Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ krama aho zrutajJAnam graMtha jIrNoddhAra - saMvata 2066 (I. 2010) . zrI AzApUraNa pArzvanAtha jaina jJAnabhaMDAra - saMyojaka- bAbulAla saremala zAh hIrAna sosAyaTI, rAmanagara, sAbaramatI, amAvAha - 04 (mo.) 9425585804 (kha) 22132543 (2he.) 27505720 prAyaH jIrNa aprApya pustakone skena karAvIne seTa naM.-2 nI DI.vI.DI.(DVD) banAvI tenI yAdI yA pustaThI vebasAhaTa parathI pakSa SIGnaloDa karI sArI. pustakanuM nAma zrI siddhahema bRhadvRtti bRhadnyAsa adhyAya-6 055 056 vividha tIrtha kalpa bhAratIya jaina zramaNa saMskRti ane lekhanakaLA 058 siddhAntalakSaNagUDhArtha tattvalokaH 059 vyApti paJcaka vivRtti TIkA 060 jaina saMgIta rAgamALA 061 caturviMzatIprabandha (prabaMdha koza) 062 vyutpattivAda Adarza vyAkhyayA saMpUrNa 6 adhyAya 063 candraprabhA makaumudI 064 viveka vilAsa paJcazatI prabodha prabaMdha 065 066 sanmatitattvasopAnam 067 068 | moharAjAparAjayam kriyAkoza 069 070 kAlikAcAryakathAsaMgraha 071 sAmAnyanirukti caMdrakalA kalAvilAsa TIkA janmasamudrajAtaka meghamahodaya varSaprabodha pahezabhAlA hoghaTTI TIDA gurbharAnuvAha 072 073 074 075 076 077 saMgIta nATya upAvalI jaina sAmudrikanAM pAMca graMtho jaina citra kalpabUma bhAga-1 jaina citra kalpabUma bhAga-2 bhAratanAM jaina tIrtho ane tenuM zilpasthApatya 078 079 zilpa cintAmazi lAga-1 080 bRha6 zilpa zAstra bhAga - 1 081 bRha6 zilpazAstra lAga-2 082 bRha6 zilpa zAstra lAga-3 083 AyurvedhanA anubhUta prayogo lAga - 1 084 085 kalyANa kAraka vizvalocana koza kathA ratna koza bhAga-1 086 087 5thA ratna preza lAga-2 088 hastasagrIvanam endracaturvizatikA 089 sammati tarka mahArNavAvatArikA 090 bhASA saM saM zubha. saM saM zu. saM saM saM saM/ 4. saM saM gu4. zubha. zubha. zubha. zubha. zubha. zubha. 4. zubha. zubha. zubha. saM./hiM rttA-TIDADAra-saMcA zubha. pU. hemasAgarasUrijI ma.sA. saM pU. caturavijayajI ma.sA. zrI mohanalAla bAMThiyA saM/hiM saM/gu4. zrI aMbAlAla premacaMda saM. saM/hiM saM/hiM zubha. zubha. saM. saM.. saM.. pU. lAvaNyasUrijI ma.sA. pU. jinavijayajI ma.sA. pU. pUNyavijayajI ma.sA. zrI dharmadattasUri zrI dharmadattasUri zrI mAMgaroLa jaina saMgIta maMDaLI zrI rasikalAla hIrAlAla kApaDIA zrI sudarzanAcArya pU. meghavijayajI gaNi zrI dAmodara goviMdAcArya pU. mRgendravijayajI ma. sA. pU. labdhisUrijI ma.sA. zrI vAmAcaraNa bhaTTAcArya zrI bhagavAnadAsa jaina zrI bhagavAnadAsa jaina zrI himmatarAma mahAzaMkara jAnI zrI sArAbhAI navAba zrI sArAbhAI nayAba zrI vidyA sArAbhAI navAba zrI sArAbhAI navAba zrI manasukhalAla bhudaramala zrI jagannAtha aMbArAma zrI jagannAtha aMbArAma zrI jagannAtha aMbArAma pU. kAntisAgarajI zrI vardhamAna pArzvanAtha zAstrI zrI naMdalAla zarmA zrI becaradAsa jIvarAja dozI zrI becaradAsa jIvarAja dozI pU. meghavijayajIgaNi pUja. yazovijayajI, pU, puNyavijayajI AcArya zrI vijayadarzanasUrijI pRSTha 296 160 164 202 48 306 322 668 516 268 456 420 638 192 428 406 308 128 532 376 374 538 194 192 254 260 238 260 114 910 436 336 230 322 114 560
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ "aho zrutajJAna" graMtha jIrNodvAra 59 vyAptipaMcaka (vivRtti TIkA) : dravyasahAyaka : saMghasthavira pa.pU. bApajI ma.sA.nA samudAyanA pravacanaprabhAvaka pa.pU. AcArya zrI nararatnasUrijI ma.sA. nA AjJAvartinI 5.pU. sAdhvIjI zrI jayavaMtAzrIjI ma.sA.nI preraNAthI zrI abhayasAgarajI ArAdhanA bhavana, sAbaramatI, amadAvAdanA jJAnadravyamAMthI banAvela che. : saMyojaka : zAha bAbulAla saremala beDAvALA zrI AzApUraNapArzvanAtha jaina jJAnabhaMDAra zA. vimaLAbena saremala javeracaMdajI beDAvALA bhavana hIrAjaina sosAyaTI, sAbaramatI, amadAvAda-380005 (mo.) 9426585904 (o.) 22132543 (rahe.) 27505720 saMvata 2066 I.sa. 2010
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ azuddham dvi tistha dA vAra sya na yekA STasat vahnigatai bhapa jmena svasAmA prasthAmasa nileze zUyasyatada bhUma gitaicat kAlita kena sAmAnyIya zuddhipatram | zuddham ddhi tya padA vA syaca nasasargeNa vevaikA STassan vahitvagatai bhaya gamena sAmA vasthAmasa niveze pR0 pa0 4 19 dhUma gilve kAlikena sAdhyasAmAnyIya ka 23 ka 14 20 u w 67 8 h m my 6 uu om 6 0 10 12 27 14 3 14 29 15 2 16 29 zUyasyasAdhyatAvacche 18 13 dakasambandhatvekAlike - nasaMyogatvasyatada 20 15 20 17 25 18 26 29
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ [2] ayuttb vorror 29 9 29 20 zuddham bhAva bhAvatva katva kale azuddham zuddham ghaTatvaeba ghaTaeva sAdhyAbhAvAbhAvAva sAdhyAbhAvatvAva svAdityAditya tvAditya bhAvAdya bhAvatvAdya svAni svani nacchinna vacchinna adhikaraNatAniSThAdhikaraNatAniSThAdhikaraNa adhikaraNatAniSThA tAnirUpitAnirU dhikaraNatAnirU tvA trA trAti tvepi tvepya naca nacA tA
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ // shriiH|| vyAptipaJcakavi // zrIgaNezAya namaH // vyAjasvIkRtasevayA vidhurabhUdagresaraH zrImatA. mmaanvyaahtikaitvaavnmnaadiishstrilokiiptiH| sambhinnAbjakulaprasUtivibhavAdambhojamabjAlayo yasya zrImagirijApadAmbujayugantatsyAdISTapradam // 1 // jgdiishkRtvyaaptigrnthvyaakhyaavlmbinii| vivRtirdharmadattena maithilana vitanyate // 2 // *dIdhitau samArabdheti* smiiciinbhuutkaalikaarmbhvissyetyrthH| ArambhazcAdyakRtiH, prakRte kRtAvAdyatvaJca tatkRtisamavAyasamavetaprA. mANyaparIkSAgAcarakRtikSaNadhvaMsAnadhikaraNakSaNavRttitvamAsamavetAnta. nivezAdanyapuruSakRtaparIkSAyAH pUrvavRttattve'pina kSatiH / Arabdhatvakathanena prAmANyaparIkSAyA vRttatvanirAsena tadupayogivyAptigrahopAyapratipAdanArvaiphalyazaGkA nirastA / samIcInatvaJceSTasAdhanatvAdipra. mAjanyatvaM tena kRteH saMvAditvalAbhena tadviSayaparIkSA tatkAraNavyAptigrahopAyapratipAdana tatsAdhanavyAptisvarUpanirUpaNAnAM phalavatvalAme. nopAdeyatvavyAktaH / anumAnaprAmANyaparIkSeti* / paramatAnirAkaraNapUrvakasvamatavyavasthApanamparIkSA / paramataM parakIyamativiSayaH anu. mAnaprAmANyAbhAvaH tannirAkaraNaM tajjJAne'prAmANyajJApanaM yadvA paramataM paramatiH sA ca nAnumAnaM pramANAmatyAkArikA tannirAkaraNaM tatrA. prAmANyajJApanaM taccAsiddhyAyudbhAvanaM tatpUrvakaM taduttarakAlikaM svama. tamanumAnaprAmANyaM tadyavasthApanamaprAmANyazAnAnAskanditatagocarajJAnAnukUlavyApAraH / anumAnAprAmANyazAne'satyaprAmANyajJAne, a. numAnaprAmANyagrahotpattarasambhavena vyApArasya na jJAnajanakatvasambha. va iti bhavati tasya paramatanirAkaraNapUrvakatvam , anumAnaprAmANyama
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyaaptipshckvitiH| tipAdakagranthasya' parIkSAtvoktyA kevalasvamatapratipAdakatvanirAka raNAdazeSajizAsvadhyayanayogyatAlAbhena vyAptisvarUpanirUpaNasyApi tallAbhaH // *kAraNIbhUtati* // yatrAnavasthAdusthatakkAnivartyavyabhi. cArazaGkAvaruddhotpattikavyAptigrahAsatvAnabandhanAnuAmatirUpaphalAnutpatyA'prAmANyamanumAnasya manyante pare cAvAkAdayastatra nAnabhidhAya vyAptigrahopAyaM prAmANyamanumAnasya vyavasthApayituM zakyamiti vyA. ptigrahopAyapratipAdanasya bhavati parIkSAkAraNatvAmati bhAvaH / vyAptisvarUpAnarUpaNasya parIkSAkAraNatve'pi vyAptigrahopAyapratipAdanasyApi tAdRzatayA vyAptigrahopAyazca vakSyata ityanena tatpratIkSAvidhAnamanucitamityAzaGkAnirAsAya vyAptisvarUpamavidvAMsaMprati vyAptigrahopAyapratipAdanasyAzakyatayA tatprathamaM svarUpAbhidhAnavI. jabhUtantadupajIvyatvaM darzayituM parIkSAkAraNavyAptigrahopAyakAraNatvena svarUpanirUpaNaM darzitaM pratipAdananidAnamityanena . yadyapyuktazaGkAni. vRtiH kAraNAntAvacanepi bhavatyeva tathApyanumAnaprAmANyanirUpaNAnarUpitoyoddhAtasaGgatilAbhAya tduktiH| vyAptisvarUpagocarapUrvapakSasyaipaprathamamabhihitatvana vyAptisvarUpanirUpaNasyAkriyamANatve'pi tadanu. kalagocarakRtarvidyamAnatayAssrabhyamANatvantatrAstyeveti kuruta ityanukArabhata ityuktamiti / manvityAdinetimUle jananvityAdi nandhi. tipraznaH, anumitaratarabhedAnumiteH, kAraNaM yadyAptiviziSTavaiziSTyA. vagAhizAnajanyajJAnatvarUpahetustaddhaTakavyAptijJAnasya vissyketyrthH| yadvA anumitikAraNaparAmarzaviSayavyApti ketyrthH| etena ghaTakatvArthakasaptamyA samAsasya kAcikatva'pi karmadhArayanArthalAbhe gurutarasamAsAntarAzrayaNasyAyuktatve'pi ca na kSatiH, uktArthasya krmdhaarylbhytvaat| atra kA vyAptirityAbhadhAnenumAnaprAmANyopapAvakatvala. kSaNopoddhAtasaGganyalAbhAjjhAna ityantamanuImatyupapAdikA vyAptiH ke. sthAbhidhAne kathamanumityupapAdiketyAkAsAnivartakasya vaktavyatApasyAnumitihetuvyAptijJAna iti / nacavamanumitihetuzAna ityevavakta. vyamanardhA punaruktiriti vAcyam / anumityanupapAdakasyApyanumiti hetusamUhAlamvanajJAnaviSayatvasambhavenAnumityupapAdakatvAprApteH tadu. tau ca vyAptiviziSTazAne'numitijanakatvAnvaye vizeSyatAvacchedake sati bAdhake vizeSaNaprayojakatvaniyamenoktAvacchedakatvAtmakaprayoja.
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyAptipazcakavivRtiH / katvasya lAbhena janakatAvacchedake tatra sarvajanasiddhaprayojakatvastra lAbhasambhavAditi / *vyAptiH / vyAptipadArthaH, tena vyApteranumiti: janakatAvacchedakarUpatvepi jJAna ityantasya na vaiyarthyam, saptamyA citrayatvamarthaH, kimo jijJAsA, sAca vyAptipadArthatAvacchedakAvacchinnazAnaM jAyatAmityAkArikA // *natAvadavyabhicaritatvamiti vyAptirityanuSaJjanIyam / anumitijanakatAvacchedakamiti tadarthaH, avyabhicArasatvamavyabhicaritatvapadArthaH / tena sAdhyAbhAvavadavRttitvAdisAdhA raNasyAvyabhicaritatvatvasyaikasyAbhAvepi na kSatiH 1 bhicArapadArtho nAnumitijanakatAvacchedakaH sAdhyAbhAvavadavRttitvAdibhedavattvAditi prayogaH, tanna sambhavati pratyekabhedasya hetutve'cche dakAvacchedena sAdhyatve bhAgAsiddhiH / sAmAnAdhikaraNyena sAdhyatve savyabhicaritatvapadArthamAtre'bhimatasya sAdhyavadbhinnAvRttitvArthaze jAyamAnavyabhicArazaGkAyA anivRttedha, militasya hetutve svarUpAsiddheriti cenna / anumitijanakatvaM pakSItya sAdhyAbhAvavadavRttitvAdiviSayatvAvacchinnatvAbhAvakUTa hetunA'nya bhicArapadArthaviSayakatvAnavacchinatvasyaiva sAdhyatvAt / nacAnumitijanakatAtvAvacchedena sAdhyatA sAmAnAdhikaraNyena vA / nAthaH / baghabhAvavadavRttidhUmAdihetukasthale parAmarSaniSTha hetutvasya sAdhyAbhAka vadavRttittvaviSayatvAvacchinnatvena bAdhabhAgAsiyoH prasaGgAt / na dvitIyaH / vivakSitArthAsiddhaH sarvatajjanakatAsveva tasya sAdhanIyatvA. diti vAcyaM prakRtapakSatAvacchedakatAparyAptyadhikaraNadharmapa tAvacchedakatAkavizeSyatAnirUpitaviSayatvAbhinna prakRtahetutAvaccheda athAtrAdhya vyAptitvAbhAvasyAsiddhe. paryAptAvacchedakatA kavizeSyatAnirUpitAvyabhicArapadArthatAvacche. dakatAsamAnAdhikaraNAvacchedakatA kaviSayatvAnavacchinnatvasya sA dhyatvAttAdRzahetuviSayatvanirUpitasAdhyAbhAvavadravRttitvatvAdyavA naviSayatvAvacchinnatvAbhAvakUdasya hetutvAzca pakSatAvacchedakatApraryAsinivezAzca vahnyabhAvavadavRttidhUmavatparvataprakSaka va hisAdhyaka dhUma hetu * , kAnumitijanakatvena bhAgAsiddhiH / anumitijanakatA ca praha tahetutAvacchedakAvacchinnaliGgakaprakRtasAdhyatAvacchedakAvacchinnavidhe bakaprakRtapakSatAvacchedakAvacchinna pakSakAnumitijanakatArUpAgrAhyA 1 jAtaH prAguktAnumitijanakatAyAM kevala parvatattvAdirUpa pakSatAvaccheda
