita yadbhASye bahukRtvaH SaDvyANi ityuktaM atastasyopasaMkhyAnaM karttavyamiti / tanna, kiM kAraNaM / vakSyamANalakSaNatyAt (rAjavArtika)-yahA~ bhASya kA vAcya yadi prastuta tattvArthabhASya hI hai to kama se kama tIna pramANa tattvArthabhASya se uddhRta karake batalAne cAhiye, jinameM 'SaDdavyANi' jaise pada -prayogoM dvArA chaha dravyoM kA vidhAna pAyA jAtA ho; kyoMki 'bahukRtvaH' (bahuta bAra) pada kA vAcya kama se kama tIna bAra to honA hI cAhiye / sAtha hI yaha bhI batalAnA cAhiye ki jaba bhASyakAra dUsare sUtra ke bhASya meM dravyoM kI saMkhyA pA~ca nirdhArita karate haiM-use ginakara batalAte haiM (ete dharmAdayazcatvAro jIvAzca paMca dravyANi ca bhavanti )-aura tIsare sUtra ke bhASya meM yahA~ taka likhate haiM ki dravya nitya haiM tathA kabhI bhI pA~ca kI saMkhyA se adhika athavA kama nahIM hote (na hi kadAcitpaMcatvaM bhUtArthatvaM ca vyabhicaraMti ), aura unakI isa bAta ko siddhasenagaNi ina zabdoM meM puSTa karate haiM ki 'kAla kisIke mata se dravya hai, parantu umAtvAtivAcaka ke mata se nahIM, ve to dravyoM kI pAca hI saMkhyA mAnate haiM (kAlazcekoyamatena dravyamiti vakSyate, vAcakamukhyasya paMcaiveti ).. taba prastuta bhASya meM SaD dravyoM kA vidhAna kaise ho sakatA hai ? .. (kha) atrAha evamidAnImekasminnarthe'dhyavasAyanAnAtvAnnanu vipratipattiprasaMga iti / For Private And Personal Use Only Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 166 ] zrI jaina satya prakAza [ atrocyate / yathA sarvamekaM sadavizeSAt sarve dvitvaM jIvAjIvAtmakatvAt sarvaM tritvaM dravyaguNaparyAyAvarodhAt sarvaM catuSTayaM caturdarzanaviSayAvarodhAt sarvaM paMcatvamastikAyAvarodhAt sarvaM SaTtvaM padravyAvarodhAditi / - tattvArthabhASya " r - yahA~ yadyapi tattvArthabhASya meM 'SaDdravya ' kA ullekha hai, kintu bhASyakAra dvArA vidhAnarUpa se 'SaDdravyANi ' aisA kahIM bhI nahIM likhA gayA hai| bhASya ke usa aMza meM ullekhita vAkyoM kI jo dRSTi hai use acchI taraha samajhane ke liye usake pUrvIza aura pazcimAMza donoM ko sAmane rakhane kI z2arUrata hai / Sadravya kisa dRSTi se yahA~ vivakSita hai, isa bAta ko siddhasena ne hI apanI vRtti meM spaSTa kara diyA hai / ve kahate haiM pA~ca to ' dharmAdika' aura chaThA ' kAlazcetyeke ' sUtra kA viSaya kAla ( SaDadravyANi kathaM : ucyate-paMca dharmAdIni kAlazcetyeke) / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir (ga) ataeva akalaMka ke sAmane unake ullekha kA viSaya koI dUsarA hI bhASya maujUda thA aura vaha unhIMkA apanA rAjavArttikabhASya bhI ho sakatA hai / - merA vaktavya - (ka) yahA~ pahale yaha samajha lenA jarUrI hai ki bhASyakAra kA kAladravya ke saMbaMdha meM kyA mata hai, aura use siddhasenagaNi ne kisa taraha samajhA hai| ise samajhane ke liye yahA~ siddhasena ke kAladravyasaMbaMdhI ullekha diye jAte haiM (a) pahale adhyAya ke 35 veM sUtra kI bhASyaTIkA 66 'SaDUdravyANi kathaM ? ucyate-paMca dharmAdIni kAlazcetyeke "" yahA~ siddhasena ne kAla ke saMbaMdha meM koI nizcita bAta na kaha kara ' kAlazcetyeke ' sUtra ko hI de diyA hai / arthAt etadviSayaka mAnyatA isa sUtra meM Age jAkara spaSTa hogI / (A) tIsare adhyAya ke chaThe sUtra kI bhASyaTIkA meM astikAya aura lokasaMsthAna kI carcA ke prasaMga para-" lokasaMsthAna kA spaSTatara sanniveza inhIM AcArya ne anya prakaraNa meM batAyA hai " / 2 yaha kaha kara prazamarati kA zloka diyA gayA hai, jisameM jIva - ajIva Adi SaDdravyoM kA spaSTa kathana hai / 1 tulanA karo - SaDdravyANi dharmAstikAyAdInyeva kAlAvasAnAni, 'kAlazcetyeke ' iti vacanAt ( haribhadra - TIkA ) 2 lokasaMsthAnasya sphuTataraH sannivezo'munaiva sUriNA prakaraNAntare ( prazamarati gAthA 210211 ) abhihitastadyathA jIvAjIvau dravyamiti SaDvidhaM bhavati lokapuruSo'yam / vaizAkhasthAnasthaH puruSa iva kaTisthakarayugmaH // For Private And Personal Use Only Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ma4] tatvArthabhASya aura alaMka [197 (i) cauthe adhyAya ke 15 veM sUtra ke bhASya meM kAla ke dravyatva para vicAra karate samaya"yahA~ pravacana meM saMgraha aura vyavahAra donoM nayoM kI apekSA se kAla kA kathana hai| kucha loga kAla ko svataMtra na mAna kara jIvAjIva kI paryAya mAnate haiM, tathA kucha loga kAla dravya ko paMcAstikAya ke atirikta chaThA svataMtra dravya mAnate haiM "1 donoM mAnyatAoM ke samarthana meM yahA~ Agama-vAkya uddhRta kiye haiN| (I) tatpazcAt pAMcave adhyAya meM 'kAlazcekIyamatena dravyamiti vakSyate, vAcakamukhyasya paMcaiveti ' kaha kara umAsvAti ke mata se pAMca hI dravya batAye gaye haiM / yaha ullekha pUrvapakSa ke (ka) bhAga meM Upara diyA gayA hai| (u) yahA~ eka bAta vicAra karane kI hai ki yadi siddhasena ko umAsvAti ke mata se pAMca hI dravya abhISTa haiM to 'vAcakasya tu paMcaiva' isa ullekha se siddhasena gaNi kI jijJAsAvRtti zAMta ho jAnI cAhiye thI / lekina nimna ullekha se mAlUma hotA hai ki tattvArthabhASya kI TIkA likhane ke AraMbha se hI, siddhasena ko jo umAsvAti kI kAladravyasaMbaMdhI mAnyatA viSayaka vikalpa calA A rahA thA, usakA nirAkaraNa na ho skaa| unheM phira zaMkA huI ki yadi vAstava meM vAcakamukhya ke anusAra pAMca hI dravya haiM to phira unheM " vartanA pariNAmaH kriyA" Adi sUtra meM kAla kA upakAra batAne kI kyA AvazyakatA thI? isa bhAva ko siddhasena ne nimna paMktiyoM meM vyakta kiyA hai-" prazna-pUrvakathita dharmAdi dravyoM ke upakAraviSayaka prazna uThane para, jaba kAladravya kA ullekha hI nahIM kiyA, to phira tatkRta upakAra viSayaka prazna kaise uTha sakatA hai ? uttara-ThIka hai, yadyapi kAladravya nahIM kahA, kintu use kAlazcetyeke sUtra meM kaheMge ki vaha kadAcit kisIke mata se dharmAdi paMcAstiyoM meM garmita hotA hai, aura kadAcit dharmAdi ke samAna svataMtra dravya hai // "2 yahA~ siddhasena ne kAlazcetyeke sUtra kA artha spaSTa kara diyA hai / isa sUtra kA artha yaha nahIM ki umAsvAti kAladravya ko aMgIkAra nahIM karate; jaisA paM. jugalakizorajI samajha rahe haiM / yahA~ Upara naM. (i) meM batAe hue mata kA hI samarthana kiyA gayA hai| 1 atra ca pravacane saMgrahavyavahArApekSayobhayathA prasthAnam / eke manyante jIvAjIvadravyayoreva pryaayH...