Book Title: Anuyogdwar Sutram Tika
Author(s): Haribhadrasuri, 
Publisher: 
Catalog link: https://jainqq.org/explore/020064/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobabirth.org Acharya Shes kailassagarsun Gyarmandir zrIharibhadrAcAryakRtA anuyogadvAraTIkA. CA% A5 hai nandI zrI anu. vyAkhyAnA hAri.vRttI niyamaH namo'Ite // praNipatya jinavarendra tridazendra narendrapUjitaM vIram / anuyogadArANAM prakaTArthI vivRtimAbhidhAsye // 1 // prakAnto'yamaI- uzAda // 1 // dvacanAnuyogaH, ayaM ca paramapadaprAptihetutvAccheyobhUto varttate, zreyAMsi bahuvighnAni bhavanti, tathA coktam-"zreyAMsi bahuvighnAni bhavantI" tyAdi | vidhiH zlokaH, ato'sya prArambha eva vighnavinAkopazAntaye maGgalAdhikAre nandiH pratipAditaH, sAmpratamanuyogadvArAdhyayanamArabhyate, athAsyAnuyogadvArAdhyayanasya ko'bhisaMbaMdha ? iti, ucyate, ihAIdvacanAnuyogasya prakAntatvAttasya cAnuyogadvAramantareNa pratipAdayitumazakyatvAdanuyogadvArANAM || ca sAkalyato'pi prAyaH pratyAdhyayanamupayogitvAnanyadhyayanavyAkhyAnasamanantaramevAnuyogadvArAdhyayanAvakAza ityamabhisaMbaMdhaH, tadanena sambandhenA 'yAtamidamanuyogadvArAdhyayana, asya cAdhyayanAntaratvAt sAkalyato'pi prAyaH sakalAbhyayanavyApakatvAnmahArthatvAkacAdAveba maGgalazabdAbhidhAna pUrvakamupanyAsamupadarzayatA pranthakAreNedamabhyadhAyi 'NANaM paMcavihaM paNNatta' mityAdi,(1-1)atrAha-iha maGgalAdhikAre nandiH pratipAdita eva, 8 vatazcAnarthaka eva asya sUtrasyopanyAsa iti, atrocyate, naitadevaM, asyAkSepasya cAdhyayanAntaratvAdityAdinavAnavakAzatvAt , aniyamapradarzanArthatvAcca tathAhi-nAyaM niyamo nandyadhyayanAnuyogamantareNAsyAnuyogo na karttavya iti, yadA yadA ca kriyata tadA sArthaka evaM iti, yathoktopanyAsamtu // 1 // | prAyovRttyapekSayA'navadya eva, anye tu vyAcakSate-kazcidAcArya dezajAtiSaTtriMzadguNAlaMkRtaM kazcidvineya; savinayamuktavAn-bhagavan ! anuyogadvAraprarUpaNayA me kriyatAmanuprahaH, tatastamasAvAcAryo yogyamadhigamya avyavacchittaye'nuyogadvArAsapaNAyAM pravartamAno vighnavinAyakopazAntaye A zrIkalAsasAgararAri jJAnamandira AAS For Private and Personal Use Only Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobaith.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zrIanumA bhAvamaGgalAdhikAre idamupanyastavAn--'NANa' mityAdi, asya sUtrasya samudAyArtho'vayavArthazca nandyadhyayanaTIkAyAM prapaJcataH pratipAdita 31 hAri.vRttau hai *eveti neha pratipAdyata iti / 'tattha' ityAdi, (2-3) tatra-tasmin jJAnapaJcake catvAri jJAnAni-matyavadhimana:paryAyakevalAkhyAni, kiM.lavyAkhyAnA DIvyavahAranayAbhiprAyataH sAkSAdasaMvyavahAryatvAtsthApyAnIva sthApyAni, yatazcavamataH sthApanIyAni, tiSThatu tAvat na terihAdhikAraH, athavA niyamaH // 2 // svarUpapratipAdane'pyasamarthatvAtsthApyAni, iha cAnuyogadvAraprakrame'nupayogitvAtsthApanIyAni, athavA sthApyAni sanyAsikAni. naIFI uddazAdi teSAmihAnuyogaH, punarvivRNoti-sthApanIyAnItyarthaH, yatazcaivamataH 'no uhissantI' tyAdi, no uddizyante no samuddizyante no anujJAyate, tatra - vidhiH tvayedamadhyayanaM paThitavyamityuddezaH 1 tadevAhInAdilakSaNopetaM paThitvA guronivedayati, tatraivaMvidhaM sthiraparicitaM kurviti samanujJA samuddezaH |2 tathA kRtvA guronivedite pranthadhAraNaM ziSyAdhyApanaM ca kurviti anujJA 3 ' suyaNANasse' tyAdi, iha zrutamAnasya svaparaprakAzakatvAd gurvAderAyattatvAcca kintUrezaH samuhezaH anujJA anuyogazca pravarttata iti, saMkSepeNoddezAdInAmartha:kathita eva / adhunA ziSyajanAnuprahArtha vistareNa kathyate-tattha AyArAdiaMgassa uttarAyaNAdikAliyasuyakhaMdhassa ya uvavAiyAdiukkAliyaravaMgajhayaNassa ya imo uddesaNavihI, puvvaM sajjhAyaM | paTTavettA tato suyagAhI viNNattiM karei-icchAkAreNa amugaM me suyamurisaha, tato gurU icchAmotti bhaNati, tao suyagAhI baMdaNayaM dei, paDhamaM 1, matamo gurU uThThittA ceie vaMdai, tato vaMdiyaparacuTThiyasuyaggAhIM vAmapAse ThavettA jogukkhevussaga sagavIsussAsakAliyaM karei, tato ussarita4. kaTTitacauvIsasthao tahaDio ceva paMcanamokkAraM tiNNi vAraM uccArettA 'nANaM paMcavihaM paNNatta' mityAdi uddesanandI kaTTara, | tIse ya aMte bhaNAdi-imaM puNa paTThavaNaM paDucca imassa sAdhussa imaM aMga suyakhaMdha ajhayaNaM vA uhissAmi, ahaMkAravajjaNatthaM bhaNAdi-khamAsa| maNANaM hattheNaM sutteNaM atyeNa tadubhaeNaM ca uddiDaM, naMtaraM sIso icchAmoti bhaNitA vaMdaNaM dei, bitiyaM, tato uchito bhaNAdi-saMdisaha kiM ASSESSAECSEX C For Private and Personal Use Only Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zrAanu maNAmo 1, tato gurU bhaNAdi-vaMdittA paveyasutti, tato sIso icchAmotti bhaNittA vaMdaNagaM dei, taiyaM, sIso puNa udvito bhaNAdi-tumhahiM me | uddezAdi hAri.vRttI | amugaM suyamuhi icchAmi aNusAha, tato gurU bhaNati-jogaM karehiti, evaM saMdiTTho icchAmotti bhaNittA vaMdaNaM dei cautthayaM, etthaMtare NamokAra- vidhiH lAparo guruM padakkhiNei, padakkhiNittA purao ThiccA bhaNAdi-tumhehiM me amugaM sutamuDiM, tato guruNA jogaM karehitti saMdiho tao icchAmotti | bhaNittA vaMdittA ya padakkhiNaM karei, evaM taiyavAraMpi, ete ya tato'vi vaMdaNA ekaM ceva vaMdaNaTThANaM, taiyapadakviNaMte ya gurusso ciTThai, | tAhe gurU nisIdati, nisaNNayassa ya guruNo purao addhAvaNayakAo bhaNati-tumbhaM paveditaM saMdisaha sAhUrNa pavedAmiti, tato gurU bhaNAti-pavedihitti, tato icchAmotti bhaNittA paMcamaM vaMdaNagaM dei, vaMdiyapaccuTTito ya kayapaMcaNamokAro cha8 vaMdaNayaM dei, puNo ya baMdiyapaccuDio tumbhaM paveditaM sAhUNaM paveditaM saMdisaha karemi ussaggaM, tatoNaM gurU bhaNati-karehi, tAhe caMdaNayaM dei sattamayaM / / | ete ca sutapaccayA satta vaMdaNagA / tato vaMdiyapaccuTTito bhaNati-amugassa suyassa udisAvaNaM karomi ussaggaM annattha UsasieNaM jAva vosi-5 rAmitti, tato sattAvIsussAsakAlaM ThiccA logassa ujjoagaraM ciMtittA ussArittA bhaNAdi-Namo arahaMtANaMti, loyassAjoagaraM kaDDittA hai | suyasamatvauddesakiriyataNao anne pheTTAvaMdaNayaM dei, jaM puNa vaMdaNagaM deti taM na sutapaccataM, gurUvakAritti viNayapaDivattio aTThamaM vaMdaNaM deti| |evaM aMgAdisuM samuddese'vi, NavaraM pavedite gurU bhaNati-ciraparijinaM karehitti, gaMdI ya Na kaDijjati, jogukkhevussaggo ya Na kIrai, Na yaDU | padakkhiNaM to vAre karijjati, jeNa NisaNNo gurU samuddisati, evaM aMgAdisu aNuNNAe jahA uddese tahA savvaM kajjati, NavaraM pavedite gurU bhaNati-sammaM dhAraya aNNesiM ca paveyasutti, jogukkhevussaggo Na ya bhavati, evaM AvassagAdisu paiNNagesu ya taMdulaveyAliyAdisu eseva 4aa // 3 // vihI, NavaraM samajhAo Na paDhavijjai, joguklevaussago Na kIrai, evaM sAmAdiyAdisuvi ajjhayaNesu uddesaemu ya udisamANesu ciivaMdaNapada OM545554 For Private and Personal Use Only Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 8/ uddezAdi vidhiH 29% zrI azubha kkhiNAdivisesakiriyAvajjiyA satta ceva vaMdaNagA puvakammeNeva bhavaMti, jayA puNa aNuogo aNuNNavijjati tadA imo vihI-pasatthesu hAri.vRttIta tihIkaraNamuhuttaNakkhattesu pasatthe ya khette jiNAyayaNAdau bhUmI pamajittA do phisijAo kIrati, ekA guruNo bitiyA akkhANaMti, tao carimakAle pavedite NisajjAe NimaNNA gurU ahajAuvagaraNoDio sImo tato dovi te gurU sIso ya muhapociyaM paDilehinti, tao sIso // 4 // bArasAvattagaM vaMdaNagaM dAuM bhaNati-saMdisaha sajjhAyaM paTTavemi, tao duyayAvi sajmAyaM paTTaveMti, tato paTThavite gurU NisIdati, tato sIso bArasA | vatteNa vaMdati, tato dovi udvettA aNuorga paTTati, tato paTThavite gurU piAsIdati, tato sIso bArasAvatteNa vaMdati, vaMdite guruNA akkhAmaMtaNe kate gurU nisajjAo uDeti, tato nisajjaM purao kAuM adhIyasuyaM sI vAmapAse ThavettA cetie vaMdati, samatte ceiyavaMbaNe gurU Thito ceva NamokAraM kaDittA NaMdi kaTTati, tIse ya ante bhaNati-massa sAhussa aNuorga aNujANAmi khamAsamaNANaM hattheNaM dabvaguNapajjavehiM apuNNAo, tato sIso vadaNagaM dei, udvito bhaNati-saMdisaha kiM bhaNAmo?, tao gurU bhaNati-vaMdaNaM dAuM pavedeha, tato vaMdati, vaMdittA hito bhaNati tumahiM me aNujogo aNuNNAo, icchAmo aNusaDiM, tato gurU bhaNati-sammaM dhAraya aNNesiM ca pavedaya, tato vaMdati, vaMditA guruM padakkhi Neti, evaM tato vAre, tAhe gurU nisajjAe NisIyati, tAhe sIso purao Thito bhaNNati-tubbhaM paveditaM saMdisaha sAhUNaM pavedayAmi, evaM zeSa prAgvat / tato ussaggassaMte vaMdettA sIso gusaM saha nisajjAe padakkhiNIkareti, vaMdei ya, evaM tato vArA, tAhe uDhettA gurusa dAhiNabhuyAsaNe NisIvati, tato se gurU guruparaMparAgae maMtapae kaheti tato vArA, tato vaDDatiyAto tato akkhamuTThIto gaMdhasahiyAto deti, tAhe gurU nisajjAo uDeDa, sIso tattha nisIdati, tAhe saha guruNA ahAsaNNiAhatA sAhU vaMdaNaM deti, tAhe so'vi nisajjAThio aNuogI 'NANaM paMcavihaM paNyAtta' mityAdi sutta kati, kar3ittA jahAsatti vakkhANaM kareti, vakkhANe ya kate sAhUNaM vaMdaNaM deti, vAhe so uDei, Nise 84196464 SACARS // 4 // +5 For Private and Personal Use Only Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zrIanu lajjAo, puNo gurU ceva tattha nisIyati, tao aNuogavisajjaNatthaM kAussagaM kareMti kAlassa ya paDikamaMti, tato aNuNNAyANuogo sAhU AvazyakahAri.vRttI niruddhaM pavedeti / evamete uddezAdayaH zrutajJAnasyaiva pravarttante, na zeSajJAnAnAmiti, na cehoddezAdimiradhikAraH, kiM tarhi ? , anuyogena, | nikSepAH // 5 // | kasyaiva prakAntatvAditi, 'jati sutaNANasse' tyAdi ( 3-6) (4-6) (5-7 ) sarva nigadasiddhaM yAvat ' imaM puNa paTThavaNa paDuca | | AvassagassANuogotti, navaramimA punarAdhikRtAM prasthApanA pratItya, prArambhaprasthApanAmenAmAzrityAvazyakasya, avazya kriyAnuSThAnAdAvazyaka tasyAnuyoga:- arthakathanavidhistenAdhikAra ityarthaH, ihAnuyogasya prakrAntatvAttadgatavaktavyatAlambanAyAH khalvasyA dvAragAthAyAH prastAvaH, lA tayathA-'NikkhevegaTTha nirutti vihI pavittI ya keNa vA kassa / taddAra bheda lakkhaNa tadarihapArasA ya suttattho // 1 // asyAH samudAyArthamava-16 yavArtha ca pranthAntare svasthAna eva vyAkhyAsyAmaH, atra tu kasyeti dvAre 'imaM puNa paTThavarNa paDucca Avassagassa aNuogotti sUtranipAtaH, 'jai Avassagasse tyAdi, (6-9) praznasUtra,nirvacanasUtraM cottAnArthameva / navaramAha codaka:-ihAvazyaka kimaga kimaGgAnItyAdiprazna&sUtrasyAnavakAza eva, nandyanuyAgAdevAvagatatvAt, tathAhi-tatrAvazyakamanaMgapraviSTabhutAdhikAra evaM vyAkhyAtaM, tathehApyaGgabATotkAli kAdikrameNaiva AvazyakasyoddezAdInAM pratipAditatvAditi, atrocyate, yattAvaduktaM 'nandyanuyogAdevAvagatatvA' diti tadayuktaM, yato nAyaM niyamo'vazyameva nandirAdau vyAkhyeyaH, kuto gamyata iti cet, adhikRtasUtropanyAsAnyathAnupapatteH, idameva sUtraM jJApakamaniyamasyeti, maGgalArthamavazyaM | vyAkhyeya iti cet na, jJAnapaMcakAbhidhAnamAtrasyaiva maGgalatvAt / yaJcoktaM 'ihApyanamApraviSTotkAlikAdikrameNaivA''vazyakasyoddezAdayaH pratipAditA' iti, etadapi na bAdhakamanyArthatvAt , ihAGgapraviSTAdibhedabhinnasya zrutasyoddezAdayaH pravartante iti jJApanArthametadityanyArthatA, anye tu vyAcakSate-cAritryapi bhinnakarmakSayopazamajanyatvAt jJAnasyAnAbhogabahulo bhavati mASatuSavat so'pi prajJApanIya eveti darzanArtha // SPORORSCOCCOLAGAN AURANGABA // 5 // 6 For Private and Personal Use Only Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zrIanu0kA | ihAdhikRtAnuyogaviSayAkRtazAstranAma AvazyakazrutaskandhAdhyayanAni, nAma ca yathArthAdibhedAt trividhaM, tadyathA-yathArthamayathArthamarthazUnyaM ca, tatra kAAvazyaka hAri.vRttI yathArtha pradIpAdi ayathArtha palAzAdi arthazUnyaM DityAdi, tatra yathArtha zAstrAbhidhAnamiSyate, tatraiva samudAyArthaparisamAptaH, yata evamatastannirU nikSepAH payannAha- tamhA Avassaya' ityAdi, (7-10 ) tasmAdAvazyakaM nikSepasyAmItyAdi upanyAsasUtraM prakaTArthameva, codakastvAha-'khaMdho niyamajhayaNA ajjhayaNAvi ya Na khaMdhavairittA / tamhA Na dovi gejhA aNNataraM geNha caudeti // 1 // ' AcAryastvAha-'khaMdhotti satthanAmaM tassa ya satthassa bheda ajhayaNA / phuDa bhiNNatthA evaM doNha gahe bhaNati to sUrI // 1 // sAmprataM yaduktaM 'AvazyakaM nikSepasyAmI' tyAdi, tatra jaghanyato nikSepabhedaniyamanAyAha-'jattha' gAhA (1-10 ) vyAkhyA-yatra jIvAdI vastuni yaM jAnIyAt , ke -nikSepaM, nyAsamityarthaH, yattado| nityAbhisaMbaMdhAt tannikSipet niravazeSa-samayaM, yatrApi ca na jAnIyAtsama nikSepajAlaM 'catuSka' nAmAdi bhAvAntaM nikSipet tatra, yasmAd vyApakaM nAmAdicatuSTayamiti gaathaarthH| -se ki tamityAdi ( 8-10) praznasUtraM, atra 'se' zabdo mAgadhadezIprasiddhaH athazabdArthe vartate, athazabdazca vAkyopanyAsArtha:- tathA coktaM 'atha prakriyApraznAnantaryamaGgalopanyAsArthaprativacanasamuccayeSu, kimiti pariprazne, taditi sarvanAma pUrvaprakrAntAvamarzi, ato'yaM samudAyArtha:-atha kiM tadAvazyaka ?, evaM prazne sati AcAryaH ziSyavacanAnurodhenAdarAdhAnArtha pratyuccArya nirdizati| avazyakarttavyamAvazyakaM, athavA guNAnAmAvazyamAtmAnaM karotItyAvazyakaM yathA aMtaM karotItyaMtakaH, prAkRtazailyA vA 'vasa nivAsa' iti guNazUnyamAtmAnamAvAsayati guNairityAvAsa, caturvidha prajJaptaM-catasro vidhA asyeti caturvidha prajJapta-prarUpitaM arthatastIrthakAdbhiHsUtrato gaNadharaiH, tadyathA-nAmAvazyakamityAdi, 'se ki ta' mityAdi (9-11) tatra nAma abhidhAnaM nAma ca tadAvazyakaM ca nAmAvazyaka, AvazyakAbhidhAnamityarthaH, iha nAmna idaM lakSaNaM 'yadvastuno'bhidhAnaM sthivamanyArthe vadanirapekSam / paryAyAnabhidheyaM ca nAma yAdRcchika ca tathA // 1 // yasya vastunaH 'Na'miti For Private and Personal Use Only Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zrIanu0 | vAkyAlakAre jIvasya vA yAvattadubhayAnAM cAvazyakamiti nAma kriyate 'setta' mityAdi, tadetannAmAvazyakamiti samudAyArthaH, avayavArtha INAvazyakahAri.vRttau 4 stvayaM-'AvasmayaMti nAma koI kAsati jahicchiyA kuNati / dIsai loe evaM jaha sAhiga devadattAdI // 1 / / ajjIvesuvi kesuvi AvAsa | nikSepAH bhaNati egadavvaM tu / jaha azcittadumamiNa bhaNati sappassa AvAsaM // 2 // jIvANa bahUNa jahA bhaNaMti agaNiM tu mUsagAvAsaM / ajjIvAvihu bahavo jaha AvAsaM tu sauNissa // 3 // ubhayaM jIvAjIvA taNNiphaNNaM bhaNaMti AvAsaM / jaha rAiNAvAsaM devAvAsaM vimANa vA // 4 // samudAeNubhayANaM kappAvAsaM