________________
व्याप्तिपञ्चकविवृतिः ।
२९
वद्भेदमादायेति नच कालिकेनप्रमेयवद्धटभेदस्य साध्यतायां सद्धोतौकालिकसम्बन्धावच्छिन्नप्रमेयत्वावच्छिन्नावच्छेदकतामादायाव्याप्तिरितिवाच्यम् । साध्याभावत्वावच्छिन्नाधिकरणताया: कालिकेनापिघटत्ववसत्वात् समवायेनघटत्वाधिकरणवृत्तित्वविशिष्टप्रमेयस्यैव साध्याभावत्वात् उभयस्य साध्याभावरूपत्वे तु तादृशावच्छेदकतात्वव्यापकत्त्वतादृशप्रतियोगितावत्त्वान्यतरवदधिकरणावृत्तित्वमेव व्यासिः व्यापकता च स्वनिष्ठाधरणतानिरूपित साध्याभावत्वावच्छिन्ननिरूपकतावच्छेदकसम्बन्धावच्छिन्नत्वसम्बन्धेन प्रतियोगितावत्ता
·
व स्वावच्छेदकसम्बन्धावच्छिन्नसाध्याभावाभावावच्छिन्नरूनिपकताकाधिकरणतावत्स्वसम्बन्धेन तथाच नाव्याप्तिरिति । एतेन कालिकसम्बन्धेनप्रमेयविशिष्टभेदस्य विषयितया साध्यतायान्तज्ज्ञानत्वे प्रमेयनिष्ठावच्छेदकताघटककालिकमादायाव्याप्तिरित्यपास्तम् तादृशावच्छेदकतात्वस्य स्वरूपसम्बन्धावच्छिन्नावच्छेदकतायामपि सत्त्वेनतत्र साध्याधिकरणज्ञानस्यासत्वात् यद्वा अवच्छेदकतायां साध्याभावत्वसमनियतत्वं प्रवेश्यकालिकावच्छिन्नावच्छेदकताया अतादृशत्वान्नाव्याप्तिरिति कालिकेनप्रमेयविशिष्टघटभेदे साध्यकस्थलाव्यातिश्च साध्याभावत्वस्य घटत्वमात्रस्वीकाराद्वारणीया ।
अथ सर्वत्रैव साध्याभाववद्भेदमादाय लक्षणस्यसम्भवात्साध्यनिरूपितप्रतियोगितावच्छेदकताघटक सम्बन्धमात्रमुपादेयं व्यर्थमन्यतरोपादानमिति चेन्न कपिसंयोग्येतत्त्वादित्यादित्यत्र शुद्ध स्वरूपेणककपिसंयो
कपिसंयोगाभाववद्भेदस्यालीकत्वानिरवच्छिन्नस्वरूपेण गाभाववद्भेदस्य मूलावच्छेदेनापि सत्तया कपिसंयोगास्वरूपत्वादव्याप्तेस्सर्वथैवदुरुद्धरत्वादिति यद्यप्यतिरिक्तं कपिसंयोगिभेदाभावे कपिसंयोगिभेदनिरूपितप्रतियोगितावच्छेदकत्वन्नास्तीतिभवतिमति
स्तथाप्यतिरिक्तकापसंयोगिभेदाभाववद्भेदस्य साध्यीभूतकपिसंयोगि. भेदरूपतयातन्निरूपित प्रतियोगितावच्छेदकत्वस्य साध्याभावे सम्भवेन कपिसयोगिभिन्नं गुणत्त्वादित्यादौ नाव्याप्तिसम्भवः ॥ नन्वत्र वि षयितयावह्नेस्साध्यतायान्तज्ज्ञानत्वेऽव्याप्तिः विषापत्वसम्बन्धावच्छिन्नवत्यभावाभावत्वावच्छिन्नाधिकरणत्वस्य विषयितया वह्निशानेऽसम्भवात्तज्ज्ञानस्यतादृशाभावत्वेन बह्नघनवगाहित्वात्स्वरूपेण तस्य सत्त्वस्वाच्यमिति न तश्य वह्निरूपत्वमिति साध्याभाववृत्तिसा