| Agamazca-"kimidaM bhaMte ! kAletti vuccati ? goyamA jIvA ceva ajIvA ceva / " apare manyate paMcAstikAyavyatiriktaM kAladravyaM SaSTamasti / ............ / tathA cAgamaH-"kai NaM bhaMte ! davvA paNNattA ? goyamA ! cha davvA paNNattA, taM jahA-dhammatthikAye......advAsamaye / " 2 nanu ca pUrvopanyasteSu dharmAdiSu dravyeSUpakAraviSayaH prazno ghaTamAnaH kAladravyaM tu naivopanyastam, ataH kathaM tatkRtopakAraviSayaH praznaH saMgaccheta ? satyam , noktaM kAladravyaM, kintu 'kAlazcetyeke' iti vakSyatyekIyamatena sa kadAcid dharmAstikAyAdidravyapaMcakAntarbhUtastatpariNAmatvAt , kadAcit padArthAntaraM dharmAdivat / (bhAga. 1 pR. 347) For Private And Personal Use Only Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 168 zrI jaina satya prakAza [15 hai (U) Age calakara ' varttanA pariNAmaH kriyA Adi sUtra kI TIkA meM to siddhasena ne umAsvAti ke mata se kAladravya ko spaSTa mAna liyA hai| ve likhate haiM-"jaba kAladravya dharmAdi se bhinna hai to use avazya upakArI honA cAhiye / aura kAla kA astitva mAnA gayA hai, to phira usakA kyA upakAra hai ? usakA upakAra hai vartanA, pariNAma Adi; yaha varttanA Adi kAla kA avinAbhUta liMga hai / tathA pahale jo sUtrakAra ne usakA kathana nahIM kiyA, vaha kevala astikAya kA pratiSedha karane ke liye nahIM kiyA"1 (e) aba to siddhasena gaNi mAnoM adhIra ho uThate haiM / ve zaMkA karate haiM " aba to varttanAdi rUpa kAla kA upakAra bhI kahA jA cukA, phira bhI 'kAladravya hai, yaha bAta na to pahale kahI gaI aura na aba ? tathA upakAraka ke binA upakAra saMbhava nhiiN| jaise sthiti Adi kA adharmAdi upakAraka hai, vaise hI vartanAdi kA bhI koI upakAraka hai / to phira kyA umAsvAti kA yaha smRtipramoSa hai ki unhoMne pRthak upakAra ke AdhArabhUta kAladravya ko nahIM kahA? athavA umAsvAti vartanAdi vyApAra ko dharmAdharmAdi paMcadravyasAdhya mAnate haiM ? yaha zaMkA hone para kahate haiM ' kAlazcetyeke / "2 yAda siddhasena gaNi, "vAcakamukhya ke anusAra pAMca hI dravya " mAnate haiM to ukta tarka-vitarka kaisA ? (ai) anta meM Akara " kAlazcetyeke" sUtra kI TIkA meM siddhasena spaSTa kahate haiM " kAlazca dravyaM SaSThaM bhavati" / yahA~ kAla dravya ko pRthak batAne ke liye Agama kA pUrvokta pramANa diyA hai aura kAla meM utpAda, vyaya aura dhrauvya kI siddhi kI gaI hai / siddhasena ne "kAlazcetyeke" meM 'eke' zabda kA spaSTIkaraNa karate hue likhA hai-" ekasya nayasya bhedalakSaNasya pratipattAraH" tathA "ArSe hi SaSTaM kAladravyamitaravyaviviktaM darzayatyekanayapravRtteH / na ca jaine pravacane kazcideko nayaH samastaM vastusvarUpaM pratipAdayituM pratyala:"arthAt eka naya kI apekSA, kAla dUsare dravyoM se bhinna dravya hai / jaina pravacana meM kisI eka naya kI apekSA samasta vastusvarUpa kA kathana nahIM kiyA jA sktaa| Age jAkara siddhasena 1 yadA tu pRthaka kAladravyaM dharmAdibhyastadApyavazyaM satopakAriNA bhavitavyam / saMzca kAlo'bhimataH sa kimupakAra iti tasya khalu vakSyamANasvatattvamUtaH vartanA pariNAma ityAdinA'vinAbhUtaM liMgamupadazyate / yacca prAG nopAnyAsi sUtrakAreNa kAlastadastikAyatvapratiSedhAya / 2 tatra kAlasyApi pUrvamupakAro varNita eva vartanAdiguNaparyAyalakSaNaH, sa ca kAlo dravyamityevaM na pUrva nAdhunA vyAkhyAtaH, na copakArakamantareNopakAraH samasti zakyaM vaktuM, vartanAdirupakAraH sopakArakaH sthityAdivadupakAratvAt , tat kimayaM smRtipramoSo yuSyAkaM yena viviktopakArAdhAraH kAlo dravyaM noktaH ? Ahosvid dharmAdidravyapaMcakasAdhya evAyaM vartanAdivyApAra iti viracitaprazne zrotari siddhasAdhyatodvibhAvayiSAdvAreNa sUrirAha --" kAlazcetyeke ''. For Private And Personal Use Only Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ma14] tatvArthabhASya ora akalaMka ne yaha bAta aura bhI spaSTa kara dI hai| ve likhate haiM " ityeke itthamAcakSate'nye tvanyatheti" arthAt 'ityeke' kA yahI Azaya hai ki koI loga aisA kahate haiM, koI baisA-yAnI koI loga kAla ko alaga dravya mAnate haiM, koI nahIM / ukta mUtra kA Azaya yaha to kadApi nahIM ki umAsvAti kAla ko alaga dravya nahIM mAnate / isa sUtra meM umAsvAti ne kAladravyasaMbaMdhI do mAnyatAoM kI sUcanA mAtra kI hai / tathA ukta sUtra ke bhASya meM jo " eke tvAcAryAH " pada hai, usameM svayaM umAsvAti bhI A sakate haiM / 'eke tvacAryAH' vAkya se yaha Azaya kabhI nahIM nikAlA jA sakatA ki umAsvAti ke mata se kAla dravya nahIM hai / saMkSepa meM, ukta vivecana se jJAta hotA hai ki umAsvAti kevala pAMca hI dravya svIkAra nahIM karate / yadi umAsvAti pAMca hi dravya mAnate haiM, aura siddhasena isakA samarthana karate haiM to nimna zaMkAyeM