bhaNaMti iMdassa / nagaranivAsAvAsa gAmAvAsaM ca iJcAdi / / 5 / / 'se kiM' tamityAdi (10-12) tatra sthApyata | iti sthApanA sthApanA cAvazyakaM ceti sthApanAvazyakaM, AvazyakavataH sthApanetyarthaH, sthApanAlakSaNaM ceda- yattu tadarthaviyuktaM tadabhiprAyeNa yacca ttkrnniH| lepyAdi karma tatsthApaneti kriyate'lpakAlaM ca // 1 // yat 'Na' miti vAkyAlaGkAre kASThakarmaNi vA yAvadAvazyakamiti sthApanA sthApyate, | 'seta' mityAdi, tadetatsthApanA''vazyakamiti samudAyArthaH, avayavArthastvayaM-'Avassaya karento ThavaNAe jaM Thavijae sAhU / taM taha ThavaNAMI vAsa bhaNNati sAhejimehiM tu // 1 // ' kASTha karma kASThakarma tacca kaTTimaM tasmin , citrakarma pratIta, pustakarma dhIullikAdi vastrapallava samuttha vA saMpuTakaM madhyavartikAlekhyaM vA patracchedanipphaNaM vA, uktaM ca-'dhIulligAdi velliyakammAdinivvattiyaM ca jANAhi / saMpuDagavatti lihiyaM pattacchejje ya potthaMti // 1||'lepykrm pratItaM, pranthisamudAyajaM puSpamAlAvat jAlikAvadvA, nivartayanti ca kecidatizayanaipuNyAAnvitAstatrApyAvazyakavantaM sAdhumityevaM veSTimAdiSvapi bhAvanIya, tatra veSTimaM veSTanakasaMbhavamAnandapure pUrakavata, kalAkuzalabhAvato vA* kazcid vakhavaSTanena cAvazyakakriyAyuktaM yatimavasthApayati parima-bharimaM sagarbharItikAdibhRtapratimAdivat , saMghAtimaM kaMcukavat, akSa:-candanakaH // 7 // varATaka:-kapardakaH, eteSu eko vA AvazyakakriyAvAn aneke vA tadvataH sadbhAvasthApanAyA vA asadbhAvasthApanayA vA, tatra tadAkAravatI sadbhAva-16 For Private and Personal Use Only Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zrIanumA sthApanA atadAkAravatI cAsadbhAvasthApaneti, uktaM ca-"akkhe varADae vA kahe potthe va cittakamme vA / sabbhAvamasambhAvaM ThavaNAkAyaM 3 AvazyakahAri.vRttIlAviyANAhi // 1 // leppagahatthI hasthitti esa sambhAviyA bhave ThavaNA / hoi asambhAve puNa hasthiti nirAkitI akkho // 2 // ' Ava nikSepAH // 8 // zyakamiti kriyAkriyAvatorabhedAttadvAnatra gRhyate, sthApanA sthApyate-sthApanA kriyate 'se ta' mityAdi, tadetatsthApanA''vazyakaM / sAmprataM nAmasthApanayorabhedAzakApohAyada sUtraM 'nAmaThavaNANa' mityAdi, (11-15 ) kaH prativizeSo nAmasthApanayoriti samAsArthaH / AkSepapari| hAralakSaNo vistarArthastvayaM-'bhAvarahitammi davve NAmaDhavaNAo dovi avisiTThA / itaretaraM paDuccA kiha va viseso bhave tAsi // 1 // kAlakato'ttha viseso NAma tA dharati jAva taM davvaM / ThavaNA duhA ya itarA yAvakahA ittarA iNamo // 2 // iha jo ThavaNiMdakao akkho so puNa Thavijjae raayaa| evittara AvakahA kalasAdI jA bimANesu // 3 // ahava viseso bhaNNati abhidhANaM vatthuNo NirAgAraM / ThavaNAo AgAro sovi ya NAmassa Niravekkho // 4 // se kiM ta' mityAdi, (12-14) tatra dravati-gacchati tAMstAn paryAyAniti dravya, dravyaM ca | tadAvazyakaM ca dravyAvazyakaM, bhAvAvazyakakAraNamityarthaH, dravyalakSaNaM cedaM- 'bhUtasya bhAvino vA bhAvasya hi kAraNaM tu yalloke / tadravyaM | tattvajJaiH sacatanAcetanaM kathitam // 1 // iha cAvazyakazabdena prazastabhAvAdhiSThitA dehAdaya evocyate, tadvikalAstu ta eva dravyAvazyakamiti, uktaM ca-"dehAgamakiriyAo davvAvAsaM bhaNaMti savvaNNU / bhAvAbhAvattaNao vvajitaM bhAvarahitaM vA // 1 // ' vivakSayA vivakSitabhAva rahita eva deho gRhyate, jAvo na sAmAnyato, bhAvazUnyatvAnupapatteralaM prasaGgena, prakRtaM prastumaH, dravyAvazyakaM dvividhaM prajJapta, tadyathA-Agamata:&AAgamamAzritya noAgamatazca, nozabdArtha yathA'vasarameva vakSyAmaH, cazabdo dvayorapi tulyapakSatodbhAvanAe~ / 'se kiM ta' mityAdi, // 8 // (13-14) Agamato dravyAvazyakaM 'jassa Na' mityAdi, yasya kasyacit 'Na' miti vAkyAlaGkAre AvazyakamityetatpadaM, iha cAdhikRta For Private and Personal Use Only Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyarmandir dravyAvazyakAdhikAraH 414 zrIanu: pakSAlambana zAstramabhigRhyate, zikSitaM bhavati, sa tatra vAcanAdibhirvartamAno'pi dravyAvazyakamiti kriyA, atra ca 'supAM lugi' tyAdinA chaMdAsa hAri.vRttI ena(iti)zikSitamityapi bhavati, tatra zikSitamityaMtaM nItamadhItamityarthaH, sthitamiti cetasi sthitaM na pracyutAmitiyAvat , jitamiti paripArTI | | kurvato drutamAgacchatItyarthaH, mitamiti varNAdibhiH parisaMkhyAtamiti hRdayaM, parijitAmiti sarvato jitaM parijitaM, parAvarttanAM kurvato ydutkrme||9|| NApyAgacchatItyabhiprAyaH, nAmnA samaM nAmasamaM, nAma-abhidhAnaM, etaduktaM bhavati-svanAmavat zikSitAdiguNopetamiti, ghoSA-udAttAdayaH vAcanAcAryAbhihitaghoSaiH samaM ghoSasama, akSaranyUna hInAkSaraM na hInAkSaramahInAkSaraM, adhikAkSaraM nAdhikAkSaramanatyakSaramiti, viparyalAstaratnamAlAgataratnAnIva na vyAviddhAni akSarANi yasmiMstadavyAviddhAkSaraM, upalAkulabhUmilAGgalavanna skhalitamaskhalitaM, na militamamilita 8 asadRzadhAnyamelakavat na viparyastapadavAkyamanthAmatyarthaH, asaMsaktapadavAkyavicchedaM ceti, anekazAstragranthasaMkarAt asthAnachinnagranthanAdvA na vyatyA''Dita kolikapAyasavat bherIkathAvatyaSyatyAneDitaM, asthAnAchinnamanthanena vyatyAmeDitaM yathA 'prAptarAjyasya rAmasya rAkSasA | nidhanaM gate' tyAdi, pratipUrNa graMthato'rthatazca, tatra granthato mAtrAdibhiryatpratiniyatapramANaM chaMdasA vA niyatamAnamiti, arthataH paripUrNa nAma | na sAkAMkSamavyApakaM svataMtraM ceti, udAttAdighoSAvikalaM paripUrNaghoSaM, Aha-ghoSasamabhityuktaM tato'sya ko vizeSaH ? iti, ucyate, | ghoSasamamiti zikSitamadhikRtyoktaM pratipUrNaghoSa tUcAryamANaM gRhyata ityayaM vizeSaH, kaMThazcauThI kaMThoSThaM prANyaGgatvAdekavadbhAvastena vipramuktamiti vigrahaH, nAvyaktabAlamUkabhASitavat , vAcanayA upagataM guruvAcanayA hetubhUtayA'vApta, na karNAghATakena zikSitamityarthaH, pustakAdvA adhItamiti, sa iti sattvaH 'Na' miti vAkyAlaGkAre tatrA''vazyake vAcanayA pratipraznena parAvarttanena dharmakathayA vartamAno dravyAvazyakamiti vAkyazeSaH nAnuprekSayA vyAvRto dravyAvazyakaM, kasmAd ?, anupayogo dravya' miti kRtvA, anuprekSayA tu tadabhAvaH, tatra grandhato ziSyA'dhyApanaM vAcanA // 9 // For Private and Personal Use Only Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zrIanumA anavagatArthAdau guruM prati praznaH pratipraznaH pranthasya punaH punarabhyasanaM parAvartanaM ahiMsAlakSaNadharmAnvAkhyAnaM dharmakathA graMthArthAnucintanamanuprekSA, dravyAvazyahAri.vRttI Aha-Agamato'nupayukto dravyAvazyakamityetAvataivAbhilaSitArthasiddheH zikSitAdizrutaguNotkIrtanamanarthakamiti, ucyate, zikSitAdizruta-1 kAdhikAraH guNakIrtanaM kurvannidaM jJApayati yatheha sakaladoSavipramuktamapi zrutaM nigadato dravyazrutaM bhavati, dravyAvazyakaM ca, evaM sarva eva iiyaadikriyaa||10|| vizeSaH anupayuktasya viphala iti, upayuktasya tu yathA skhalitAdidoSaduSTamapi nigadato bhAvathutamevamIryAdayo'pi kriyAvizeSAH karmamalA&ApagamAyeti, ettha ya avAyadasaNathaM hINakkharaMmi udAharaNa-iha bharahami rAyagiha nagaraM, tattha rAyA seNio nAma hotyA, tassa putto payANu-| sArI caubbihabuddhisaMpanno abhao NAma hotyA, aNNayA teNaM kAleNa teNaM samaeNaM samaNe bhagavaM mahAvIre iha bharahami viharamANe tami Nagare samosariMsu, tattha ya bahave surasiddhavijjAharA dhammasavaNanimittaM samAgaJchisu, tato dhammakahAvasANe NiyaNiyabhavaNANi gacchaMtANaM egamsa vijjAharassa NahagAmiNIe vigjAe ekamakkharaM pamhuhamAsI, tao taM viyalavija NiyagabhavaNaM gaMtumacAentaM maDuka ivoppadANivayamANaM seNie adakkhu, tato so bhagavaMtaM pucchiMsu, se ya bhagavaM mahAvIre akahiMsu, taM ca kahijamANaM nisuNettA seNiyaputte abhae vijjAharaM evaM vayAsI-jai mama sAmaNNasiddhiM karesi tato'haM te akkharaM laMbhAmi payANusAritaNao, se ya kahiMsu, tato se abhae tamakkharaM labhiMsu, labhittA ya bijjAharassa kAhiMsu, tato se ya puNNavijjo tIe vijAe abhayassa sAhaNAvAyaM kahettA NiyagabhavaNaM gamisutti, esa diDhato, ayamatthovaNao-jahA tassa vijjAharassa hINakkharadoseNaM NahagamaNameva pamhuhamAsI, tami ya ahaMte vihalA vijjA, evaM hInAkSare'rthabhedo'rthabhedAt kriyAbhedAdayastato mokSAbhAvastadabhAve ca dIkSAvaiya_miti ahiyakkharaMmi udAharaNaM-pATalipute Nayare caMdaguttaputtassa biMdusArassa putto // 10 // |asogo nAma rAyA, tassa asogamsa pucco kuNAlo nAma, ujjeNI se kumArabhottIe diNNA, mA khuDU, aNNatA tassa raNNo niveditaM-jahA kumAro A 456 For Private and Personal Use Only Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zrIanu sAiregaTThavAso jAotti, tAhe raNNA sayameva leho lihio jahA'hIyatu kumAro, kumArassa ya mAdIsavvakkIe raNNA pAsaTTiyAe tattha dravyAvazyahAri.vRttI pacchaNNo bindU pADio, raNNA avAiya muddittA ujjeNI pesio, vAio, vAyagA pucchiyA-kiM lihiyaM?, te NecchaMti kahiuM, tAhe kumAreNa 1kAdhikAra sayameva vAio, ciMtiya caNe-amhaM moriyavaMsiyANaM apaDihayA ANAo, kahamahaM appaNo piuNo ANaM bhaMjAmi?, tao aNeNa tattasalAgAe acchINi aMjiyANi, tAhe raNNA NAyaM, paritappittA ujjeNI aNNassa kumArassa diNNA, tassavi kumArassa aNNo gAmo diNNo, aNNayA tassa kuNAlassa aMdhayassa putto jAo, NAmaM ca se kayaM saMpatI, so aMdhayo kuNAlo gaMdhabve atIvakuzalo, aNNayA ya aNNAyo ujjeNIe lagAyato hiMDai, tattha raNNo nivediyaM jahA eriso so gaMdhavvi jo aMdhala otti, tao raNNA bhaNiyaM-ANehatti, tAhe ANio javaNiya tario gAyati, jAhe atIva asogo akkhitto, tAhe bhaNati-kiM te demi ?, tao ettha kuNAleNa gItaM- 'caMdaguttapavotto u, biMdusArassa Nattuo / asogasiriNo putto, aMdho jAyati kAgiNiM // 1 // tAhe raNNA pucchitaM-ko esa tuma? , teNa kahitaM-tubhaM ceva putto, tato javalANiyaM avasAre kaMThe papettuM asupAto kao, bhANiyaM ca-kaM demi, teNa bhANayaM-kAgaNiM me dehi, raNNA bhaNiyaM-kiM kAgiNie va tuma kari hisi jaM kAgaNiM jAyasi, tato amaJcehiM bhaNiyaM-sAmi! rAyaputtANaM rajjaM kAgaNi bhaNNati, raNNA bhANiyaM-ki tuma kAhisi rajjaNaM ?, kuNAleNa bhaNiya-mama putto atthi saMpatINAma kumAro, tao se diNNaM rajja, so ceva uvaNao NavaramahiyakkhareNaMti abhilAvo kAyavvo, ahavA bhAvAhie lokaya imaM akkhANayaM-kAmiyasarassa tIre ya baMjularuko mahatimahAlao, tattha kira rukkhe avalaggiuM jo sare paDati so jai tirikkhajoNio to maNusso hoti, aha maNusso paDani tato devo hoti, aho puNo bIyaM vAraM paDati to puNa soceva | IN // 11 ya hoi, tattha vANaro sapattio oyarati patidiNaM pANitaM pAtuM, aNNayA pANipiyaNaTThAe Agato saMto vaMjularukkhAo maNussisthimihu For Private and Personal Use Only Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Sh Kailassagarsun Gyarmandir zrIanuzANagaM kAmasare paDitaM, tato taM devamihuNagai jAyaM pecchati, tao vANaro sapattio saMpahAreti jahA rukha avalaggituM sare paDAmo jA deva-13dravyAvazyahAra.vRttAmihuNagaM bhavAmo, tao paDitANi, urAlaM mANusajualaM jAyaM, so bhaNai-paDAmo jAhe devajuyalagaM bhavAmo, itthI vAretI, ko jANati mA Na kAdhikAraH // 12 // homo devA, puriso bhaNati-jai Na hojjAmo kiM mANusattaNaMpi Nassihiti ?, tIe bhaNiya-ko jANaitti, tato so tIe vArijjamANo'vira |paDio, puNovi vANaro ceva jAo, pacchA sA rAyapurisehiM gahiyA, raNNo bhajjA jAyA, itaro'vi moyArapahiM gahio khaDDuo sikkhA| vito, aNNayA ya te moyAragA raNo purao pecchaM deti, rAyAvi saha tIe devIe pecchati, tAhe so vANaro deviM nijjhAeMto ahilasati, | lao tIe aNukaMpAe vANaro bhaNio-jo jahA vaTTae kAlo, taM tahA seva vANarA! / mA vaMjulaparibhaTTho, vANarA ! paDaNaM sara // 1 // upanayaH pUrvavat , bhAvahINAdhitabhAvevi udAharaNaM, jahA kAi agArI puttassa gilANassa heNaM tittakaDubhesayAI mA NaM pIlejja UNae dei, 5 pauNati Na tehi, AhiehiM marati bAlo, vahAhAre / sAmpratamidameva dravyAvazyakaM nayanirUpyate, te ca mUlanayA naigamAdayastathA coktam-'Negama saMgaha vavahAra ujjusuto ceva hoi bodhavvo / sadde ya samabhirUDhe evaMbhUte ya mUlanayA // 1 // ' tao 'Negamasse' tyAdi (14-17) naigamasyaiko'nupayukto devadattaH AgamataH eka dravyAvazyaka dvAvanupayukto devadattayajJadattau Agamato dravyAvazyake trayaH anupayuktA devadattayajJa-da dattasomadattAH Agamato dUnyAvazyakAni, kiM bahunA ?, yAvanto'nupayuktA devadattAdayastAvatyeva tAni negamasyA''gamato dravyAvazyakAni, evamatItAnyanAgatAni ca pratipadyata iti, naigamasya sAmAnyavizeSAbhyupagamapradhAnatvAt , vizeSANAM ca vivakSitatvAt, Aha-evaM sAmAnyavizeSAbhyupagamarUpatvAt asya samyagdRSTitvaprasaGgaH, na, parasparato'tyantanirapekSatvAbhyupagamAt, uktaM ca-'dohivi NaehiM nItaM satthamulUeNa // 12 // tahavi micchattaM / jai savisayappahANataNeNa aNNoNNaniravekkho ||shaa evameva vavahArassavi' evameva yathA naigamasya tathA vyavahArasyApi hai For Private and Personal Use Only Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsur Gyanmandir RECE // 13 // 1 SAMAC zrIanuH ekaH anupayukto devadattaH Agamata eka dravyAvazyakamityAdi, asya vyavahAraniSThatvAt vyavahArasya ca vizeSAyattatvAt vizeSatryatirekeNa ca haidravye navAH hAri vRttI | sAmAnyAsiddheH, vizeSAbhyupagamasAmyAdatidezenaivAdhikRtanayamatAbhidhAnalakSaNeSTArthasiddhelAghavArtha naigamanayamatopanyAsAnantaraM vyavahAranaya matopanyAsa iti / saMgahasse tyAdi, saMgrahasyako vA'neke vA'nupayukto vA anupayuktA vA Agamato dravyAvazyakaM vA dravyAvazyakAni vA 'se ega' tti | tadekaM dravyAvazyaka, sAmAnyApekSayA, dravyAvazyakasAmAnyamAtrapratipAdanaparatvAdasya, sAmAnyavyatirekeNa vizeSAsiddheH, 'ujjusuttasse'tyAdi, RjusUtrasyaiko vA'nupayukto devadattaH Agamatazca eka dravyAvazyaka, pRthaktvaM necchati, ayamatra bhAvArtha:- vartamAnakAlabhAvi AtmIya cacchati, tasyaivArthakriyAsamarthatvAt svadhanavat , atItAnAgataparakIyAni tu necchati, atItAnAgatayovinaSTAnupapannatvAt parakIyasya ca svakAryAprasAdhakatvAditi |'tinnddN sahaNayANa' mityAdi, trayANAM zabdanayAnAM zabdasamabhiruDhevabhUtAnAM jJaH anupayuktaH avastu, abhAva ityarthaH, 'kasmAditi kasmAtkAraNAt , yadizaH anupayukto na bhavati, kuta etad , upayogarUpatvAta jJAnasya, tatazca zo'nupayuktazcetyasaMbhava | eva, 'seta'mityAdi, tadAgamato dravyAvazyakaM, Aha-ko'yamAgamo nAma iti, ucyate, jJAnaM, kathamasya dravyatvaM, bhAvarUpatvAt jJAnasyeti, satyametat , kiMtvAgamasya kAraNamAtmA dehaH zabdazca, dravyaM ca kAraNamuktamatastatkAraNatvAdAgama iti, kAraNe kAryopacArAt / ' se kiM taM noAgamato ityAdi (15-19) atha kiM tannoAgamato dravyAvazyaka ?, noAgamato ityatra Agamasavvanisehe nosaho ahava desapaDisehe / sabve | jaha NasarIraM bhavvassa ya AgamAbhAvA // 1 // kiriyAgamuccaraMto AvAsa kuNati bhAvasuNNoti / kiriyA''gamo Na hoI tassa niseho bhave // 13 // 51 dese // 2 // noAgamato dravyAvazyakaM trividhaM prajJata. tadyathA-jJazarIradravyAvazyakaM bhavyazarIradravyAvazyaka zarIrabhavyazarIravyatirikta ca181 dravyAvazyakaM / ' se kiM ta' mityAdi (16-19) praznasUtra, jJAtavAniti jJaH tasya zarIraM utpAdakAlAdArabhya pratikSaNaM zIryata iti zarIraM %A5% ROADS For Private and Personal Use Only Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zrIanumA tadevAnubhUtabhAvatvAt dravyAvazyakaM jJazarIradravyAvazyakaM / AvassaettipadasthAdhikArajANagassetyAdi, Avazyakamiti yatpadaM bhavyazarari-18| noAgama hAri.vRttau ta dravyAvazyakaM, asyArtha evArthAdhikAraH tadgatA arthAdhikArA vA gRhyante tasya teSAM vA jJAtu: yaccharIrakaM, saMjJAyAM kan , kiMbhUtaM ?