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyAptipaJcakavivRttiH / kamAdAya bhAgAsiddhitAdavasthyam / nacaivamapi dhUmavyApakavahnisAmAnAdhikaraNyavahradyabhAvavadavRttitvAbhayavadhUmavAnparvata iti jJAnIyatA dazasAmAnAdhikaraNyatvAvacchinna sAdhyAbhAvavadavRtitvatvAvacchinnaviSayatAyA janakatAvacchedakatvena bhAgAsiddhitAdavasthyaM sAdhyAbhAvavRdavRttitvatvAtiriktadharmAnavAcchannaviSayatvAnavacchinattvantUbhayavattAjJA nIyataddharmAvacchinnaviSayatAyA janakatAnavacchadakatvAsiddhyA viva kSitumazakyamitivAcyam / prAguktaviSayatAtvAvacchinnAvacchedakatAni rUpi tattvAbhAvasyaiva hetusAdhyavidhayApravezAt / uktajJAnIyaviSayatAyA apitAdRzasAmAnAdhikaraNyatvAvacchinnaviSayatA tvenaivAvacchedakatvAt / atha paramate vahnivyApyo dhUmo dhUmavAn parvata itijJAnasyApi kAraNatvena viziSTaviSayatAyAH kAraNatAnavacchedakatayA sAdhyAbhAvavadavRttitvaviSayatAyA janakatAvacchedakatvepi sAdhyasiddhiriti na vivakSitArthasiddhiriti cenmaivam / prakRtapakSatAvacchedakAvacchinnavizeSyatvaniSThAva cchedakatAnirUpita prakRtahetutAvacchedakAvachinnaprakAratvaniSThAvacchedaka tAviziSTahetutAvacchedakAvacchinnavizeSyatvaniSThAvacchedakatAnirUpitAvyabhicArapadArthatAvacchedakAvacchinnaviSayatAtvAvacchinnAvacchedakatAnirUpitatvAbhAvasyaiva sAdhyatvAt svanirUpakajanakatAnirUpitatvasambandhena vaiziSTyaM bodhyam / evaJca paramate nizcayaviziSTanizcayatvena janakatvepi parAmarSasya na doSaH / evaM sati tadvinetyAdihetuvAkyasyApi sAdhyAbhAvavadavRttitvatvAvacchinnaviSayatAnavacchinnAnumitijanakate tyatraivatAtparya vyAptipadAnuSaGgaM vinoktavAkyasya vyAptipadAnuSaGgeNa tadanumitijanakatAvacchedakatvenAbhimatAvyabhicaritatvaM, sAdhyAbhAvavadavRttitvAdirUpA na vyAptiritityarthakaraNe sAdhyAbhAvavadavRttitvasyAnumitijanakatAvacchedakatva vyatirekapratIteH / *kevalAnvayinyabhAvAditi / kevalAnvayitvagrahe'numitijanakajJAne viSayitAyAH parasparopazliSTasAdhyAbhAvavada vRttitvanirUpitAyA abhAvAtma tibandhakasattvAdityarthaH / tathAca tadAnImanumityupapAdakavyAptijJAnasyaiva sarvatra hetutvasambhavena sAdhyAbhAvavadavRttitvAdizAnasyAnumiti. janakatAyAM mAnAbhAva iti bhAvaH / IdRzavyAkhyAnaklezazca praznavAkyo ddezyasyottaravAkye vidheyatvaniyamAvaSTambhena tadanaGgIkAre vyAptiranumi. tijanakatAvacchedako nAvyabhicaritatvapadArthaH, sAdhyAbhAvavadAsa vAdhitArthakatvena
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyAptipaJcakavivRtiH / tvAdibhedakatvAdibhyarthe bAdhAsiddhyAdyabhAvAt vastutaH pakSatAvacchedakasya hetuvyApaka sAdhya sAmAnAdhikaraNya eva satvAt, tanmAtra zramya tavenAnizcayAcca na siddhasAdhanam, atrApi pakSe tItyAdervyAsidAnuSaGgeNa tatsAdhyAbhAvavadavRttitvanna vyAptirityartha eva jyAyAn / tadA sambandhAtsAdhyAbhAvavadavRttitvAdakhyabhicaritatva vizeSatva lAbhena prakRtAnumAnasya vizeSAbhAvakUTahetukasAmAnyAbhAvasAdhyakatvaprAkyAsprayojakatvavyudAsAt, avyAbhecaritatvaM na sAdhyAbhAvavadavRtitvAdisvarUpamityarthastvavyabhicaritatvamityanantaramanumitijanakatAvacchedakatvenAbhimatamityasya pUraNena klezena samarthanIyaH / anyathA avyabhicaritatve sAdhyAbhAvavadavRttitvAdirUpatAyAH siddhAntIya sarakhena tadbhinnatvasya pratipatyasambhavenAsaGgatyApatteH, pUraNetu kevalAnvayinyabhAvAtsAdhyAbhAvavadavRttitvAderanumitijanakatAnavacchedakatayA tA zasya tasya bhedo'numitijanakatAvacchedakatvenAbhimate sugrahaH / tathAcAvyabhicaritatvasya sAdhyAbhAvavadavRttitvAdyatiriktavidhAyA abhAvena teSAM bhedasyAnumitijanakatAvaccheda ke paryavasitatve'vyabhicaritatvabhedaH siddhayatItibhAvaH / kevalAnvayinyabhAvAdititUktArthakameva / tena na sAdhyAbhAvavadavRttitvasiddhayasiddhibhyAmvyAghAta iti dik // 0 // *sAdhyAbhAvavadavRttitvamiti / atra vRttasyAbhAvo'vRttaM sAdhyAbhAvavato'vRttaM sAdhyAbhAvavadavRttaM tadasyAstIti sAdhyAbhAva vadavRtti tasya bhAvaH sAdhyAbhAvavadavRttitvamiti / vRttaM vRtti vRtterabhAvo 'vRtti sAdhyAbhAvavato'vRtti yatra sa sAdhyAbhAvavadavRttistasya bhAvastanvAmeti vA vigrahaM varNayanti kecittannacAru na karmadhArAyAnmatvathauyo vahuvIhizcettadarthapratipattikara ityuzAsanavirodhAt / tadarthazca bahuvrIhItarasamAsAnmatvarthIyo na bhavati bahuvrIhisamAsena matvarthIyArthalAbhe aguNavattvamityatra guNasyAbhAvo'guNantadasyAstItyaguNavAniti vigrahanirAkaraNena na guNavAnaguNavAniti vigrahasya gu* prakAzarahasyAdau darzanena karmadhArayapadasya bahuvrIhItara paratvAt naca bahuvrIhItaratvaM samAsatvaJca vyarthe vahuvrIheranyapadArthapradhAnatayA taduttaramatvarthIyArthasya tAvatpadabahuvrIhiNA bodhayitumazakyatvAt / kRdantataddhitAntAdipadottaramatvarthIyArthasya tAdRzapadabahuvrIhisamAsasyaivAsambhavena bodhayitumazakyatvAcceti vAcyam / uddezyAMze uparaJjaka
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyAptipaJcakavitiH / syApi vizeSaNatvena svarUpabodhanArthatvAt / naca na karmadhArayAnmatvarthIyo bahuvrIhizcettatrasambhavatItyeva vAcyamiti vAcyam / rAjapuruSavA. nityatra rAjApuruSoyatratibahuvrIhessambhavAt nacaivamapi yatrarAjArAja. sambandhI puruSazcAsti tatramatubAdhyasya dezavizeSasya bahuvrIhe. pra. tipattisambhavenAnupapattitAvasthyamiti vAcyam / yatpadena yAdRzadharmAvacchinnaviSayatAko bodhI matvIyasamabhivyAhatena jAyate matupaH samabhivyAhAraM vinA tena padena bahuvrIhiyA tAdRzadharmAvacchinnaviSayatAkayodhasambhave tatpadAnmatvarthIyo na bhavatItyarthasya vivakSitatvAt / tathAca rAjasambAndhapuruSa sambandhitvAvacchinnaviSayatAkobodho matupasAbhamanyAhRtena rAjapuruSapadena jAyate bahuvrIhisamAsena tu rAjAbhitrapuruSasambandhitvenaiveti na doSaH / evaJcArUDhavAnaravAniti arazcitragumAniti cAruDhavAnarasambandhitvena jaradabhinnacitragosambamdhipuruSasambandhitvena bodhatAtparyaNa sAdhureva / bahuvAhaNA svakarma kArohaNakartRvAranarasambandhisambandhitvena jaradabhinnacitragosambandhi. naH sambandhitvena ca matvarthIyArthasyApratyayAditi / athA'subyata iti bhASyaprayogadarzanAdraktadaNDavAnityAdilokikaprayogadarzanAduktavyutpa. tteH prAyikatvenAtrApi tatkSateranatidoSatvamiti cedevamapyavRttami. tyasyAvRttItyasya ca pUrvapadArthapradhAnAvyayIbhAvasamAsatvena pUrvapadArtha. pradhAnasamAsaghaTakottarapadArthena samaM samAsAghaTakapadasyAnanvitatkaniyamena vRttitve sAdhyAbhAvavatonvayasyAsambhavo doSaH / nacoktA niyame kimmAnaM bhUtalasyAghaTamityatra ghaTe bhUtalAnamvayaH / evaM sA. bhagrAbhAvavRttAmasivadabhyupagamamAtreNa bhUtalopaghaTamityasya sasvepi ghaTe bhUtalasyAmanvayaH, avyayIbhAvasamAsasyAvyayatvepi zobhanopakummamityAdeH prAmANikatve'vyayIbhAdhAtmakAvyayAtiriktAvyayekai dhAbyAyibhAvasya samasyamAnatvena parigaNitAvyayAtiriktasyApyavyazobhAvasya samAsasAmAnyazAneNa samasyamAnavasya cAbhyupagamanIyatayA ghAstavike vA bhUtalopakumbhamityAdau bhUtalAnandhayaH / zobhanopakumbhamityasyAprAmANikatve uktAbhyupagame prayojanaviraheNa sAdhyAbhAvavato vRtterananvayApekSayA'vRttamityavyayI. bhAvena sAdhyAbhAvavataH samAsatvAsambhavanibandhanatAzapadAsAdhutvarupo balIyAnapidoSaH sAhazavyAkhyAne vaditavya iti / tasmAt sAdhyA
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyAptipaJcakavivRtiH / bhAvavato na vRttirvidyate yatra tatsAdhyabhAvavadavRtti tasya bhAvastatvamityeva vigrahaM svIkurvantyabhiyuktAH / vyadhikaraNabahuvrIhizcAyaM hetuHsAdhyAbhAvavadavRttirityA dessAdhyAbhAvavadavRttapado tareNa pratyayAdinA nirvAhAsambhavena svIkaraNIyaH / evaM vyadhikaraNabahuvrIherudAharaNAntarasya sattve'pi tadvazenAtra vyadhikaraNabahuvrIhisvIkArAsambhavAttasyAsArvatrikatvAduktaprayoga evodAharaNatayA vaktavya iti dik // 0 // * jagadIzyAmidazceti avyApyavRttisAdhyakasaddhetAvavyApti dAnaJce. tyarthaH / sAdhyatAvacchedakAvacchinnAbhAvapravezepi saMyogasambandhAvacchighaTAbhAvasya samavAyAvacchinnavahnyabhAvasya ca tAdRzatayA tamAdAya vyApyavRttisAdhya ke'vyAptiHsyAdato dharmavidhayA yaH sAdhyatAvacchedako dharmavidhayA tadavacchinnatvasya saMsargavidhayA yaH sAdhyatAvacchekaH saMsargavidhayA tadavacchinnatvasya pratiyogitAyAM pravezasUcanAyAha "yenarU. peNa yena sambandheneti" / atha sAdhyatAvacchedakIbhUtadharmAvacchinnatve sati sAdhyatAvacchedakIbhUtasambandhAvacchinnatvapraveze'pei ghaTAbhAvAdivAraNasambhavAddharmasaMsargavidhayA tadavacchedakatvapravezo vyartha iti cenna tatsamavAyinaH saMyogena sAdhyatAyAM tatsamavAyinaH samavAyenAbhAvIyapratiyogitAyA vAraNAya sAdhyatAnirUpita saMsargatAvanniSThAvacchedakatAkatvasya tatsaMyoginaH saMyogenAbhAvapratiyogitAyA vAraNAya sAdhyatAnirUpita kiJcitsambandhAvacchinnAvacchedakatAvanniSTAvacchedakatvasya pravezanIyatvAt, saMyoginaH samavAyenAbhAvIyapratiyogitAvAraNAya va pratiyogitAvacchedakatAyA api dharmasaMsargavidhayApravezanIyatvAt / vastutaH sAdhyatAvacchedakadharmAvacchinnatvasya sAdhyatAvacchedakAtiriktadharmAnavAcchannatvarUpasyaiva vAcyatayA tatra sAdhyatAnirUpitadharmavidha'yAvacchedakatAvaditaraniSThAbacchedakatvAnirUpitasvamAtrapraveze tAdazA tiriktasaMsargamAdAyAsaMbhavassyAditi dharmmavidhayAvacchedakatvAnirUpitatvaM sAdhyatAvacchedakasambandhAvacchinatvasyApi sAdhyatAvacchedakasambandhAtiriktasambandhAnavacchinnatvarUpasyaiva vAcyatayA tAdRzasaMsargAtiriktaniSThAvacchedakatvAnirUpitatvamAtrapraveze tAdRzasaMsargAti riktadharmmamAdAyAsambhavassyAditi saMsargavidhayAvacchedakatvAnirUpi tasthaM ca pravezanIyam / etena saMyoginassamavAyenAbhAvavAraNAya dharma
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyaaptipshckvikRtiH| vidhayA saMsargavidhayA vAgvachedakatvasya nirUpitatvampravezyaM natUbhayamiti zaGkA nirstaa| atha sAdhyatAvacchedakatAtvAvacchinnapratiyogitAkaparyAptyanuyogitAvacchedakarUpavRtti pratiyogitvasya vakSyamANarI. tyAvazyavivakSaNIyatayA tatra dharmavidhayA saMsargavidhayAvacchadakatvatvenAvacchedakatvasyAnantarbhAveNaikavidhanivezenaivapUrvoktanikhilAbhAvAra* NasaMbhavaH saMyoginassamavAyenAbhAvIyapratiyoginAyAmapi sAkSAtparamparAsAdhAraNasAdhyatAvacchedakatAtvAvacchinnaparyAptyanuyogitAvacche dakasvarUpasamavAyasaMyogagatarUpavRttitvasya virahAt / pratiyogitAyAM samavAyasya saMsargavidhayA avacchedakatvena svarUpasya tadanavaccheda. katvAditi cen maivam samavAyinassaMyogAzrayatvena sAdhyatAyAM saMyogAzrayasya samavAyenAbhAvamAdAyAvyApte1ruddharatvAt iti // // / anyathA tu vyApyavRttisAdhyaketyAdi / nanu sAdhyatAvacchedakAva. cchinnatvasya praveze'pi mahAnasIyavahnayabhAvasya na vAraNasambhavaH na ca sAdhyatAnirUpitAvacchedakatAviziSTAnyAvacchedakatvAnirUpitatvaM vAcyam vaiziSTayaJca svasAmAnAdhikaraNya svAvacchedakasambandhAva. cchinnatva sthAnavacchedakAnavacchinnatva svavRttitvai taccatuSTayasamvandhena / svasAmAnAdhikaraNyAnavezAdvahnimAndhUmAdityatra niravacchinnaghaTatvaniSThAvacchedakatAkapratiyogitAkAbhAvamAdAya na doSaH svAvacchedaka. sambandhAvacchinnatvanivezAt ghaTAnuyogikakAlikena vahnitvavadabhA. vamAdAya vahnitvAzrayavAndhUmAdityatra nAvyAptiH, svAnavacchedakAnavacchinnatvanivezAnmahAnasIyavAhnavRttitvaviziSTajAtyavacchinnAbhAvamA dAya na lakSaNAsambhavaH svavRttitvanivezAdrUpatvanyUnavRttijAtimadvAnarUpAdityatra niravacchinnanIlatvAdiniSThAvacchedakatAkapratiyogitAkAbhAvamAdAya na vyApyatvAnirvAhaH etena sAdhyatAvacchedakAti riktadhanivacchinnatvasya vivakSaNe prameyavatassamavAyena sAdhyatAyAM satve hetI sAdhyatAvacchedakAtiriktAprasiddhinivandhano doSo ni. rastaH sAdhyatAvacchedakatAviziSTAnyaghaTatvAdiniSThAvachedakatvasya prasiddhatvAditivAcyam yatra pratiyoginiSThanAnAvizeSyatAnirUpitA paraMparA'nirUpitA vA avacchedakaprakAratA tatravAvacchedakatAyAbhinnatvena mahAnasIyavahnayabhAvIyapratiyogitAvacchedakatAyA aikyena tatra viziSTAnyatvavirahAdavyAptitAdavasthyAt naca svAnavacchedakama.