upasthita hotI haiM (1) siddhasena umAsvAti kI prazamarati ke SaDdravyavAle ullekha ko kyoM uddhRta karate haiM ? (2) siddhasena, kAla ko dharmAdi dravyAM kI taraha pRthak mAnakara, umAsvAti kA pakSa lekara, yaha kyoM kahate haiM ki 'kAyatva kA pratiSedha karane ke liye hI sUtrakAra ne kAladravya kA kathana pahale nahIM kiyA ?' (3) yadi umAsvAti ke mata se kAladravya kA vartanAdi vyApAra dharmAdipaMcadravyasAdhya hai, aura kAla alaga nahIM, to isa carcA ke prasaMga para siddhasena ko kAla kA dharmAdipaMcadravyasAdhyatva svIkAra kara lenA cAhiye thaa| unheM umAravAti ke liye smRtipramoSa Adi zabdoM ke kahane kI kyA AvazyakatA thI ? tathA phira kAlazcatyeke sUtra ke binA bhI umAsvAti kA kAma cala sakatA thaa| (4) anta meM 'kAlazca yeke' sUtra kI TIkA meM, siddhasena ne yaha kahIM nahIM batAyA ki umAsvAti kAladravya ko alaga nahIM mAnate, athavA use jIvAjIva kI paryAya batAte haiM / siddhasena ne isa sUtra kA artha karate hue yahI kahA hai ki-kAla ke saMbaMdha meM vidvAnoM ke do mata haiM / eka naya kI apekA kAla dravya svataMtra hai, dUsare kI apekSA nhiiN| siddhasena ke ukta kathana ke pUrvAparavirodha ko dekhate hue mAnanA par3egA ki "vAcakamukhyasya paMcaiva" vAlA siddhasena kA ullekha bhramamUlaka hai| yaha ullekha unakA aMtima ullekha nahIM hai / kAladravyasaMbaMdhI apane antima ullekhoM meM unhoMne umAsvAti ke matAnusAra kAla ko chaThA dravya mAnA hai, aura saba se anta meM kAlazcetyeke sUtra ke bhASya meM bhI unhoMne yahI spaSTa kiyA hai ki kucha AcArya kAla ko mAnate haiM, kucha nhiiN| ete dharmAdayazcatvAro jIvAzca paMcadravyANi ca bhavantIti |....avsthitaani ca na hi kadAcitpaMcatvaM bhUtArthatvaM ca vyabhicaraMti" ina For Private And Personal Use Only Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 170] zrI jaina satya prakAza [11 bhASyapaMktiyoM meM 'paMcadravyANi' kA artha 'paMcAstikAya ' se hai, yaha bAta maiM pahale lekha meM batA cukA hU~ / abataka kAla kA kathana nahIM kiyA gayA, isa liye yahA~ kAla kI ginatI nahIM ho sakatI / ataH kAla kI anapekSA se aura paMcAstikAya kI apekSA se hI yahA~ pA~ca dravya kahe gaye haiN| haribhadra ne ukta paMktiyoM kI TIkA karate hue yaha kahIM nahIM likhA ki umAsvAti ke mata se pAMca hI dravya haiM, athavA ve kAla ko dravya nahIM mAnate / ukta bhASyapaMktiyoM kI TIkA meM ve likhate haiM-" paMca dravyANi bhavanti, tathA tathA dravaNAt, tadete kAyAzca dravyANi ca, ubhayavyavahAradarzanAt " arthAt dharmAdharmAdi kAya bhI haiM aura dravya bhI haiM, donoM prakAra se vyavahAra hotA hai / vidyAnaMda ne zlokavArtika meM "paMcAstikAyadravyANi dharmAdharmAkAzapudgalajIvAkhyAni prasiddhAni bhavaMti" likhakara dharmAdharmAdi pAMca ko astikAyadravya kahA hai / svayaM akalaMka deva ne " vRttau paMcatvavacanAt SaDdravyopadezavyAghAtaH" Adi vArtika banAkara bhASya kI ukta paMktiyoM kA artha spaSTa kara diyA hai ki vRtti meM kAla kI anapekSA se, arthAt paMcAstikAya kI apekSA se hI yaha kathana hai, ataeva SaDadravya kA vyAghAta nahIM hotA / vRttikAra Age calakara kAla kA lakSaNa kaheMge / " na hi kadAcitpaMcatvaM bhUtArthatvaM ca vyabhicaraMti" isa bhASyapaMktigata bhUtArthatva zabda kA artha karate hue paM. jugalakizorajI ne likhA hai-" arthAt ye dravya kabhI pAMca kI saMkhyA kA aura bhUtArthatA( svatattva ) kA atikrama nahIM karate-sadAkAla apane svatva tathA pAMca kI saMkhyA meM avasthita rahate haiM / isakA spaSTa Azaya yaha hai ki na to inameM se koI dravya kabhI dravyatva se cyuta hokara kama ho sakatA hai, aura na koI dUsarA padArtha inameM zAmila hokara dravya bana sakatA hai, tathA dravyoM kI saMkhyA bar3hA sakatA hai / " na mAlUma ukta paMktiyoM meM 'bhUtArthatva' pada se yaha ' spaSTa Azaya' kaise nikAla liyA gayA ? bhUtArthatva kA artha svatattva kiyA gayA hai, lekina vaha svatattva kyA vastu hai, yaha bhI to samajhane kI AvazyakatA hai| siddhasena gaNi ne jo 'bhUtArthatva' kA artha kiyA hai vaha dhyAna dene yogya hai, " dharmAdi pAMca dravyoM kA jo gatyAdi rUpa vaizeSika lakSaNa hai, use bhUtArthatva kahate haiM / athavA dharmAdi dravyoM meM asaMkhyeyAdi pradezoM kI anAdipariNAmasvabhAvatA kA nAma bhUtArthatva hai| dharmAdi dravya, svatatva-svaguNa arthAt gatyAdi upakAra rUpa guNa athavA asaMkhyeya pradezAdirUpa guNa ko chor3akara anyadIya guNa rUpa nahIM hote, isaliye unheM ' avasthita' kahA hai / " yahA~ 'paMcatva' zabda kA akalaMka ne jo Upara paMcAstikAya artha kiyA hai, vahI ThIka baiThatA hai| 1 dharmAdIni na svatattvaM bhUtArthatvaM vaizeSikaM lakSaNamativartante, tacca dharmAdharmayorgatisthityupagrahakAritA, nabhaso'vagAhadAnavyApAraH, svaparaprakAzicaitanyapariNAmo jIvAnAm , acaitanyazarIravAGmana: For Private And Personal Use Only Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir [171 4] tatvArthabhASya ra akalaMka (kha) umAsvAti chaha dravyoM ko mAnate haiM, isakA eka aura prabala pramANa 'sarvaM SaTtvaM SaDdravyAvarodhAt ' vAlA bhASya kA ullekha hai / yaha kahanA bar3A vicitra mAlUma hotA hai ki " bhASyakAra dvArA vidhAna rUpa se 'SaD dravyANi ' aisA kahIM bhI nahIM likhA gayA / " tathA " bhASyakAra ne yahA~ Agamakathita dUsarI mAnyatA athavA dUsaroM ke adhyavasAya kI dRSTi se 'SaD dravya ' kA ullekha mAtra kiyA hai|" yahA~ prazna hotA hai ki Upara 'SaDdravyAvarodhAt ' vAlA ullekha kyA niSedhAtmaka hai ? 