- vyapagata- dravye bhedAH cyutacyAvitatyaktadehaM, vyapagatam-oghatazcatanAparyAyAdacetanatvaM prAnaM cyutaM-devAdibhyo bhraSTaM cyAvitaM-tebhya evAyu:kSayeNa bhraMzitaM tyktdeh-jiiv||14|| saMsargasamutthazaktijanitAhArAdipariNAmaprabhavapAratyaktopacayaM, tatra vyapagataM sarvagatA''tmanaH prAkRtamapi bhavati tadvicchittaye kayutaM, idamapi svabhAvata eva kaizcidiSyate tadvyapohAya cyAvitaM, itthaM tyaktopacayamiti caitajjIvazarIrayoviziSTasambandhajJApanArthamiti, uktaM ca vRddhaiH"pajjAyatarapatta khIraMva kameNa jaha dadhittaNaM / taha cetaNapajjAyAdaceyaNataM vavagataMti // 1 // cutamiha ThANabhaTTa devovva jahA vimANavA-1 sAo / iya jIvitacayaNAdikiriyAma8 cutaM bhaNimo // 2 // caiyaMmi cAvitaM jaM jaha kappA saMgamo suriMdeNaM / taha cAviyamiti jIvA |palieNAukkhaeNati // 3 // AhArasattijaNitA''hArasupariNAmajovacayasuNNaM / bhaNNai hu cattadehaM dehovaraotti egaTThA // 4 // evamuktena vidhinA jIvena-AtmanA vividhamanekadhA prakarSeNa muktaM jIvavipramuktaM, tathA cAnyairapyuktaM- baMdhaNachedattaNao Aukkhayauvva jIvavippa-11 jaDhaM / vijaDhaMti pagAreNaM jIvaNabhAvadvito jIvo // 1 // ' tatazcedaM vyapagatAdivizeSaNakalApayuktaM yAvajIvavipramuktaM jJazarIradravyAvazyaka| miti gamyate, kathaM ?, yasmAdidaM zayyAgataM vA saMstAragataM vA siddhazilAtalagataM vA daSvA kazcidAha-aho ! anena zarIrasamucchyeNa jinadRSTena bhAvena AvazyakamityetatpadamAkhyAtamityAdi, tasmAdatItakAlanayAnuvRttyA'tItAM vRttimapekSya dravyAvazyakamityucyata iti kriyA, yathA ko 81 dRSTAnta iti ?, praznanirvacanamAha-ayaM madhukumbha AsIdayaM ghRtakumbha AsIdityAdi akSaragamanikA, bhAvArtha ucyate-tatra zayyAsaMstArako pratItI, siddhazilAtalaM tu yatra zilAtale sAdhavastapaHparikarmitazarIrAH svayameva gatvA bhaktaparijJAanazanaM pratipannapUrvAH pratipadyante pratipatsyante ASSAGARLSSSSSSS // 14 // For Private and Personal Use Only Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zrIanu0 // 15 // ceti, kSetraguNatazca tatra yathAbhadrikadevatAguNAdArAdhanA siddhimAsAdayatIti, anye tu vyAcakSate-yasmin zilAtale siddhaH kazciditi, gataM sthita-16 mityanarthAntaraM, aho denyavismayAmaMtraNepu triSvapi yujyate, tatrAnityaM zarIramiti dainye, AvazyakaM jJAtamiti vismaye. anya pArzvasthamAmaMtrayata II AmaMtraNamiti, anena pratyakSeNa utpattikAlAdArabhya pratisamayaM zIryata iti zarIraM tadeva pudgalasaMghAtanarUpatvAt samucchyastena jinadRSTena bhAvena bhUtapUrvagatyA jIvitazarIrayoH kathaJcidabhedAt AvazyakamityetatpadamAjhyAtaM sAmAnyavizeSarUpeNa, anye tu vyAcakSate-' AghaviyaM' ti prAkRta| zailyA chAndasatvAcca guroH sakAzAdAgRhItaM, prajJApitaM sAmAnyato vineyebhyaH, prarUpitaM pratisUtramarthakathanena, darzitaM pratyupekSaNAdidarzanena, iyaM | kriyA rAbhirakSarairupAttA itthaM ca kriyata iti bhAvanA,nidarzitaM kathazcidagRhNataH parayA'nukampayA nizcayena punaH punadarzitaM, upadarzitaM sakalanayayuktibhiH, anye tvanyathApi vyAcakSate, tadalaM tadupanyAsalakSaNena prayAseneti, ataH dravyAvazyakamabhidhIyate, Aha-AgamakriyAtItamacetanamidaM kathaM dravyA4AvazyakamabhidhIyate ?, atrocyate, atItakAlanayAnuvRttyA, yathA ko dRSTAnta:!, tatra dRSTamarthamantaM nayatIti dRSTAntaH, laukikaparIkSakANAM yasmi-18 narthe buddhisAmyaM sa dRSTAnta ityanye, ayaM madhukumbha AsIdityAdi, atItamadhughRtaghaTavaditi bhAvanA / se ta' mityAdi nigamanaM / 'se kiMta'mityAdi (17-21) bhavyo yogyo dalaM pAtramiti paryAyAH, tasya zarIraM tadeva bhAvibhAvA''vazyakakAraNatvAt dravyAvazyakaM bhavyazarIra| dravyAvazyakaM, 'jo jIvo' tyAdi, yo jIvo yonyA-avAcyadezalakSaNayA janmatvena sakalanivRttilakSaNena, anenAmagarbhavyavacchedamAha, niSkAnto-nirgato'nenaiva zarIrasamucchyeNeti pUrvavat , Adattena-gRhItena, anye tvabhidadhati- attaeNaM' ti AtmIyena, jinadRSTena bhAvanetyAdi pUrvavan , athavA tadAvaraNakSayopazamalakSaNena 'seyakAle' tti chAndasatvAdAgAmini kAle zikSiSyate, na tAvacchikSate, tadetadbhAvinI vRttimaMgakRitya 4 // 15 // bhavyazarIradravyAvazyakamityucyate, yathA ko dRSTAnta ityAdi bhAvitArtha yAvata 'se ta' mityAdi / 'se kiM tamityAdi (18-22)jJazarIra For Private and Personal Use Only Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir laukika zrIanu04 bhavyazarIrAbhyAM vyatiriktaM dravyAvazyakamiti nirUpitazabdArthameva trividhaM prajJaptaM, tadyathA-laukikaM kuprAvacanikaM lokottaraM, 'se kita'mityAdi hAri vRttAlA(19-22)ete rAjezvarAdayaH mukhadhAvanAdi kRtvA tataH pazcAdrAjakulAdI gacchIta tadetallaukikaM dravyAvazkamiti kriyA, tatra rAjA-cakrava- dravyAca. AdimahAmANDalikAntaH Izvaro-yuvarAjA mANDaliko'mAtyazca, anye tu vyAcakSate-aNimAdyaSTavidhaizvaryayukta Izvara iti, talavaraH-parituSTanarapatipradattapaTTabaMdhabhUSita: mADambika:-chinnamaMDalAdhipaH koTumbika:-katipayakuTumbaprabhuH ibhyaH-arthavAn , sa ca kila yasya puJjIkRtaratnarAzyantarito hastyapi nopalabhyata ityetAvatA'rtheneti, zrIdevatAdhyAsitasauvarNapaTTabhUpitottamAGgaH purajyeSTho vaNika, senApatiH- narapatinirUpitoSTrahastyazvarathapadAtisamudAyalakSaNAyAH senAyAH prabhurityarthaH, sArthanAyaka:- 'gaNibhaM dharimaM meja pAriccheja va davvajAya tu| gheNaM lAbhaTTImA vAi jo aNNadesaM tu // 1 // nivabahumao pasiddho dINANAhANa vacchalo paMthe / so satthavAhanAma dhaNobba loe samuvahati // 2 // prabhRtigrahaNena prAkRtajanaparigrahaH, 'kallaM pAduppabhAtAe' ityAdi, kallamiti zvaH prajJApakApekSametat , yataH prajJApako dvitIyAyAmeva prajJA | payati, prAduH prakAzana ityarthe dhAtuH, tatazca prakAzaprabhAtAyAM rajanyAM suvimalAyAmityAdinottarottarakAlabhAvinA vizeSaNakalApenA'tyatodyamadivatAM mAnavAnAM tamAvazyakakAlamAha, 'phullotpalakamalakomalonmIlite' ihotpalaM padmamucyate kamalastvAraNyaH pazuvizeSaH tatazca phullotpala kamalayo:--vikazitapadmakamalayoH komalaM-akaThoraM unmIlitaM yasminniti samAsaH, anenAruNodayAvasthAmAha, 'ahApaMDure pahAe' atha Anantarye, tathA 'raktAsoge' tyAdi, raktAzokaprakAzakiMzukazukamukhaguMjArddharAgasadRze, Arakta ityarthaH, tathA 'kamalAkaranalinIkhaNDa laa||16|| bodhake' kamalAkaro-hRdAdijalAzrayastasminnalinIkhaNDaM tadbodhaka ityanena sthalanalinavyivacchedamAha, yadvA kamalAkaranalinIkhaNDayorbhedanevai grahaNa, 'utthite' udgate sUrye sahasrarazmI-sahasrakiraNe dinakare-Aditye tejasA jvalati sati, vizeSaNabahutvaM mahattvAzayazuddhayartha karttavyamitikhyApanArtha, ESSARESSSSSSS CACAC For Private and Personal Use Only Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Sher Kailassagarsuneyarmandir zrIanu0 hAri.vRttI // 17 // vazyaka RAMESSAGE yatraite sarva eva vizeSAH santi tasminnudite, ajJAtajJApanArtha vA vizeSakalApa iti, 'muhadhovaNe' tyAdi, nigamanAntaM prAyo nigadasiddhameva, navaraM puSpa dravyA| mAlyayorayaM vizeSa:-agrathittAni puSpANi prathitaM mAlya, vikazitAni vA puSpANyavikAzatAni mAlyaM, ArAmodyAnayorapyayaM vizeSa:-vividhapuSpa- | jAtyupazobhitaH ArAmaH campakavanAghupazobhitamudyAnaM / 'se kiMta' mityAdi (20-24) yadete carakAdayaH iDAjyAderupalepanAdi kurvanti tadetatku-14 prAvacanikaM dravyAvazyakamiti kriyA, tatra carakA:-dhATibhikSAcarAH cIrikA-radhyApatitacIraparidhAnAcIropakaraNA ityanye, carmakhaNDikA:carmaparidhAnAdharmopakaraNA iti cAnye, bhikSoNDA:- bhikSAbhojinaH sugatazAsanasthA ityanye, pADuraGgAH- bhautA: gItamA:-laghutarAkSamAlAcArcita|vicitrapAdapatanAdizikSAkalApavabaSabhakopAyata: kaNabhikSAgrAhiNaH, govRttikA:-gozcaryAnukAriNaH, naktaM ca-gAvIhi samaM niggamapavesaThANAsaNAi ya kareMti / bhujati ya jaha gAvI tirikkhavAsaM vibhAventA // 1 // gRhadharmA:- gRhastha eva zreyAnityabhisaMdhAya tayathoktakAriNa: dharmasaMhitAparijJAnavataH sabhAsadaH, aviruddhAH- vainayikA, uktaM ca- 'aviruddhaviNayakArI devAdINa pagae bhattIe / jaha vesiyAyaNasuo evaM aNNevi nAyavvA // 1 // viruddhA-akriyAvAdinaH, paralokAnabhyupagamAtmavAdibhya eva viruddhA iti, vRddhAH-tApasA: prathamasamutpannatvAt | prAyo vRddhakAla eva dIkSApratipatteH zrAvakA dhigavarNAH, anye tu vRddhazrAvakA iti vyAcakSate dhigvarNA eva, prabhRtigrahaNAt pabriAjakAdiparigrahaH, pAkhaNDasthAH 'kalla' mityAdi pUrvavat 'iMda sivetyAdi, indraH pratItaH skanda:- kArtikeyaH rudrA:-pratIta: zivo-mahAdevaH vaizravaNo-yakSanAyaka: deva:-sAmAnya nAgo-bhavanavAsibhedaH yakSo-vyantaraH bhUtaH sa eva mukundo-baladevaH AryA-prazAntarUpA durgA koTrikriyA-saiva mhissaavaaruuddhaa.IN||17|| upalepasammArjanAvarSaNadhUpapuSpagandhamAlyAdIni dravyAvazyakAni kurvanti, tatropalepanaM-chagaNAdinA pratItameva sammArjanaM daNDapucchAdinA | AvarSaNaM gandhodakAdineti 'se-ta' mityAdi / 'je ime' tti ( 21-26 ) ye ete ' samaNaguNamukkajogitti' zramaNA:-sAdhavasteSAM guNA: RECECRECORDARS For Private and Personal Use Only Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kuprAvaca nika laukika dravyA vazyake zrIanu.11 mUlottarAkhyAH prANAtipAtAdivinivRttyAdayaH piNDavizudyAdayazca, yojanaM yogaH AsevanamityarthaH zramaNaguNeSu mukto yogo yaiste tathAhAri.vRttaula vidhAH, zeSAH avayavAH yAvat ghaTTatti avayavAvayavinorabhedopacArAt jacce phenakAdinA ghRSTe yeSAM te ghRSTAH, tathA 'maTThA' tailodakAdinA mRSTAH // 18 // matuplopAdvA mRSTavato mRSTAH 'tuppoTTa 'tti tupraM-snigdhaM tuprA oSThAH samadanA vA yeSAM te tuprauSThAH, zeSa kaNThyaM, yAvadubhapakAlamAvazyakasyetyevAvazyakAya, chaTThIvibhattIi bhaNNai cautthIti lakSaNAt , pratikramaNAyopatiSThante tadetat dravyAvazyaka, bhAvazUnyatvAdabhipretaphalAbhAvAcca, ettha udAharaNaM- ' vasaMtaraM nagaraM, tattha gaccho agIyatthasaMviggo bhaviya viharati, tattha ya ego saMviggo samaNaguNamukkajogI, so divasadevasiya udaullAdiyAo aNesaNAo paDigAhettA mahatA saMvegeNa paDikamaNakAle Aloeti, tassa puNa so gacchagaNI agIyasthattaNao pAyacchitaM deto bhaNati-aho imo dhammasaDio sAhU, suhaM pADasavituM dukkhaM AloeuM, evaM nAma eso Aloeti agUhate asaDhattao suddhotti, evaM ca daTTaNaM aNNe agIyasthasamaNA pasaMsaMti, ciMteti ya-NavaraM AloeyabvaMti, tthi kiMci paDiseviteNaMti, tattha aNNayA kayAdI gIyattho saMviggo viharamANo Agao, so divasadevasiya avihiM kA dahaNaM udAharaNaM dAeti-giriNagare vANiyao rattarayaNANaM gharaM bhareUNa varise 2 saMpalIvei, evaM ca daTThaNaM savvalogo 4 avivegattao pasaMsati-aho! imo dhaNNo jo bhagavataM amgi tappeti, tattha'NNayA palIviyaM gihaM vAo ya pabalo jAosavvaM nagaraM daI, tato so pacchA raNNA paDihao, NiNNAro ya kao, aNNahiM Nagare evaM ceva karei, so rAiNA suto jahA kovi vANio evaM kare itti, so teNa savvassaharaNo kAUNa visajio, aDavIe kiM na palIvesi?, to jahA teNa vANieNa avasesAvi daDA evaM turmapi evaM pasaMsaMto ete sAhuNo For Private and Personal Use Only Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zrIanu sabvevi parizcayasi, tAhe jAhe so na ThAi tAhe teNa sAhuNo bhaNitA-esa mahAniddhammo agIyattho, tA alaM eyassa ANAe, jai eyassa Ni bhAvAhAri vRttI | gaho Na kIrai tao aNNevi viNassaMtitti | 'seta' mityAdi nigamanatrayaM nigadasiddhaM / 'se kiMta' mityAdi (22-28) avazyakriyAnuSThA vazyakriyAnuSThAvazyakam nAdAvazyakaM guNAnAM ca AvazyamAtmAnaM karotyAvazyaka, upayogAdyAtmakatvAdbhAvazcAsAvAvazyakaM ceti samAsaH, bhAvapradhAnaM vA''vazyaka // 19 // bhAvAvazyaka, bhAvAvazyakaM dvividhaM prajJaptaM, tadyathA- Agamato noAgamatazca, ' se kita' mityAdi, ( 23-28)jJa upayuktaH, ayamatra bhAvArtha: AvazyakapadArthajJastajanitasaMvegena vizudbhUyamAnapariNAmastatraivopayuktastadupayogAnanyatvAdAgamato bhAvAvazyakamiti, tathA cAha- 'seta'mityAdi nigamanaM / ' se kiMta / mityAdi, (24-28) noAgamato bhAvAvazyakaM jJAnakriyobhayapariNAmo, mizravacanatvAnozabdasya, IC trividhaM prajJaptaM, tadyathA-laukikamityAdi, ' se kita' mityAdi ( 25-28) pUrvAhe bhAratamaparAhe rAmAyaNaM, tadvacanazrotRNAM patrakaparAvartana4 saMyatagAtrAdikriyAyoge sati tadupayogabhAvato jJAnakriyobhayapariNAmasadbhAvAdityabhiprAyaH, 'seta' mityAdi nigamanaM, 'sekiMta' mityAdi | (26-29) gatArtha yAvadija jalItyAdi, ijjaMjalihomajapANurUvanamaskArAdIni zraddhAnubhAvayuktatvAta, bhAvAvazyakAni kurvati, tatra ijjyAvaliyAMgAMjalirucyate, sa ca yAgadevatAviSayaH mAturvAJjalirijjAJjalirmAtRnamaskAravidhAvitibhAvaH homAgniH-havanakriyA japomaMtrAdinyAsaH uDurukkhaM(ka) ti dezIvacanaM vRSabharjitakaraNAdyartha iti, anye tu vyAcakSate-uMdu-mukhaM teNa rukkhaM (ka)ti-sahakaraNaM taMpi vasabhaDhakiyAdi ceva gheppati, namaskAraH pratIto, yathA- namo bhagavate divasanAthAya, AdizabdAta stavAdiparigrahaH, seta'mityAdi, nigamanaM, se kiM ta' mityAdi, (27-30) yadityAvazyakramabhisaMbaddhayate, zramaNo vetyAdi sugama, yAvattacittatyAdi, sAmAnyatastasmin Avazyake 18 // 19 // dicittaM-bhAvamano'syeti tacittaH, tathA tanmano dravyamana: pratItya vizeSopayoga vA, tathA tallezya:- tatsthazubhapariNAmavizeSa iti bhAvanA, ONLINESCA5Ck For Private and Personal Use Only Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Sher Kailassagarsuneyarmandir zrIanumA uktaM ca-- 'kRSNAdidravyasAcibyAtpariNAmo ya AtmanaH / sphaTikasyeva tatrAyaM, lezyAzabdaH prayujyate // 