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhyaaptipshckvikRtiH| hAnasIyatvatvAvacchinnatvasavena viziSTAnyatvasambhava iti dhAnyatArNavahmathabhAvamAdAyAvyAteH yadivekasambandhenekaprakAreNa bhAsamA nadharmavakAcacchedakatvamanyarthakAdhacchadakatva nirarvAcchajavasAvacchinna tvayorviruddhayossambandhaddhayAbacchinnatvasyacApatteH nacatattaddharmavRti. tvAvacchedenobhayoHsvIkAre kSatyabhAvaHpratibadhyapratibandhakabhAvagurutvA. pattaH tathA hi samavAyena mahAnasIyatvaviziSTatve sati kAlakena vahitdhaviziSTavattAvuddhau samapAyena vahnitvaviziSTaM satkAlikena mahA. nasIyatvaviziSTonAstIti buddheH pratibandhakaravApattiH samavAyasamba. ndhAvacchinnamahAnasIyatvaniSThAvacchedakatAnirUpitA satI kAlikA samvandhAvacchinnaghahnitvaniSThAvacchedakatAkapratiyogitAkAbhAvAvagA. hinizcayatvasya prativandhakatAvacchedakasya tadbuddhAvapi sattvAdato mahAnasIyatvavRttisvAvacchedyasamavAyasambandhAvacchinnatvabadavacchedakatAnirupitAsatI vahnitvakRtsitvAvacchedyakalikasambandhAvacchinnatvavaivacchedakatAkapratiyogitAkAbhAvAvagAdinizvayatvena pratibandha katvamvAcyamitigauravam atha samavAyasamvandhAvanimahAnasIyatva. prakAratAnirUpitakAlikasambanvAvacchinnavahnitvaniSTAvacchedakatAni. rUpitavizeSyatvAvacchedyapratiyogitvasambandhAvacchinnaprakAratAnirUpi. tAbhAvatvAvacchedyavizeSyatvAvacchinnaprakAratAzAlinizcayatvenapratibandhakatAyA vAcyatvAnadoSa iti cenna tathAvidhAbhAvavattAbuddhI vizepyevizeSaNantatrApi vizeSaNAntarAmittirItyA jAyamAnAyAH sa. mavAyena mahAnasIyatvaviziSyatve sati kAlikena vahnitvaviziSTavatA. buddheH prativandhakatApattivAraNAya tattasambandhAvacchinnatarmaniSThAbacchedakatAkaprakAratAzAlinizcayatvena pratibandhakasvaM bAdhyaM tathAsatyupalakSaNasya prakAratAvacchedakatve mAnAbhAvena mApattiH tatraikAvacchadakatvasvIkAre kAlikenamahAnasIyatvaviziSyatve sati samavAyenavahinvaviziSTavaiziSTayAvagAhibuddheH pratibandhakatvApattervAraNAyatatadvRttitvAvacchedyasambandhAvacchinnatvasyanivezanIyatayA gauravatAdavasthyAt naca prakAratAvacchedakatvasya naikatvasvIkriyataitivAcyaMpratiyo. gitAvacchedakatve'pitadApatteriti vibhAvyate tadApi mahAnasIyavahi. mAntajjJAnatvAdityatra vahnayabhAvamAdAyAvyAptyApattariticedatrakArIt sAdhyatAvacchedakatAtvAvacchinaparyAptyanuyogitAcchedakarUpavRttitvame
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyAptipaJcakavitiH / vasAdhyatAvacchedakAdhacchinatvapadenavivakSaNIyaM vRttitvaM ca svAvacche. ikatAvAvacchinnapAtyanuyogitAvacchedakatvasambandhena tathAca mahAnasIyatvavAhityayorekA byAsajyavRtyavacchedakatA bhinnA vAstu pratiyogitAvacchedakatAtvenobhayathaiva tasyA vyAsajyavRttitayA tatpratiyogisAkapraryAptyanuyogitAvacchedakatvasya dvitva eva satvena tena samba ndhane tatpratiyogitAyA vahnigataikatvavRttitvaviraheNa mahAnasIyavahayabhAvasya mahAnasIyatvavAhitvagatadvitve vahnayabhAvapratiyogitAyA vRttitvaviraheNa tadabhAvasya ca lakSaNAghaTakatvAnnAvyAptisambhavaH / sAdRzAvacchedakatAtvAcchinnatvazca nirUpitatvasambandhAbaMcchivasAdhyatvAdiniSThAvacchedakatAbhinnAvacchedakatAtvaniSTAvacchedakatAbhinnAvacchedakatvAnirUpitatvaM tena mahAnasIyavahnitvAvacchinnasAdhyatAnirupitavahinvavRtyavacchedakatAparyAptayanuyogitAbacchedakavahnitvagataikatve vahnayabhAvapratiyogitvasya vADhatvAvacchinnasAdhyatAvacchedakatApApsyanuyomitAvacchedakavahiravagataikatve svanirUpitavAhityaniSThAvacchadakatApApaptyanuyogitAvacchedakatvasambandhena mahAnasIyavahnayabhAvapratiyogittvasya ca vRttitve'pi na kSatiH yadicaikamvahnitvaM mahAnasIyavahnityAyAcchinnasya pratiyogitvasya sAdhyatvasya vAvacchedakamiti pratItivirahaNa mahAnasIyavAhatvAvacchinnapratiyogittvAdyavacchedaka tAtvena tatpAtyanuyogitAvacchedakatvaM vahnitvagataikatve mAstu para. ntvekambahnitvamavacchedakamitipratIteH prAmANikatve'vacchedakatAtvAvacchinnapratiyogitAyA yathAvivakSitAnirupitatvavatyAnirupikIbhUtasya paryAptadhanuyogitvasya yahinvagataikatve'vacchedakatvasya sattvAdavyAptitAdavasthyamiti vibhAvyate tadA sAdhyatvAdiniSThAvacchedakatA. nirUpisatvamapyupAdeyam / atha cahnitvAvacchinnasAdhyatAvacchedakatA. yA aikyena taniSThapratiyogitAvacchedakatvasya lAghavana tavyaktitva. syaiva kalpanIyatayA sAdhyatAvacchedakatAtvAvacchinnapratiyogitvAprasiddhyA'vyAptiriti cenna etallakSaNakartRmate gusdharmasyapratiyo. mitAvacchedakatvasvIkArAt anyathA prameyavahnimAnadhUmAdityatrasAdhyAbhAvAprasidhAtaddhaTabhinaMpaTatvAdityatratAzavRttitvAbhAvAprasiddhA cAbyAmyApatteH / athavA sAdhyatAvacchedakatAtvAdisamaniyatapratiyogitopAdeyA vyApyatAca vAhatvagatakatvAvacchinnAnuyogitAka
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyAptipaJcakavivRtiH / pItIyataddhyaktitvAvacchinnapratiyogitAyAmeva natu mahAnasIyatvavahnitvagatAdvatvAvacchinnAnuyogitAkaparthyAptIya pratiyogitAyAM sAdhyatAvacchedakatAtvasyeti na doSaH sAdhyatAvacchedakatvAvRttirUpatitvambA vivakSaNIyaM vRttitvaJca svAvacchinnAnuyogitAkaparthyAtipra tiyogitAvacchedakadharmazUnyatvasambandhana tathAca vahnitvakatva. paryApta pratiyogitAvacchedakatayatitvazUnyatvasya bahAnasIyatvaniThAvacchedakatAyAM sattvena mahAnasayivahnisAdhyakasthale na vahayabhAvasya lakSaNaghaTakatAprasaGgaH rUpavRttisvaJca paramparAyAH saMsargasvAbhyupagame yathAzrutamevAnyathA tAdazarUpAvacchinnAnuyogitAka paryAptayAyAnirupitatvasambandhAvacchinAkIzca vidyAvacchadekatAma nAvacchedakatAtvAneSThAvacchedakata. bhijJAvacchedakatvAnirUpita pratiyogitA sadAzrayAvacchedakatAnirUpitatvam. evaJcAnupadoktAvRttitvama " pi sA. tAka paryAptya tuyogitAvacchedakatva rupambAvyamavacchedakatAtvAvacchi pratiyogitAvAraNAya cAvacchedakatAsvanyUnavRttidharmAvacchinnasveta pratiyogitA vizeSaNIyA nanvatratArNavadverviSayitayA dhyatAyAM tajjJAnatve saddhetau bahnitArNAbhAvamAdAyAvyAptiH pratiyogitva sAdhyatvayoH samAnadharmAvacchinnatvAditi cenna pratiyogitAbhedambinAbhAvabhedasyA sambhavena tArNavahanyabhAvapratiyogitAva.cchedakatvantArNatvaviziSTavahnitvavahnitArNAbhAvamatiyogitAvacchedaka yatkizcitsAdhyatAvacchedakatvAvRttidhammanivazipratiyogi tvamvahnitva viziSTatArNatve vAcyaM tAdRzAvacchedakatAtvAvacchinnaparyA. partyanuryAgitAvacchedakatvamapibuddhibhedenabhinnayostArNatvavahitvagata tvavahitvatArNatvagatAdvatvayoH kalpanIyamititArNavahayabhAvapratiyo gitAsamAnaprakRtasAdhyatAvacchedakatApayapyanuyogitAvacchedakatArNatvavahitvagatadvitve pratiyogitAyA vRttitvaviraheNAvyAptyasambhavAditi athAvacchedakatAtvAva (chinnatvasya tAdRzAvacchedakatAtvAtiriktadharmmAnavacchinnatvarUpatayA tAdRzAvacchedakatAtvasyApitAdazA vacchedakatAsvagaganobhayabhedavatvenAsambhavapralaGgaH avacchedakatAtvabhevasyApi tathaivapariSkAre'navasthAprasaGgaH yadi ca vilakSaNapratiyogitA saMsargeNa tAdRzAvacchedakatattvaviziSTabhedavadacchinatvaviziSTAbhAvasvavarUpameva tadityucyate tadA vilakSaNasvAvacchinnapratiyogi
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyAptipaJcakavivRtiH / tAsaMsargeNa sAdhyatAvacchedakaviziSTAbhAva eva sAdhyAbhASapadArthoMsvalamuktakrameNa paryAptighaTitatadUvyutpAdaneneti cetsatyam uktarUpavRttitvasyatattaddharmAvacchtritvarUpatApratipAdanena vilakSaNa pratiyogitAyavAle vyutyAdayituM zakyaH nAnyathA / taddhakabhedAdiSu tacchaGkAyAM tadAdizabdopabandhena taddharmAvacchinnapratiyogitAkAbhA. vazca taddharmmAtiriktadharmmAnavacchinnapratiyogitAkAbhAva iti sAmAmyena vilakSaNapratiyogitAmAtre vyutpAdayituM zakya ityuktarUpeNa lakSaNakaraNannA yuktamiti gRhANa evaJca yadyapivahnisAdhyakasthalIyaM lakSaNaM vahnityagataikatvavRttipratiyogitAkAbhAvavadavRttitvamevaiSamevacetarasAdhyakasthalIyamapi lakSaNaM tathApi prakRtasAdhyatAvacchedekatvatvAvacchi napathyaptyinuyogitAvacchedakarUpavRtipratiyogitAkAbhAvavadavRttitvA dinA pratipAdanannAyuktaMsaha duktayaiva vAlavyutpAdanArthatvAt prakRtazabdasyatadAdivadbuddhiviSayatAvacchedakAvacchinnatvArthakatvAt akAvacchedakatvaM rUpasya paricAyakamAtramanyathA tadvizeSitarUpavRttipra tiyogitAkAbhAvavadavRttitvanizcayasya vahnitvagataikatvavRttipratiyogitAkAbhASavavRtitvagrahe pratibandhakatvAnupapatteH evaJcatAdRzAvacchedakatvasamAnAdhikaraNarUpaniSThAkacchedakatA nirUpitavRtitvaniSThA. vacchedakatAnirUpitapratiyogitvaniSThAvacchedakatAnirUpitA bhAvaniSThAvacchedakatA nirUpitAdhikaraNaniSThAvacchedakatA nirUpitavRttitAtvaniThAvacchedakatAkapratiyogitAkAbhAvazvenalakSaNatA vodhyA athA traikatvAdeH paryAptyamabhyupagamevahnimAndhUmAdityAdAkayAptiH kAli kena mahAnasIyatvAvaziSThasya samavAyena vahnitvaviziSTasya sAdhyatAyAM dhUme saddhetau samavApena mahAnasIyatvaviziSTasya kAlike - na vahritvaviziSTasyAbhAvamAdAyAvyAptizca nacaitadabhAvamAdAyAvyAptivAraNAya sAdhyatAvacchedakatAviziSTAnyAvacchedakatvAnirUpitatvamapi pratiyotitAvizeSaNambAcyaM vaiziSTayaJca svasAmAnAdhikaraNyasvAvacchedakasambadhdhA bAcchanatvobhapasambandhena tathAca pra tiyogitAnirUpitamahAnasIyatvaniSThAvacchedakatAyAssAdhyatAnirUpi tamahAna strIyatvaniSThAvacchedakatAvacchedakasambandhAnavacchinnatvAnnAvyAptiriti vAcyaM kAlikena prameyaviziSTatve sati samavAyena prameyaviziSTazeyaH kAlikena mahAnasI patvA baziSTa sati samavAye.
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyaaptipshckvitiH| 13 na ghahninvaviziSTastasya sAdhyatAyAM dhUme samavAyena mahAmasIyatvaviziSToktatritayaviziSTAbhAvamAdApAvyApteH sAmAnAdhikara. NyAmyahAya vyApakatvasyapraveze'pilamavApena vahnitvAvaziSTatve sati kAlikena vahnitvaviziSTasya viSAryatayA sAdhyatAyAM tajjJAnatve saddheto samavApena vahnitvaviziSTAbhAvamAdAyAvyAptyApatteH naca sAdhyatAkA cchedakatAghaTakasaMsargatAvacchedakatAtvAvacchinnapApyanuyogitAva. cchedakarUpavRttitvameva sAdhyatAvacchedakatAghaTakasamvandhAvacchinnAva. cchedakatAkatvaM vRttitvaJca svanirUpitAvacchedakatA ghaTakasaMsargatAvacchedakatAtvAvacchinnapapyApsyanuyogitAvacchedakatvasambandhena tathAca na doSa iti vAcyaM kAlikena vahnitvaviziSTatve sati samavAyena vahnitkaviziSTatve sati samavAyena dravyatvaviziSTasya sAdhyatAyAM tajtAnatve kAlikena badvitvaviziSTatve sati samayAyena dravyatvaviziSTAbhAvamA. dAyAvyAptyApatteH yadyapi sAdhyatAvacchedakAvacchinnatvaM prakRte sA. dhyatAsamAniyatatvaM sAmanayanyaJca svanirUpitAvacchedakatAvatvasambandhena avacchedakatAvattA ca svasAmAnAdhikaraNyasvAvacchedakasamvandhAca. cchinnatvasvAnavacchedakAnavacchinnatvaitatritayasambandhena tathA ca naprA. guktadoSANAmavakAzaH tatra pratiyogitAvyApakatvAdizi vyApakatAgha. TakasambandhakoTI prayANAmupAdAne vyApyatAghaTakatayA tattatsamvandhA. nAmanupAdAne ca ghaTatva niSThAvacchedakatvakAlikasamvandhAvacchinnavahitvaniSThAvacchedakatvasAvacchinnavahnitvaniSThAvacchedakatvAnyAdAyavahimAndhamAdityAdauvyAptilakSaNAprasaktiHvyApakatAghaTakasaMsarge'pi tadanupAdAne viSAyatayA vahnisAdhyakasthale tArNavanhyabhAvamAdAyaviSayitayA samavAyena vahnitvaviziSTasAdhyakasthale kAlikena vahnitvaviziSTatve sati samAvayena vahnitvaviziSTAbhAvamAdAya viSayitayAvahnisAdhyakasthale samavAyena vahnitvaviziSThavanhyabhAvamAdAyAvyAptissyAditi tatta samvandhanivezaH sAdhyatAvyAyakatvadizi vyApyatAghaTakasambandha. koTI tattatsambandhAnupAdAna uktarItyaiva vahnimAndhUmAdityatrAvyApti. ssyAt vyApakatAghaTakasambandheSvapi teSAmanupAdAne viSAyatAsa. mvandhena tArNavAhasamdhyakasthale vanyabhAvamAdAya kAlikena vahnitvavi. ziSTatve sati samavAyena vahnitvaviziSTasya viSayitapA sAdhyatAyAM samavAyena vahniravaviziSTAbhAvamAdAyaviSapitayAvahnitvaviziSTavAhnasA
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyaaptipnyckvitiH| dhyakasthale banyabhAvamAdAyAvyAptissyAditi tattatsambandhamivezaH atra tArNavahnadhiSayitayAsAdhyatAyAM vallitArNAbhAvamAdAyAvyAptivA. raNAyaikatvAdeH paryaptyabhyupagamgena sAdhyatAvacchedakatAtvAvacchinnaparyAptyanuyogitAvacchedakarUpavRttitvavivakSaNe. sSAvacchedakasambandhAvacchinnatvasvasAmAnAdhikaraNyobhayasambandhenAvacchedakatAvattvamvAcyaM tadubhaya phalantu kAlikena mahAnasIyatvaviziSTatve sati samavA. yena vahnitvaviziSTasAdhyakasthale sabhavAyenamahAnasIyatvaviziSTatve sati kAlikena vahnitvaviziSTAbhAvamAdAyAvyAptivAraNaM vahnitArNA bhAvamAdAyAvyAptivAraNAyaikatvAdeH pApsyanabhyupagame svAva. cchedyavizeSyatAvacchedakatAvRttitvasambandhAvacchinnasAdhyatvAbhAvavattvaM pratiyogitAvizeSaNaM vRttitvaJca svAtmakasambandhAvacchintrapramIyaprakA. ratvAvacchedyavizeSyatAvacchedakatAvatvasambandhena tadvattA ca sAmAnAdhikaraNyasamvandhena pramIyatvAnivezAduktapratiyogitAsambandhena tANaMvaliprakArakamramasatve'pi na kSatiH pavazcAvacchedakatAvasvaM pUrvoktatritayasambandhenaiva sAmanayatyavyAvRttirapi pUrvavat tathApi kAlikena mahAnasIyatvavizi| satsamavAyena vatitvaviziSTaM yattadviziSTasya sAdhyasAyAM saddheto samavAyena mahAnasIyatvaviziSratye sati kAlikema va. hityaviziSTaM yattAdAtmyena tadviziSTAbhAvamAdAyAtyApteranuddhAra eva svAnavacchadakAnavacchinnatvasya svanirUpitAvacchedakatAviziSTAnyAvacche. dakatvAnirUpitasvarUpatve tadvAraNe'pi prAguktalAdhyAtmakaviziSTavatasAdhyatAyAM prAguktayuktayA'dhyApteranuddhAra pava tadvAraNAyoktavaiziSTaya. sya svasAmAnAdhikaraNya svAvacchedakasamvandhAvacchinnatva svanirUpitA. vacchedakatAviziSvAnyAdhacchedakatvAmikApatanvaitatritayasamvandhena vivakSaNe'navasthAprasaGga iticedabocyate sAkSAsyarasyarAsAdhAraNanirU. pitatvamaGgIkRtyAvacchedakatAvatsvaniyAmakasvAnavacchedakAnavacchinnatva sya svanirUpitAvacchedakatAviziSTAnyAvacchedakatAnirUpitatvasamvandhAvacchinnasvAbhAvavatvarUpatvoktau na doSAvakAzaH vaiziSTayazca svasAmAnAdhikaraNyasvAvacchedakasambandhAvacchimnatvobhayasambandhena yatnu svAnavacchedakAnavacchinnatvasya svasAmAnAdhikaraNyena svAvacchedakatAH viziSTAnyAvacchedakatvAnirUpitatvarUpatve prameyasAdhyatAvacchedakatAvacchedakasthalesvanirUpitAvacchedakatAviziSTAnyAvacchedakatvAprasi
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhyaatissshckvikRtiH| ddhissyAditi svAnavacchedakAnavacchinnatvasya vaiziSTayaghaTakatayopA. dAnamAvazyakamekatyanaprasthAmasaGgaHnica svasAjAtyameva vaiziSTayaghaTa. ke tathAsati miravacchinnAvacchedakatve viziSTAnyatvaprasiddhiH sAjA. tyaJca sAvacchinnatvaniravacchinnatvAnyatararUpeNa evaJca nAnavasthApra. saGga iti vAcyaM prameyAvaziSTavatassAdhyatAyAM ghaTatvaviziSTavadabhAvamAdAyAvyAptyApatteH / ghaTatvatvAvacchinnAvacchedakatAyAM viziSTAnyatvavirahAdityevaM kevalasvAnavacchedakAnavacchinnatvasyaivAvacchedakatAvattvaniyAmakasaMsargatAmabhyupetyApyanavasthApAdanantanna svanirUpitayatkiJcidavacchadakatvAvRttitvasambandhAvacchinnasvAbhAvavattvasyaiva tadrapatayA vivakSAyAntadasambhabAt vRttitvaJca svanirUpitAvacchedakatAsAmAnAdhikaraNyasamvandhana pavaJca ghaTatvaniSThAvacchedakatAyAM svanirUpitaprame. yatvaniSThAvacchedakatvAvRttitvasyaivasavena na doSa ityalam // atha niravacchinnAtmatvAdisAdhyatAsthale sAdhyatAvacchedakApra. siyA'vyAptiriti cenna sAdhyavadanyAvRttitvAdirUpavyAptereva tasya lakSyatvAt / yadvA AtmatvatvAtiriktadharmAnavacchinnapratiyogitA.. kAbhAvaSadavRttitvasyaiva tatra vyAptitvAdAtmatvatvasya sAdhyatAnavacchedakatve'pi kSatyabhAvAt / zabdekyasyAnupAdeyatvAtU / kecittu sAdhyatAviziSTanirUpakatAkAdhikaraNatvAbhAvavadavRttitvamevAyamAtmAkSAnAdityAdisthalasAdhAraNyAnurodhena vyaaptiH| vaiziSTayaJca svasAmAnAdhikaraNyasvAvacchedakasambandhAvacchinnatvasvAnavacchedakAnavacchinnatvasvavRttitvaitacatuSTayasambandhena vRttitvaJca svAnavacchedakAnavacchimatvasambandhana tathA ca na kopi doSa iti / yantu sAdhyatAviziSTAva. cchedakatAtvAvacchinnaparyAptyanuyogitAbacchedakarUpavRttinirUpakatA. kAdhikaraNatvAbhAvavadavRttitvaM vyaaptiH| vaiziSTyazca svanirUpitatva. niravacchinnasvasamAnAdhikaraNasAdhAraNadharmaniSThAvacchedakatAvA- . nyatarasamvandhena vRttitvaJcasvAvacchedakatAtvAvacchinnaparyAptyanuyogitAvacchedakatvasambandhena tathAcAyamAtmAjJAnAdityatra tAdRzaM rUpamAtmatvaniSThatadyatvaktitvagataikatvameva prasiddhamiti na rdoSa iti tamu. ccham / pUrvoktadoSeNa paryAptighaTitakalpasyAnupAdeyatvAditi vadanti / nanvatrAdheyatvasambandhAvacchinnasAdhyatAvacchedakaniSThAvacchedakatAnirUpitAvacchedakatvaniSThAvacchadakatAnirUpitapratiyogitvaniSThAva.