'SaD dravyANi ' pada ho to hI use chaha dravyoM kA vidhAna rUpa ullekha mAnA jAya, anyathA nahIM, aisI to koI bAta hai nhiiN| ataeva mAnanA hogA ki yahA~ 'SaDdavya'kA kevala ' ullekha mAtra' nahIM, balki spaSTa kathana hai, jaisA ki umAsvAti kI prazamarati meM chaha dravyoM kA spaSTa kathana hai / siddhasena ne ukta vAkya kI TIkA karate hue jo yaha likhA hai-"sarvaM SaTsvabhAvaM jagat, kutaH SaDdravyAvarodhAditi / SaD dravyANi kathaM ? ucyate paMca dharmAdIni kAlazcetyeke iti, " yahA kAlazcetyeke kA artha yaha nahIM hai ki umAsvAti kAla dravya nahIM mAnate / ukta sUtra se umAsvAti, kevala kAladravyasaMbaMdhI pUrvAcAryoM kA matameda batAnA cAhate haiM, tathA 'eke AcAryAH' pada meM svayaM umAsvAti kA bhI samAveza ho sakatA hai| yaha bAta Upara AcukI hai| ___ sampAdakIya vicAraNA meM kahA gayA thA ki "prastuta bhASya meM bahuta vAra to kyA eka vAra bhI 'SaD dravyANi' aisA kahIM ullekha athavA vidhAna nahIM miltaa"| jaba ukta ullekha tatvArthabhASya meM batAdiyA gayA, to aba kahA jAtA hai ki yaha ullekha tIna bAra batAiye / maiM to kahatA hUM ki yadi 'SaDdravyAvarodhAt ' vAlA ullekha tatvArthabhASya meM kadAcit na bhI milatA, to bhI koI bAdhA nahIM thI / umAravAti kAla ko mAnate haiM, unhoM ne kahIM bhI usakA khaMDana nahIM kiyA, athavA jIvAjIva kI paryAya nahIM batAyA, yaha bAta Upara sapramANa siddha kI jA cukI hai / 'bahukRtvaH' kA artha yaha nahIM ki bhASya meM 'SaD dravyANi' ullekha kama se kama tIna bAra yA cAra bAra milanA hI cAhiye / usakA sAmAnya artha yahI hai ki usa bhASya meM kaI jagaha chaha dravyoM kI mAnyatA kA ullekha milanA cAhiye / yaha bAta prastuta bhASya meM milatI hai, kyoMki umAsvAti chaha dravya mAnate haiN| umAsvAti kA " kAyagrahaNaM pradezAvayavabahutvArthamaddhAsamayapratiSedhArthaM ca " vAlA ullekha bhI isI prANApAnasukhaduHkhajIvitamaraNopagrahamUrtatvAdayaH pudgalAnAm / athavA'saMkhyeyAdipradezAnAdipariNAmasvabhAvatA vA bhUtArthatA mUrtatA'mUrtatA ceti.........ataH svaguNamapahAya nAnyadIyaguNasamparigrahametAnyAtiSThante, tasmAdavasthitAni / (siddhasenagaNiTIkA, bhAga 1 pR. 323) 1 yaha ullekha maiMne apane 'tattvArthabhASya aura akalaMka' nAmaka dUsare lekha meM 'anekAMta' meM For Private And Personal Use Only Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 172] zrI jaina satya prakAza [ 1 kathana kA samarthana karatA hai / yahA~ umAsvAti ne spaSTa kahA hai ki " ajIvakAyAH " Adi sUtra meM 'kAya' zabda kA grahaNa pradezabahutva batAne ke liye tathA kAla meM bahupradezIpanA asiddha karane ke liye kiyA gayA hai / yadi umAsvAti kAla nahIM mAnate, to phira ukta vAkya vyartha par3atA hai| (ga) prastuta prasaMga meM bhASya kA vAcya rAjavArtika isaliye nahIM ho sakatA ki rAjavArtika meM spaSTa rUpa se chaha dravyoM kA ullekha hai| usake viSaya meM yaha carcA hI nahIM uTha sakatI / isa carcA kA lakSya to koI aisA ho graMtha honA cAhiye, jisameM chaha dravyoM ke viSaya meM kucha matabheda kI bAta cala rahI ho| aura yaha matabheda prastuta bhASya meM maujUda hai, jisakA mUla kAraNa hai " kAlazcetyeke" sUtra / tathA yadi yahA~ bhASyapada kA vAcya rAjavArtikabhASya hotA to ' bhASye' na likhakara akalaMka deva ko 'pUrvatra ' Adi koI zabda likhanA cAhiye thA, jaisA unhoMne anyatra kiyA hai| 5 tattvArthabhASya aura rAjavArtika meM kucha zabgata aura carcAgata sAmya tathA sUtrapAThasaMbaMdhI ullekha (ka) zabdagata sAmya-- (a) tattvArthabhASya pR. 185 se 187 taka kA bhASya rAjavArtika, 9. 47-4 pR. 359 kI TIkA se prAyaH akSaraza: milatA hai| yahA~ pulAka, bakuza Adi muniyoM kI carcA hai / (A) tattvArthabhASya 7-4 pR. 138 kA bhASya rAjavArtika 7-9-2 pR. 272 kI TIkA se prAyaH akSarazaH milatA hai / yahA~ hiMsaka Adi ko nindanIya kahA gayA hai| (i) tattvArthabhASya 9-6 pR. 165 kA bhASya rAjavArtika 9-6-28 pR. 326 ke vArtika aura usakI TIkA se prAyaH akSarazaH milatA hai / yahA~ uttama kSamA Adi kA varNana hai| (I) tattvArthabhASya 9-7 pR. 170-1 kA bhASya rAjavArtika 9-7-4, 5, 6, 7 kI TIkA se prAyaH akSarazaH milatA hai / yahA~ ekatva, anyatva, azuci aura Asrava Adi bhAvanAoM kA varNana hai / ___ (u) dekho anekAMta (3-4) pR. 306 para naM. 2 ke (ga) aura (gha) bhAga meM bhASya aura rAjavArtika kI paMktiyoM kI tulanA / yahA~ asurakumAra jAti ke devoM AdikA varNana hai| diyA thaa| isa ullekha kI carcA karate hue, 'kAla dravya bahupradezI na hone se kAyavAn nahIM' kI jagaha maiM 'kAla dravya bahupradezA hone se kAyavAn nahIM' aisA vAkya bhUla se likha gayA thaa| 'anekAMta' ke vidvAn sampAdaka ne isa vAkya ko aise hI chApakara, usa vAkya kA hAsya karake apanI sampAdanakalA kA paricaya diyA hai| For Private And Personal Use Only Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir [ 4 ] tattvArtha bhASya era akalaka [ 173 (U) tattvArthabhASya 4 - 28 kI utthAnikA, pR. 101; tathA 5 - 37 kI utthAni - kA pR. 122 kI paMktiyoM rAjavarttika 4 -27 kI utthAnikA pR. 175; tathA 5-37 kI utthAnikA pR. 242 kI paMktiyoM se kramazaH prAyaH akSarazaH milatI haiM / (e) tattvArthabhASya aura rAjavArttika kI antima battIsa kArikAyeM tathA anya padya / ina kArikAoM ko prakSipta kahanA bhramamUlaka hai / kahane kI AvazyakatA nahIM ki tattvArthabhASya aura rAjavArtika ke ukta avataraNoM kA sAmya kucha Akasmika nahIM hai / yaha bhI bAta nahIM ki kisI tIsare graMtha para se ukta graMthakAroM ne ye