1 // tathA 'tadhyavasitaH' ihAdhyava-18/noAgama hAri-vRttaulA sAyo'dhyavasita-tacittAdibhAvayuktasya sataH tasminnAvazyaka evAdhyavAsitaM kriyAsaMpAdanaviSayamasyeti tadadhyavasitaH, tathA tattIbrAdhyava- bhAvAsAya: iha prArambhakAlAdArabhya saMtAnakriyApravRttasya tasminneva tIvramadhyavasAya prayatnavizeSalakSaNamasyeti samAsaH, tathA tadarthopayukta:-- vazyaka // 20 // tasyArthastadarthastasminnupayuktaH, prazastatarasaMvegavizudhyamAnasyA''vazyaka eva pratisUtraM pratyarthaM pratikriya copayukta iti bhAvArthaH, tathA | zrutanikSetadarpitakaraNaH iha upakaraNAni-rajoharaNamukhavastrikAdIni tasminnAvazyake yathocitavyApAraniyogenApitAni-yastAni karaNAni yena sa ta-18 pAzca thAvidhaH, dravyataH samyaka svasthAnanyastopakaraNa ityarthaH, tathA tadbhAvanAbhAvitaH, asakRdanuSThAnAtpUrvabhAvanA'paricchedata eva, puna: 2 pratipatteriti hRdayaM, asakRdanuptAne'pi pratipattisamayabhAvanAavicchedAditi, upasaMharabAha- anyatra-prastutavyatirekeNa kutracitkAryAntare mana:14 akurvan , manograhaNaM kAyavAgupalakSaNaM, anyatra kutracinmanovAkAyAnakurvannityarthaH, ubhayakAlaM--ubhayasanthyamAvazyaka-prAganirUpitazabdArtha karoti-nivartayati sa khalvAvazyakapariNAmAnanyatvAdAvazyakamiti kriyA, 'seta' mityAdi nigamanaM, uktaM bhAvAvazyakaM / / asyaivedAnI6masaMmohAtha paryAyanAmAni pratipAdayannAha 'tassa NaM ime' ityAdi (28-30) tasyAvazyakasya 'Na' miti vAkyAladvAre amUni vakSyamANAni | ekAthikAni- tattvata ekArthavipayANi nAnAghopANi-nAnAvyaJjanAni nAmadheyAni bhavanti, iha ghoSA udAttAdayaH kAdIni vyaJjanAni / / 4 tadyathA--'AvassagaM' gAhA (2-30) vyAkhyA-avazyakriyA'nuSThAnAdAvazyaka, guNAnAM vA vazyamAtmAnaM karotItyAvazyaka, avazya-14 // 20 // karaNIyamiti mokSArthinA niyamAnuSTheyabhiti, dhruvanigraha ityatrAnAditvAtprAyo'naMtatvAJca dhruva- karma tatphalabhUto vA bhAvastasya nigraho dhruvanigrahaH, nipahahetutvAnnigrahaH, tathA karmamalinasyA''tmano vizuddhihetutvAdvizuddhiH, adhyayanaSaTkavarga:-- sAmAyikAdiSaDadhyayanasamudAyaH For Private and Personal Use Only Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zrutaM zrIanu: samyag jIvakarmasaMbaMdhavyavahArApanayanAnnyAyaH mokSArAdhanAnivandhanavAdArAdhanA mAga:--panthAH zivasyeti gaathaarth:-| 'samaNeNa' gAhA jayatirikta hAri.vRttI (*3-31) nigadasiddhava, navaraM anta iti madhye, 'seta' mityAdi nigamanaM // se kiM tamityAdi (29-31) zrutaM prAganirUpitazabdArthameva, ctu||21|| rvidhaM prajJaptamityAdyAvazyakavivaraNAnusArato bhAvanIyaM, yAvat 'pattayapotthayaliIhaMta (37-34) iha patrakANi talatAlyAdisaMbandhIni tatsaMghAtaniSpannAstu pustakAH, vastraniSphaNNe ityanye, iyamatra bhAvanA- patrakapustakalikhitamapi bhAvazrutanibandhanatvAt dravyazrutamiti / sAmprataM prAkRtazailyA tulyazabdAbhidheyatvAt jJazarIrabhavyazarIravyatiriktadravyazrutAdhikAra eva nirdoSatvAdikhyApanaprasaMgopayogitayA sUtranirUpaNAyAha- aha ve tyAdi ' athaveti prakArAntarapradarzanArthaH sUtraM paJcavidha prajJapta, tadyathA- ' aMDaja' mityAdi se kiMta' mityAdi aMDAjjAtamaNDaja haMsaga di, kAraNe kAryopacArAt, haMsaH kila pataGgaH tasya garbhaH 2 kozikArakaH, AdizabdaH svabhedaprakAzakaH kauzikAra-1 prabhavaM caTakasUtramityarthaH, paJcendriyahaMsagarbhajamityAdi kecit , 'seta' mityAdi nigamanaM, evaM zeSeSvapi praznAnagamane vAcye, poNDAt |jAtaM poNDaja phalihamAditti-kappIsaphalAdi kAraNe kAryopacArAdeveti bhAvanA, kITAjjAtaM kITajaM paJcavidhaM prajJaptaM, tadyathA- paTTe'-13 tyAdi, paTTitti-paTTasUtraM malaya-aMzukaM cINAMzukaM-kRmirAgAdi, atra vRddhA vyAcakSate-kila mi visae paTTo uppajjati tattha araNNe vaNaNiguMjaDANe maMsaM cINaM vA AmisaM purujapuMjehiM Thavijjai, tato tesiM pujANa pAsao NippuNNayA aMtarA bahave khIliyA bhUmie uddhA nihoDijjaMti, tattha vaNaMtarAo payaMgakIDA Agacchati, te maMsacINAdiyamAmisa caraMta ito tato ya kIlaMtaresu saMcaraMtA lAlA muyaMti, esa // 21 // | paTTetti, esa ya malayavajesu bhaNito, evaM ceva malayavisauppaNNe malapati bhaNNai, evaM ceva cINavisayabahimuppaNNe aMsue, cINavisadiyuppaNNe cINaMsuetti, evametorsa khattavisasao kIDavisaso kIDavisesato ya paTTasuttavisesato bhavati, evaM maNuyAdiruhiraM ghettuM keNavi joeNa juttaM For Private and Personal Use Only Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zrIanu:18 bhAyaNathaM Thavijjati, to tattha kimI uppajjati, te vAyAbhilAsiNo chiddeNa NiggatA ito tato AsannaM bhamaMti, tesiM NIhAralAlA kimirAga- 18/noAgama hAri.vRttau ta suttaM bhaNNai, taM sapariNAmaraMgaraMgiyaM ceva bhavai, anne bhaNaMti-jAhe ruhiruppannA kimite tattheva malittA kasavaDheM uttArittA tattha sehiM jogaM dabhAvazrutaM pakkhivittA paTTasuttaM rayati taM kimirAgaM bhaNNai, aNNuggAlI, vAlayaM paMcavidhaM * uNNiya' mityAdi uNNAdiyA pasiddhA, miehito lahutarA skNdhniksse||22|| mRgAkRtayaH bRhatpichAH tesi lomA miyalomA, kutavA uMdararomesu, etesiM ceva uNiyAdINa uvahAro kisi, ahavA etesiM dugAdi pAzca saMjogeNa kiTTisaM, ahavA je aNNa saNamAdiyA romA te savve kiTTisaM bhaNNati, 'se taM vAlaja miti nigamanaM / 'se kiM taM vAgaja' mityAdi, sanigamanaM nigadasiddhameveti, 'se kiM ta' mityAdi, (38-35) idamapyAvazyakavivaraNAnusArato bhAvanIya, prAyastulyavaktavyatvAt , navaraxmAgamato bhAvabhutaM tajjhastadupayuktastadupayogAnanyatvAt, noAgamatastu laukikAdi, atrAha-noAgamato bhAvabhutameva na yujyate, tthaahi-ydi| nozabdaH pratiSedhavacana: kathamAgamaH?, atha na pratiSedhavacanaH kathaM tarhi noAgamata iti, atrocyate, nauzabdasya dezapratiSedhavacanatvAt caraNaguNasamanvitazrutasya vivakSitatvAt caraNasya ca noAgamatvAditi / 'jaM imaM arahatehI' (42-37 ) tyAdi, nandIvizeSavivaraNAnusArato'nyathA vopanyastavizeSaNakalApayuktamapi svabuddhathA neyamiti, zeSa prakaTArthaM yAvannigamanamiti / 'tassa NaM ime' ityAdi pUrvavata 'sutasutta' gAhA (*4-38 ) vyAkhyA-zrUyata iti zrutaM, sUcanAtsUtraM, viprakIrNIrthagranthanAd athaH, siddhamarthamantaM nayatIti siddhAntaH, mithyAdarzanAviratipramAdakaSAyayogapravRttajIvazAsanAt zAsanaM, pAThAMtaraM vA pravacanaM, tatrApi pragataM prazastaM pradhAnamAdau vA vacanaM // 22 // pravacanaM, mokSAyAjJapyante prANino'nayetyAjJA, uktirvacanaM vAgyoga ityarthaH, hitopadezarUpatvAdupadezanamupadezaH, yathAvasthitajIvAdipadArthaprajJApanAt prajJApaneti, AcAryapAramparyeNAgacchatItyAgamaH, AptavacanaM Agama iti, ekArthaparyAyAH sUtra iti gAthArthaH / 'seta' mityAdi CCCAR RORAL For Private and Personal Use Only Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zrIanu0 hAri-vRttI // 23 // CANCELLACK | nigamanaM / 'se kiMta 'mityAdi ( 44-38 ) vastuto bhAvitArthameva, yAvajjJazarIrabhavyazarIravyatiriktastrividhaH prajJaptastadyathA, 'saccitte skandha tyAdi praznasUtraM ( 47-39) cittaM mano'rthavijJAnamiti paryAyAH saha cittana vartata iti sacittaH sacittazcAsau dravyaskandhazceti samAsaH, 18 nikSepAH da iha viziSTaikapariNAmapariNataH AtmapradezaparamANvAdisamUhaH skandhaH anekavidhA-anekaprakAraH vyaktibhedena prajJapta:--prarUpitaH, tadyathA| " hayaskandha' ityAdi, hyaH-azvaH sa eva viziSTakapariNAmapariNatatvAtskandho hayaskandhaH, evaM zeSeSvapi bhAvanIyaM, iha ca sacittadravyaskandhAdhikArAdAtmana eva paramArthatazcetanatvAdasaGyeyapradezAtmakatvAcca kathaJciccharIrabhede satyapi yAdInAM yAdijIvA eva gRhyante iti sampradAyaH, prabhUtodAharaNAbhidhAnaM tu vijAtIyonakaskandhAbhidhAnanakaparamapuruSaskandhapratipAdanaparardunayanirAsArtha, | tathA cAhureke- " eka eva hi bhUtAtmA, bhUte bhUte vyavasthitaH / ekadhA bahudhA caiva, dRzyate jalacandravat // 1 // " evaM hi muktetarAdyabhAvaprasaGgAt vyavahArAnupapattiriti / 'seta' mityAdi nigamanaM / 'se kiMta' mityAdi, (48-40) avidyamAnacittaH acittaH acittazcA-18 sau dravyaskandhazceti samAsa:, anekavidhaH prajJapta iti pUrvavat , tadyathA-dvipradezika ityAdi AnigamanaM sUtrAsaddhamiti, 'se kiMta' mityAdi (49.40) mizraH-sacittAcittasaMkIrNaH tato mizrazvAsau dravyaskandhazceti samAsaH, senAyA-hastyazvarathapadAtisannAhakhaDgakuntAdisamudAyalakSaNAyA aggaskandhaM agrAnIkamityarthaH, tathA madhyamaH pazcimazcati, 'seta' mityAdi nigamanaM, 'ahave' tyAdi (50-40) sugamaM yAvat se kiM taM kAsiNakhaMdhe (51-40) kRtsnaH-saMpUrNaH kRtsnazcAsau skandhazceti vigrahaH 'sacceva' ityAdi, sa eva hayaskandha ityAdi, // 23 // Aha-yadyevaM tataH kimarthaM bhedenopanyAsa iti, ucyate, prAk sacittadravyaskandhAdhikArAt tathA'sambhavino'pi buddhayA nikRSya jIvA evoktAH iha tu jIvaprayogapariNAmitazarIrasamudAyalakSaNaH samagra eva kRtsnaH skandha iti, anye tu jIvasyaiva kRtsnaskandhatvAd vyatyayena vyAcakSate, di For Private and Personal Use Only Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir dravyabhAva skandhAH zrIanu tathA'pyavirodhaH, 'seta' mityAdi nigamanaM / ' se kiM tamityAdi (52-41) na kRtsna: akRtsna: akRtsnazcAsau skandhazca akRtsnaskandhaH hAri-vRttAse ceve' tyAdi, sa eva dvipradezAdiH, ayamatra bhAvArtha:-dvipradezika: tripradezikamapekSyAkRtsno vartate ityevamanyaSvapi vaktavyaM, na yAvat kA | snyamApadyata iti, yadyevaM hayAdikRtsnaskandhasyApi tadanyamahattaraskandhApekSayA akRtsnaskandhatvaprasaGgo, na, asNkhyeyjiivprdeshaanyonyaanugt||24|| syaiva vivakSitatvAt jIvapradezAnAM ca skandhAntare'pi tulyatvAd bRhattaraskandhAnupapattiH, jIvapradezapudgalasAkalyavRddhau hi mahattaratvamiti, atra | bahu vaktavyaM tattu nocyate pranthavistarabhayAd gamanikAmAtrametat, 'seta' mityAdi nigamanaM / 'se ki ta' mityAdi ( 53-41) aneka| dravyazcAsau skandhazceti samAsaH, viziSTakapariNAmapariNato nakhajaGghoruradanakezAdyanekadravyasamudAya ityarthaH, tathA cAha- 'tasseve' tyAdi, tasyaiva vivakSitaskandhasya deza:-ekadezaH apacito jIvapradezavirahAditi bhAvanA, tathA tasyaiva deza upacito jIvapradezabhAvAditti | hRdayaM, etaduktaM bhavati-jIvaprayogapariNAmitAni jIvapradezAvacitAni ca nakharomaradanakezAdInyanekAni dravyANi tathA'nyAni jIvaprayoga| pariNAmitAni jIvapradezopacitAni ca caraNajaGghoruprabhRtAni prabhUtAnyeva, eteSAmapacitopacitAnAmanekadravyANAM punaryoM viziSTaikapariNAmo dehAkhyaH so'nekadravya iti, atrAha- nanu dravyaskandhAdasya ko vizeSa ? iti, ucyate, sa kila yAvAneva jIvapradezAnugatastAvAneva viziSTakapariNAmapariNataH parigRhyate, na nakhAdyapekSayApi, ayaM tu nakhAdyapekSayA'pItyayaM vizeSa ityaLaM prsnggen| 'seta' mityAdi nigamanaM 'se kiMta'mityAdi sugama (55-42) yAvat etesi' mityAdi navaramAgamato bhAvaskandhaH jJa upayukta tadarthopayogapariNAmapariNata ityarthaH, noAgamatastu jJAnakriyAsamUhamaya iti, ata evAha ' etesiM ceva' ityAdi (56-41) eteSAmeva prastutAvazyakabhedAnAM sAmAyikAdInAM paNNAmadhyayanAnAM samudAyasamitisamAgamena, ihAdhyayanameva pavAkyasamudAyatvAt samudAyaH, samudAyAnAM samiti:--melakaH, samudAya RESPEECHEECRECORREC%EC kaa||24|| hai For Private and Personal Use Only Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zrIanu0 hAri-vRttI | melaka: samudAyasamitiH, iyaM ca svasvabhAvavyavasthitAnAmapi bhavati ata ekIbhAvapratipattyarthamAha- samAgamena samudayasImateH samAgamo Avazyaka| viziSTaikapariNAma iti samAsastena AvazyakazrutabhAvaskandha iti labhyate, ayamatra bhAvArtha:--sAmAyikAdInAM SaNNAmadhyayanAnAM samAvezAta nirUpaNaM jJAnadarzanakriyopayogavato noAgamato bhAvaskandhaH, nozabdasya mizravacanatvAt kriyAyA anAgamatvAditi, nigamanaM / 'tassa Na'mityAdi (57-43) pUrvavat, yAvat 'gaNakAya' gAhA (*5-43) vyAkhyA-mallagaNavadgaNaH pRthivIsamastajIvakAyavakAya: jyAdiparamANuskandhavatskandhaH govargavadvargaH zAlidhAnyarAzivadrAziH viprakIrNadhAnyapujIkRtapujavatpujaH guDAdipiNDIkRtapiMDavat piNDaH hiraNyAdidravyanikaravannikaraH tIrthAdiSu saMmilitajanasaMghAtavat saMghAtaH rAjagRhAGgaNa janAkulavat AkuThaM purAdijanasamUhavat samUhaH 'seta' mityAdi nigamanaM / Aha- punaridamAvazyaka SaDadhyayanAtmakamiti ?, ucyate, SaDadhikAraviniyogAt , ka ete'rthAdhikArA? iti tAnupada-17 zayannAha-' AvassagassaNa' nityAdi (58-43) sAvajjagAhA (*6-43) vyAkhyA- sAvadyayogaviratiH-sapApavyApAraviramaNaM sAmAyikArthAdhikAraH, utkIrtaneti sakaladuHkhavirekabhUtasAvadyayogaviratyupadezakatvAdupakAritvAtsadbhutaguNotkItanakaraNAdantaHkaraNazuddheH pradhAnakarmakSayakAraNatvAdarzanavizuddhiH punarbodhilAbhahetutvAdbhagavatAM jinAnAM yathAbhUtAnyAsAdhAraNaguNotkIrtanA caturvizatistavasyeti, guNavatazca prAtapattyartha vandanA vandanAdhyayanasya, tatra guNA mUlaguNottaraguNatratapiNDavizudyAdayo guNA asya vidyanta iti guNavAn tasya guNavataH prati pattyartha vandanAdilakSaNA (pratipattiH) kAryeti, uktaM ca 'pAsatthAdI gAhA, cazadAtpuSTamAlabanamAsAdyAguNavato'pItyAha, uktaM ca 'pariyAya' gAhA, kA skhalitasya niMdA pratikramaNArthAdhikAraH kathaMcitpramAdataH skhalitasya mUlaguNottaraguNeSu pratyAgatasaMvegavizuddhadhamAnAdhyavasAyasya pramAda kAraNamanusarato'kAryamidamatIveti bhAvayato niMdA''tmasAkSikIti bhAvanA, vragacikitsA kAyotsargasya, iyamatra bhAvanA-nindayA zuddhimanA OMRLS For Private and Personal Use Only Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zrIanu: hAri.vRtto arthA // 26 // ACANCE |sAdayataH traNasAdhopanayenAlocanAdidazavidhaprAyazcittabhaiSajena caraNAticAratraNacikitsati, guNadhAraNA pratyAkhyAnArthAdhikAra iti, ayamatra 81 bhAvArtha:- yatheha mUlaguNottaraguNapratipattiH niraticArasaMdhAraNaM ca tathA prarUpaNamAdhikAra iti, cazabdAdanye cApAntarAlA adhikArA dhikArAH vijJeyA iti, evakAro'vadhAraNa iti gAthArthaH / eSAM ca pratyadhyayanamAdhikAradvAra evAvakAzaH pratyetavyaH / sAmprataM yaduktamAdau 'zrutaskandhAdhyayanAni cAvazyaka ' miti tatrAvazyakAdinyAso'bhihita idAnImadhyayananyAyAvasaraH, sa cAnuyogadvAraprakramAyAtaH pratyadhyayanamoghaniSpana eva vakSyate, lAghavArthamiti / sAmpratamAvazyakasya yadvayAkhyAtaM yacca vyAkhyeyaM tadupadarzayannAha-'Avassa' gAhA (*7-44) vyAkhyA-piNDArtha:-samudAyArthaH varNita:--kathitaH samAsena-saMkSepeNa Avazyakazrutaskandha iti zAstrasyAnvarthAbhidhAnAt, ita UrddhamekaikamadhyayanaM kIyiSyAma:- vakSyAma iti gAthArthaH / kIrtanaM