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyAptipazcakavidRtiH / cchedakatAnirUpitAbhAvaniSThAvacchedakatAnirUpitAdhikaraNaniSThAva 16 cchedakatA nirUpitavRttitAtvaniSThA vacchedakatAkapratiyogitAkAbhAvatvena tAdRzAbhAvasya lakSaNatvena tasya ca vahnityetaradhamrmmAnavacchinnavahnitvAvacchinnapratiyogitAkAbhAvavAnarUpitavRttitvAbhAvarUpa sya dhUmahe to satvenAvyAptyabhAvAdyarthameva prAguktasAdhyatAvacchedakA - vacchinatvapariSkaraNamiti cenna / mahAnasIyatrahnimAndhUmAdityatra vahitvetaradharmAnavacchinnavahitvaniSThAvacchedakatAkapratiyogitAkAbhAvA dhikaraNanirUpitavRtitvAbhAvasya hetau sattvenAtivyAptyApatteH / na. ca sAdhyatAvacchedakatAtvAvacchinnapratiyogitAka paryAptyanuyogi. tAvacchedakarUpaniSThAvacchedakatAnirUpitAvacchedakatvaniSThAvacchedakatA. nirUpitAnuyeogitvaniSTha vacchedakatAnirUpita parthyAptiniSThAvacchedakatAnirUpitAvacchedakatvaniSThAvacchedakatAnirUpita pratiyogitvaniSThAvacche dakatAnirUpitAbhAvaniSThAvacchedakatAnirUpitAdhikaraNaniSThAvacchedaka tAnirUpitavRttitAtvaniSThAM vacchedakatAkapratiyogitAkAbhAvatvena tAdRzAbhAvapravezenoktadoSa iti vAcyam 1 vahnimAn mahAnasIyavahniviSayakavahniviSayakajJAnamahAnasIyavahniviSayakajJAnAnyataratvA dityatra vahnitvagataikatvAvacchinnAnuyogitAka parthyAmikAyacchekatA kamahAnasIyavahnitvAvacchinnapratiyogitAkAbhAvAdhikaraNanirUpitavRtitvAbhAvasya hetau satvenAtivyAptyApatteH / tadvAraNAyetara vArakaparthyAptiniveze vRttitvAbhAvakUTaniveze vA vahnimAndhUmAdityazrAvyAyApatterukka pariSkArasya sArthakyasambhavAditi / ata eva sAdhyatAvacchedakatA tvAvacchinnapratiyogitAka paryAptyanuyogitAvacchedakarUpavRttisAdhya niSThAvacchedakatAnirUpitapratiyogitvAneSThAvaccheda katAnirUpitAbhAvaniSThAvacchedakatAnirUpitAdhikaraNaniSThAvacchedakatA, nirUpitavRttitatvaniSThAvacchedakatAkapratiyogitAkAbhAvatvena tAra1 uktavyabhicAriNi mahAnasIyavahnitvAvacchinnavahniniSThapratiyogitAkAbhAvAdhikaraNanirUpitavRttitvAbhAvasya hetau sattvenAtivyAptyApatteH tadvAraNAya sAmAnyAbhAvasya kUTasyavA nineze vahnimAndhUmAdityatrA vyAptyApatteriti // atha tathApyuktapa riSkAro vyarthaH / mahAnasIyavahnadyabhAvasya hadavRteryyadidhikaraNaM tani rUpitavRttitvAbhAvasya mahAnasIyavayabhAvAdhikaraNahadanirUpitavRtti. zAbhAvanivezopyapAstaH
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyaaptipshckvivRtiH| svAbhAvasya tAzavRtsitvaghaTobhayAbhAvasya hetau sattvenAnyAptyabhAvA. diti cenna / uktayuktyeva dhUmavAnvaharityAdAvativyAptyApatyA vRttitva. sAmAnyAbhAvasyaivaprabazyatayA 'vyAptivAraNAsambhayAt navamayabhAvAdiniSThAvacchadakatAyAntAzapratiyogitvAdiniSThAvacchadakatAbhinAvacchedakatvAnirUpitatvanivezyatAMpratiyogitvaniSThAvacchedakatA. yAM tu pratiyogitvavizeSaNIbhUtarUpavRttitvaniSTAvacchedakatAnirUpitatvamAtrameva doSAbhAvAditi vAcyam tatkSaNaviziSTapratiyogitAghaTitavRttitvAbhAvamAdAyAtivyAptastathAsatyavAraNAt / vastutastu sAkSA. tparamparAsAdhAraNanirUpitatvasya svIkRtatayAvRttitvaniSThapratiyogitAyAmeva pratiyogitAvacchedakakoTipraviSTatattaddharmaniSThAvacchedakatAmitrAvacchekatvAnirUpitatvaM pravezyaM lAghavAditi pratiyogitAdhizeSaNadharmAvacchinnatvasyetaracArakasya praveza Avazyaka prati tayaktaH svarUpatobhAnAbhyupagame vahnayamAvapratiyogitAtmakatavyaktivahayabhAvAtmakatadhyaktidhUmAbhASAdhikaraNajalAtmakatadhyaktIrAdAyadhUmavAnbaheri. tyatrAtivyAptivAraNAyAdhikaraNaniSThAvacchedakatAparyantantasadavacchedakatAnirUpitatvaMnibezyaM vRttitvaniSThapratiyogitAyAmavacchadakatA. nirUpitatvannopAdeyam / svarUpasambandhAvacchinnatvasyapratiyogitAyAmAvazyakatayA dhvaMsIyapratiyogitAmAdAyadoSAprasaktaH yasu prati yogyaMze upalakSaNavidhayAbhAnasyApi svIkRtatayA tAzapratItIyapratiyogitAmAdAya doSa iti tanna kvacidupalakSaNavidhayA bhAnasvI. kAre'pi tasya pratiyogitAvacchedakatvasvIkAreNa doSAsambhavAt / parantu lakSyamAtravRtterevalakSaNatve vyAptiminne vRttitvasAmAnyAbhAve. 'pyuktAbhAvasya vRttitayA tasya vyAptilakSaNatvAnupapattibhayenAdhikaraNAdiniSThAvacchedakatAnirUpitatvamupAdeyameboktAbhAvatvenavRttitvasA. mAnyAbhAvasyApi vyAptitvenopAdeyamevetyavadheyamiti dik / yena sambandheneti atha sAdhyatAvacchedakasambandhAvacchinnatvapraveze'pi saMyogasamavAyobhayasambandhena vahnirdhAstItyabhAvamAdAyAvyAptiH / sAdhyatAnirUpitasaMsargatAnavacchedakIbhUtavamAnavacchinnasaMsargatAnirUpitatvanibeza uktadoSavAraNe'pi saMyogatvasamavAya. tvAnyataravatsambandhenavahnisAdhyakadhUme savamAyena vahnayabhAvamAdAyAvyApteranuddhAra iti cenna svAnarUpitasaMsargatAvacchedakatAtvAvacchinna.
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyAptipaJcakavikRtiH / paryApyanuyogitAvacchedaka rUpavRtti saMsargatAnirUpitatvavivakSAyAndoSAbhAvAt 1. etena sAdhyatAvacchedakasambandhAtirikta sambandhAnavacchinatvaniveze sAdhyatAvacchedakasambandhAvacchinnatvasya vaiyarthya 18 mityapyapAstamuktanivezasyobhayaparyyabasAyitvAt / yattu rUpavAn / pRthivItvAdityAdI rUpadhvaMsIya pratiyogitAvAraNAya tanniveza iti tatra dhvaMsIyapratiyogitAyAM sAmAnyadhammanichinnatve mAnAbhAvena tasya lakSaNAghaTakatvAditi ekatvAdeH paryA* datyanabhyupagamapakSe sAdhyatAnirUpita saMsargatAsamanipatasaMsargatAkatvaMvivakSitam / sAmanaiyatyazca svanirUpitAvacchedakatAvatvasambandhena / avacchedakatAvattAca | svAvacchedakasambandhAvacchinnatvasvasAmAnAdhikaraNyobhayasambandhena samavAyenasAdhyatAsthale svarUpatvAvacchi asaMsargatAmAdAyAvyAptivAraNAya svasAmAnAdhikaraNyanivezaH svasaMyogavRttisaMyogatvAzrayasya tadavacchedakatve ca samavAyena tAdRzasaMyogatvAvacchinna saMsarga tAmAdAyAvyAzivAraNAya svAvacchedakasamba myAvacchinnatyapravezaH ataeva svasaMyuktaghaTasaMyogavRttitadyaktitvasya kAlikena svasaMyuktavAyusaMyogavRttiyaktitvasya ca svarUpeNAzrayasya -saMsargatve vinimayena tAdRzatadvyaktitvavatsambandhAvacchinnapratiyogisAkAbhAvamAdAyAvyAptirityapyapAstamiti dik / - atha sAdhyatAvacchedakaniSThaM yattannirUpaka pratiyogitAkAbhAva eva prave-zyAGkimavacchedakatva padopAdAneneti cena samavAyenaprameyasAdhyakasamve prameyatvaniSThavRttitAnirUpaka ghaTAbhAvI pratiyogitAmAdAyAvyAptyApatteH naca sAdhyatAvacchedakaniSThaM yattannirUpitatvamevavAcyamadhikaraNe vRttitAnirUpakatvasyaiva sattvenAvyAptyabhAvAditi vAcyaM ghaTAmAva sAdhyakaghaprabhAvatvatve ghaTAbhAvatvaniSThapratiyogitvAbhAvAbhAvasya pratiyogitA rU. pasya svarUpasambandhAvacchinnasya sAdhyatAvacchekaniSThatayA tannirUpita -pratiyogitvAbhAvaniSThapratiyogitAkAbhAvAdhikaraNe ghaTAbhAvakhe heto -ssatvenAvyAptyApatteH nacAvacchedakatvAbhAvAbhAvasyAvacchedakatArUpa* kya ghaTAbhAvatvaniSThasya nirUpitAyA adhacchedakatvAbhAvaniSTapratiyo- gitAyA nirUpakIbhUtasyAbhAvAdhikaraNe hetoH sattvenAvacchedakasyapadopAdane'pi avyAptitAdavasthyamiti vAcyaM sAdhyatAvacchedakaniSThAbacchedakatAtvAvacchinna nirUpakatAnirUpita nirUpyatAvattvasya viva
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyAptipazcakavivRtiH / 1 nanu:: tAdAtmyena kSitatvAt avacchedakatvAbhAvaniSThapratiyogitAtvenAvacchedakatvAbhA vAbhAvatvenaiva nirUpyanirUpaka mAvenAtadoSAsambhavAt kAlikasambandhAvacchinnaghaTatvaniSThAdheyatvena: kAlikena viziSTasya : sAdhyatAyAM ghaTatve saddhetausvarUpasambandhAvacchi pratAdRzavRttitvaniSThAvacchedakatAka pratiyogitAkAbhAvamAdAyAvyAptiH avacchedakatAyA avacchedakasvarUpatAnaye svarUpasambandhAvacchi nAvacchedakatvasyApi kAlikasambandhAvacchinnatvAdataH sAdhyatAvacche. dakatAghaTakasaMsaMgatAtvAvacchinnanirUpakanAnirUpita nirUSyatAvacchedakIbhUtAvacchedakatAtvAvacchinnanirUpakatAnirUpita niSyatAvatvambiva 19 kSaNIyantatra nirUpyatAvacchedakatayAvacchedakatAtvapravezoviphalaH gha TAbhAvatvAnaSTapratiyogitAtvasyaivAktAne rUpyatAvacchedakatvena tasya pra tiyogitvAbhAvapratiyogitA niSThanirUpyatAnirUpita nirUpakatAnavacchedakatvena pUrvoktAvyApteraprasakteriti cedavacchedakatAyAH padArthAntaratva uktarUpeNa vivakSAyAM prayojanAbhAvAt adhikaraNasyacAsAdhAraNadharmapuraskAreNAnirUpyatvepyadhikaraNatvaviziSTasya sanirUpaka tvAtkasyedamadhikaraNamityAkAGkSA darzanAtprameyatvaniSThavRttitAmAdAya pUrvoktAvyApterdurvAratvAdvA'vacchedakatAtvamupAdepameveti gRhANa nava vahnervahitvAvacchinnapratiyogitvAbhAvAnuyogikasvavRttivAcyatvavattvAdi samvandhena sAdhyatAyAM tAdRzAbhAvaniSThatayaktitvasa de tAvahisvAvacchinnapratiyogitAyAH pratiyogitvAbhAvAbhAvAtmikAyAnirUpakasya pratiyogitvAbhAvaniSThapratiyogitvasya svAbhAvAbhAvatayA'bhAva syAdhikaraNehetoH satvenAvyAptyAprAguktanirUpyatAvacchedakIbhUtaM pratiyogitAtvaghaTitadharmmAvacchinnanirUpakatAnirUpita niruNyatAvattva sya vivakSaNIyatayAvRttitvaniSThanirUpakatAnirUpitanirUpyatAvacchedakAdhikaraNatvAvacchinnanirUpakatAnirUpitanirUpyatvasyAbhAve raheNa prAguktadoSAprasaktarnopAdeyamavacchedakatAtvamiti vi vAcyamevaM satyetallAbhAyaivAvacchedakatAtvasyopAdeyatvAt vastutastUktasArthakyaM prakriyAyA yathA zrutalakSaNAzritatvenAzaSyabuddhivaizadyamAtraprayoja natyameva siddhAnte paryyAptighaTitakalpe siddhAntatame sAmaneyayatya ghaTitakalpe ca vaiyarthyazaGkApinAsti tathA hi sAdhyatAnirUpitatvA vacchinna parthyAptipratiyogitvasya vivakSitatve sAdhyatAnirUpitatvasya
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyaaptipshckvikRtiH| sAdhyatAtvaniSThAdhayetAdau sattvena sAdhyatAnirUpitatvAvacchinnapayAptyanuyogitAvacchedake sAdhyatAtvasAdhyatAvacchedakagatadvitvAdau pratiyogitvasya vRttitvAsambhavenAsambhavApattiH yatkiJcignirUpita. svAvivakSaNe sAdhyatvAbhAvamAdAya mahAnayivahisAdhyakasthale ba. hayabhAvAdikamAdAyAvyAptyApattiH sAmanayatyaghaTite tu svanirUpi. tatvasyaiva saMsargatve tena ca sambandhena sAdhyatvasya sAdhyatAtvani. vRttitve sattvena tatra pratiyogitvasya satvAsambhavanAsambhavApatti. rityupAdeyamevAvacchedakatAtvamityuparamyate / / atra pratiyogitvAnupAdAne vahnitvaniSThAvacchadakatAtmakAdhikakaraNanirUpitAdheyatvanirUpakAvacchedakatAtmakAbhAvAdhikaraNe vahnitve yahitvatvasya vRttitayA''dheyatayA vahnau sAdhye vahnitvatve'vyAptiH yadyapyavacchedakatAtvAvacchinnanirUpakatAnirUpitanirUpyatAvacchedakIbhUtadhavicchinnanirUpakatvavivakSAyAnnasambhavati AdheyatAtvena tA. azAvacchedakatAtvena nirUpyAnarUpakabhAvavirahAttathApi ghaTAbhAbasya sAdhyatAyAM bhUmahetI ghaTAbhAvatvaniSThAvacchedakatAnirUpitaghaTAbhAva. tvAvacchinnavRttitAnirUpakapaTAbhAbAdhikaraNe parvatAdau hetossatve. nAvyAptirbhavatyeveti pratiyogitAtvopAdAnam sAmanayatyaghaTite paryAptighaTite'pyayameva doSobodhyaH naca pratiyogitvopAdAne'pi ghaTAbhAvavAn ghaTAbhAvatvatvAdityAdI tAdRzapratiyogitAnirUpitAvacchedakatvAdhikakaraNe ghaTAbhAvatve hetoH sattvenAvyAptirato'bhAva. svAvacchinnanirUpakatvamvivakSaNIyantathAca pratiyogitvAnuSAdAne'pi vRttitAnirUpakapaTAbhAvAtmakAdhikaraNamAdAya na doSa iti vAcyaM ghaTAbhAvatvAvacchinnavRttitAnirUkatvasya paTAbhAvatvena sambhavAtpaTAbhAvasya kRtitvamiti pratIteH nacAbhAvatvAvacchinnanirUpitatvameva. vivakSaNIyaM paTAbhAvasyAdhikaraNatvenaivavRttitAnirUpitatvAdadoSa iti ghAcyamabhAve pratiyogitvanirUpakatvasyaiva svIkAre'sambhavApatteriti dhyeyam // atha pratiyogitAnirUpakatvenavAbhAvaH pravezyatAmabhAvatvena ta. spravezovyartha iti cenna vahnitvAvacchinnapratiyogitAnirUpakAvacchada karavAdhikaraNe vahnitve vahnitvatvasya vRtyA vahimAnvahnitvatvAdityatrA. vyAH adhacchedakaravasthAvacchedakasvAbhAvAbhAvatve'pi pratiyogitAni.