avataraNa liye haiM / yahA~ para pratipAdya viSayasaMbaMdhI matabheda bhI nahIM pAyA jAtA / balki ukta avataragoM ke (a) bhAga meM dI huI pulAka Adi kI carcA, yadyapi digambaroM ke viruddha jAtI hai, phira bhI use prAyaH akSarazaH rAjavArtika meM leliyA hai / (kha) carcAgata sAmya -- (a) tatvArthabhASya meM 9-5 pR. 165 para samitiyoM kI carcA hai / isa prasaMga para AdAnanikSepaNasamiti kA lakSaNa kahate hue bhASyakAra likhate haiM- " rajoharaNapAtracIvarAdInAM pIThaphalakAdInAM cAvazyakArthaM nirIkSya pramRjya cAdAnanikSepau aadaannikssepnnsmitiH| " yahA~ rAjavArtika meM sAmAnya se dharmopakaraNoM kA kathana hai- " dharmopakaraNAnAM grahaNavisarjanaM prati ytnmaadaannikssepnnaasmitiH|" Age calakara isI sUtra kI vyAkhyA meM pAtrAdi kA nirAkaraNa karane ke liye " pAtrAbhAvAt ' Adi tIna vArttika banAye gaye haiM, aura pANipuTAhAra kA samarthana kiyA hai / (A) tattvArthabhASya meM 7-9 meM jo bhUtanihnava aura abhUtodbhAvana kI carcA hai vaha rAjavArttika meM 7-14-5, pR. 276 para spaSTa hai / (i) tattvArthabhASya meM 9-24 pR. 179 para dharmopakaraNa ginAye gaye haiM / rAjavArttika meM bhI ina upakaraNoM ko ginAyA hai| aMtara itanA hai ki 'vastrapAtra' kI jagaha " prAka auSadhi' kA grahaNa kiyA hai / (I) bauddha sampradAyagata lokadhAtuoM kI carcA donoM meM samAna hai (dekho 'anekAMta ' pR. 305 ) / ina ullekhoM meM jo paraspara pratipAdyaviSayasaMbaMdhI matabheda hai, usase yahI sUcana hotA hai ki tattvArthabhASya meM jo bAteM digambarAmnAya ke viruddha thIM, unheM rAjavArttika meM sthAna nahIM diyA gayA / For Private And Personal Use Only Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 174] www.kobatirth.org zrI jaina satya prakAza Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir (ga) sUtrapAThasaMbaMdhI ullekha- (a) rAjavArttika 9 - 36 - 14 pR. 354 para " kazcidAha dharmamapramattasya tasyaiveti tanna kiM kAraNaM " Adi se tattvArthabhAbhyagata " AjJApAyavipAkasaMsthAnavicayAya dharmamapramattasaMyatasya " sUtra kA sUcana hotA hai / (A) isase Age ke vArtika meM " kazvidAha upazAMtakSINakaSAyayozca dharmyaM dhyAnaM bhavati " Adi se bhASyagata " upazAMtakSINakaSAyayozva " sUtra kA sUcana hotA hai / [ varSa (i) rAjavArttika meM 4-8-3 pR. 153 kI TIkA meM " syAnmataM dvayordvayoriti vaktavyaM " se bhASyagata " zeSAH sparza rUpazabdamanaHpravIcArA dvayordvayoH " sUtra kA sUcana hotA hai / (I) rAjavArtika meM 5 - 36- 3 meM " samAdhikAvityapareSAM pAThaH " baMdhe samAdhikau pAriNAmikau " kA sUcana hotA hai / For Private And Personal Use Only " se bhASyagata bhale hI tattvArthasUtra ke aneka sUtrapATha pracalita hoM, isase hamAre kathana meM koI bAdhA nahIM AtI / hamArA kahanA itanA hI hai ki Upara jina sUtrapAThoM kI carcA rAjavArttika meM ko gaI hai, ve sUtrapATha tattvArthabhASya meM jyoM ke tyoM milate haiM / phira una sUtroM ko prastuta bhAgya ke na mAnakara anya anupalabdha TIkAoM ke hI kyoM mAnA jAya ! siddhasena aura haribhadra jaise vidvAnoM se lekara sabhI vetAmbara TIkAkAroM ne bhASya ko svopajJa mAnA hai / bhASya ke sAtha akSarazaH mataikya na hone para bhI ina vidvAnoM ne aisA kahA hai / itanA hI nahIM siddhasena gaNi to umAsvAti ko sUtrAnabhijJa kahate haiM, unake kathana ko pramattagIta taka batAte haiM, lekina phira bhI ve bhASya ko svopajJa mAnakara usakI TIkA likhate haiM / isakA kyA kAraNa ? yadi bhASya svopajJa na hotA to phira unheM usakI TIkA likhane kI kyA AvazyakatA thI? jo vidvAn yaha kahatA hai ki " kucha durvigdadhoM ne bhASya kA amuka kathana prAyaH naSTa kara diyA hai ", vaha yaha bhI likha sakatA thA ki bhASya svopajJa nahIM hai / isI taraha haribhadra bhI bhASya kI TIkA na likhakara sarvArthasiddhikAra yA akalaMka kI taraha svataMtra TIkA hI likhate / isake alAvA, eka bAta aura hai ki siddhasena aura haribhadra ke samakAlIna akalaMka ne aura vidyAnaMdi taka ne bhASya ke sAtha matabheda hote hue bhI use asvopajJa nahIM kahA / isakA kyA sababa : abhItaka kisI digambara AcArya ne bhASya ko asvopajJa kahA ho, aisA mAlUma nahIM hotA / zAyada sabase pahale paM. jugalakizorajI ko hI yaha bAta sUjhI / yadi sacamuca bhASya svopajJa nahIM hai to usakI asvopajJatAsUcaka vidhirUpa mahattvapUrNa pramANa dene kI AvazyakatA hai / khIMcAtAnI kI zAstrArthavRtti se arhatpravacanahRdaya Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 4] tatvArthabhASya era akalaMka [175 Adi anupalabdha granthoM kI kalpanA karalene mAtra se uddezya kI siddhi nahIM ho sakatI / saMbhava hai ye kalpanAyeM Age calakara samaMtabhadrIya gaMdhahastimahAbhASya jaisI hI nirAdhAra sAbita hoN| ___ataeva mAnanA hogA ki akalaMka deva ke samakSa umAsvAti kA svopajJa tattvArthabhASya maujUda thaa| unhoMne usakA rAjavArtika meM upayoga kiyA hai, aura usake sAtha apane kathana kI saMgati baiThAne kA prayatna kiyA hai| jaba akalaMka, rAjavArtika jaisA digaMbarIya tattvArthabhASya yA mahAbhASya likhane baiThe, to unhoMne zvetAmbarIya laghu tattvArthabhASya ko sAmane rakhanA ucita samajhA ho, isameM Apatti ko koI bAta nahIM mAlUma hotii| rAjavArtika meM tattvArthabhASya kA pratibimba spaSTa dRSTigocara hotA hai; usameM bhASya kI paMktiyoM kI paMktiyA~ jyoM kI tyoM pAI jAtI haiM, amuka sUtra meM jo carcA bhASya meM hai, vaha carcA samarthana athavA matabheda rUpa se rAjavArtika meM maujUda hai; 'vRttau