kurvannidamAha-' taMjahA--sAmAiya' mityAdi (59-44) sUtrasiddhaM yAvat ' tattha paDhamamajjhayaNaM sAmAiyaM tatrazabdo vAkyopanyAsArtho nirjharaNArtho vA, prathama-Adya zeSacaraNAdiguNAdhAratvAtpradhAna muktihetutvAd, uktaM ca'sAmAyikaM guNAnAmAdhAraH khamiva sarvabhAvAnAm / nahi sAmAyikahInAzcaraNAdiguNAnvitA yena // 1 // tasmAjjagAda bhagavAn sAmAyikameva nirupamopAyama / zArIramAnasAnekaduHkhanAzamya mokSasya // 2 // bodhAderadhikamayanamadhyayanaM prapaJcato vakSyamANazabdArtha sAmAyikam , iha ca samo-rAgadveSaviyuto yaH sarvabhUtAnyAtmavat pazyati, Ayo lAbhaH prAptiriti paryAyAH, samasya AyaH samAyaH, samo hi pratikSaNamapUrvanidarzanacaraNaparyAyairbhavATavIbhramaNasaMzavicchedakainirupamasukhahetubhiradhaHkRtacintAmaNikalpadrumopamaiyujyate, sa eva samAyaH prayojanamasyAdhyayanasaMvedanAnuSThAnavRndasyeti sAmAyika, samAya eva sAmAyika tasya sAmAyikasya 'Na' miti vAkyAlakAre 'ime' tira // 26 // amUni vakSyamANalakSaNAni mahApurasyeva catvArIti saMkhyA na trINi nApi pazca anuyogadvArANi, ihAdhyayanArthakathanavidhiranuyogaH, dvArANIva For Private and Personal Use Only Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 45 zrIanu0 dvArANi-nagarapravezamukhAni, sAmAyikapurasyArthAdhigamopAyadvArANItyarthaH bhavaMti, 'tadyathe' tyupanyAsArthaH "uvakame' tyAdi, iha ca upakramAbhihAri.vRttI nagaradRSTAntamAcAryAH pratipAdayanti, yathA yakRtadvAramanagarameva bhavati, kRtakadvAramapi duradhigamanaM kAryAtipattaye ca, caturmUladvAraM tu pratidvArA- pAnu hanugataM sukhAdhigama kAryAnatipattaye ca, evaM sAmAyikapuramapyAdhigamopAyadvArazUnyamazakyAdhigamaM bhavati, ekadvArAnugatamapi ca duradhigama, yognyaa||27|| saprabhedacaturdArAnugataM tu sukhAdhigamamityataH phalavAna dvAropanyAsa iti, tatropakramaNamupakrama iti bhAvasAdhana:, zAstrasya nyAsadezasamIpIkara-12 nAM kramaH NalakSaNaH, upakramyate vA'nena guruvAgyoganetyupakrama iti karaNasAdhanaH, upakramyate'smAditi vA vinItavineyavinayAdityupakrama ityapAdAna| sAdhanaH, tathA ca ziSyo guruM vinayenArAdhyAnuyogaM kArayannAtmanA'pAdAnArthe vartata iti / evaM nikSepaNaM nikSepaH nikSipyate vA anenAsminna| smAditi vA nikSepaH nyAsa: sthApaneti paryAyaH, evamanugamanamanugama: anugamyate'nenAsminnasmAditi vA'nugamaH, sUtrasyAnukUla: pariccheda sa ityarthaH, evaM nayanaM naya: nIyate'nenAsminnasmAditi vA nayaH, anantadharmAtmakasya vastuna ekAMzapariccheda ityarthaH / Aha-eSAmupakramAdidvArANAM kimityevaM krama iti, atrocyate, na anupakrAntaM sadasamIpIbhUtaM nikSipyate, na cAnikSipta nAmAdibhirarthato'nugamyate, na cArthato'nanugataM nayairvicAryata ityato'yameva krama iti, ukta ca--- saMbadhdhamupakramataH samIpamAnIya racitanikSepam / anugamyate'tha zAstraM nayairanekaprabhedaistu / / 1 / / | tatropakramo dviprakAraH-zAstrIya itarazca, tatretarAbhidhitsayA''ha-' se kiM ta' mityAdi (60-45) vastuto bhAvitArthameva, yAvat 'se kiM taMdra jANagasarIrabhaviyasarIravairitte dabovakkame' ityAdi, trividhaH prajJaptastadyathA-'sacitte ' tyAdi, (61-46) dravyopakrama iti varttate, |zeSAkSarArthaH sacittadravyopakramanigamanAvasAnaH sUtrasiddha eva. bhAvArthastvayamiha--'sacitta tyAdi, dravyopakramaH dvipadacatuSpadApadabhedabhinnaH,ekaiko | // 27 // | dvividhA-parikarmaNi vastuvinAze ca, tatra parikarma--dravyasya guNavizeSapariNAmakaraNaM tasmin sati, tadyathA-ghRtAdhupayogena naTAdInAM varNA RAE%A4%ECRERS For Private and Personal Use Only Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsur Gyarmandir zrIanu0 18| dikaraNamathavA karNaskandhavarddhanAdikriyeti, anye zAstragAndharvanRtyAdikalAsampAdanamapi dravyopakrama vyAcakSate, idaM punarasAdhu, vijJAnavize-18| dravyopahAri.vRttau da pAtmakatvAcchAstrAdiparijJAnasya, tasya ca bhAvatvAditi, kitvAtmadravyasaMskAravivakSA'pekSayA zarIravarNAdikaraNavatsyAdapIti, evaM catuSpadAnA mapi hastyazvAdInAM zikSAguNavizeSakaraNaM, evamapadAnAM apyAmrAdInAM vRkSavizeSANAM vRkSAyurvedopadezAdvArddhakyAdiguNApAdanamiti, ettph||28|| | lAnAM vA gAprakSepakodravapalAlAdisthaganAdineti, Aha-yaH svayaM kAlAntarabhAvyupakramyate yathA tarorvArddhakyAdi tatra parikarmaNi dravyopakramatA yuktA, varNakaraNakalAdisaMpAdanasya tu kAlAntare'pi vivakSitahetujAlamantareNAnupapatteH kathaM parikamaNi dravyopakrama iti, atrocyate, vivakSitahetujAlamantareNAnupapatterityasiddha, kathaM ?, varNasya tAvannAmakarmIvapAkitvAtsvayamIpa bhAvAt , kalAdInAM kSAyopazamikatvAttasya ca dra kAlAntare svayamapi saMbhavAt , vibhramavilAsAdInAM ca yuvAvasthAyAM darzanAt , tathA vastuvinAze ca puruSAdInAM khaDgAdibhirvinAza evopakra myata iti / Aha-parikarmavastunAzopakramayorabheda eva ubhayatra pUrvarUpaparityAgenottarAvasthApatteriti, atrocyate, parikarmopakramajanitottararUpApattAvapi vizeSeNa prANinAM pratyabhijJAnadarzanAt, vastunAzopakramasaMpAditottaradharmarUpe tu vastunyadarzanAdvizeSasiddhiriti, athavaikatra nAzasyaiva vivAkSitatvAdadoSaH, 'se kiM taM acittadavyovakkame ' tyAdi (65-46 ) nigamana, nigadasiddhameva, navaraM khaNDAdInAM guDAdInAmityatrAnalasaMyogAdinA mAdhuryaguNavizeSakaraNaM vinAzazca, mizradravyopakramastu sthAsakAdivibhUSitAzvAdiviSaya eveti, vivakSAtazca kArakayojanA draSTavyA, dravyasya dravyena dravyAd dravye vopakramo dravyopakrama iti / 'se kiMta' mityAdi, (67-48) kSetrasyopakramaH kSetropakrama | iti, Aha-kSetramamUrta nityaM ca, atastasya kathaM karaNavinAzAviti ?, atrocyate, tadvyavasthitadravyakaraNavinAzabhAvAdupacArataH khalvadoSaH, tathA cAha-tAsthyAttadvyapadezo yukta eva, mazcAH krozantIti yathA, tathA cAha sUtrakAra:-'jamiNa' mityAdi, yadalakulikAdibhiH kSetrANyu RECRAEROCARDCREECit For Private and Personal Use Only Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir aprazastabhAvopakramaH zrIanu0 tApakramyante-yogyatAmApAdyante bhAdizabdAdvinAzakAraNagajendravadhAdiparigrahaH 'seta' mityAdi nigamanaM / 'se kiMta' mityAdi, hAri vRttI (68-48 ) kAlasya vartanAdirUpatvAt dravyopakrama evopacArAt kAlopakrama iti, caMdroparAgAdiparijJAnalakSaNo vA, yA 'jaM Na' mityAdi, yannAlikAdibhiH kAla upakramyate--jJAnayogyatAmApAdyate, nAlikA-ghaTikA, AdizabdAt praharAdiparigrahaH, 'seta' mityAdi nigamanavAkya, // 29 // bhAvopakramo dvidhA-Agamato noAgamatazca, Agamato jJAtA upayuktaH, no'Agamatastu prazasto'prazastazceti, tatrAprazasto DohiNigaNikAmA-17 tyAdInAM, etthodAharaNAni-egA marugiNI, sA ciMteti-kiha dhUtAo suhitAo hojjatti ?, to jehitA dhUyA sikvAviyA, jahA-varaMtI matthae paNhIe ANijjAsi, tAe Ahato, so tuTTho pAdaM mahitumAraro, Na dukkhAviyatti, tIe mAyAe kahiyaM, tAe bhaNiya-jaM karehi taM karehi, Na esa kiMci tujjha avara jjhatitti, vitiyA sikkhAviyA, tIevi Ahao, so jhakhittA uvasaMto, sA bhaNati--turmapi vIsatthA vihara, NavaraM saMkhaNao esotti, taiyA sikkhaviyA, tIevi Ahao, so ruTTho, teNa daDhaM piTTiyA dhADiyA ya, taM akulaputtI jA evaM karesi, tIe mAyAe | kahiyaM, pacchA kahavi aNugamio-amha esa kuladhammotti, dhUyA ya bhaNiyA--jahA devayassa vaTTijjAsitti, mA chaDihiti / egammi jayare causaTThikalAkusalA gaNiyA, tIe parabhAvovakkamaNanimittaM ratigharammi savvAo pagatIo niyaniyavAvAraM karemANIo AlihAviyAo, tattha ya jo jo vaTTaimAI ei so so niyaM 2 sippaM pasaMsati, NAyabhAvo ta suaNuyatto bhavati, aNuyattio ya uvayAraM gAhio kharbu kharcA dabvajAtaM vitareti, esavi apasattho bhAvovakkamo / egammi Nayare koI rAyA assavANiyAe saha amacceNa Niggao, tattha ya se assejANa'bAdheNaM khaliNe kAiyA vosiriyA, khallaraM baddha, taM ca puDhavithirattaNao tahaTThiyaM ceva raNNA paDiniyattamANeNa suiraM nijjhAiyaM, ciMtiyaM | cANeNa--iha talAgaM sohaNaM havaitti, Na uNa vuttaM, amacceNaM iMgitAgArakusaleNa rAyANamaNApucchiya mahAsaraM khaNAviyaM ceva, pAlIe ArAmo SANSAR ALSO 1964 // 29 / / For Private and Personal Use Only Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsur Gyanmandir prazastobhAvopakramaH zrIanu0 se pavaro kao, teNaM kAleNaM amsavAhANiyAe gacchaMteNa diTuM, bhaNiyaM ca'NeNa--keNeyaM khaNAvitaM ?, amacceNa bhaNiyaM-sAmirAya ! tumhehiM ceva, hAri.vRttI | kahaMpi ya?, avaloyaNAe kahie paritu?Na saMvaDaNA katA, esavi apasattho bhAvovakkamotti, ukto'prazastaH / idAnI prazasta: ucyate, tatra zrutAdinimittamAcAryabhAvopakramaH prazasta iti, Aha-vyAkhyAGgapratipAdanAdhikAre gurubhAvopakramAbhidhAnamanarthakamiti, na, tasyApi vyaakhyaa||30|| pAGgatvAt ,uktaM ca-"gurvAyattA yasmAcchAstrArambhA bhavaMti sarve'pi / tasmAd guvArAdhanapareNa hitakAMkSiNA bhAvyam / / 1 / / tathA 4 bhASyakAreNApyabhyadhAyi-'gurucittAyattAI vakkhANagAI jeNa savvAI / jeNa puNa suppasaNaM hoti tayaM taM tahA kujjA / / 1 / AgAriMgita-1* kusalaM jai seyaM vAyasaM vade pujjA / tahaviya siM Navi kUDe virahaMmi ya kAraNaM pucche // 2 // nivapucchieNa bhaNio guruNA gaMgA kao muddI vahati ? / saMpADitavaM sIso jaha taha sabvattha kAyabva // 3 // " mityAdi, Aha-yadyevaM gurubhAvopakrama evAbhidhAtavyo na zeSAH, niSpa-15 yojanatvAt , na, gurucittaprasAdanArthameva teSAmupayogitvAt , tathA ca dezakAlAvapekSya parikarmanAzI dravyANAmudakaudanAdInAmAhArAdikAryeSu bhI kurvan vineyo guroharati cetaH, athavopakramasAmyAtprakRte nirupayogino'pyanyatropayokSyanta ityalaM prasaGgena, ukta itaraH / adhunA lIzAstrIyapratipAdanAyAha- ahave ' tyAdi / 70-51 ), yadvA prazasto dvividhA -gurubhAvopakramaH zAstrabhAvopakramazca, IC tatra gurubhAvopakramaH pratipAdita eva, zAmnabhAvopakramaM tu pratipAdayannAha-' ahave ' tyAdi, athaveti vikalpArthaH, upakramobhAvopakramaH SaDvidhaH prajJaptastadyathA-' aNupubbI' tyAdi, upanyAsasUtraM nigadasiddhameva, 'se kiMta ' mityAdi (71-51), iha pUrva prathamamAdiriti paryAyAH, pUrvasya pazcAdanupUrva tasya bhAva iti 'guNavacanabrAhmaNAdibhyaH karmaNi pyab ceti (pA. 5-1-124) sa cAyaM bhAvapratyayo napuMsakaliGge yankaraNasAmarthyAcca strIliGge'pi, tathA hi tasmAdanupUrvabhAvaH AnupUrvI anukramo'nuparipATIti paryAyAH, jyAdi CACMCAROKAR // 30 // For Private and Personal Use Only Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zrIanu: vastusaMhatiriti bhAvaH, iyamAnupUrvI dazavidhA--dazaprakArAH prajJaptAstadyathA 'nAmAnupUrvI' tyAdi, vastuto bhAvitArthatvAtsUtrasiddhameva tAvadyAvat AnupUrvI bhedAH hAri.vRttI uvaNihiyA ya' ( 72--51) ' aNovaNihiyA ya' tatra nidhAnaM nidhiyA'so viracanA nikSepaH prastAvaH sthApaneti paryAyAH, tathA | ca loke--nidhehIdaM nihitabhidabhityarthe nikSepArtho gamyate, upa-sAmIpyena nidhAnamupanidhiH--vivakSitasyArthasya viracanAyAH pratyAsannatA, upa nidhiH prayojanamasyA iti prayojanArthe Thak aupanidhikI, etaduktaM bhavati-adhikRtAdhyayanapUrvAnupUAdiracanAzrayaprastAropayoginI aupanidhiDAkItyucyate, na tathA anApatidhikI, 'tattha Na' mityAdi, tatra yA'sAvopanidhikI sA sthAyA--sAMnyAsikI tiSThatu tAvad alpataravaktavyatvA-14 ttasyAH, kiMtu yatraiva bahu vaktavyamasti tatra ya: sAmAnyo'rthaH so'nyatrApi prarUpita eva labhyata iti guNAdhikyasaMbhavAt saiva prathamamucyata iti, Aha ca sUtrakAra:- tattha Na' mityAdi, tatra yA'sAvanaupanidhikI sA nayavaktavyatAzrayaNAt dravyAstikanayamatena dvividhA prajJaptA, nagamavyavahArayoH saMgrahasya ca, ayamatra bhAvArtha:-ihaudhataH sapta nayA bhavanti, naigamAdayaH, uktaM ca-naigamasaMgrahavyavahAraRjusUtrazabdasamabhirUdvaivaMbhUtA nayA: ' ete ca nayadvaye'vasthApyante-dravyAstikaH paryAyAstikazca, tatrAdyAstrayo dravyAstikaH, zeSAH paryAyAstika iti, punaH dravyAsti ko'pyaughato dvibhedaH-avizuddho vizuddhazca, avizuddho naigamavyavahArau vizuddhaH saMgraha iti, kathaM ?, yena naigamavyavahArau kRSNAdyanekaguNAdhidiSThitaM trikAlaviSayaM anekabhedasthitaM nityAnityaM dravyamityevaMvAdinI, saMgrahastu paramANvAdisAmAnyavAdItyalaM vistareNa / 'se kiM ta' mityAdi ||atrApyalpavaktavyatvAt saMgrahAbhidhAnaM pazcAditi, paJcavidhAH prajJaptAstadyathA 'arthapadaparUpaNate ' tyAdi, (73-53) tatra aryata ityarthaH 18 tayuktaM-tadviSayaM tadartha vA padaM arthapadaM tasya prarUpaNA-kathanaM tadbhAvo'rthapadamarUpaNatA, saMjJAsaMjhisambandhaprarUpaNatetyarthaH, tathA bhaMgasamutkI-51 I // 31 // diAnatA, ihArthapadAnAmeva samuditavikalpakaraNaM bhaMgaH bhaMgasya bhaMgayoH bhaGgAnAM vA samutkarttinaM-uccAraNaM bhaMgasamutkIrtanaM tadbhAva iti samAsaH, XXX For Private and Personal Use Only Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zrIanu0 anaupani R- dhikyAnu | pUlyoM arthapadaM 15 tathA bhanopadarzanatA, iha yo bhanAstenArthapadena yairvArthapadairupajAyate tasya tathopadarzana 2 tadbhAva iti viprahaH, sUtrato'rthatazca prarUpaNetyarthaH, hAri.vRttIta tathA samavatAra:-ihAnupUrvIdravyANAM svasthAnaparasthAnasamavatArAnveSaNAprakAraH samavatAra iti, tathAnugamaH AnupUrvyAdInAmeva stpdprruupnnaa|| 32 // | dibhiranuyogadvArairanekadhA'nugamanaM anugama iti / ' se kiM ta ' mityAdi, (74-53) 'tipadesie ANupuvvI' tripradezikAH skandhAH | AnupUrvyaH, ayamatra bhAvArtha:- ihAdimadhyAntAMzaparigraheNa sAvayavaM vastu nirUpyate, tatra kaH Adi kiM madhyaM ko'nta iti?, lokaprasiddhameva, yasmAtAtparamasti na pUrva sa AdiH, yasmAtpUrvamasti na paramaMtaH saH, tayoraMtaraM madhyamupacarati, tadetat trayamapi yatra vasturUpeNa mukhyamasti tatra gaNanAkramaH sampUrNa itikRtvA pUrvasya pazcAdanupUrva tasya bhAva AnupUrvI , etaduktaM bhavati-saMbandhizabdA hyete parasparasApekSAH pravartanta iti yatraiSAM mukhyo vyapadezyavyapadezakabhAvo'sti ayamasyAdirayamasyAnta iti tatrAnupUrvIvyapadeza iti, tripradezAdiSu saMbhavati nAnyatreti, yaH punarasaMsaktaM kapa kenacidvastvantareNa zuddha eva paramANustasya dravyataH anavayavatvAt AdimadhyAvasAnatvAbhAvAt anAnupUrvItvaM, yastu dvipradezika: skandhasta| syApyAdyantavyapadezaH parasparApekSayA'stItikRtvA anAnupUrvItvamazakyaM pratipattuM, athAnupUrvItvaM prasaktaM tadapi cAvadhibhUtavasturUpasyAsaMbhavAt / aparipUrNatvAt na zakyate vaktumiti ubhAbhyAmavaktavyatvAt avaktavyakamucyate, yasmAnmadhye sati mukhya Adirlabhyate mukhyazvAntaH parasparA| zaMkaraNa, tadatra madhyameva nAstItikRtvA kasyAdiH kasya