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyaaptipshckvitiH| 21 rUpakatAvacchedakAbhAvatvAvacchinnAdhikaraNatvasya pravezAtpratiyogitAnirUpakatvaviziSTAbhAvatvAvacchinnAdhikaraNatvasya vA pravezAho. SAsambhavAditi yadvA ghaTAbhAvastha samavAyasambandhAvacchinnapratiyogitAkasya svarUpeNa sAdhyatAyAM ghaTatve saddhaso ghaTAbhAvatvAvacchinna pratiyogitAnirUpakAnuyogitvAdhikaraNe ghaTe hetossatvanAvyAptyA. bhAvatvenAbhAvapraveza iti bodhyam yattu tatsambandhAvacchinnAdhe. yatvatatsaMsargapratiyogitvayoraikyapakSamAzritya saMsargIyapratiyogitAnirUpakasvAdhikaraNatvAdirUpasaMsargasya sAdhyavattAbuddhivirodhighaTakasvarUrUpeNAdhikaraNe parvate svAdhikaraNatvasambandhena vahnisA. dhyakadhUmahatovRtyA'vyAptirato'bhAbatvenAbhAvapravaza iti tanna Adhe. yatAniSThakAlikAsambandhAvacchinnAdheyatvasya kAlikena sA. dhyatAyAM ghaTatve pratiyogitAyAH pratiyogisvarUpatva AdheyatvaniSThapratiyogitAyA AdheyatAtmakatvena kAlikasambandhAvacchinnatayA tannirUpakAbhAvavatighaTe. hetovRttitvenAvyAptiratassAdhyatAnirUpi. tasaMsargatAvacchedakIbhUtadharmAvacchinnasaMsargatAtvAvacchinnanirUpyatAnirUpitapratiyogitAtvAvacchinanirUpakatvasya pravazanIyatayA saMsa tAtvena sAMsargikapratiyogitAtvena niruupyniruupkbhaavvirhennaabhaavpdaarthprveshmntraavyaaptivirhaaditi|| __ atha sAdhyAbhAvAdhikaraNatvaM sambandha sAmAnyenasAyandhavizeSeNa vA nAcaH kAlikena vanyabhAvAdhikaraNe parvatedhUmasya vRtyAvahnimAndhUmAdityatrAvyAptyApatteH na dvitIyaH taddhi na svarUpaM ghaTatvAbhAvavAn paTatvAdityatrAvyAptyApatteH nApyata eva saMyogaH nApi samavAyaH ghaTAdhikaraNatvAbhAvavAn tadyaktitvAdityatrAvyAH atra keciAdabhAvAbhAvasyAtiriktatve svarUpeNa sAdhyAbhAvAdhikaraNatyavivakSAyAM na doSa ityAhuH anyetu ghaTatvAbhAvAbhAvasya ghaTatvarUpatve'pi ghaTatvatvenaiva svarUpeNa virodhassattAyAMnatu ghaTatvAbhAvAbhAvatvena tathA ca sAdhyAbhAvatvAvacchinnasya svarUpeNAdhikaraNatvavivakSAyAnnadoSa iti vadanti yetu sva. rUpasamavAyAnyatarasambandhana sAdhyAbhAvAdhikaraNatvavivakSAyAnna doSaH naca saMyogasambandhAvacchinnaghaTAbhAghe sAdhye kapAlatvahetaughaTAtmaka. sAdhyAbhAvasya samavAyenAdhikaraNakapAlatvasyavattitvAdavyAptiriti vAcyaM satsambandhAvacchinnapratiyogitAkAsAvatyAvacchinnasya
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyAptipaJcakavivRtiH / tenaivAdhikaraNatva svIkAreNoktadoSAsambhavAt nacAnyatarasambandhena tadavacchinnAdhikaraNatvAprasiddhiriti vAcyam saMyogasvarUpasamavAyA nyatamasambandhenAdhikaraNatvasya vivakSitatvAditi manyante teSAM kAlikasambandhAvacchinnapratiyogitAkAtmatvAbhAve sAdhya Atmatve sAdhyAbhAvatvAvacchinnAdhikaraNatvAprasiddhyA kAlikasambandhaghaTitAmyatamasamvandhapAdAne vahnimAndhUmAdityAdaucAvyAptirburuddha raivotiSodhyam // navyAstu sAdhyavattAbuddhivirodhitAghaTakasambandhena sAdhyAbhAvodhikaraNatvoktau na ko'pidoSaH / sAdhyavattAvuddhivirodhitvaJca sA. dhyatAvacchedakatAtvAvacchinnapratiyogitAkapayyapinuyogitAvacchedaH karUpavRttiprakAratAnirUpita kazciddhammavicchinna vizeSyatAkaprahatvavyApaka pratibadhyatAnirUpitapratibandhakatvambodhyam / naca tAdRzaprakA ratvAvacchinnapratibadhyatvamevocyatAmalaM vyApakatvapravezeneti vAcyam 22 kAlikasambandhAvacchinnapratiyogitAkAtmatvAdhikaraNatvAbhAvasAdhyakasthale svarUpeNa tAdazAtmatvAdhikaraNatvAbhAva gaganatvobhayAbhAvabadvahnitvamityAdinizcayapratibandhakatAnirUpitAyA ekatradvayaMrItijJAnasAdhAraNapratibadhyatAyAstAdRzaprakAritvAvacchinnatvena svarUpasyApivi rodhitAghaTaka sambandhatvenAvyAyApateH pratibadhyatA ca sAdhyatAvacche. dakaviziSTaviSayaka grahatvAvyApikA grAhyA nAto vahnimatparvvatakAlInAtmatvAdhikaraNatvAbhAva sAdhyakasthale svarUpasambandhamAdAyAvyAptiriti vastutastAdRzapratibandhakatAvacchedakaprakAratAviziSTasAdhyAbhAvatvAvacchnninirUpakatvamavazyaM vAcyaM vaiziSTyaJca svAvacchedakasambandhAvacchinnatvaM svAvacchedakI mUtadharmmAvacchinnatvobhayasambandhena tathAca pUrvoktadoSadvayasyAsambhavena tAdRzagrahatvavyApakatvamavyApakatvaJca navi vakSaNIyam ataeva kAlikena vahnayabhAvavyApyadhUmasya kAlikena buddheH pratibandhakatayA tadavacchedakakAlikasambandhAvacchinnasAdhyAbhAvatvAvacchinnanirUpakatAkAdhikaraNatvamAdAya na doSaH nirUpakatAyAM sA. dhyAbhAvatvAvacchinnatvapravezAddhadasya pratiyogitayA sAdhyatAyAM ghaTAbhAvatve hetau paTAbhAvaH pratiyogitayA ghaTavAnitibuddhipratibandhakIbhUtasya paTAbhAve ghaTAbhAva iti jJAnasya yA prakAratA tadviziSTasva. rUpasambandhAvAcchannAdheyatvasambandhAvacchinnapaTA bhAvatvAvacchinnanirU. pakatAkAdhikaraNatAvati ghaTAbhAve hetoH sattve'pi nAvyAptiH / naca
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhyaaptipshvkvitiH| prakAratAyAmAdhayatvasambandhAnavAcchannatvambAcyamiti vAcyamAdheyatvasambandhAvacchinnapratiyogitAkAbhAvasAdhyakasthale tAdRzAbhAvAbhAvatyAvacchinnasyAnyasambandhena sattAviraheNAvyAptyApatteH naca svApacchedakadharmAvacchinnatvambihAya svasAmAnAdhikaraNyasyaivAstu 'sambamdhateti vAcyaM ghaTavRttitvAbhAvasya kAlikasambandhAvacchinnAbhAve sAdhya Atmatve sAdhyavAmghaTaitibuddhipranibandhakIbhUtAyAssAdhyaMghaTAvRttItibuddhAsvarUpasambandhAvacchinnaghaTavRttitvAbhAvatvAvacchi. bhaprakAratAtadviziSTanirUpakatAmAdAyAvyAptyApatteH svAvacchedakadharmAvacchinnavarmApa paryAptigarbha vAcyamanyathA'nupadoktasthale ma. hAnasIyavahnayAdisAdhyakasthale ca kAlikena vahnisAmAnyAbhAvavyApyamahAnasIyavahnayabhAvavAnitipratibandhakahAnIyaprakAratAmAdAyA. vyApyApatteH pratibadhyatA ca sAdhyAmAvaviSayatvAnavacchinnA grAhyA. nAtoviSayatAtvasAdhyakaprakAratAtve sakhetI viSayatAtbAbhAvAviSaya. tAtvavAnitibuddhipratibandhakasya viSayatAtvAbhAve viSayatAtvAbhAva itijJAnasya yA svarUpasamvandhAvacchinnAdheyatvasambandhAvacchinnaviSayatAtvAbhAvatvAvacchinnaprakAratA tAmAdAyAvyAptyApattiH pratibandhakatAvacchadakatA ca prakAratAtvAvacchinnA vAcyA tena hradavRttivahnayabhAvavAn kAlikenapaddhataitijJAmIyA yA hadavRttitvaprakAratAnirUpitavizeSyatAtvena pratibandhakatAvacchedikAyAH kAlikasambandhAvacchinnavayabhAvatvAvacchinnaprakAratAyAH kAlikasambandhAvacchinanirUpakatAyAM sattve'pi na vahimAndhUmAdityatrAvyAptiH prakAratA cAvacchekadatAnAtmikAtra vivAkSatA nAtovaDheH sAdhyatAyAntacahnitbe saddhatI vahnayabhAvavyApyavattAnizcayapratibandhakatAvacchedakapratiyogitvasambandhAvacchinnavahnayabhAvatvAvacchinnaprakAratAmAdAyAvyAptiH tAzaprakAratAyA avacchedakatAtvenAvacchedakatvapakSe'vacchedakatAnAsmakatvanopAdeyam pratibankatA ca jJAnavaiziSTyAnavacchinnA grAhyA tena svarUpeNahayavabhAvavAnkAlikenavahnayabhAvavAnitinizcayaviziSTasya kAlikena vayabhAvavAniti nizcayasya pratibandhakatve'pi na kSatiH atha mahAnasIpavahnisAdhyakatadhUmahetukasthale vahnayabhAvavadabhAvavatkA lIna ghaTomahAnasIyavahnimAnitibuddhI tAdRzaghaTaH kAlikenamAhAnasI. yavanhyabhAvavAnityasya pratibandhakatayA tadIpaprakAratAmAdAyAvyAptiH
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ 24 vyAptipaJcakacivRtiH / naca tasya nizcayaviziSTanizvayatvanaiva pratibandhakatvaM tAdRzaghaTatvAva cchinnavizeSyatAnirUpitAbhAvatvAvacchinnaprakAratAzAlinizcayatvana pratibandhakatvasambhave nizcayaviziSTanizcayatvenapratibandhakatve mAnAbhAvAt naca sAdhyAbhAvaviSayatvAnavacchinnatvena pratibadhyatvasya vAraNa vanhyabhAvasyAsAdhyAbhAvatvAt / sadhya pratiyogi kAbhAvaniveze vanhaya. bhAvakAlInamahAnasIpavahnisAdhyakasthale mahAsIya vahayabhAvakAlI. navahnisAdhyakasthale cAvyAptyApatteriticena tAdRzapratibandhakatAvacchedakatAviziSTanirUpakatAyA vivavakSitatvAt vaiziSTayazca svAzrayAvacchedakasambandhAvacchinatya svanirUpitAvacchinnatvasamba dhAvacchinnAvacchedakatAtvAvachinnaparNyApatyanuyogitAvacchedakarUpavRtitvobhayasambandhena tathAsatyabhAvatvAvacchinna prakAratAtvAvacchinnAvacchedakatAvacchedakatAtvAvacchinnapayyAptyinuyogitAvacchedakAbhAva svagataikatvavRttitvasyAnirUpakatAyAM viraheNAvyAptyasambhavAt / yadvA sAdhyatAvacchedakatAtvAvacchinnaparyyAptyanuyogitAvacchedakarUpavRttitvaM pratibadhyatAyAznivezanIyam / vRttitvaJcasvanirUpita prakAratvaniSThAvacchedakatAnirUpitAvacchinnatvasambandhAvacchinnAvacchedakatAtvAvacchinnapayyadityanupayogitAvacchedakatvasambandhena tathAcokapratibadhyatAyA uktasambandhena vahnitvagataikatva eva vRttitvannatu mahAnasIyatvavahnitvagatadvitva iti na doSa evam sAdhyavattAgrahapratibandhakatAnirUpita pratibadhyatAvacchedakaprakAratAvacchedakasambandhAbacchinnatvavivakSayaivoktadoSo vAraNIyaH etasya ca pariSkAraH svayamuhya etena mahAnasIyavahnivyApakAbhAvavadabhAvavatkAlIna ghaTadhasmika mahAna sIyavahnimattAvuddhipratibandhakatAmAdAyAvyAptiruktavivakSAyAmapyanivAryeti nirastam athavA sAdhyAbhAvaviSayatvAnavacchinna tvamparityajyaikatvavRttivizeSyatvAvacchinnatvasyapratibadhyatvAvizeSaNatayA vivakSAyAmnako'pidoSa iti / naca ghaTabhinnaGkapAlatvAdityatra sAdhyAbhAvasya ghaTatvarUpasya virodhitAghaTakasamavAyenAdhikaraNe kapAle hetorvRtyA'vyAptiriti vAcyam tasya ghaTatvasvarUpatve 'pi ghaTabhedAbhAvAtvAvacchinnAdhikaraNatAyAH ghaTa eva svIkAreNAdoSAsambhavAditiprAhuH // paraMtu sAdhyatAvacchedakatAtvAvacchinna pratiyogitAkapayyaptyi
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyaaptipshckvivRtiH| nuyogitAvacchedakarUpavRttitve sati sAdhyatAnirUpitasaMsargatAva. cchedakatAtvAvacchinnapapyAptyanuyogitAvacchedakarUpahAttasaMsargatAkapratiyogitAkAbhAvavRttisAdhyasAmAnyIyapratiyogitAvacchedakasambandhena sAdhyAbhAvAdhikaraNatvavivakSAyAbhadoSaH vRtyantamAtmatvaprakArakapramAvizeSyatvasya kAlikenAbhAvasya svarUpeNa sAdhyatAyA. mAtmatve kAlikasambandhAvacchinnasAdhyAbhAvasya svarUpeNAbhAvasya sAdhyAtmakatayA tatpratiyogatAvacchedakasvarUpeNa sAdhyAbhAvAdhika. raNe hetovRtyA'vyAptiyAraNAya vizeSyatvAbhAvasAdhyakasthale tArazapratiyogitAvacchedakoyo yaH sambandha stattatsambandhena sAdhyAbhAvAdhikaraNatvavivakSaNe svarUpakAlikAbhyAM vizeSyatvAdhikaraNe janya. Atmatvaheto ravRtyA'vyAptivirahAdvazeSyatva AtmatvaprakArakapramA. nirUpitatvanivezanantathAsati tasyobhayasambandhenAdhikaraNatvAprAsa yevAvyAptisambhavaH / athAtmAnuyogikasvarUpasambandhAvacchinna. sAdhyAbhAvasyAtmatvaprakArakapramAvizeSyatAnAtmakatayA tadabhAvasya svarUpasambandhAvacchinnapratiyogitAkasyAtmAnuyogakasvarUpeNa vRttimatsAdhyasvarUpatayA tadavacchedakasvarUpamAdAyAtmatvaprakArakapramAvizeSyatvAbhAvavAnAtmatvAdityatrAvyAptyA tadhaTAsamAnakAlI naghaTasya kAlitakena yo'bhAvastasyatadghaTAnuyogikasvarUpeNasA. dhyatAyAntaghaTatve svarUpeNa sAdhyAbhAvasyoktaghaTasvarUpatayA kAlikena tadabhAvasya sAdhyAtmakasya pratiyogitAvacchedakena kAlikena sAdhyatAvacchedakasambandhAvacchinnasAdhyAbhAvasya tadghaTasamAnakA. lInapadArthAntaravRttitayA 'tiriktasyAdhikaraNe hetovRtyA'vyAptyA ca rUpavRttisaMsargatAkatvamavazyaM vivakSaNIyantathAcAtmatvaprakArakA pramAvizeSyatvAbhAvasya svarUpeNAbhAvasyoktavizeSyatvarUpatayA sva. rUpeNa tadabhAvasya sarvathA tmAvRttessAdhyasvarUpatvaviraheNAvyApatyabhAvAt sAdhyapratiyogikatvanivezanamvyarthamiti cenna kAlike na ghaTAbhAvasya yaH kAlikenAbhAvastasyakAlikena sAdhyatAyAM a. nyatvahetAvavyApteH sAdhyatAdhacchedakasambandhAvacchinnapratiyogitAkaghaTAbhAvavRttisAdhyanirUpitapratiyogitAvacchedakena kAlikena sAdhyAbhAvAdhikaraNe janyatvahetovRtteH nacaimavapi rUpavRttipratiyogitAkatvanivezanasvyarthamiti vAcyam AtmavRttitvaviziSToktavize.