paMcatvavacanAt ' vAle rAjavArtika ke ullekha kI bhASyavAkya se barAbara saMgati baiTha jAtI hai; 'bhASye bahukRtvaH SaD dravyANi' vAlI rAjavArtika gata carcA kA bhASyagata SaDdravya kI carcA se mela hai; tathA arhatpravacana aura arhatpravacanahRdayavAlA rAjavArtikagata ullekha to tattvArthabhASya ke nAmAMtara ko sUcita karatA hai-aisI hAlata meM jainazAstraparamparA ko aitihAsika dRSTi se dekhanevAlA aisA kauna abhyAsI hogA, jisakA yaha mAnane ko dila na cAhe ki akalaMka ke sAmane tatvArthabhASya maujUda thaa| phira bhI yadi prastuta bhASya ko asvIkAra karake prastuta bhASya ke samAna vAkyavinyAsavAle kisI anupalabdha bhASya kI kalpanA kI jAya, to kahanA hogA ki vaha aitihAsika dRSTi nahIM, sAMpradAyika dRSTi hai / For Private And Personal Use Only Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zrIdANakulakam kartA-AcArya mahArAja zrI vijayapadmasUrijI (gatAMthA yAtu) vajidanIlariTuM, jaNaMkakakeyaNAirayaNANaM / sasikaMtaviddamANaM, kaMcaNarayaovalANaM ca // 22 // caMdaNadaMtAINaM, taheva baramaTTiyANa jiNapaDimA / kAreMti mahullAsA, dhaNNA dhammiNibhavvA // 23 // te ya paiTThAveMte, suhadaviNavaehi sUrihattheNaM / vihiNaMjaNAieNaM, saggapavaggAi sAhiti // 24 // jaddiNNasaMjamAo, AhAratthI vaNImago dINo / egammi ahoratte, saMpai bhUmIsaro jAo // 25 // puvvabhavIyaguruM se, ujjheNIe suhatthisUri taM / pAsittA jAisaro, pucchai sAmAiyassa phalaM // 26 // gurukahiyaM rajjAi, nANA maNNiya kahei bahumANA / eyaM tumha pasAyA, maha juggaM kajjamuvaisaha // 27 // socA naravazvayaNaM, dhammuvaesaM kuNaMti tatto se / dhammiTTo saMjAo, karei jiNadhammakajjAI // 28 // nUyaNajiNagehANaM, savAyalakkhaM taheva jiNNANaM / jiNagehANuddhAre, chattIsasahassaparimANe // 29 // kArai savAyakoDiM, jiNabivANaM ca pittalamayANaM / paNanavaisahassAI, pahUyavaradANasAlAI // 30 // evaM tikhaMDabhUmi, jiNagehAlaMkiyaM karei nivo / jiNasAsaNNikarasio, aNajjadese'vi sohei // 31 // paDhamo'ttha caMdagutto, tayaNaMtarabiMdusArabhUmivaI / tatto'soyakuNAlA, paMcamanivasaMpaI jAo // 32 // pahuvIramuttisamayA, dusae paNadasajue ya varisANaM / samaikkaMte moriya-rajjaslAI samuppaNNA // 36 // eyammi ceva samae, mahAgiroNaM jugappahANattaM / saMpaisamayaM jAva ya, tassudao hINayA tatto // 34 // khittappahAvago so, khaMDiyanivaIvi kuNai dhammi? / siTTha kuNAlatthUvaM, tacchasilAe pakAravae // 35 // dhammapayAraNamaiNo, saMbhavae jammapabhiivarisANaM / evaM mANaM dusayA, tevattarisamahiyA vIrA // 36 // ekkAsIijuyAI, dusayAI tAsa majjhayAlammi / jammo jAo hujjA, taIyagaMthANavayaNamiNaM // 37 // (apUrNa) For Private And Personal Use Only Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kaMre jha' prakaraNanI punarAvRttisamA jAnuM maMdira prakaraNanuM samAdhAna anuvAdake darzAvelI dilagIrI ane prakAzake karelo khulAse marAThI bhASAnA "kirloskara ' mAsikamAM prakAzita "Uce dezaLa' kathAnA lekhaka tathA prakAzaka sAthe amAre patravyavahAra ame " zrI jaina satya prakAza"nA gayA aMkamAM temaja bIjAM jaina patromAM pragaTa karI cUkyA che. haju e lekhaka tathA prakAzaka taraphathI saMtoSakAraka khulAse nahIM maLavAthI tenI sAthe AgaLa patravyavahAra cAlI rahyo che; te daramyAna "jaina" patramAM e "ce dezaLa' kathAne gujarAtI anuvAda "nuM maMdira' nAmethI 'gujarAtI' sAptAhikanA dIpotsavI aMkamAM pragaTa thayAnuM ame vAMcyuM. gujarAtI " patranA dIpensavI aMkamAM 'jU nuM maMdira nI kathAnA anuvAdaka tarIke nahIM paNa lekhaka tarIke zrI janArdana prabhAkaranuM nAma ApavAmAM AvyuM che. A uparathI ame zrIjanArdana prabhAskara sAthe temaja e kathAnA prakAzaka "gujarAtI ' patranA taMtrIzrI sAthe patravyavahAra karyo. e patravyavahAranA aMte zrI, janArdana prabhAskare "gujarAtI' patranA tA. 15-12-40 nA aMkamAM 1620 mA pAne "jUnuM maMdira : eka khulAse " e mathALe khulAse pragaTa karI kalikAlasarvajJa zrI hemacandrAcArya mATe potAnAM pUjyabhAva temaja mAnanI lAgaNI pragaTa karavA sAthe jaina bhAI enuM dila dubhAyA badala dilagIrI jAhera karI che ane A gujarAtI 'nA taMtrIzrIe paNa temanA patramAM zrI hemacaMdrAcArya mATe bahumAna batAvIne potAne khulAse lakhI jaNAvyA che, A rIte A prakaraNanuM samAdhAna lAvavA mATe zrI janArdana prabhAskarane temaja "gujarAtI" patranA taMtrIzrIne ame dhanyavAda ApIe chIe, ane janatAnI jANa mATe emanI sAthe patravyavahAra temaja "gujarAtImAM pragaTa thayela khulAse ahIM pragaTa karIe chIe. -vyavasthApaka zrI janArdana prabhAskarane lakhAyela patra amadAvAda tA. 6-12-40 sa. 2. bhAIzrI janAdana prabhAskara, | gujarAtI ' sAptAhikanA cAlu sAlanA dIpotsavI aMkamAM ApanA nAme "jUnuM maMdira' zIrSaka eka TUMkI vArtA pragaTa thaI che. vArtAnA aMtamAM Ape je ullekha karyo che te pramANe A vArtA kalpita nahIM, paNa bAramA saikAnI mahArAjA kumArapALanA vakhatanI eka aitihAsika satya ghaTanA che. A vArtAmAM Ape eka jaina yatinuM (jenuM nAma Ape nathI lakhyuM) pAtra mUkyuM che. A kathAmAM A jaina yati aneka prakAranI dalIla karIne jU mAravAnA gunhA mATe pakaDAyela sAMbaranA vatanI dhanapALa nAmanA mANasane dehAMtadaMDanI zikSA karavAne mahArAjA kumArapALane khUbakhUba Agraha kare che. For Private And Personal Use Only Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 178 ] zrI jaina satya prakAza [ thayuM huM Ape lakhyuM che te pramANe A kathA aitihAsika satya ghaTanA hoya to mahArAjA kumArapALane salAha ApatA jaina ti te kalikALasajJa zrI hemacandrAcArya ja hoI zake e sahaja samajI zakAya evI khInA che. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Ape A kathAmAM e puravAra karavAnA prayatna karyo che ke eka jaina sAdhu eka mANasane prANAMtarda'DanI zikSA karIne mArI nAkhavA sudhInI salAha ApI zake che. je jaina sAdhu jhINAmAM jhINA jIva-jaMtune mAravAnuM te dUra rahyuM tene dubhavavAnA paNa vicAra na kare te jaina sAdhu mANasane mArI nAkhavAnI vAta kare e kadI sabhave kharuM ? je vastu sathA asa Mbhava che tene puravAra karavAnA Apane prayatna durAzayapUrNa lAgyA vagara krama rahe ? mataasahiSNutA ke dharmabhedanA kAraNe AvuM haDahaDatuM jUThANuM lakhavuM sajjanatAne jarA paNa chAjatuM nathI. zrI hemacaMdrAcAryAM jevA mahAna jgyAtira sAdhupu'gava upara AvA AkSepa karIne Ape na kevaLa ItihAsanuM khUna karyuM che, na kevaLa satyane apalApa karyo che, na kevaLa eka ahiMsAmUrti AcArya'nA yazedeha upara khATuM kalaMka lagAvavAnA khehudA prayatna karyAM che--paNu Ape teA A badhAyane caDhI jAya evA AkhA ya jaina samAjanA hRdayanA kAmaLatama bhAga upara nirdaya AdhAta karyAM che, je kadI paNa baradAsta na thaI zake, prutihAsanA pavitra nAme lakhAtI vArtAnAM mukhya pAtrA ane aitihAsika kahI zakAya tevI praza'sA ke nindA batAvavA mATe ja hAya te pAtra jarUra aitihAsika hAvuM joie, enI teA kAithI nA pAtranA khaLe amuka vArtA lakhavAmAM AvI pADI zakAya nahIM. amane te pUrI khAtrI che ke Ape lakhela vArtAne temaja je rIte Ape jaina tinuM pAtra rajI karIne jaina sAdhuo upara kalaMka caDAvavAnA prayatna karyAM che tene itihAsanA lezamAtra AdhAra nathI. Ama chatAM atyAre tA Apane eTalI ja prAnA che ke A kathAne Apa jenA AdhAre aitihAsika satya ghaTanA mAnatA hai| te ApanA aitihAsika AdhAra amane lakhI jaNAvazeA, ane jo-AvI kathA itihAsanA pavitra nAme eka satya braTanA tarIke lakhI zakAya evA AdhAra Apa na meLavI zakA--tA Ape je kaMI lakhyu che te mATe dilagIrI jAhera karIne jainasamAjane nira'ka dubhavavA mATe tenI mAphI mAgaze. Ama karIne Apa ApanI satyapriyatA, niSpakSatA temaja pUrvAgraharahitapaNAne puravAra karavAnI sAthe sAthe ApanI naitika himmata batAvI zakaze. astu ! ApanA saranAmAnI khabara nahIM haiAvAthI ' gujarAtI ' nA taMtrIzrI dvArA Apane A patra lakhyA che. have pachI Apane sIdhA patra lakhI zakAya te mATe ApanuM saranAmu avazya jaNAvazeA. ceAgya sAhityasevA lakhazeA. padmAttara zIghra ApIne AbhArI karaze. e ja. For Private And Personal Use Only li. Apana ratilAla Ipaca'da desAI, vyavasthApaka Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir aMka 4 ] "jUnuM maMdira prakaraNanuM samAdhAna [ 170 gujarAtI' patranA taMtrIzrIne lakhAyela patra amadAvAda tA. 6-12-40 rA. 2. taMtrIzrI "gujarAtI', ApanA " gujarAtI" patranA A sAlanA dIpotsavI aMkamAM zrIyuta janArdana prabhAskaranA nAme " jUnuM maMdira' zIrSaka eka TUMkI vArtA pragaTa thaI che. A kathAmAM eka jenayatinuM pAtra raju karIne te bahAne zrI hemacaMdracArya jevA mahAna tirdhara AcArya upara bilakula asatya AkSepa karavAmAM AvyA che. A mATe Apane vizeSa na lakhatAM A sAthe zrI. janArdana bhAI uparane patra vAMcavA bhalAmaNa che. Apa joI zakazo ke AvI kathAthI koI paNa samAjanuM dila dubhAyA vagara na rahe. gujarAtI jevA sArvajanika patramAM jenI lAgaNI dubhAya evA haLAhaLa AkSepathI bharelI ane sAva AdhArazUnya kathA pragaTa thAya e kaI rIte ucita nathI. tethI Apane prArthanA che ke Apa A aMge Apane khulAse pragaTa karazo, temaja zrI. janArdana ' bhAIne paNa yogya khulAse karavA avasya preraze. sAthene patra vAMcIne (ane jarUra jaNAya te tenI nakala karIne) zrI. janArdanabhAIne mokalI Apazo. temanA saranAmAnI khabara nahIM hovAthI ApanI mAraphata e patra mekalyo che. have pachI ame emane sIdhe patra lakhI zakIe te mATe temanuM saranAmuM jarUra jaNAvaze. temanA kavara upara TapAlanI 0-1-3 TIkITa ceDI che. yogya sAhityasevA lakhazo. pattara zIva ApIne AbhArI karaze. e ja. la. Apane ratilAla dIpacaMda desAI, vyavasthApaka gujarAtI" patranA taMtrIzrIne pahele patra muMbaI, tA. 11-12-40 rA. za. ratilAla dIpacaMda desAI - jo tamAre eka patra ane bIjo patra mULa lekhaka mATe-ema be patra maLyAM che. bAbata amArA gujarAtI patranA divALInA khAsa aMkamAM jAnuM maMdira e nAmanI nAnI vAtI saMbaMdhamAM upale patravahevAra che. ame mULa lekhakane khulAsA mATe tame mokalele kAgaLa mokalyo che, ane sAthe sUcanA karI che ke te tamArI sAthe paNa sIdhe patravahevAra kare; ane amane paNa jaNAve, ane kAMI khulAso chApavA jevo hoya te lakhI jaNAve. e nAnI vArtAnA maLa lekhakanuM nAma rA. rA. janArdana nhAnAbhAI prabhAsakara che. tenuM saranAmuM UMDAca vAyA bIlImerIA-e pramANe che. tamane yogya lAge to enI sAthe patravahevAra karaze, ane pariNAma amane jaNAvazo. mULa vArtAne pAyo sAco che ke khe te ame jANatA nathI, paNa kumArapALa mahArAjAe eka yUkAvihAra baMdhAveluM eTalI sAcI vAta uparathI lekhake kadAca A vArtAne prasaMga upajAvI kADhelo haze ema amane lAge che. For Private And Personal Use Only Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 180 ] zrI jana satya prakAza chatAM lekhaka jaNAve che ke A vAta etihAsika sAcI che, mATe ame paNa temanA taraphathI uttaranI vATa joIe chIe. temane kaMI khulAse Avaze te ame te tamane jaNAvIzuM, ane chApA joga chApavAne haze te chApazuM. ApanA taraphathI paNa kaMI TuMkamAM khulAso heya