vAnta itikRtvA vyapadezAbhAvAt sphuTamavaktavyakaM, 'tipadesiyA ANupubbIu' | ityAdi, bahuvacananirdezaH, kimartho'yamiti cet AnupUrvyAdInAM pratipadamanantabyaktikhyApanArthaH, naigamavyavahArayozcatthaMbhUtAbhyupagamapradarzanArtha iti, atrAha-epA padAnAM dravyavRddhyanukramAdevamupanyAso yujyate-anAnupUrvI avaktavyakaM AnupUrvI ca, pazcAnupUrvyA ca vyatyayena, tat kimarthamubhayamullaMghyAnyathA kRtamiti, atrocyate, anAnunULapi vyAkhyAnAMgamiti khyApanArtha, kiMcAnyat- AnupUrvIdravyabahutvajJApanArtha RAKASAMRAEX // 32 // For Private and Personal Use Only Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir OM bhogopadarzanatA zrIanu? sthAnabahujJApanArtha cAdAvAnupUrdhyA upanyAsaH, tato'lpataradravyatvAdavaktavyakasyetyalaM vistareNa / 'seta' mityAdi nigamana, 'etAe Na'mityAdi, hAri.vRttI (75-55) etayA'rthaprarUpaNayA ki prayojanamityatrAha- etayA bhaGgasamutkIrtanatA kriyate, sA caivamavagantavyA-trayANAmAnupUrvyAdipadAnAmeka vacanena trayo bhaGgAH, bahubacanenApi trayaH, ete cAsaMyogataH, saMyogena tu AnupUrdhanAnupUryozcaturbhaGgI, tathA AnupUryavaktavyakayorapi saiva, // 33 // tathA'nAnupUryavaktavyakayozceti, trikasaMyogatastu AnupUryanAnupUrvyavaktavyakeSvaSTabhaGgIti, evamete pavizatirbhaGgAH, atrAha-bhaGgasamutkI| tainaM kimartha ?, ucyate, vakturabhipretArthapratipattaye nayAnumatapradarzanArtha, tathAhi-asaMyuktaM saMyuktaM samAnamasamAnaM anyadravyasaMyoge('saMyoge) ca yathA vaktA pratipAdayati tathaivemau pratipAdyate iti nayAnumatapradarzanaM, eSo'tra bhAvArthaH, bhaGgakAstu andata evAnusatavyAH, ' se ta' mityAdi niga| manaM, zeSamanigUDhArtha yAvat tipadosae ANupuJcI' tyAdi, tripradeziko'rthaH AnupUrvItyucyate, evamarthakathanapurassarAH zeSabhaGgA api bhAva| nIyA iti,etaduktaM bhavati-taireva bhaMgakAbhiyAnaikhipradezaparamANupudgalAdvipradezArthakathanaviziSTaistadabhidheyAnyAkhyAnaM bhaMgopadarzanateti, Aha-artha| padaprarUpaNAbhaMgasamutkIrtanAbhyAM bhaMgopadarzanArthatA'vagamAditastadabhidhAnamayuktamiti, abocyate, na,ubhayasaMyogasya vastvantaratvAt nayamatavaicitryapradarzanArthatvAccAdoSa iti, zeSaM nigamanaM sUtrasiddhamiti / 'se kiM taM samotAre' tyAdi (79-58) avataraNamavatAra:-samyagavirodhataH svasthAna evAvatAraH samavatAraH, ihAnupUrvIdravyANAmAnupUrvIdravyeSvatAraH na zeSeSu, svajAtAveva varttante na tu svajAtivyatirekeNeti | bhAvanA, evamanAnupUrvyAdiSvapi bhAvanIyamakRcchAvasayA cAkSaragamaniketi na pratipadaM vivaraNaM prati prayAsa iti / 'se kiMta 'mityAdi / / 80-59) anugama:-prAganirUpitazabdArtha eva navavidho-navaprakAraH prajJaptastadyathA-'saMtapadaparUvaNA' gAhA (*8--59) vyAkhyA-sacca datatpadaM ca satpadaM tasya prarUpaNaM satpadaprarUpaNaM tasya bhAvaH satpadaprarUpaNatA-sadarthagocarA AnupUrvyAdipadaprarUpaNatA kAryA, tathA AnupUrvyAdidra -4-64%AS AURESS OM // 33 // For Private and Personal Use Only Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsun Gyanmandie kSetra zrIanu vya pramANa vaktavyaM, tathA''nupAdidravyAdhAraH kSetraM vaktavyaM, tathA sparzanA vaktavyA, kSetrasparzanayorayaM vizeSa:--' egapadesogADhaM sattapadesA81 satpadaprahAri vRttodaya se phusaNA' kAlazcAnupUrvyAdisthitikAlo raktavyaH, tathA antaraM- svabhAvaparityAge sati punastadbhAvaprAptiviraha ityarthaH, tathA bhAga ityA- rUpaNatA nupUrvIdravyANi zeSadravyANAM katibhAga ityAdi, tathA bhAvo vaktavyaH, AnupUAdidravyANi kasmina bhAve vartanta iti, tathA'lpabahutvaM vaktavyam , dravyapramANa // 34 // AnupUrvyAdInAmeva mitho dravyArthapradezArthobhayAthaiH, vyAsArtha tu pratyavayavaM pranthakAra eva prapaJcato vakSyate iti, tatrAdyamavayavamadhikRtyAhaNegamavavahArANaM ANupubbidanvAI ki atthi NatthI' tyAdi, (81-60) kutaste saMzayaH ?, ghaTAdau vidyamAne khakusumAdau vA'vidyamAne sparzanAna vA'vizeSeNAbhidhAnapravRtteH, tatra nirvacanamAha-'niyamA asthi tathA vRddhairapyuktaM--jamhA duvihAbhihANaM satthayamitaraM va ghddkhpusspaadii| didumao se saMkA Nasthi va asthitti sissassa // 1 // Atthati ya guruvayaNaM abhihANaM satthayaM jato savvaM / icchAbhihANapaccayatullabhidheyA sadatthamiNaM // 2 // ' yazcAsya sadarthaH sa ukta eva, dvAraM / dravyapramANamadhunA-negamavavahArANaM ANupugvidavbAI kiM saMkhejjAi' (82-60) ityAdi nigamanAntaM sUtrasiddhameva, asaMkhyeyapradezAtmake ca loke'nantAnAmAnupU divyANAM sUkSmapariNAmayuktatvAdavasthAnaM bhAvanIyamiti, didRzyate caikagRhAntavAkAzapradezeSvekaprabhAparamANuvyApteSvapi pratipradIpaM bhavatAmevAnekapradIpaprabhAparamANUnAmavasthAnamiti, na ca dRSTe'nupa* pannaM nAmetyalaM prasaGgena, dvAraM / kSetramadhunA, tatredaM sUtra 'NegamavavahArANaM ANupubbidavyAI loyassa kiM saMkhejjaibhAge hojjA' 1(83-60) ityAdi praznasUtra, ekAnupUrvIdravyApekSayA tatpramANasaMbhave sati prabhasUtra sugama, nirvacanasUtraM ca granthAdeva bhAvanIyaM, navaraM 'savvaloe vA hojja' ti yaduktaM tatrAcittamahAskandhaH sarvalokavyApaka: samayAvasthAyI sakalalokapramANo'vaseya iti, 'nnaannaadbvaaii| paDucca' ityAdi, nAnAdravyANyAnupUrvIpariNAmavantyeva pratItya prakRtya vA'dhikRtyetyarthaH niyamAt-niyamena sarvaloke, na zeSabhAgeSviti, 'hojja-12 OMOMOMOMOMOMOM250 For Private and Personal Use Only Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zrIanu0 hAri-vRttI // 35 // AACHAR ti ApatvAdbhavanti vartanta ityarthaH, yasmAdevaikasminnAkAzapradeze sUkSmapariNAmapariNatAnyanantAnyAnupUdivyANi vidyanta iti bhAvanA, anAnupUrvIavaktavyakadravye tu eka dravyaM pratItya saMkhyeyabhAga eva vartante, na zeSabhAgeSu, yasmAtparamANurekapradezAvagADha eva bhavati, avaktavyaka tvekapradezAvagADhaM dvipradezAvagADhaM ca, nAnAdravyabhAvanA pUrvavaditi, dvAraM / sAmprataM sparzanAdvArAvasaraH, tatradaM sUtra-jaMgamavavahArANa'mityAdi (84-65 ) nigamanAntaM nigadasiddhameva, navaraM kSetrasparzanayogya vizeSa:-kSetramavagAhamAtra sparzanA tu svacatasRSvapi dinu | tadvahirapi veditavyeti, yatheha paramANorekapradeza kSetra saptapradezA sparzaneti, syAdetad-evaM satyaNorekatvaM hIyata iti, uktaM ca-dig1 bhAgabhedo yasyAsti, tasyaikatvaM na yujyate' ityetadayuktaM, abhiprAyAparijJAnAt , nAMzataH sparzanA nAma kAcid , api tu nairantaryameva sarpazanAM ma iti, atra bahu vaktavyaM tattu nocyate vistarabhayAditi, dvAraM / sAmprataM kAladvAraM, tatredaM sUtra-NegamavavahArANa' mityAdi, (85-63) | nigamanaM pAThasiddhameva, NavaramiyamitthaM bhAvaNA-doNhaM paramANUNaM eko paramANU saMjutto samayaM ciTThiUNa vijutto, evaM ANupuzvidavvaM jahaNNeNaM egasamayaM hoti, ukkoseNa asaMkhenaM kAlaM ciTThiUNa viutto, evamasaMkheja kAlaM, NANAdabvAI puga paDuca samvadvA--sarvakAlame va vidyante, aNANupuvvIsu tu ego paramANU egasamayaM ekallago hoUNa ekega vA dohi vA bahuparamANUhi vA samaM jujjai, evaM jaddaNNeNaM evaM | samayaM hoti, ukkoseNaM asaMkhejjakAlaM ekallago hoUNa samaM jujjai, evamasaMkhejjaM kAlaM, NANAdavvAI puNa paDuna sabakAlaM vijaMti, evaM avattavvagesuvi erga davaM paDurUca do paramANU egasamayaM ThAUga vijujjati, aNNaNa vA saMjujeti, evaM avattavvagadavvaM jahaNNeNaM eka samayaM hojjA, ukkosaNaM asaMkhejjaM kAlaM ciTThiUNa viujjati saMjujjati vA, evaM asaMkhejja kAlaM, NANAdavvAiM paDucca TU savvaddhaM ciTuMti, dvAraM / adhunA'ntaradvAraM, tatredaM sUtraM- NegamavavahArANaM ANupuvidavyANaM aMtaraM kAlao keciraM hotI-' FACROSX For Private and Personal Use Only Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zrIanu0 hAri.vRttI // 36 // tyAdi, (86-63 ) iha vyAdiskandhAstryAdiskandhatAM vihAya punaryAvatA kAlena ta eva tathA bhavaMtItyasAvantaraM, egadavvaM AnupUrvyAANupuvvidavvaM paDuruca jahaNNeNaM-savvatthovatayA ega samayaM--kAlalakkhaNaM, kahaM ?, tipadesiyAdiyAo paramANumAdI viutto didInAmantaraM samayaM ciTThiUNa puNo teNa davveNa vissasApaogAo taheva saMjujjai, evamegaM samayaM aMtaraMti, ukAseNaM-ukosagatayA aNataM kAlaM, kahaM ?, tAo ceva tipadesiyAdiyAo so ceva paramANumAI viutto aNNesu paramANubyaNukAdyakottaravRdayA anantANukAvasAneSu svasthAne pratibhedamanantabyaktivatsu ThANesu ukkosamaMtarAdhikArAto asaI (ukosa ) ThitIe acchiUNa kAlassa anantattaNao ghaMsaNagholaNAe puNovi niyamaNa ceva teNaM davvarNa paogavissasAbhAvao taheva saMjujjatti, evamukkosato aNataM kAlaM aMtaraM bhavati, NANAdavvAI paDucca Natthi aMtaraM, iha loke sadaiva tadbhAvAditi bhAvanA, aNANupugviciMtAe egaM davvaM paDucca jahaNNeNaM ega samayaMti, kaI?, ego paramANU aNNeNaM aNumAdiNA ghaDiUNa samayaM ciMhitA viujjati evaM egasamayamantaraM, ukkoseNaM asaMkhajjaM kAlaM, kahaM 1, aNANupugvidavvaM aNNaNa aNANupulvidavvaNa avattavvagadamveNaM ANupugvidagveNa vA saMjuttaM ukosaTThitiyamasaMkhenjakAlaniyamitalakSaNaM hoUNa Thitiante tao bhiNNo niyamA paramANU ceva bhavati, aNNadavvANavekkhattaNao, evaM ukkoseNaM asaMkhejjakAlaMti, ettha codago bhaNati-NaNu aNaMtapadesagANuputvIdavvasaMjuttaM khaMDakhaMDehi vicaDiUNa vyaNukAdibhAvamaparityajadevAnyAnyaskandhasambandhasthityapekSayA'syAnantakAlamevAntaraM // 36 // kasmAna bhavati iti, atrocyate, paramasaMyogasthiterapyasaMkhyeyakAlAdUrdhvamabhAvAdaNutvena tasya saMyuktatvAdaNutvata eva viyogabhAvAditi, kathamidaM jJAyata iti ceducyate, AcAryapravRtteH, tathAhi-idameva sUtraM jJApakamityalaM casUryeti / 'NANAdabvAI' tu pUrvavat, avattavvagaciMtAe | egaM davvaM paDucca jahaNNeNaM ega samayaM evaM-duparamANukhaMdho viujjiUNa egaM samayaM ThAUNa puNo saMjujjai, aNNeNa vA ANupuvAdiNA KISCCOct For Private and Personal Use Only Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Inagamavyava zrIanukA saMjujjiya samayamega tahA cihiUNa puNo vijujjaitti, avatavvagaM ceva bhavatItyarthaH, ukko seNaM agaMtakAlaM, kahaM ?, egamavattavbagadavvara hArAbhyAMdrahAri.vRttau avatavvagatteNa vijujiUga aNNesu paramANu ya gukAye kottaravRdvayA'nantANu kAvasAneSu svasthAnapratibhedamanantavyAktivatsu ThANesukkosaMtarAdhikA vyAnupUrvI rAt asatiM ukkosagaThitIe acchiUNa kAlassa aNatattaNao ghaMsaNagholaNAo puNovi te ceva paramANU vissasApaogato taheva jujjati, / / 37 // evamukkosato arthataM kAlaM aMtaraM havati, NANAdabvAI paDucca Nasthi aMtara, iha loke sadaiva tadbhAvAditi bhAvanA, dvAraM / idAnIM bhAgadvAraM, | tatredaM sUtra 'NegamavavahArANaM ANupudhidabyAI sesadavyANa katibhAge hojjA' (87-65 ) ityAdi, 'sesadana 'tti aNANupulAvidavvA avattavvagadavyA ya, yadvA eko rAsI kao tatA pacchA caturA, ettha NidarisaNaM ima--satassa saMkhajjAtabhAge paMca, paMcabhAge satassada vIsA bhavaMti, satassa asaMkhejjatibhAgo dasa, dasabhAge dasa ceva bhavaMti, satassa saMbejjasu bha gesu domAiesu paMcabhAgesu cattAlIsAdI | bhavaMti, satassa asaMkhejjesu bhAgesu ahama dasabhAgesu asIti bhavati, codaga Aha--NaNu etega NidasaNeNa sesagadabvANa aNupubbidavyA | thovatarA bhavaMti, jato satassa asIti thovataratti, AcArya Aha--Na mayA bhaNNai tadbhAgasamA te daTThayA, tabbhAgatthesu vA dabbesu te samA, kiMtu sesavvANaM ANupugvidavvA asaMkhajjamu bhAgesu adhiyA bhavatIti vakaseso, sesadavA asaMkhajjabhAge bhavantItyarthaH, aNANupubvivvA ambattavvagadavvA ya ANupuJcidavvANaM asaMkhejjabhAge bhavaMti, sesaM sutasiddhamiti (bhAga) dvAraM / sAmprataM bhAvadvAraM, tatredaM sUtra-' negamavavahArANaM ANupugvidavyAI kayaraMmi bhAve hojja' tItyAdi (88-66) iha karmavipAka udayaH udaya eva audAyikaH sa cASTAnAM karma| prakRtInAmudayaH tatra bhavastena vA nivRtta audAyikaH, upazamo--mohanIyakarmaNo'nudayaH sa evApazamikastatra bhavastana vA nivRtta iti, kSaya: X // 37 // di karmaNo'tyantavinAzaH sa eva kSAyikastatra bhavastena vA nivRtta iti,karmaNa eva kasyacidaMzasya kSayaH kasyacidupazamaH tatazca kSayazcApazamazca ROCAREENASI For Private and Personal Use Only Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zrIana zrIanu0, kSayopazamau tAbhyAM nivRttaH kSAyopazamikaH, pariNamanaM pariNAmaH, dravyasya tathA bhAva ityarthaH, sa eva pAriNAmikaH tatra bhavastena vA nivRtta iti, nagamavyavahAri.vRttosAnipAniko sAnnipAtiko ya eSAmeva dvikAdisaMyogAdupajAyate, eSa zabdArthaH, bhAvArtha punaramISAM svasthAne evopariSTAdvakSyAmaH, navaraM nirvacanaM, nirvacana- BhArAbhyAmasUtropayogItikRtvA pariNAmikabhAvArtho lezataH pratipAdyata iti, iha pariNAmaH dvividha:- sAdiranAdizva, tatra dharmAstikAyAdidravyAdiSva lpabahutvaM nAdipariNAmaH rUpidravyeSvAdimAMstadyathA abhrendradhanurAdipariNAma ityevamavasthite satIdaM nirvacanasUtraM |nniymaa ' ityAdi, niyamena avazyatayA sAdipariNAmike bhAve bhavanti, tathA pariNateranAditvAbhAvAd , utkRSTato dravyANAM viziSTaikapariNAmatvenAsaMkhyeyakAlasthiteH, | zeSa sUtrasiddha, dvAraM / sAmpratamalpabahutvadvAra, tatredaM sUtra- etesiga' mityAdi (89-67 ) dravyaM ca tadarthazca dravyArthaH tasya bhAvo dravyArthatA, ekAnekapudgaladravyeSu yathAsaMbhavataH pradezaguNaparyAyAdhAratetyarthaH, tayA dravyatvenetiyAvat, prakRSTo deza: pradezaH pradezazvAsAvarthazca pradezArthastasya bhAvaH pradezArthatA, teSveva dravyeSu pratipradezaM guNaparyAyAdhArateti bhAvanA, tayA, aNutvenetyarthaH, dravyArthapradezArthatA yathoktobhayarUpatayA, zeSa sUtrasiddhaM yAvata 'savvatthovAI gamavavahArANaM avvattavagadambAI dabaTuttayAe'tti, kA tatra bhAvanA ?, ucyate, saMghAtabhedAnamittAlpatvAt, tebhya eva agANupubbiyAI dabaTTayAe visesAdhitAI ?, kathaM ?, ucyate bahutaradravyotpattinimittatvAt , tebhyo'pi ANupugvivvAI davaThThayAe asaMkhejjaguNAI, kathaM ?, ucyate, vyAghekapradezottaravRdayA dravyasthAnAnAM nisargata eva bahutvAt , saMghAtabhadanimittabahutvAcca, iha vineyAnugrahArtha bhAvanAvidhirucyate--ega duga tiga caupapadesA ya ThAvitA 1, 2, 3, 4, // 38 // ettha saMghAtabhedato paJca avattavyagadambAI havaMti, dasa aNANapubbiyA bhedato saMghAtato vA, ekakAle tiNi ya ANupugvidavvA, kameNa puNa egadugAdisaMjogabhedato aNege bhavaMti, aNNe bhaNaMti-caudasa havaMti, tadabhiprAyaM tu na vayaM samyagavagacchAmo'tigaMbhIratvAditi,evaM paMcadasA OM45445 25-25-256 For Private and Personal Use Only Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir A- zrIanu0 | disu