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ 26 vyaaptipshckvitiH| pyatvAbhAvasya yassvarUpeNAbhAvastasyAtiriktasya svarUpeNAbhAvasya AtmavRttitvaviziSToktavizeSyatvAbhAvarUpatvena sAdhyatayA tatprati. yogitAvacchedakasvarUpamAdAyAtmatvaprakArakapramAvizeSyasvAbhAvadhAnAtmatvAdityAdI tayaTavRttitadghaTAsamAnakAlInaghaTAbhAvasya sva. rUpeNa sAdhyatAyAMtaddhaTatve zuddhatAdRzaghaTAbhAvAbhAvasya tArazagha. TarUpatayA kAlikena tadabhAvAtmakasAdhyapratiyogitAvacchedakakAlikamAdAyAvyAptyApattazceti / yatu pratiyogitvopAdAnamanarthakamiti tanna tAdRzarUpavRttisA. dhyatAvacchedakasambandhAvacchinnAtmatvaprakArakapramAvizeSyatvAbhAva. svAvacchinnavRttitAnirUpakasya kAlikasambandhAvacchinnasAdhyAbhA. vasya * svarUpeNAbhAvAtmakasAdhyapratiyogitAvacchedakasvarUpamAdAyAvyAptyApatteH nacaivamapyabhAvatvena abhAvapravezo vyartha iti vAcyaM kAlikenAvacchedakatvAbhAvasya kAlikena sAdhyatAyAM, janyatve tA. dRzapratiyogitAnirUpakAvacchedakatAvRttisAdhyanirUpitapratiyogitA vacchedakakAlikasambandhena sAdhyAbhAvavati hetovRtyA 'vyApatyA. pattaH, atha kAlikenaprameyAbhAvasya kAlikena sAdhyatAyAM janyatvaheto sAdhyanirUpitapramapatvAvacchinnapratiyogitAyA nikhilaprameya. vRttassAdhyAbhASavRttitayA taracchedakAlikamAdAyAvyAptirabhAvo. pAdAne'pi duvAraiveti cenmaivam abhAvopAdAnesAdhyAbhAvatvasamani. yatapratiyogitAkatvasya vivakSituMzakyatayoktadoSavAraNasambhavAda. nyathA tAdRzapratiyogitAkatvasyAvakachedakatvAdisAdhAraNatayA tatsamaniyatapratiyogitvAprasiccA'sambhavApatteH naca prameyAbhAvasAdhya. kamthalIyadoSasya vyApyatvavivakSayApi vAraNasambhavena vyApakatva. niveze prayojanAbhAbAdabhAvatvapravezo vyartha iti vAcyaM / samabAyasa. mbandhAvacchinnapratiyogitAkapramapAbhAvasya svarUpeNa sAdhyatAyAM jAtitvAdihetAvavyAptyApatteH kAlikasambandhAvacchipratiyogitAkasA. dhyAbhAvasya yaH svarUpaNAbhAvastasyApi sAdhyarUpatayA tadIyapratiyogitvasya kevalAnvAyanaH sAdhyAbhAvatvasya vyApyatayA ca tadavaccheda kasvarUpeNa sAdhyAbhAvAdhikaraNe heto vRttaH yadvA sAmAnyIyapratiyo. gitAya sAdhyAbhAvatvAvacchinnatvamupAdeyantathAca kAlikana prameyAbhAvalAdhyakasthale na doSaH kAlikasambandhaHvacchinnapratiyogitAyAH
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyaaptipnyckvivRti| sAdhyAbhAvatvAnavacchinnatvAt naca sAdhyatAvacchedakAvacchinna sAdhya. tAvacchedakasambandhAvacchinnapratiyogikatvAvacchinnatvamevocyatAmalamabhAvatvapravezenetivAcyaM tAdRzapratiyogitAtvAvacchinnanirUpyatAnirUpitanirUpakatAvatsaMsargatAlAbhArthatvAt tadapraveze vizeSyatvAbhAvasya svarUpasambandhena sAdhyatAyAmAtmatve svAbhAvavattvasaMsargIyA yA sA dhyAbhAvatvAvacchinnA pratiyogitA tasyAstatsaMsargeNa sAdhyAtmakena nirUpitatatayA tatsamvandhAvacchinnAdheyatArUpatayAca tadavacchedaka. svAbhAvavattvasamvandhana sAdhyAbhAvAdhikaraNe hetorvRttitvAt atyantAbhAvanirUpitatvopAdAne saMsargIyapratiyogitAmAdAyoktadoSAsambhave'pi atyantAbhAvatvasAdhyakatayaktitve saddhetau sAdhyAbhAvaniSThA yA svAbhAvavatvasasargIyaprAtayogatA tAmAdAyAvyAptiH / pratiyogitvAdheyatvAdInAmAzrayAtmakatvenaikatve vahniniSThasaMyogasamba. ndhAvacchinnapratiyogitvakAlikasambandhAvacchinnAdheyatvayoraikyena kA. likasya pratiyogitAvacchedakasaMsargatvenAvyAptizca du.rAsyAdityavadheyam atha ghaTAbhanapaTatvAdityatra sAdhyAbhAvasyaghaTatvasva. rUpatayA tavRttibhedIyapratiyogitvAprasiddhyAvyAptiH / sAdhyAbhAvasya ghaTAtmakatve pratiyogitvaprasiddhAvapi tadavacchedakatAdAtmyena ghaTasvAtmakasAdhyAbhAvasyAdhikaNe ghaTatyatvasya vRttyA'vyAptadhApatti. ghaMTabhinnaM ghaTatvatvAdityAdAviticena dharmimabhedadharmAtyantAbhAvayorekyasvIkAreNa ghaTatvaniSThapratiyogitAyA api bhadenirUpitatvasambha. vAt / naca ghaTAbhinnaM ghaTatvatvAdityatrAvyAptitAdavasthyamiti vAcyam / atyantAbhAvatvanirUpitatvenapratiyogitvasyavizeSaNIyatvAt / athaivamApa ghaTabhinnaM kapAlasvAdityatrAtyantAbhAvasvanirUpitapratiyogitAvacchedakasamavAyena ghaTAtmakasAdhyAmAvAdhikaraNe kapAle kapAlatvatovRttitayA'vyAtyApattiH naca sAdhyAbhAvatvAvacchinnanirUpakatAyAM tAzapratiyogitAviziSTatvaM svasAmAnAdhikaraNyasvAvacchedakasambandhAvacchinnatvobhayasambandhena vAcyaM tathAca ghaTatvaniSTasamavAyasamvandhAvacchinnapratiyogitAviziSTatvasya ghaTaniSThInarUpakatAyAmbirahAnnAvyaptiH evaM sAdhyAbhAvasya ghaTaghaTatvobhayAtmakatve'pi tAdAtmyAvacchinnAyAssamavAyAvacchinnAyA vA ghaTabhedAbhAvatvAva. cchinnanirUpakatAyA nirUpitamAdhikaraNatvaM ghaTa eva. kapAlAdiSughaTa.
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyAptipaJcakavivRtiH / bhedonAstItya pratyayAt / tathAca vinASyuktanivezasvAraNasambhava iti vAcyam atyantAbhAvatvanirUpitatvasya vyarthatvApatteriticenna / abhAvAbhAvasya pratiyogirUpatvasyApi darzanAddhaTasya tAdAtmyena. sAdhyatAyAM ghaTabhedAbhAvasya ghaTAnAtvakatve sAdhyAbhAvavRttisAdhyasA mAnyIya pratiyogitvAprasiddhyA'vyAptezca ghaTabhedAbhAvasya ghaTasvarUpatve'pi lAghavAddhaTabhedAbhAvatvAvacchinnAdhikaraNatAnirUpakatvasya ghaTatve evasvIkaraNIyatvAt tathAca na ghaTAdhikaraNatAmAdAyaghaTAbhaaMkapAlatvAdityatrAvyAptiprasaktiH navAtyantAbhAvatvanirUpitatvavaiya 28 yai yadicAtyantAbhAvatvabhedatvayorviruddhatve'tyantAmAvatvanirUpitapratiyogitAyAmbhedAtmaka sAdhyanirUpitatvAsambhavaH evam bhedAbhAvasyabhedapratiyogitatvAvacchedakAnyatararupatAyA eca siddhAntatvena tAdAtmyenaghadaviziSTabhedasAdhyakasthale bhedAbhAvasyobhayathaiva ghaTarUpatayA tadatyantAbhAvasya sAdhyAnAtmakatvenAtyantAbhAvatvanirUpita sAdhyanirUpitapratiyogitvAprasiddhyA'vyAptiriti vibhAvyate sAdhyAbhAvatvasamaniyataM sAdhyAbhAvatvAvacchinnambA yadatyantAbhAvatvanirUpitaM sAdhyanirUpitapratiyogitvaM yacca sAdhyAbhAvavRttibhedazvanirUpitasAdhyanirUpitapratiyogitAvacchedatvaM tadanyataraviziSTasAdhyAbhAvatvAvacchinnanirUpakatva mbivakSaNIyam | vaiziSTyaJca svAyacchedakasamvandhAvacchinnatvasambandhena evaJca ghaTabhinnaM ghaTatvatvAddhaTabhinnaM kapAlatvAdityatra ghaTatvaniSThatAdAtmyAvacchinnaghaTaniSThasamavA. yAvacchinnanirUpakatvaAdAyanAvyAptiH bhavati ca tAdAtmyAvacchinnA ghaTatvaniSThA nirUpakatApi tAdazItyatyantAbhAvatvanirUpitatva pravezaH tathAca bhedapratiyogitAnirUpitasamavAyAvacchinnAvacchedakataiva ghaTabhedAbhAvAbhAvasya ghaTabhedAnAtmakatve'pi sAdhyAbhAvavRttiriti na doSaH kAlikena ghaTaviziSTasya samavAyAvAcchinnAbhAvasya sAdhyatve - guNatvAdau kAlikena ghaTaviziSTAtmakasAdhyAbhAvasya ghaTasyApi svarUpatayA tadvRttisAdhyanirUpita pratiyogitAvacchedakatAghaTaka kAlikamAdAyAvyAvyAptivAraNAya bhadetvanirUpitatvaM pratiyogitAvizeSaNam / sAdhyatAvacchedakagatarUpavRttisAdhyatAnirUpita saMsargatAvacchedakagata. tadA pUrvavadeva rUpavRttisa sargatAkapratiyogitAkAbhAvavRttitvapravezaphalaM iyAstu vizeSo yattatra tadatyantAbhAvAbhAvamAdAyAtra tadatyantAbhAva
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyAptipaJcakavivRtiH / 29 vadbhedamAdAyeti naca kAlikenaprameyavaddhaTabhedasya sAdhyatAyAM saddhotaukAlikasambandhAvacchinnaprameyatvAvacchinnAvacchedakatAmAdAyAvyAptiritivAcyam / sAdhyAbhAvatvAvacchinnAdhikaraNatAyA: kAlikenApighaTatvavasatvAt samavAyenaghaTatvAdhikaraNavRttitvaviziSTaprameyasyaiva sAdhyAbhAvatvAt ubhayasya sAdhyAbhAvarUpatve tu tAdRzAvacchedakatAtvavyApakattvatAdRzapratiyogitAvattvAnyataravadadhikaraNAvRttitvameva vyAsiH vyApakatA ca svaniSThAdharaNatAnirUpita sAdhyAbhAvatvAvacchinnanirUpakatAvacchedakasambandhAvacchinnatvasambandhena pratiyogitAvattA * va svAvacchedakasambandhAvacchinnasAdhyAbhAvAbhAvAvacchinnarUnipakatAkAdhikaraNatAvatsvasambandhena tathAca nAvyAptiriti / etena kAlikasambandhenaprameyaviziSTabhedasya viSayitayA sAdhyatAyAntajjJAnatve prameyaniSThAvacchedakatAghaTakakAlikamAdAyAvyAptirityapAstam tAdRzAvacchedakatAtvasya svarUpasambandhAvacchinnAvacchedakatAyAmapi sattvenatatra sAdhyAdhikaraNajJAnasyAsatvAt yadvA avacchedakatAyAM sAdhyAbhAvatvasamaniyatatvaM pravezyakAlikAvacchinnAvacchedakatAyA atAdRzatvAnnAvyAptiriti kAlikenaprameyaviziSTaghaTabhede sAdhyakasthalAvyAtizca sAdhyAbhAvatvasya ghaTatvamAtrasvIkArAdvAraNIyA / atha sarvatraiva sAdhyAbhAvavadbhedamAdAya lakSaNasyasambhavAtsAdhyanirUpitapratiyogitAvacchedakatAghaTaka sambandhamAtramupAdeyaM vyarthamanyataropAdAnamiti cenna kapisaMyogyetattvAdityAdityatra zuddha svarUpeNakakapisaMyo kapisaMyogAbhAvavadbhedasyAlIkatvAniravacchinnasvarUpeNa gAbhAvavadbhedasya mUlAvacchedenApi sattayA kapisaMyogAsvarUpatvAdavyAptessarvathaivaduruddharatvAditi yadyapyatiriktaM kapisaMyogibhedAbhAve kapisaMyogibhedanirUpitapratiyogitAvacchedakatvannAstItibhavatimati stathApyatiriktakApasaMyogibhedAbhAvavadbhedasya sAdhyIbhUtakapisaMyogi. bhedarUpatayAtannirUpita pratiyogitAvacchedakatvasya sAdhyAbhAve sambhavena kapisayogibhinnaM guNattvAdityAdau nAvyAptisambhavaH // nanvatra vi SayitayAvahnessAdhyatAyAntajjJAnatve'vyAptiH viSApatvasambandhAvacchinnavatyabhAvAbhAvatvAvacchinnAdhikaraNatvasya viSayitayA vahnizAne'sambhavAttajjJAnasyatAdRzAbhAvatvena bahnaghanavagAhitvAtsvarUpeNa tasya sattvasvAcyamiti na tazya vahnirUpatvamiti sAdhyAbhAvavRttisA
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ 30 vyaaptipnyckvitiH| dhyasAmAnyIyapratiyogitvAprasiddhariticenna viSayitayAvyApyavyApakabhAvAnamyupagamaevaitallakSaNapraNayanamityabhyupagamAt / pratiyogitAyAM sAdhyasAdhyasamAniyatAnyataranirUpitatvasya vA vivakSitatvAtsA. dhyasAmanayatyaM svarUpeNeti sAdhyasamaniyatAtiriktAbhAvanirUpita tvasya sattvAnnako pidoSaH padamAdadhAti / / atredamavadheyam / sAdhyAbhAvatvAvacchinna sAdhyAbhAvatvasamani. yatamvA yatpratiyogitvaM sAdhyasAmAnyanirUpitaM tadviziSTasAdhyAbhAvatvAvacchinnanirUpakatAvivakSaNIyA vaiziSTazcasvAvacchedakasambandhAvAcchannatva svasAmAnAdhikaraNyobhayasambandhena evaJca ghaTabhedAbhAvasya ghaTasvarUpasya tAdAtmyena ghaTatve ghaTarUpaspa samavAyana kapAle sattve'pi tattatsambandhAvacchinnatataniSThanirUpakatAyAstAhazyAsamavAyAvacchannaghaTatvaniSThapratiyogitayAtAdAtmyAvacchinnaghaTani pratiyogitayA vA viziSTatvAdghabhinaGkapAlatvAdghaTatvavAddhe. tyAdI nAvyAptiH tathAsatyatyantAbhAvatvanirUpitatvasyApi prayoja. naviraheNAnivezanIyatayA samavAyenaghaTabhedAbhAvAbhAvasya ghaTabhedA. svarUpatve'pi ghaTAtmakasAdhyAbhAvaniSThabhedIyapratiyogitAmAdAyaiva ghaTabhedasAdhyakasthale lakSaNasaGgatiH atranirUpakatAyAM sAdhyAbhAva. tvAvacchinnatvapravezAdviziSTasattAbhAvavAnguNatvAdityatra sattAbhAvA. bhAvatvAvacchinnAnarUpakatvamAdAya nadoSaH atha mahAnasIyavanhyabhAvAdyavacchinnanirUpakatAyAMsAdhyanirUpitavahnisAmAnyAbhAvaniSTapratiyogatvasAmAnAdhikaraNyAvarahaNAvyAptyasambhavAnnirUpakatAyAMvivakSitasAdhyAbhAvatvAvacchinnatvanapravazanIyamiti cennirUpakabhedena nirupakatAyAstAdRzanirupakatAnirupitatvanacAdhikaraNatAyA bhinnatvena pravezazanIyam / pratiyogitAyAntatpravezAdeva prayojanasya vRttatvAt nirUpakatAyAnirUpakabhedena bhedAbhAve tu vahnisAmAnyAbhAvalAdhAraNavahniniSThapratiyogitAkAbhAvatvAvacchinnavahnitvaniSThAvacchedakatAkapratiyogitAkAbhAvatvAvacchinnanirUpakatvAdikamAdAyAvyAptivAraNAya sA. dhyatAvacchedakatAtvAvacchinnaparyAptyanuyogitAvacchedakarUpavRttitva. niSThAvacchedakatAnirUpita pratiyogitvaniSThAvacchedakatAnirUpitanirUpakatvaM pravezanIyameva / yadi*vaM sati ghaTabhedAbhAvatvAvacchinnatAdAtmyAcavacchinnaghaTa.