te jaNAvaze. e ja vinaMti.. lI. sevaka naTavaralAla I. dezAInA yathAyogya vAMcaze. - "gujarAtI" paranA taMtrIzrIne bIjo patra muMbaI, tA. 16-12-40 rA. 2. ratilAla dIpacaMda dezAI Apane patra lakhyA pachI jUnuM maMdiranI vArtAnA lekhaka rA. janArdana hA. prabhAsakara taraphathI eka khulAsApatra Avyo hate. te khulAse ame gujarAtI patranA tA. 15 mInA aMkamAM pAne 1620 me chAo che ane tenI eka nakala Apane jANavA mATe mokalI ApIe chIe, judA pisTathI. amane AzA che ke majakura khulAse Apane saMtoSakAraka jaNAze. mahAna jainAcArya ane sarvagna muni zrI hemacaMdrAcAryajI mATe amane ane A bI gujarAtI prajAne mAna che. eTale temane apamAna karavAne amAre ke mULa lekhakane muddala Azaya to te Apa jarUra svIkAraze. te nAmavinAnA yatizrI zrI hemacandrAcArya thAya che evI zaMkA amane Avate to ame chApate nahi ane lekhaka bhASAMtara karIne lakhI mokalate nahi. A sarve gerasamajanuM pariNAma che. e ja vinaMti. lI. sevaka naTavaralAla I. dezAInA namaskAra "gujarAtI " patranA tA. 15-12-40 nA aMkamAM pragaTa thayela khulAse jUnuM maMdira eka khulAse "gujarAtInA dIpotsavI aMkamAM "jUnuM maMdira ' nAmaka vArtA chapAI che. e vArtA mULa marAThI "kirloskara ' mAsikamAM chapAI hatI. gujarAtanA ItihAsane lagatI e vArtA levAthI meM enuM bhASAntara karyuM. emAM ahiMsAne viSaya carcAyelo che. A vArtAmAM ullekhita yatinA pAtrAlekhanathI, jemaNe gujarAtI sAhityapara mahad upakAra karyA che evA kalikAlasarvajJa zrI hemacandrAcAryajInuM apamAna thayeluM mAnI keTalAka jainabaMdhuonI ke maletama lAgaNI dubhAyAnuM mArA jANavAmAM AvyuM che. gujarAtanA e pUjya tirdhara prati mane saMpUrNa mAna che ane A bhASAntara gujarAta samakSa raju karavAmAM mAre jarA paNa durAzaya nahe e prAMjalapaNe jaNAvyuM che. ane ajaye keAI jaina baMdhuonI lAgaNI duHkhAI hoya te te mATe huM dilagIrI vyakta karuM chuM." janAtana prabhAskara For Private And Personal Use Only Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samAcAra dIkSA-(1) pAlItANAmAM kArataka vadi 5 pU. paM. zrI. mAnavijayajIe ratalAmanA bhAI bAbulAla ganalAlane dIkSA ApI. dIkSitanuM nAma mu. zrI. vinedavijayajI rAkhI pitAnA ziSya banAvyA. (2) maMdasauramAM kArataka vadi 2 (mAravADI mAgasara vadi 2) pU. mu. zrI caraNavijayajIe zrI. mannAlalijI paravALane dIkSA ApI. dIkSitanuM nAma mu. zrI. manakavijayajI rAkhIne potAnA ziSya banAvyA. (3) khaMbhAtamAM mAgasara zudi 6 pU. mu. zrI kanakavijayajIe pratApagaDhanA bhAI pannAlAla gebIlAlane dIkSA ApI. dIkSitanuM nAma mu. zrI. pUrNAnaMdavijayajI rAkhIne pU mu. zrI subuddhivijyajInA ziSya banAvyA. (4-5) suratamAM mAgasara zudi 2 pU A. zrI vijayavijJAnasUrijIe navasArIvALA bhAI chaganalAlane tatha bharADAnA bhAI mehanabhAIne dIkSA ApI. zrI chaganalAlabhAInuM nAma mu. zrI. kumudacaMdra vijyajI rAkhIne pU. 9. zrI karatUravijayajInA ziSya banAvyA ane zrI. mehanabhAInuM nAma mu. zrI jasavijayajI rAkhI pU. mu. zrI zubhaMkaravijyajInA ziSya banAvyA. (6) amadAvAdamAM mAgasara zudi 10 pU. A. zrI vijayalAvaNyasUrijIe bhAi bAbulAlane dIkSA ApI. dIkSItanuM nAma mu. zrI. subodhapravijayajI rAkhIne temane pU. mu. zrI vallabhavijyajInA ziSya banAvyA.. - padavIpradAna-upAdhyAyapada(1) suratamAM mAgasara zudi 3 pU. A. zrI vijayavijJAnasUrijIe pU. 5. zrI karaturavijayajIne tathA (2) pAlItANAmAM mAgazara zudi 9 pU. A. zrI sAgarAnaMdasUrijIe pU. paM. zrI kSamAsAgarajIne upAdhyAyapada ApyuM. paMnyAsapadapAlItANAmAM mAgazara zudi 9 pU. A. zrI. sAgarAnaMdasUrijIe pU. mu. zrI caMdrasAgarajIne paMnyAsapada ApyuM. gaNapada-(1) vaLAdamAM pU. A zrI vijayalalitasUrijIe pU. mu. zrI. vikAsavijayajIne gaNipada ApyuM. (2) gAMbhutIrthamAM mAgasara zudi 10 pU A. zrI mahisAgarasUrijIe pU. mu. zrI mAnasAgarajIne gaNipada ApyuM. kALadharma -(1) bhAvanagaramAM tA. 21 9-4nA roja vayevRddha pU. mu. zrI maNivijayajI kALa pAmyA. (2) sIhoramAM kArataka zu. 9 pU. mu zrI hIravijayajI kALa pAmyA. svIkAra sta'bhava pArzvanAtha mAhAtmya tathA zrAjinaguNastavanamALA-kartA pU. mu. zrI. yazobhadravijyajI. prAptisthAna : zeTha bAbubhAI nathubhAI. The. nemubhAinI vADI, gopIpurA, surata. amUlya. keTalAMka agatyanAM kAraNasara A aka niyama mujaba 15mI tArIkhe pragaTa nathI thaI zakayA te mATe ame kSamA mAgIe chIe. vya. la vA ja ma vArSika be rUpiyA. chuTake aMke-traNa AnA mudraka : kaThalabhAI ravajIbhAI kroThArI prakAzaka-cImanalAla gokaLadAsa zAha prakAzanasthAna : zrI jainadharma satyaprakArAka samiti kAryAlaya, jeziMgabhAinI vADI, ghIkAMTA roDa, amadAvAda. mu Dha Na sthA na : subhASa prinTarI, salA pAsa krosa roDa, amadAvAda For Private And Personal use only Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Shri Jaina Satya Prakasha Regd. No. B. 3801 S88888888888& aDadhI kiMmate maLaze - OM zrI jaina satya prakAza nA zrI mahAvIra nirvANa vizeSAMka bha. mahAvIra svAmInA jIvana saMbaMdhI vidvAnoe lakhelA aneka le khethI samRddha 350 pAnAne daLadAra aMka DC3% 82%% 83%B3 % 83 mULa kiMmata bAra AnA ghaTADelI ki mata che AnA [ TapAla kharca eka Ane vadhu ] bhagavAna mahAvIrasvAmInuM triraMgI citra kaLA ane zAstrIya dRSTie sarvAga sundara citra 14' x 10"nI sAIjha sonerI borDara % mULa kiMmata ATha AnA ghaTADelI kiMmata cAra AnA [ TapAla kharca doDha Ano vadhu ]. 8 zrI jainadharma satyaprakAzaka samiti. jesiMgabhAinI vADI, ghIkAMTA-amadAvAda. %E3) For Private And Personal use only