bhAveyadhvaM, savvaNNuvarasatoya saddheyaM, nAnyathAvAdino jinAH, 'padesaTTayAe sambatthovAINegamavavahArANa' mityAdi, stokatve kAraNaM " hAri-vRttau II'apadesaTThayAe' ti apradezArthatvena nAsya pradezA vidyanta ityapradezaH-paramANuH, uktaMca-'paramANurapradeza iti tadbhAvastena, aNoniravayavatvAdityarthaH, dU Aha--pradezArthatayA sarvastokAnItyabhiprAye apradezArthatvaneti kAraNAbhidhAnamayuktaM, virodhAt , svabhAvo hi heturyadi pradezArthatA kthmprdeshaa|| 39 // thitA iti, atrophate, AtmIyaikapradezavyatiriktapradezAntarapratiSedhApekSA hyapradezArthatA, na punarnijaikapradezapratiSedhApekSApi, dhammiNa evAprasaGgA- dvicAravayarthyaprasaMgAd alaM / vistareNa 'avattavvagadamvAI padesaTTayAe visesAdhiyAI ' anAnupUrvardrivyebhya iti, atra vineyAsaMmohArthamudAharaNaMbuddhIe sayamettaM avattabbagadamvA kayA, aNANupurdivadavvA puNa divasayamettagA, evaM dravyatvena viziSTavizeSAdhikA bhavanti, padesattaNe puNA aNANupubvidavvA appaNo dabvaTThatAe tullA ceva, apadesattaNao, visiTThavisesAdhitA(avattavvayA)dusayamettA bhavaMti, ANupubvidambAI apadesaThThatAe aNaMtaguNAI, tehiMtovi padesaThThatAe ANupuvvidambAI aNaMtaguNAI, kathaM ?, ucyate, ANupugvidavvANaM ThANabahuttaNao, teti ca saMkhA aNaMnapade-18 sattaNao, ubhayArthatA sUtrasiddhava se ta' mityAdi nigamanadvayaM, se kiMta' mityAdi (90--69) iha sAmAnyamAtrasaMgrahaNazIla: saMgrahaH, zeSaM sUtrAsiddhaM yAvat 'tipadesiyA ANupuvvI ' tyAdi, iha saMgrahasya sAmAnyamAtrapratipAdanaparatvAdyAvantaH kecana tripradezikAste | tripradezikatvasAmAnyAvyatirekAt vyatireke ca tripradezikatvAnupapatteH sAmAnyasya caikatvAdekaiva tripradezikAnupUrvIti, evaM catuSpadezikAdiSvapi | bhAvanIya, punazca vizuddhatarasaMgrahApekSayA sarvAsAmevAnupUrvItvasAmAnyabhedAdakaivAnupUrvIti, evamanAnupUrvyavaktavyakeSvapi svajAtyabhedato vAcya18| mekatvamiti se ta' mityAdi nigamanaM, bahutvAbhAvAdbahuvacanAbhAvaH 'etAe Na ' mityAdi ( 92-70 ) pAThasiddhaM, yAvat ' asthi ANupuvvI ' tyAdi sapta bhaMgAH, vyaktibahutvAbhAvAdbahuvacanAnupapattitaH zeSabhaMgAbhAva iti, evaM bhaMgopadarzanAyAmapi bhaavniiy| 'se ki taM AACARRESS // 39 // For Private and Personal Use Only Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zrIanuH hAri.vRttI nugamaH // 40 // samotAre' tyAdi ( 94-71 ) sUtrIsaddha, yAvat 'saMgahassa ANupugvidavvAI ANupuvidavvehiM samAtaraMti' tajjAtI vartante, AnupUrvI x saMgraheNAtvena bhavantItyarthaH, evamanAnupUrvyavaktavyakadravyacintAyAmapi bhAvanA kAryA, pAThAntaraM vA 'saTTANe samotarati ' svasthAnaM tasmin samavataraMtIti, atrAha- sahANe samotaratIti bhaNaha, kiM taM AtabhAvo saTTANaM paradabvaM vA samabhAvapariNAmattagao sahANaM?, jadi AtabhAvo saTThANaM | tA to AtabhAve ThitattaNato samotAro bhavati, aha. paradavvaM to ANupubbidavvassa aNANupuvviavattavvagadavvAvi muttittavaNNAdipahiM samabhAvattaNato saTThANaM bhavissaMti, evaM codite gurU bhagati-sambadavyA AtabhAvesu vaNijamANA AtabhAvasamotAre bhavaMti, jato jIvadavvaM jIvabhAvesu samotarijai No'jIvabhAvesa, ajIvadabapi ajIvabhAvasu na jIvabhAvevityarthaH. paradabapi samabhAvavi sesAdisAmannattagao sahANaM | gheppaitti Na doso, iha puNa adhikAre ANupubvibhAvavisesattagao ANupubbidavapakkhe samotaratitti saTThANaM bhaNita, evaM aNANupuzvi avattabvesavi sadANa samotAro bhANiyabvo iti, seta' mityAdi, nigamanaM / se kitaM aNugame ?, aNugame avihe paNNatte,1* kA taMjahA- santapada' gAhA (49--71) NavaraM appAvaha Nasthi' ti (95-71) vizeSata iyaM ca nayAntarAbhiprAyato vyAkhyAteva, / ya eveha vizeSo'sAveva pratidvAraM pratipAdyata iti, tatra saMgahasse' tyAdi, granthasiddha meva, yAvanniyamA eko rAsI, ettha suttuccAraNasamaNaMtarameva Aha codaka:--Nagu davappamANe puDhe asiliTTamuttaraM, jao eko rAsitti pamANaM kahiyaM, jao bahUNaM sAlibIyANaM eko rAsI bhaNNati, evaM bahUNaM ANupubbiyANaM ekko rAsI bhavislati, bahU puga davA paDivajjitavyA, AcArya Aha--ekarAsigrahagaNa bahusuvi 4 // 40 // | ANupurdivadavvesu eka ceva ANupubvibhAvaM seti, jahA bhUnesu kaThIgamutta taM, ahavA jahA bahvo paramANavo khaMvatabhAvapariNatA egakhaMdho bhaNNati, evaM bahuANupugvivvA ANupuyibhAvapariNayattaNato egANupuvittaM egattaNao ego rAsIti bhaNitaM na doso, 'saMgahassa ANu ****PROSES For Private and Personal Use Only Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zrIanu: hari vRttI // 41 // ORG puvvidavvAI loyassa kiM saMkhejjatibhAge hojjA' ityAdau nirvacanasUtraM / niyamA sabaloe hojjA' sAmaNNavekkhAe ANupuJbIe aupAni| egattaNao sabvagayattaNao ya, evamaNANupuciavattabvagAvi bhANitavvA / phusaNAvi evaM ceva bhAgitabvA, kAlato puNa savvaddhaM, ANupuvI-| dhikI dra| sAmAnyasya sarvakAlameva bhAvAt , evamaNANupubviavattabvagAvi bhANiyavvA, aMtaracintAe Natthi antaraM, prayojanamanantaroktameva, bhAga dvAre'pi niyamAt tribhAgo, jeNa tiNi cevettha rAsI, ettha codago bhagati-gaNu AdIe attavahito aNANupubbI visesAdhitA tehiMto | ANupuvvI asaMkhejjaguNA, AcArya Ai-- negamavavahArAbhi pAyato, imaM puga saMgahAbhipAyato bhaNitaM, kiMcAnyat-jahA egassa rago | tao puttA, torsa asse maggantANaM egassa ego Aso diNNo, so cha sahasse labbhati, vitiyassa do AsA diNNA, te tiNi tiNNi sahasse |labhaMti, taiyassa bArasa AsA diNNA, te paMca paMca sae labbhaMti, visamAvi te mullabhAva paDucca tibhAgapaDitA bhavaMti, evaM ANu nuvi| mAdIvi davA ANupubviagANupugviavattabdhagatibhAgasamattaNato niyamA tibhAgetti bhaNitaM Na doso, sAdipAri gAbhie bhAve pUrvavat, | gatA aNovaNihiyA davANupubvI | 'se kiM ta' mityAdi, atha kathamopanidhikI dravyAnusU! ?, aupanidhiko dravyAnupUrvI trividhA prajJatA, zatadyathA--' pUrvAnupUrvI ' tyAdi (96-73) tasmAtprathamAtprabhRti AnupUrvI anukramaH paripATI pUrvAnupUrvI, pAzcAtyAna-caramAdArabhya vyatya-1 | yenaivAnupUrvI pazcAnupUrvI, na AnupUrvI anAnupUrvI yathoktaprakAradvayAtiriktarUpetyarthaH, 'se kita' mityAdi. (97-73) tatra dravyAnupUya'dhikArAt dharmAstikAyAdInAmeva ca dravyatvAdidamAha--'dhammasthikAe' ityAdi, tatra jIvapudgalAnAM svAbhAvike kriyAvatve gatipariNa // 41 // | tAnAM tatsvabhAvadhAraNAddharmaH, astaya:-pradezAsteSAM kAya:--saMghAta: astikAyaH dharmazvAsAvastikAyazceti samAsaH, tathA jIvapudgalAnAM svAbhAvike kriyAvattve tatpariNatAnAM tatasvabhAvAdhAraNAdadharma:. zeSa dharmAstikAyavat , tatra sarvadravyasvabhAvA''dApanAdAkAza, svabhAvanAvasthAnAdi-13 4%ACKGR For Private and Personal Use Only Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zrIanutya rthaH, Azabdo maryAdAbhividhivAcI, maryAdAyAmAkAze bhavanti bhAvAH svAtmani ca, tatsaMyoge'pi svabhAva evAvatiSThante nAkAzabhAvameva hAri.vRttau / yAnti, abhividhau tu sarvabhAvavyApanAdAkAza, sarvAtmasaMyogAditi bhAvaH, zeSa dharmAstikAyavat , tathA jIvati jIviSyati jIvitavAn dravyANi tatkramaca // 42 // jIvaH, zeSaM pUrvavat, tathA pUraNagalanadharmANaH pudgalAH ta evAstikAyaH pudalAntikAya ityanena sAvayavAneka pradezikaskandhagraho'pyava gantavyaH, tathA'ddhatyayaM kAlavacana: sa eva niraMzatvAdatItAnAgatayoviniSTAnutpannatvenAsattvAtsamayaH, samUhAbhAva ityarthaH, AvalikAdayaH | santIti cet, na, teSAM vyavahAramAtratayaiva zabdAt , tathAhi-nAnekaparamANu nirvRttaskandhasamUhavat AvalikAdiSu samayasamUha iti / Aha-eSAM kathamastitvamavagamyate ? iti, atrocyate, pramANAta , tacce pramANa-ii gatiH sthitizva sakala lokaprasiddhA kArya vartate, kArya ca pariNAmA-1 1 pekSAkAraNAyattAtmalAbhaM vartate, ghaTAdikAryeSu tathA darzanAt , tathAca mRttiNDabhAve'pi digadezakAlAkAzaprakAzAdyapekSAkAraNamantareNa na ghttii| bhavati, yadi syAnmRtpiNDamAtrAdeva syAt , na ca bhavati, gatisthitI api jIvapudgalAkhyapAriNAmikakAraNabhAve'pi na dharmAstikAyAkhyApekSAkAraNamantareNa bhavata eva, yatazca bhAvo dRzyate atastatsattA gamyata iti bhAvArthaH, gatipariNAmapariNatAnAM jIvapudgalAnAM gatyupaSTambhako dharmAstikAyaH matsyAnAmiva jalaM, tathA sthitipariNAmapariNatAnAM sthityapaSTambhakaH adharmAstikAyaH matsyAnAmiva medinI, vivakSayA jalaM vA, prayogagatisthitI apekSAkAraNavatyau kAryatvAd ghaTavat, vipakSatrailokyazupiramabhAvo vetyalaM prasaMgena, gamanikAmAtrametat / Aha-AkAzA-14 stikAyasattA kathamavagamyate !, ucyate, avagAhadarzanAttathA coktaM-- avagAhalakSaNamAkAza' miti, Aha-jIvAstikAyasattA kathamabaga // 42 myate ?, ucyate, avagrahAdInAM svasaMvedanasiddhatvAt , pudgalAstikAyasattA'numAnataH, ghaTAdikAryopalabdheH sAMvyavahArikapratyakSatazcIta, Paa Aha-kAlasattA kathamavagamyate ?, ucyate, bakulacampakAzokAdipuSpaphalapradAnasya niyamena darzanAt , niyAmakazca kAla iti, Aha--pUrvAnupUrvI TERROCCASRABECAREL For Private and Personal Use Only Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir -OM anAnupU aa bhedAH tadAnayanopAyaca tvamamISAmitthameva kiM kRtamiti ?, atrocyate, itthamevopanyAsavRtteH, Aha-itthameva krameNa dharmAstikAyAdyupanyAsa eva kimarthamiti ?, zrIanu04 ucyate, dharmAstikAyAdipadasya mAMgalikatvAddharmAstikAyasya prathamamupanyAsa: gatikriyAhetutvAcca, punardharmAstikAyapratipakSatvAdadhammAhAri.vRttI | stikAyasya, punastadAdhAratvAdAkAzAstikAyasya, punaH prakRtyA'mUrtisAmyAjjIvAstikAyasya, punastadupayogitvAtpudgalAsti kAyasya, punrjiivaa||43|| jIvaparyAyatvAdadAsamayasyeti, 'se kiM taM pacchANupubbI' tyAdi, pazcAt prati pratilomaparipATI pazcAnupUrvI, udAharaNamutkrame gedameva | addhAsamaya ityAdi, nigadasiddhaM, se kiM taM aNANupubbI ' tyAdi, na AnupUrvI anAnupUrvA yatrAyaM dviprakAro'pi kramo nAsti, evamevAdavitadetayA vivakSyata ityarthaH, tathA cAha-eyAe ceya'ti 'ete chacca samANe' iti vacanAdasyAmevAnantarAdhikRtAyAM 'egAdiyAe' tti ekAdikAyAM 'eguttariyAe 'tti ekottarAyAM chagacchagate'tti SaNNAM gaccha: samudAyaH SaDgacchaH taM gatA--prAptA SaDgacchagatA tasyAM 'seDhIe' tti zreNyAM, kiM ?-' aNNamannambhAso' tti anyo'nyamabhyAso'nyo'nyAbhyAsaH, abhyAso guNanetyanAntaraM, 'durUvUNo' tti dvirUpanyUna:, AdyantarUparahito'nAnupUrvIti saMTaGkaH, eSa tAvadakSarArthaH, bhAvArthastu karaNagAthAnusArato'vagantavyaH, sA ceyaM gAthA--'puvvA Nupubvi heTThA samayAbhedeNa kuNa jahAje8 | uvarimatulaM purao Nasajja puvakamo sese // 1 // tti, puvANapubbisahattho puvvaM vANito, heTThatti | paDhamAe puvvANupugvilatAe adhobhAge rayaNaM vitiyAdilatAdisu 'samara' ti iha aNANupubvibhaMgarayaNavyavasthA samayaH taM ' abhiMda|mANo 'tti to bhaMgaracanAvyavasthA aviNAsemANo, tassa ya viNAso jati sarisamaMka latAe Thaveti, jati vA'bhihitalakSaNato ukkameNaM Thavei | to bhiNNo samao, uktaMca-"jahiyaMmi u nikkhitte puNaravi so ceva hoi dAyavyo / so hoti samayabheo vajeyabbo payatteNaM / / 1 // " taM | bhedaM avacamANo kuNasu ' jahAjeTTha' nti jo jassa AdI esa tassa jeTTho havati, jahA dugasta ekko jeho, aNujeho jahA tigassa eko, // 42 / For Private and Personal Use Only Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Sh Kailassagarsuri Gyanmandir zrIanu0 kSetrAnupvyodaya: // 44 // jeTThANujaTTho jadhA caukassa eko, ato paraM sabve jeTThANujeTThA bhANitabbA, etasiM aNNatare Thavite 'purao'tti aggao uvarilatAsarise |aMke ThavejA, jeTThAdiaMkaThavaNato je egAdiyA sesaTTANA tesu je aTThaviyA sesagA aMkA te pucakaNa ThavejjA, jassa aNataro paraMparo vA pubbo aMko sa puvvaM ThavijaMte puvakamo bhaNNatItyarthaH, tattha tiNDaM padANaM imA ThavagA, 123--213-132-312-231-321 ahavA aNANupulvINaM parimANajANaNatyo suhaviNNeyo imo uvAo dhammAdie ceva chappade paDunaca daMsijjai-egAdiesu paropparabhAseNa satta satA | vIsuttarA bhavaMti, ekeNa dugo guNio do do tiga cha cha caukka cauvvIsaM cavIsa paMca vIsuttaraM sataM vIsuttaraM sataM chakagANa satta satA | vIsuttarA, ete paDhamaMtimahINA aNANupuvINa satta satA aTThArasuttarA havaMti, ageNa uvAto bhaNio ceva 'puvANupubvI heTThA' ityAdinA, | evamanye'pi bhUyAMsa evopAyA vidyante na ca tairaprastutairihAdhikAra iti na darzyante, se taM aNANupubbIti nigamanaM, 'ahave' tyAdi (98-77 ) ahaveti prakArAntaradarzanArthaH, aupanidhikI dravyAnupUrvI trividhA prajJaptA, tadyathA-'pUrvAnupUrvI' tyAdi sUtrasiddhaM yAvannigamana| miti, navaramAha codaka:-atha kasmAtpudgalAstikAye eva trividhA darzitA, na zeSAsti kAyeSu dharmAdiSviti, atrocyate, asaMbhavAd , asaMbhavazva | dhamAdhamAkAzAnAM pratyekamekadravyatvAdekadravyeSu ca pUrvAdyayogAt jIvAstikAye'pi sarvajIvAnAmeva tulyapradezatvAdekAyakottaravRddhyabhAvAdayo na iti, addhAsamayastvekatvAdayoga ityalaM prasaGgena, prastumaH prakRtaM, gatA dravyAnupUrvI / sAmprataM kSetrAnupUrvI pratipAdyate, tatredaM sUtra--se kiM taM khattANupubbI ' ( 99-78 ) dravyAvagAhopalakSita kSetrameva kSetrAnupUrvI, sA dvividhA prajJa| tyAdyatra yathA dravyAnupUrvI tathaivAkSaragamanikA kAryA, vizeSaM tu vakSyAmaH, 'tipadesogADhe ANupubbi' ti tripradezAvagAdaH tryaNukAdiskandhaH avagAhyAvagAhakayoranyo'nyasiddherabhAve'pyAkAzasyAvagAhalakSaNatvAt kSetrAnupUrvyadhikArAt kSetraprAdhAbhyAt kSetrAnupUrvI CCCRACK // 44 // For Private and Personal Use Only Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobairthorg Acharya Shri Kailassagarsun Gyarmandir ha zrAanuti , evaM yAvadasaMkhyeyapradezAvagADho'nantapradezikAdirAnupUrvIti, 'egapadesAvAgaDho'NANupubdhi 'tti ekapradezAvagADhaH paramANuH yAvada-parsA kSetrAnapa: na ntANukaskandho vA'nAnupUrvI, 'dupadesogADhe avattavyae' dvivadazAvagADho dUdhaNukAdiravaktavyakaM, etthAvagAho davvANa imeNa bihiNA-bhaNANucumvidanvANaM paramANaM niyamA egammi ceva padese'vagAho bhavati, avattavvayavANaM puNa dopadesiyANaM egammi yo dosu vA, ANupurdivadavANa puNa tipadesigAdINaM jahaNjeNaM egammi padese unoseNaM puNa jo khaMdho jattiehi paramANUhiM NipphaNNo so tattiehi ceva paesehiM ogAhati, evaM jAva saMkhejjAsaMkhejjapadesio, aNaMtapadesio puNa khaMdho egapadesAraddho egapadesuttaravuDDIe ukosao jAva asaMkhajjesu padesesu ogAhati, nAnanteSu, lokAkAzasyAsaMkhyeyapradezAtmakatvAtparatazcAvagAhanA'yogAdityalaM prasaMgena, zeSa sUtrasiddhaM yAvata gamavavahArANaM ANupubbivvAI ki saMkhejjAI asaMkhejAI aNaMtAI?, negamavava. ANu0 no saMkhajjAiM asaMkhajjAI no