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyAptipaJcakavivRtiH / 31 ghaTatvasAdhAraNaikanirUpakatAmAdAya ghadabhighaDatvatvAdityAdAvavyAtitAdavasthyamitivAcyaM ghaTeghaTatva rUpatvAddharatveca ghaTatvatvarUpatvAdUrghaTa medAbhAvatvarUpAnuyogitAyA ubhayatraikyasvakkRityAbhAvatvavyApyAnuyogitAvacchinnatvaM pratiyogitAyAMnirUpakatAyAJca nivezanIyam ubhayAvRttidharmmAvacchinnatyasvAvAcyamevazca vahnimAndhUmAdityAdau pUrvoktayuktyAdoSAbhAvena uktarUrItyAnirUpakatvapravezo na kAryaH kintvanuyogitAvizeSAvacchinnanirUpakatAyAmivaziSTasatAbhAvavAn guNatvAdityannAvyAptivAraNAya sAdhyaniSThapratiyogitA nirUpakatvAvacchinnatvaM pravezanIyamiti vibhAvyate tadA'nuyogitvavizeSAvacchi natvapravezArthamevatAdRzanirUpakatoktiriti sAmAnAdhikaraNyAnuyogitvavizeSAvacchinnatve'pravezya svAvacchedakAvacchinnatvasya prave. zekate na vaiyarthyazaGkApIti draSTavyam // prameyasAdhyakajJAnatvAdihetuka. sAdhya sAmAnyoyatvApraveze hetutAvacchedakasamvandhAvacchinnavR. titvIya svarUpasamvandhAvacchinnapratiyogitAkAbhAvanivezasya kSyamANasyAnusandhAne samavAyena sthale kAlikasambandhAvacchinnasAdhyAbhAvAbhAvasyApi sAdhyarUpatayA tatpratiyogitAvacchedakakAlikamAdAyApyavyAptiH vakSyamANasthAnanusandhAne tu samavAyena prameyasAdhyakadravyatvaprakArakapramAvizeSyatvAdeihetAvavyAptivyadhyA athasAdhyasAmAnyIyatvazca svAni. va rUpakayAvatsAdhyakatvasvAnirUpakayatkiJcitsAdhyakabhinnatvantadapekSayA sAdhye sAdhyatAvacchedakasambandhenavRttitvasya laghutayA tadeva vivakSaNIyaM kAlikasambandhAvacchinna sAdhyAbhAvAbhAvasyAtiriktasya sa. mavAyenAvRttitvAditicena kAlikena prameyasya sAdhyatAyAM janyatvAdihetAvavyAtpApatteH kAlikasambandhAvacchinnasAdhyAbhAvasyApi kAliketa vRttitvAdityalampallavitena // 0 // nanusAdhyAbhAvAdhikaraNanirUpitAbhAvaeva vyAptirastu kiMvRttituratva pravezeneti cenna vahnanyabhAvAdhikaraNadhUmAvacchinnapratiyogitA. nirUpitAvacchedakatvasya dhUme sattvenAvyAtyApatteH nacahetutAvacchedakasambandhAvacchinnavRttitvIya svarUpasambandhAvacchinnapratiyogitAkAbhAvasya vivakSitatvena nAvyAptisambhava iti vAcyam tatsambandhAvacchinnA
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ paaptipshckvikRtiH| dheyatatsaMsargIyapratiyogitayogirekatayAsAdhyAbhAvAdhikaraNasaMyogapratiyogitvamAdAya'vyAptyApatteH / vRttitAtvAnacchinnapratiyogikasvarUpasambandhAvacchinnapratiyogitAnivezesAdhyAbhAvAvadhikaraNanirUpitatvAvacchinnasyatatsambandhasyabyadhikaraNatvenatatsambandhAvacchinna tadabhASasyakevalAnvAyatvenajyabhicArimAne'tivyAtpyApatteH vRttitA tvopAdAme tu sAdhyAbhAvAdhikaraNatAvacchedakadharmAbAcchi. anirUpyatAnirUpita nirUpakatAvaddhRttitAtvAvacchinnAbhAvasyanivezena doSAbhAvAditi athaivamapi sAdhyAbhAvAdhikaraNadhUmAdhikaraNatAnirUpitavRttitvasyaivahetausattvenAvyAptiH nacAdhikaraNatAbhinnatvamadhikaraNavizeSaNamadhikaraNatAbhinnaM dhUmAdityatrAvyApteH nApi hetvadhikaraNatAbhinnatvaMdhUmAdhikaraNatAbhinnaMdhUmAdityatradoSAtU nApi sAdhyA. bhAvAdhikaraNaniSThAdhikaraNatAnirUpitavRttitvasya lakSaNaghaTakatAsambhavaH / uktadoSavAraNe'pi ghaTabhinnamadhikaraNatAtvAdisyatra ghaTaniSThAdhikaraNatvasyAdhikaraNatAtvAdhikaraNatvenAdhikaraNatAnirUpitavRtti. tvasyaiva hetosattvenAvyAptyApatteH yadyapyuktAdhikaraNatAviziSTravRttitvasya lakSaNaghaTakatve noktadoSaH vaiziSTa yazca svanirUpitatvasvA zrayanirUpitatvobhayasambandhena tathApyavacchedakatAbhitramadhikaraNatA. tvAdityatrAdhikaraNatAtvaniSThavRttitAyAssAvacchinnatvenAvacchedakatAtmakasAdhyAbhAvAdhikaraNanirUpitatvasya taniSThAdhikaraNatayA a. dhikaraNatAtvAdhikaraNatvena tanirUpitatvasya ca sattvenAvyAptyApattiruddhareti uktAdhikaraNatAvaiziSTayaM svanirUpitatvasvaniSThAdhikara. NatvAnirUpitatvobhayasambandhena vAcyam evaJca naprAguktadoSANAmavakAzaH adhikaraNatAtvAnaSTha vRttitAyA madhikaraNatAniSThAdhikaraNatAniSThAdhikaraNatAnirUpitAnirUpitatvasya sattvAtU / ncaivmpyvcchedktaabhitrNvaacytvaadityaadityaadaavtivyaaptiH|vaacytvsykevlaany yitvenAdhikaraNatAniSThAdhikaraNatve'pisatvenatamniSThavRttitAyosvaniSThAdhikaraNatvAnirUpitatvavirahAditivAcyaM vRttitAyAnirUpakabhedenabhinatayA sAdhyAbhAvAdhikaraNAvacchedakatAnirUpitavRttitAyAM bA. cyatvaniSThAyAmavacchedakatAniSTAdhikaraNatAniSThAdhikaraNatAnirupita. tvasya sattvAt yadvA sAdhyAbhAvAdhikaraNatAvacchedakadharmaciziSTatvaM vRttitve vivakSaNIyam vaiziSTyaJca svAvacchinnanirupakatAnirupitanirU
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyaaptipshcphvivRtiH| pyatvAvacchedyasvAvacchinnAdhikaraNatAravAvacchimanirUpakatAnirUpita. nirUpyatAvatvasamvandhena tathAcAvacchedakatvasya adhikaraNatAtvAnadhi. karaNatvenAvacchedakatAvAvacchinnAdhikaraNatAtvAvacchedyanirUpakatAni. rUpitanirUpyatAyA avacchadakatAtvAvacchinnanirUpakatAnirUpitanirU. pyatvAnavacchedyatvAt / yatu sAdhyAbhAvAdhikaraNavRttivRttitvAbhAvovyAptiH vRttitA ca svaviziSTanirUpakatAkAdhikaraNatAvatvasamvandhena vaiziSTadhazca svAva. cchedakasamvandhAvacchinnatva svAvacchedakAvacchinnatvobhayasambandhena tathA ca na prAguktadoSANAmavakAzaiti tanna cAru sAdhyAbhAvAdhikaraNaniSThAdhikaraNatAnirUpitanirUpakatvAbhAvasyaiva lakSaNatvasambhave tatparityAgasyAnaucityAt / evaM satyuktAdhikaraNatAviziSTAbhAvasyaiva vyAptitvamastu punarvRttitAtvenatatpravezo vyartha eveti cedatrocyate sAkSAnirUpitatvasya durnivezatayA sAkSAmparamparAlAdhAraNantadvAcyaM tathAca sAdhyAbhAvAdhikaraNaniSThadhUmAvacchinnanirUpakatAkAdhikaraNa. tAnirUpitadhUmatvAvacchinnAvacchedakatvasyAvacchedakatvAdhayetvayoravacchedakAdheyarUpatvenaikyatayA dhUmatvAvacchinnavRttitArUpasya hetau sattvenAvyAptyApatyA svaniSThanirUpakatAnirUpitAdhayetAtvAvAcchannanirUpyatvasya saMsargatAyA vAcyatayA tallAbhArthameSAdheyatAtvena praveza iti yadi ca sAdhyAbhAvAdhikaraNaniSThAdhikaraNatAnirUpitanirUpakatvAbhAva uktalakSaNasya paryavasAnaM tadA na vaiyarthyazApi nirUpakatAtve. nApraveze ghaTabhinnamadhikaraNatAvAdityatra ghaTaniSThAdhikaraNatAnirUpi. tavRttitvasyAdhikaraNatAtve sattvenAvyaptyApattaritidik // atha sAdhyAbhAvAdhikaraNanirUpitavRttitAvAvacchinnapratiyogitAnirUpakavattvamevAstu lakSaNamabhAvatvena pravezo vyartha iti cetra ghaTa. vRttitAbhinnaM vRttitAsvAdityatrAvyAptyApatteH uktapratiyogitAkAvacchedakatvasya vRttitAtve satvAt / nacAvacchedakatvasyApyavacchedakatvA. bhAvAbhAvatvenAbhAvatayA'tivyAptitAdavasthyamiti vAcyama abhAva. tvasyabhAvabhedarUpatayA'vacchedakatve tadvirahAt tAdRzapratiyogitAtvAvacchinnanirUpyatAnirUpitAbhAvatvAvacchinnanirUpakatAvataevavyAptisvAhA evazvapratiyogitvAbhAvAbhAvasyapratiyogitArUpatayA tannirUpitapra tiyogitvasyoktapratiyogitvAbhAve sattve'pi vahimAnvayabhASAdhikara.
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ 34 ' vyAptipazcakavitiH / "NanirUpitavRttitAtvAvacchinnapratiyogisvAbhAvAdityatra nAtivyAptiH / keciduktasthale'bhAvatvenApraveze'pi pratiyogitAnirUpakatvenapra. khezAdeva nAtivyAptiH pratiyogitvasyAbhAvanirUpakatvAbhAvAdityapi vadantIti vRttitvAbhAvasya vyAptinvaJca svarUpeNa bodhyaM tena kriyAtmaka hetau vyabhicAriNi nAtiprasaGga iti / / nanu sattAvAn jAterityatra sattAbhAvavatsamavetatvAprasiyA dravyaM viziSTasastrAdityatra viziSTa sattve sattAnatirekeNa dravyatvAbhAvavattisvasya satvena cAvyAptyapattiriti cenna prakRta hetutAvacchedakAvacchinnanirUpakatAkAdhikaraNatvIyahetutAvacchedakasamvandhAvacchinnavRttitApra. tiyogikasvarUpeNa vRttitvAbhAvasya vivakSitatvAt sattAbhAvAdhikara. NanirUpitasvarUpasamvandhAvacchinnavRttitvastha prasiddhaH viziSTasattA. tvAvacchinnAdhikaraNatvIyavRttitApratiyogikasvarUpeNa sattAtvAvacchinavRttitvasyAsatvAcca doSAbhAvAt hetutAvacchedakasamvandhAvacchinnatvaJca yadi hetutAnirUpitasaMsargatAvacchedakAvacchinnasaMsargatAnirUpitatvaM tadA dhUmasAdhyake mahAnasIyasaMyogana vahnau saMyogasamvandhAvacchinnavRttitvasya sAdhyAbhAvavanirUpitasyoktasamvandhena hetau sattve. nAvyAptyApatteH nacotavRttitvAbhAvAntargatamahAnasIyasaMyogasambandha vacchinnavRttitvaghaTitAbhAvasya heto sattvena nAvyAptiritivAcyam dhUmadhAnavarityatrattadvahIyasaMyogasambandhAvacchinnavRttitvIyasvarUpeNotavRttitvAbhAvasya vahnau sattvenAtivyAptyA hetutAnirUpitasaMsargatAva: cchedakatAsamAnAdhikaraNAdhayetvasamvandhAvacchinnAvacchedakatAnirUpitAvacchedakatvaniSThAvacchedakatAnirUpitasaMsargatvaniSThAvacchedakatA. nirUpitAdheyatvaniSThapratiyogitvasamvandhAvacchinnAvacchedakatAnirUpi. tasvarUpatvaniSThAvacchedakatAnirUpitasaMsargatAkapratiyogitAkAbhAva. tvena nivezasthAzakyatayoktAdheyatvasambandhAvacchinnAvacchedakatAbhinnAvacchedakatvAnirUpitatvAdighaTitarUpeNaiva saMsargatAyAnivezanIyatayoktAvyAptitAdavasthyAdato hetutAnirUpitasaMsargatAvacchedakatAtvAvacchinna paryAptyanuyogitAbacchedakarUpAvacchinnAnuyogitAkaparyAptikAvacchedakatAkatvAnaSThAvacchedakatAbhinnAvacchedakatvAnirUpitasaMsargatA. niSThAvacchedakatAbhitrAvacchedakatvAnirUpitavRttitAniSThAvacchedakatAbhinnasvarUpatvaniSThAvacchedakatAbhinnAvacchedakatvAnirUpi tatvenaivasaM
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyaaptipshvkvitiH| sargatAnivezIyeti na doSaH uktAvacchedakatAkatvaniSThAvacchedakatAbhinnAvacchedakatvanivezAsaMyogatvagataikatvAvacchinnAnuyogisAkaparyAptikAvacchedakatAnirUpitaghaTapratiyogikatvaniSThAvacchedaka. tAnirUpitasaMsargatAkavRttitvIyasvarUpasamvandhamAdAya dhUmavAn vaDherityatra nAtivyAptiH yadvA hetutAnirUpitasaMsargatAvacchedaka. tAsamAnAdhikaraNAdheyatvasamvandhAvacchinnAvacchedakatAbhitrAvacchedaka. svAnirUpitAvacchedakatvaniSThAvacchedakatvAdighaTitarUpeNa saMsargatvapraveze na ko'pi doSaH mahAnasIyasaMyogena saddhetau mahAnasI. yatvaniSThAvacchedakatvasaMyogatvaniSThAvacchedakatvayordvayoreva hetutAnirU. pitasaMsargatAvacchedakatvasamAnAdhikaraNatvenoktAvacchedakatvasamAnAdhikaraNAvacchedakatvAdasyobhayatra viraheNa mahanAsIyatvaniSThAvacchedakatAnirUpitasaMyogatvaniSThAvacchedakatAnirUpitasaMsargatAkavRtti. tvIyasvarUpanvAvacchinnasaMsargatAyA api tAzatvena tannirUpakapratiyogitAkAbhAvasya heto sattvAllakSaNasamanvayaH ghaTIyatvaniSThAvacchedakatAyA uktAvacchedakatAsamAnAdhikaraNatvaviraheNa taniSThAvacchedakatAkasaMsargatAmAdAya na doSa iti // ___atra prathamauktarUpAvacchinnAnuyogitAkaparyAptikAvacchedakatA. niSThAvacchedakatAtvAvacchinnasAmAnyabhedae va nivezanIyaH anyathaikAvacchedakatAbhedasyAparAvacchedakatAyAM sattvanAvacchedakatAdvayanirUpi. tasaMsargatAghaTitasaMsargatAyA lakSaNAghaTakatvena mahAnasIyasaMyogena sa. khetaavvyaaptyaaptteH| ataeva dvitIye'pi hetutAnirUpitasaMsargatAkcche dakatAsamAnAdhikaraNAvacchedakatAtvAvacchinnasAmAnyabhedastAdRzAvacchedakatvaniSThAvacchedakatAsAmAnyabhedazca nivezyastadapekSayAlAghavena hetutAnirUpitasaMsargatAvacchedakatAtvAvacchinnaparyAptyanuyogitAvacche dakatvasamAnAdhikaraNAdheyatvasambandhAvacchinnAvacchedakatAbhinnAdheyasa. mvandhAvacchinnAvacchedakatAtvaniSThAvacchedakatAbhitrAvacchedakatvAnirUpitapratiyogitAkabhedatvenatadyaktiniSThAbacchedakatAbhedanivezya tadyakriniSThAvacchedakatAbhitrAvacchedakatvAnirUpitasaMsargatAniSThAyacchedakatvAdighaTitarUpeNa saMsargatA nivezyA AdheyatAca svAvacchedakatA. pratiyogikaparyAptyanuyogitAvacchedakatvasamvandhAvacchinnavetaravArakA praveze prayojanavirahAt uktaparamparAyAH saMsargatvAbhAvatUktarItyAniva-,
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ . vyaaptipshkvikRtiH| zasyAzakyatayA gurubhUto'pi dvitIyakalpa AdaraNIyaH evameva hetutAvacchedakAvacchinnatvamapi pariSkRtambodhyam nirUpakatAvacchedakatAyA itaravArakaMparyAptiniveze prayojanAbhAvAditi // yadica vahnijJAnatvasAdhyake prakAritayA vahihetukasthale vahnitvaga. saikatvAvacchinnAnuyogitAkaparyAptikAvacchedakatAkanirUpakAtvasya mahAnasIyatvavalitvagatadvitvavRttinirUpakatAyA mapi sattvena tanirUpitA. dhikaraNatAkavRttitvIyasvarUpeNa sAdhyAbhAvAdhikaraNanirUpitamahAnasIyavahnitvAdyavacchinnavRttitvasya vahnimAtresattvAdavya tibidhAryatayA hetuhetumadbhAvanaca prakAritayA mahAnasIyavahniviSayakakSAne kuto na vahessattvaM vahnitvetaradharmAnavacchinnanirUpitaprakAritayA hetutvena tena samvandhena mahAnasIyavassasvamiti kuto vA vyAptiritivAcyaM saMsargatA hi yadyapi prakAritAtvenaiva tathApi vahnitvaviziSTasaMso vahnitvetaradharmAvicchinnAnirUpitaprakAritaiva mahAnasIyavahniviSayakajJAnaM prakA. ritayAvahrimadityapratyayAt mhaamniiyvhnimditijnyaanaanntrNvaahnnyjaa| nAmItyanuvyavasAyAbhAvAzceti,vibhAvyate tadA hetutAkcchedakatAtvAva. cchinnaparyAptyanuyogitAvacchedakarUpesvAvacchedakatAtvAvacchinnapA. psyanuyogitAvacchedakatvasamvandhena vRttitvmevniruupktaayaamupaadeym| ___ athoktarUpavRtinirUpakatAnirUpitatvenaivAdhikaraNatopAdeyA adhikaraNatAtvenatatpravezo vyartha iti cettasya svanirUpitatvasvaniSThAdhikaraNatAnirUpitatvobhayasamvandhanAdhikaraNatAviziSTavRttitvalAbhArthatvAna vaiyarthyabhiti gRhANa nacoktaviziSTavRttitvopAdAne prayojanA. bhAvaH vahnimAn parvatavRttitvaviziSTavAcyatvAdityatra sAdhyAbhAvAdhika. raNasvarUpatvAvacchinnasaMsargatAnirUpitatvAvacchinnavRttitAyA uktanirUpakatAmirUpitaMsaMsargatAnirUpitavAcyatvatvAvacchinnadAttatvIyasvarUpeNa hetau sasvAvyAptervArakasyaiva prayojanatvAt naca svaniSThAdheikaraNatvAnirUpitatvannanivezyamitivAvyam sAdhyAbhAyAdhikaraNoktAdhikaraNatAtmakAdhikaraNanirUpitavAcyatvatvAvacchinnavRttitAmAdAyAnyAptitAdavasthyAditi / / yatu vRttitAtvenavRttitvannopAdeyaM prayojanAbhAvAditi tamna dravya. tyasAdhyake samavAyena prameyaviziSTasya samavAyana hetutAyAM sakhetI hetutAvacchedakAvacchinnanirUpakatAnirUpitAdhikaraNatAviziSTaprameyatvA.
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyAptipaJcakavivRtiH / vacchinnAvacchedakatAyAH svAvacchedakaprameyatvarUpayoH prameyatvAtmakaprameyatvAvacchinnavRttitAtmakatvena tatpratiyogika svarUpeNa sAdhyAbhAvAdhikaraNanirUpitaprameyatvAvacchinna samavAyasambandhAvacchinnavRttitvasyaiva sattvAdavavyAptyApatteH vRttitAtvena tatpraveze tu svaniSThanirUpakatA. nirUpitavRttitAtvAvacchinnanirUpyatvasya saMsargatAlAbhena prameyAva cchinnavRcitAyAmevAdhikaraNatAviziSTatvasattvena nAvyAptisambhava iti yadyapyatrahetutAvacchedakasambandhAvacchinna hetutAvacchedakAvacchinnani rUpakatvIya svarUpeNa sAdhyAbhAvAdhikaraNaniSThAdhikaraNatAnirUpitani rUpakatvAbhAvasya laghutarasya vyAptitvaM sambhavati tathApiyathAzrutamulAnurodhAttadupekSitam // 37 nanu kAlikasamvandhAvacchinnadhUmatvaniSThAvacchedakatAkavRttitvIyasvarUpeNa vahyabhAvAdhikaraNanirUpitavRttitvasya dhUme sattvAdavyAptiH hetutAvacchedakatAghaTakasamvandhAvacchinnAvacchedakatAvivakSayoktadoSa. vAraNe'pi mahAnasIyavahnisAdhyake samavAyena mahAnasIyatvaviziSTatvelAte kAlikena dhUmatvaviziSTahetu ke'vyAdhyApattiHkAlikasamvandhAvacchizna mahAsIyatvaniSThAvacchedakatAnirUpitasamavAya samvandhAvacchinnadhUmatvaniSThAvacchedakatAkavRttitAyA hetau satvAditi cena vRttitAyA Azrayabhedena bhinnatayA dhUmasya kAlikena dhUmatvAzrayatve'pi saMyogena dhUmasya idAvRttitvAnapAyAt etadabhiprAyeNaiva viziSTasatvasya svAvacchinnAdhikaraNatvenaiva dravyatvavyApyatvaM svIkRtya hetutAvacchedakAvacchinnAdhikaraNatvapravezana sviphalamAkalayya hetutAvacchedakA - ghaTitasya vyAptirUpatvasvIkAro granthAntare paryAlocanIyaH anyathA hetutAvacchedakApraveze prameyatvAdyavacchinnavRttitAmAdAyAsambhavApatteriti vRttitAyA ekadharmAvacchinnAyA yAvatsvAvacchedakAzrayeSvekatve tu hetutAvacchekatAviziSTAvacchedakatA nirUpitatvAdirUpaM hetutAvacchedakAvacchinnatvamvAcyaM / vaiziSTayazca svAvacchedakasamvandhAcna svasAmAnAdhikaraNyobhayasamvandhena adhikantu sAdhyatAvacchedakAvacchinnutvavicAravadanusandheyamityalam // athadhUmavAnavaherityatrAtivyAptiH / niruktavRttitvAbhAvasya parvvatIyavahRyAdau sattvAditi cenna anupadoktavRttitaikyapakSe doSasyAsambhavAtpakSAntare tatroktAbhAvasya save'pi tasya lakSyatvamevetyanye vahnive
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyaaptipshckvikRtiH| nAlakSyatve'pi hetutAvacchedakAvacchedyatvaviziSToktavRttitvAbhAvasyaiva. vyAptitvasvIkArAvadoSa ityapare yathoktavivakSAyAM gaurave'pi tAdRza. vRttitAnavacchedakaprakRtahetutAvacchedakasya vyAptitvAvalambane nAtivyAptiriti kecit sAdhyAbhAvAdhikaraNAvRttihetutAvacchedakasamva. ndhAvacchisvAvacchinnAdhikaraNatAkadharmavatvamvivakSaNIyamevaJca sattA. vAAterityAdAvapi nAvyAptiritigranthAntara iti // dIdhitAvavyApyavRttisAdhyakasaddhatAvavyAptimAzayati atra niravacchinnasAdhyAbhAcAdhikaraNatvavivakSaNe'vyApyavRttilAdhyakasthale'vyAptyabhAvAdAzaGketi naca kapisaMyogAbhAvavAnguNatvAdityatrAcyAptiHniravacchinnAdhikaraNatvasyasAdhyAbhAvanirUpitasyAprasiddheritivAcyaM tasya kevalA. nvayisAdhyakatvena tanAvyApteriSTatvAt kapisaMyogavadbhedasyAvyASyavRtti tve kevalAnvayitvameva vyApyavRttitve tadabhAvasya kapisaMyogarUpatvAbhAvena tannirUpitaniravacchinnAdhikaraNatvasya sambhavena kapisaMyogavadbheda. sAdhyake'pi nAvyAptisambhavaH nacaivamapi kAlikasamvandhAvacchinnAtmasvaprakArakapramAvizeSyatvAbhAvasya svarUpeNa sAdhyatAyAmAtmatvaheto sAdhyAbhAvasya kAlikena niravacchinnAdhikaraNatvAprasiddhiriti vAcyaM sAvacchinnatvahetumaniSThatvobhayAbhAvavasvasyAdhikaraNAtAyAmvivakSi. tatvAt yadvA sAvacchinnanarivacchinnakevalAnvayitAvacchadakAnavacchinnavRttitAnirUpitasaMsargatAvacchedakAnavacchinnasaMsargatAkanirUpa. katAkAdhikaraNatAbhinnatvobhayAbhAvavatvAmvavakSaNIyaM kAlikasamvandhAvacchinnavRttitAmAtrasya sAvacchinnatvAt kAlikasamyandhAvacchinnaprameyatvAvacchinnavRttitAyA niravacchinnatvAnubhavAt kevalA. mvayitAvacchedakAnavacchinnetyuktam ata eva TIkAntare prAguktobhayAbhAvasya kapisaMyogavadbhedAbhAvatvAvacchinnAdhikaraNatAyAM sattvena niravacchinnAdhikaraNatvAprasiddhinivandhanAvyAptizaGkAsaGgatirapini. rastatidik // 0 // ___ uddezyatAvacchedakAvacchedena vidheyAnmayasyAbhyarhitattvena tasyaiva vivakSitatvamAlokyAha nacakapisaMyogAbhAvavAnityAdi AdipadA. huNavAn jalIyaparamANurUpAddhaTatvatadvirUddhasaMyogAnyataravAn ghaTIyarUpadityAdiparigrahaH tena saddhetApityatra satpadasya sattAvadarthakatve'pi vyApyavRttisAdhyakatyasyAvyApyavRttibhAvasAdhyakArthakatvepi ca
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyAptipaJcakavivRtiH / na kSatiH nanukArthakA vyApyavRttisAdhyaka saddhetutvAvacchedenoktalakSaNA* satyamAzaGkayottaralakSaNAvatAre tallakSaNasyoktAvacchedakAvacchedena sa. ttvapavasaMgatiH naca tatsaMbhavati taddharmmasya tatsaMyogIguNAdityavyadibhicAriNyapi sattvena tatrAgrimalakSaNasyApyasatvAt / naca vyAptipadasya saddhetAveva lakSaNAsatvArthakatvena tatsamabhivyAhAravazAt svAdhikaraNavRtyabhAvapratiyogitAvacchedakaprakRtasAdhyatAvacchedakAvacchi asAdhyakasaddhetutvAvacchedenaiva lakSaNA satvArthakatvasyoktavAkye svIka raNIyatayA nAsaGgatiriti vAcyaM kapisaMyogAbhAvavAn guNAdityAdisthalIya detAvapyuktasaddhetutvasya sattvena tatrAprimalakSaNasyAsattvAdasaGgatestadavasthAnAditicenna dvitayilakSaNasya tAdRzasaddhetutvAvacchedena virahasyA satvena tAdRzaniyamabhaGgarupAbhyarhitatvamaGgIkRtya lakSaNAntarAvAtAraNapatra tAtyarya svIkAre'saMgativirahAt / avyApyavR ttisAdhyaka saddhetupadena bhedapratiyogitAvacchedakA tAvacchedakatAdRzasAdhyatAvacchedakAvacchinnasAdhya kasa ddhe tovvivakSitatvAt / svapratiyo. gyanadhikaraNatrRtyabhAvapratiyogyavyApyavRti sAdhyakasaddhetvarthakatvasyoktapadasyavA vivakSitatvAt yadvA niravacchinnavRttikabhinnatvamavyApyavRttitvaM tathAcAvyApyavRti sAdhyaM yasyetyevavigraha AdaraNIyaH evaJca saddhetAvityatra sanhaturiti karmadhAraya evetina kazciddoSaH // keci tu svapratiyogitvastra sAmAnAdhikaraNyasvasamAnAdhikaraNabhedapratiyogi tAvacchedakatvaita nRtayasamvandhenAbhAvaviziSTatvamavyApyavRttitvam kapisaMyogAbhAvasya na kapisaMyegavanniSThabhedapratiyogitAvacchedakatvamiti 39 tasya svasAmAnAdhikaraNyasvapratiyAgitvayornivezAdAtmatvAdezva na vyApyavRttitvaprasaGga iti prAhuH // 0' "" mUle kevalAnvayInyabhAvAditi atha svAvacchinnAbhAvavadvRttitvasambandhAvacchinnasAdhyatAvacchedakAbhAvavattvameva vyApti rastu tAvataiva vAcyaM jJeyatvAdityAdikevalAnvayini nAvyAptirvAcyatvatvasyoktasambandhasya vyadhikaraNatvAditi cena vRttiniyAmakasambandhasyAbhAvapratiyogitAnavacchedakatve dhanI caitratvAdityAdAvavyApteH vRttiniyAmakasambandhAghaTitasvacchinnAbhAvavadvRttitvasya vRttiniyAmakatvapi vRtyaniyAmakasamvandhaghaTitasya vRttyAniyAmakatayA vRkSaH siMspAyA ityazrAvyAptezva |
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyAptipazcakavivRtiH / yaditra vRttyAniyAmakasambandhasyAbhAvapratiyogitAnavacchedakatve sA dhyatAvacchedakAvacchinnasAdhyatAvacchedakasambandhAvacchinnasambandhitvA bhAvavaddhetutAvacchedakasambandhAvacchinna sambandhitAvacchedakaprakRtahetutAvacchedakasyaiva vA vyAsitve na doSaH abhAvazvasvarUpasambandhAvacitraasvAbhAvavaznnirUpita svarUpasambandhAvacchinnavRttitvasambandhAvacchinna pratiyogitAka iti / etena svavRttivAcyatvavattvasambandhena ghaTAdisAdhyakasthale svyAptiH tatsambandhAvacchinnAbhAvasyAprasiddhatvAditi nirastam svarupasambandhAvacchinnAbhAvasya prasiddheriti vibhAvyate tadAtra kecitsambandhitAyA nAnAtve dhUmavAn vahneritrAtivyAptiH parvatIyavahnayAdisambandhitAyAu kasambandhitvAbhAvavattvena tadavacchedakasvasya vahnitve satvAt yaddharmAvacchinna sambandhitvatvAvacchedenoktasambandhitvAbhAvavattvavivakSaNe uktadoSavAraNepyukta sambandhitAtvAvacchedyatvasya vyApakatArUpatvena siddhAntalakSaNApekSayA laghutvAbhAvaH avyabhicaritatvasya pAribhASikatvApatteH uktasya vyabhicArajJAnApratibadhyatvena vyAptirUpatvAsambhavazceti vadanti tanna cAru svAbhAvavannirUpitasambandhitAvacchedakatva sambandhAvacchinnoktasambandhitvAbhAvavadvaitutAvacchedakasyavyAptitve ktAtivyAptisambhavAt evamuktapAribhASikatvasya nadoSatvamanyathA dravyaM viziSTasattvAdityAdisthalIyAvyAptivA raNAyoktasya lakSaNasya pAribhASikArthakatvenaheyatvamApadyata sAdhyAbhAvavadvRttitvasyaiva vyabhicAratve samAnaprakAratvAdinaiva pratibandhakazve ca siddhAnnavyAptarepi tadpratibadhyatayA'vyAptitvaprasaGgaH naca hetusamAnAdhikaraNAbhAvapratiyogitAvacchedakatvamapi vyabhicAra iti nedoSa iti vAcyaM pratiyogitAdhammiko bhayAbhAvaghaTitakalpasya siddhAmtatvena tajjJAnasyoktatryabhicArajJAnaprativadhyatvavirahAt yadimaNimantrAdinyAyenoktavyAptijJAnasyApyuktavyabhicArajJAnaprativadhyatvaM tadAprakRtivyAptijJAnasyApitattvaM sughaTameva tAdRzavyAptijJAnavirodhijJAnavi pathavyabhicArakalpanA va prakRtepi sameti atrabrUmaH svaniSTapratiyogitAkAbhAvavadvRttitvasya saMsargatve'sambhavApatyA'vacchinnapratiyogitAkAbhAvavadvRttitvasya saMsargatvasvAcya ntathAsati gurUbharmmasya pratiyogitAmavacchedakatve tadrUpavAnarasAdityatrAtivyAptiH tadrUpatvAvacchinnasambAdhatvAbhAvapratiyogitAvacchedaka 40
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyAptipaJcakavivRtiH / tvasya lAghavena tadyaktitva eva kalpanIyatayoktAvacchinnAbhASavadRtitvasya tadrUpatvAvacchinnasamvandhitvavyadhikaraNatvena tadabhAvasya hetutAvacchedakAvacchinnasamvandhitve sattvAt uktasambandhitAvyaktaca bhAvaniveze vahnimAndhUmAdityatrAvyAptiH uktasamvandhitAtvaMyaddharmaviziSTa samvandhiniSThAbhAvapratiyogitAnavacchedakaM tadrUpAvacchinnAbhAvavattvavivakSaNe tadrUpAvacchinnasamvandhitAtvasya gauraveNa rUpatvAvacchinnasamvandhitAtvavizi STasamvandhiniSThAbhAvapratiyogitAnavacchedakatvena tadrUpAvAcchannAbhAvavattvasya hetau sattvenAtivyAptiprasaGgaH yadrUpAvacchinnAbhAvakUTavattvavi - vakSA ca vAhnamAndhUmAdityAdAvavyAptyaivAnupAdeyA tadrUpAvacchinnAbhAvakUdAntargatasya tayaktyabhAvasya dhUme virahAt evaM vAcyaM zeyatvAdityAdAvapi sAdhyatAvacchedakasambandhAvacchinnasAdhyatAvacchedakAva cchinnasamvandhitvAbhAvapratiyogitAvacchedakatvasya sambandhitAtva eva lAghavena kalpanIyatayA tAdRzasamvandhitAtvAvacchinnAbhAvAprasiddhyAvyAptiprasaGgaH yAdagurudhammasya pratiyogitAvacchedakatvamaGgIkriyate ta daitasya lakSaNAntaratvamevAvaseyamitidhyeyam // athanirUpyAnaparUkabhAvApannAveSayatAtmaka sAdhyAbhAvavadvRttityaprakAratAnirUpitavizeSyatvAbhAvaH pramIyavizeSyatAprAtayAgikasvarUpa. sambandhAvacchinnapratiyogitAko vyAptirastviti cetra yatra vyabhicAriNi sAdhyAbhAvavadvRttitvasya na pramA tatrArtivyAptyApatteHnacezvarasyaivapramAsambhavaH vizakalitapadArthAvagamahatvenaiva sarvvaviSayakatvopapato. viziSTaviSayakatve mAnAbhAvAt evaM vRttyAnayAmakasambandhasya gurudharma sya ca pratiyogitAnavacchedakatve dhIH dravyatvAtprameyadhUmavAnvachAratyAdAvativyAptyApatterityalam 14
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
_