aNaMtAI, evaM | aNANupubvidanvANivi, tatra asaMkheyatti kSetraprAdhAnyAt dravyAvagAhakSetrasyAsaMkhyeyapradezAtmakatvAttulyapradezAvagADhAnAM ca dravyatayA bahUnAmapye*katvAditi / kSetradvAre nirvacanasUtraM-'egaM davvaM paDucca logassa saMkhejjatibhAge vA hoje ' tyAdi, tathAvidhaskandhasadbhAvAd, evaM zeSeSvapi |bhAvanIya, yAvad 'desUNe vA loe homja' ti Aha-acittamahAskandhasya sakalalokavyApitvArakSetraprAdhAnyavivakSAyAmapi kasmAtsaMpUrNa eva loko nocyate? iti, ucyate, sadaivAnAnupUrvyavaktavyakadravyasadbhAvAt jaghanyato'pi tattradezatrayaNonatvAd vyAptI satyAmapi tatpradezeSvAnupUyAH prAdhA|nyAbhAvAd , uktaM ca pUrvamunibhi:-" mahakhaMdhApuNNevI avattabbaga'NANupubbivvAiM / jaidesogADhAI taseNaM sa logoNo ||1||nn ya tattha | tassa jujjai pAdhaNaM vAvi vivi (tami ) desami / tappAdhannattaNao iharA'bhAvo bhave tAsi // 2 // " adhikRtaanupuurviiskndhprdeshklp-151||45 nAto vA dezona eva loka iti, yathoktamajIvaprajJApanAyAM-" dhammatyikAe dhammatthikAyassa deso dhammasthikAyassa padese, evamadhammAgAse, AARCANCERESCHOCOG For Private and Personal Use Only Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir jAvetrAnu + zrIanu0 puggalesuvi" iha cAvayavAvayavirUpatvAdvastunaH avayavAvayavinozca kathaMcidbhedAddezapradezakalpanA sAdhvIti, na ca deza eva desI sarvathA, tadehAri.vRttI katve dezamAtra evAsau syAddezo vA dezimAtra iti, ata: svadezasyaiva kathaMcidanyatvAddezono loka iti / kiMca--khettANupuvvIe aannupuvviiav||46|| ttivvagadavvavibhAgattaNao Na tersi paropparamavagAho, pariNamaMti vA, Na vA tersi khaMdhabhAvo asthi, kathaM?, ucyate, padesANa acalabhAvattaNao, | sato ya apariNAmattaNao, tersi ca bhAvappamANaniccattaNao, ato khettANupuvIe ega davvaM paDucca desUNe logetti bhaNiyaM, davvANupu&AbbIe puNa davANa egapadesAvagAhattaNao egAvagAhe'vi davvANa AyabhAveNaM bhinnattaNao pariNAmattaNao khaMdhabhAvapariNAmattaNao ya, ato ega davvaM paDucca savvalogetti, bhANitaM ca-" kaha Navi davie ce'vevaM khaMdhe savivakkhayA pidhatteNaM / dabvANupuvvitAiM pariNAmai khNdhbhaavenn||1||" atrocyate, bAdarapariNAmesu AnupubvidavvapariNAmo ceva bhavati, no aNANupubviavattavvagadavveNaM, jao bAdarapariNAmo khaMdhabhAve eva bhavati, te |puNa suhamA te tivihAvi atthi, kiMca-jayA acittamahAkhaMdhapariNAmo bhavati tadA te savve suhumA AyabhAvapariNAma amuMcamANA tatpariNatA bhavaMti, tassa suhumattaNao savvagatattaNao ya, kathamevaM ?, ucyate, chAyAtapodyotabAdarapudgalapariNAmavat , sphaTikakRSNAdivarNoparaMjitavat , lasIso pucchai-davvANupubvie egadavvaM sabalogAvagADhaMti, kaI puNa mahaM evagaM vA bhavati , ucyate, kevAlasamudghAtavat, uktaM ca-"kevaliu-16 gghAo iva samayaTThama pUra reyati ya loye / accittamahAkhaMdho velA iva atara Niyato y||1||" acittamahAkhaMdho salogametto vIsasApariNato bhavati, tiriyamasaMkhejjajoyaNappamANo aNiyatakAlaThItI vaTTo ur3amaho cohasarajjuppamANo suhumapoggalapariNAmapariNao paDhamasamae daMDo bhavati bitie kavADaM taie maMthaM karei cautthe logapUraNaM paMcamAdisamaesu paDilomaM saMhAreNa aTThasamayaMte savvahA tassa khaMdhao viNAso, esa jalanihivelA iva logapUraNareyakaraNeNa Thito logapuggalANubhAvo, savvaNNuvayaNato saddheto ityalaM prasaMgena |'nnaannaadvyaaii pahucca NiyamA S+ // 46 // 1964 For Private and Personal Use Only Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zrIanu0 kSetrAnupUrvI savvaloevI' tyAdi (101-70), asya bhAvanA-vyAdipradezAvagADaidravyabhedaiH sakalalokasyaiva vyAptatvAditi / anAnupUrvyAlocanAyAM tveka hari.vRttavyaM pratItya asaMkhyeyabhAga eva, tasya niyamata evaikapradezAvagADhatvAt , NANAdabvAI paDucca NiyamA savvaloetti. vishissttaikprinnaam||47|| vadbhiH pratyeka pradezAvagArapi samapralokavyAptaH, Adheyabhedena vAdhArabhedopapatteH, vastunazvAnantadharmAtmakatvAttatsahakArikAraNasannidhAne sati tasya 2 dharmasyAbhivyakteH, dhammibhedena ca kSetrapradezAvizeSe'pyAnupUrvItarAbhidhAnapravRtterapi sUkSmadhiyA bhAvanIyaM / evaM avattavvagadavANivi, bhAvArtha ukta eva, navaramavaktavyakaikadravyaM dvipradezAvagADhaM bhavati, sparzanAyAM tu yathA''kAzapradezAnAmeva sparzanA, tataH khalvAnupUrvyAdidravyAdhAratvAdiSTAnAmeva SaDdikasthitAnaMtarapradezaireva saha vA'vagantavyA, iha punaH kila sUtrAbhiprAyo yathA''kAzapradezAvagADhasya dravyasyaivaM cintanIyeti vRddhA vyAcakSate, bhAvArthastvanaMtaradvArAnusArato bhAvanIya iti / kAlaciMtAyAmapi yadyAkAzapradezAnAmeva | | kAlazcityate tataH kila nabhaHpradezAnAmanAdyaparyavasitatvAt sa eva vaktavyaH, sUtrAbhiprAyastvAnupUryAdidravyANAmevAvagAhasthitikAlazcintyate ityeke, na ceha kSetrakhaMDAnAmapi viziSTapariNAmapariNatAdheyadravyAdhArabhAvo'pi cintyamAno virudhyata iti, yuktipatitazcAyameva, kSetrAnupUya'dhikArAditi, tatra 'egaM davvaM paDuca jahanneNaM eka samaya ' mityAdi, asya bhAvanA-dvipradezAvagADhaM tadanyasannipAte tripradezAvagADhaM bhUtvA samayAna ntarameva punardvipradezAvagADhameva bhavati, utkRSTatastvasaMkhyeyaM kAlaM bhUtveti, AdheyabhedAccehAdhArabhedo bhAvanIya iti, zeSa bhAvitA) / / antara*ciMtA prakaTArthA, navaramutkRSTata: asaMkhyeyaM kAlaM, nAnantaM yathA'nAnupUyAmiti, kasmAt ?, sarvapudgalAnAmavagAhakSetrasya sthitikAlasya cAsaMkhyekA yatvAt , kSetrAnupULadhikArasya vyAkhyeyatvAt , kSetrAnupUya'dhikAre ca kSetraprAdhAnyAd, asaMkhyeyakAlAdAratazca punastatpradezAnAM tathAvidhAdheya bhAvena tathAbhUtAdhArapariNAmabhAvAdityatigahanametadavahitairbhAvanIyamiti || bhAgacintAyAmAnupUrvIdravyANi zeSadravyebhyo'saMkhyeyeSu bhAgeSvi OMOMOMOMOMOMOMOMOM CAKAASAMACAX // 47 // For Private and Personal Use Only Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kAlAnu zrIanutyu ktaM, atraike vyAcakSate-yadA yadA khapradezAnupusvimAdi ciMtijati tadA tadA paNNavaNAbhippAyaparikappaNAe samUNAtirittabhAgo bhANitavvo, hAri.vRttau jayA puNa avagAhidavvA tadA saMsnejesu bhAgesutti, jahA vANupuJbIe tahA bhANitavvaM, tatra vineyajanAnugrahArtha kSetrAnupUrdhyA eva prakrAntatvAt dravyAnupUrvyAstUpAdhitvena guNIbhUtatvAt kSetrAnupUrvImevAdhikRtya prajJApanAbhiprAyaH pratipAdyate-tatrAnupUrvAdravyANi shessdrvyebhyo'sNrvyeybhaagair||48|| dhikAnIti vAkyazeSaH, itthaM caitadaMgIkarttavyaM, yasmAdanAnupUrvyavaktavyakadravyANi tebhyo'saMkhyeyabhAgairadhikAnIti, kSetrAnupULadhikArAt kSetra| khaNDAnyadhikRtyeyamAlocanA, tataH khalvAnuyAdidravyAdhAralokakSetrasya caturdazarajjvAtmakatvena tulyatvAttadaMtargatapradezAnAM ca sarveSAmevAnupUrvyA| dibhirda (vyAptatvAt samatvaM dra) vyAdhAralokakSetrasya pratyuta jyAdipradezasamudAyeSvAkAzakhaNDeSu pratikhaNDamekaikAnupUrtIgaNanAdAnupUrvINAmevA| rUpatA yuktimatI, avaktavyAnAnUpUrvINAM tu dvipradezakaikapradezikakhaMDAnAM gaNanAt bahutA, takimartha viparyaya iti?, atrocyate, iha vyAdipradezAdheyapariNAmadravyAdhAratvena kSetrAnupUryo'bhidhIyate, tatra tripradezAbhidheyapariNAmavaMtyanaMtAnyapi dravyANi viziSkatripradezasamudAyalakSaNakSetravyavasthitAnyekaikA kSetrAnupUrvI, evaM catuHpradezeSvAdheyapariNAmavaMtyapi asaMkhyeyapradezAdheyapariNAmavatparyaMtAni viziSTekacatuHpradezAvasaMkhyeyapradezAntasamudAyalakSaNakSetravyavAsthatAni pratibhedamekaikaiveti, kintu yadekaM tripradezasamudAyalakSaNamAnupUrbhAvyapadezAI kSetraM tadeva tadanyAnaMtacatuHpradezAdyAdheyapariNAmavadvyAdhyAsitamekaikakSetrapredazavRddhayA pariNAmabhedato bhedenAnupUrvIvyapadezamaIti, asaMkhyeyAzca prabhedakAriNaH kSetrapradezA iti, na cAyamavaktavyakAnAnupUrvINAM nyAyaH saMbhavati, niyatapradezAtmakatvAdato'saMkhyeyabhAgaradhikAnIti sthitaM, na ca tajjenaiva svabhAvena tripradezAdheyapariNAmavatAM dravyANAmAdhAratA pratidyate, naiva catuHpradezAdyAdheyapariNAmavatAmapi, teSAmati vipradezAdheyapariNAmopapatteH viparyayo vA, tadevamanantadharmAtmake vastuni sati vivakSitetaradharmapradhAnopasarjanadvAreNAkhilamiha bhAvanIyamityalaM MUSIC MPSC // 48 For Private and Personal Use Only Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyarmandir zrIanu0 hArivRtta // 49 // bhAvAnupUrvI alpabahutvaM prasaMgena | bhAvacintAyAmAnupUrvIdravyANi niyamAt sAdipAraNAmike bhAve, viziSTAdheyAdhArabhAvasya sAdipAriNAmikAtmakatvAd , evamanAnupUrvIa- vaktavyakAnyapi, alpabahutvacintAyAM dravyArthatAM pratyAnupUrvIgAbhekaikagaNanaM, pradezArthatAM tu bhedena tadgatapradezagaNanaM, dravyArthapradezArthatAM tUbhayagaNanaM, tatra savvatthovAI gamavavahArANaM avattavvagadavvAI davaTTayAe, kathaM ?, dvipradezAtmakatvAdavaktavyakadravyANAmiti, aNANupugvidavvAI davvaTThayAe visaMsAdhiyAI, kathaM ?, ekapradezAtmakatvAdanAnupUrvINAM iti, Aha- yadyevaM kasmAd dviguNAnyeva na bhavatyekapradezAtmakatvAt tadvigu NatvabhAvAditi, atrocyate, tadanyasaMyogato'vadhIkRtAvaktavyakabAhulyAcca nAdhikRtadravyANi dviguNAni, kiMtu vizeSAdhikAnyeva, 'ANupuvIlA davAI dabaTThayAe asaMkhejjaguNAI' atra bhAvanA pratipAditeva, 'padesaTTayAe sambatyobAI gamavavahArANaM aNANupuzvivvAI' ti prakadArtha, |' avattavvagadavvAI padesaTTayAe visesAdhitAI' asya bhAvArtha:--iha khalu rucakAdArabhya kSetrapradezAtmakatvAdavaktavyakazreNivyatiriktatadanyapradezasaMsarganiSpannAvaktavyakagaNanayA tathA lokaniSphuTagatapradezAvaktavyakAyogyAnAnupUrvIyogyabhAvatazceti sUkSmabuddhyA bhAvanIya iti / iha vinayajanAnugrahArtha sthApanA likhyate, zeSa bhAvitArtha yAvat / settaM gamavavahArANa aNovaNihiyA khattANupuvI' seyaM naigamavyavahArayo ranaupanidhikI kSetrAnupUrvI / ' se kiM taM saMgahasse' tyAdi (102-87) iyamAnigamanaM dravyAnupUrvyanusArato bhAvanIyA, navaramatra hA kSetrasya prAdhAnyamiti / auSanidhikyapi prAyo nigadasiddhava, NavaraM paMcatthikAyamaio logo, so AyAmao uDamahe patihio, tassa tihA | parikappaNA imeNa vihiNA-bahusamabhUmibhAgA rayaNappabhAbhAge merumajjhe aTThapadeso ruyago, tassa ahopayarAo aheNa jAva Nava yojaNazatAni tiriyalogo, tato pareNa ahe ThitattaNao ahologo sAhiyasattarajjuppamANo, ruyagAo uparihutto Nava joyaNasatANi jAva joisacakkassa da uvaritalo tAva tiriyalogo, tao uddalogaThitattaNao uri uDDalogo desUNasattarajjuppamANo, ahologaDalAgANa maJjhe aTThArasajoyaNa 4 * // 49 // For Private and Personal Use Only Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zrIanusatappamANo tiriyabhAgaThiyattaNao tiriyalogo, ' aba aho pariNAmo gvattaNubhAveNa jeNa ussaNaM / asubho ahotti bhaNio davvANaM teNa-18/aupanidhihAri.vRttI 'hologo // 1 // uiMti uvarimaMti ya suhakhettaM khettao ya davvaguNA / uppajjati ya bhAvA teNa ya so uDDalogo tti // 2 // majjhaNubhAvaM kI kssetraanu||50|| khettaM jaM taM tiriyaM vayaNapajjayao / bhaNNai tiriya visAlaM ato ya taM tiriyalogotti // 3 // aholoka kSetrAnupUrvyA ratnaprabhAdInAma- pUrvI tiyenAdikAlasiddhAni nAmAni yathAsvamamUni vijJAtavyAni, tadyathA-'dhammA vaMsA selA aMjaNa riTThA maghA ca mAghavatI / puDhavINaM nAmAI rayaNAdI da glokAdi hoti gottAI // 1 // ' ratnaprabhAdIni tu gotrANi, tatrendranIlA dibahuvidharatnasaMbhavAnnarakavarja prAyo ratnAnAM prabhA--jyotsanA yasyAM sA ratnaprabhA, evaM zeSA api yathAnurUpA vAcyA iti, navaraM zarkaga--upalAH vAlukApaMkadhUmakRSNAtikRSNadravyopalakSaNadvAreNeti, tiryaglokakSetrAnupUjaMbuddIve dIve lavaNasamudde dhAyaisaMDe dIve kAlode samudde udagarase pukkharavaradIve pukkharode samudde udagarase varuNavare dIve varuNode samudde varuNarase khAdavare dIve khodode samuhe ghayavare dIve ghaode samudde khIravare dIve khIravare samudde, ato paraM savve dIvasarisaNAmiyA samuddA, te ya savve khodarasA bhANiyavvA / ime dIvaNAmA, taMjaha--gaMdIsaro dIvo aruNavaro dIvo aruNAbAso dIvo kuMDalo dIvo, ete jaMbUdIvAo NiraMtarA, ato paraM asaMkhejje gaMtuM bhujagavare dIve, puNo asaMkhejje dIve gaMtuM kusavare dIve, evaM asaMkhejje 2 gatuM imesiM ekkakaM NAmaM bhANiyavvaM, koMcavare dIve, evaM AbharaNAdao jAva ante sayaMbhUramaNo, se ante samudde udagarase iti / je antaraMtarA dIye tesi ihaM subhaNAmA je kei yA taNNAmANo te bhANitavvA, savvesi imaM pamANa, ' uddhArasAgarANaM aDDAijjANa jattiyA samayA / duguNAduguNapavitthara dIvodahi rajju evaiyA 81 // 50 // 1 // UrvalokakSetrAnupUyA tu saudharmAvataMsakAbhidhAnasakalavimAnapradhAnavimAnavizeSopalakSitaH saudharmaH, evaM zeSeSvapi bhAvanIyamiti, lokapuruSagrIvAvibhAge bhavAni aveyakAni, na teSAmuttarANi vidyata ityanuttarANi, manAgbhArAkAntapuruSavat natA aMteSu ISatprAgbhAretyalaM prasaMgena | REASCARRIAGRAM For Private and Personal Use Only Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zrIanu: RECOM SEC / prakRtaM prastumaH, uktA kSetrAnupUrvI // sAmprataM kAlAnupUryucyate--tatredaM sUtra--' se kiM taM kAlAnupucI' (104-92) tatra dravyaparyAyatvAtkA-pa| anaupani lasya vyAdisamayasthityAgrupalakSitadravyANyeva / 'kAlAnupUrvI dvividhA prajJapte' tyAdi, (105--92) asyA yathA dravyAnupUrvyAstathaivAkSa-10 dhikI ragamanikA kAryA, vizeSaM tu vakSyAmaH, tisamayahitIe ANupubvitti trisamayasthityaNukAdi dravyaparyAyayoH kathaMcidabhede'pi AnupULadhikArA-15 ttatprAdhAnyAkAlAnupUrvIti, evaM yAvadasaMkhyeyasamayasthitiH, evamekasamayasthityanAnupUrvI, dvisamayasthityavaktavyakaM, zeSa pragaTArtha, yAvat ' No saMkhejjAI asaMkhajjAI No aNantAI' asya bhAvanA-iha kAlaprAdhAnyAn trisamayasthitInAM bhAvAnAmanaMtAnAmapyekatvAttadanu samayavRddhayA'saMkhyeya-18 samayasthitInAM parataH khalvasaMbhavAt , samayavRGkhyA'dhyAsitAnAM cAnantAnAmapi dravyANAM kAlAnupUrvImadhikRtyaikatvAdasaMkhyeyAni, athavA vyAdi| pradezAvagAhasaMbaMdhivyAdisamayasthityapekSayeti upAdhibhUtakhasyApyasaMkhyeyapradezAtmakatvAditi, evaM tiNNitti, Aha-ekasamayasthitInAmanantAnAmapyekatvAtteSAM cAnantAnAmapi kAlApekSayA pratyekamekatvAdrvyabhedagrahaNe cAnantaprasaGgaH kathamanAnupUrvI (a) vaktavyakayorasaMkhyeyatvamiti, atro-18 cyate, AdhArabhedasaMbaMdhasthityapekSayA , sAmAnyatazcAdhAralokasyAsaMkhyeyapradezAtmakatvAdityanayA dizA'tigahanamidaM sUkSmabuddhayA''lokanIyamiti / 'egaM davvaM paDUca logassa asaMkhejjatibhAge hojjA 4 jAva desUNe vA loge hojjA', keI bhaNaMti-padesUNatti, kathaM ?, ucyate, dabbao ego | // 51 // khadho suhumapariNAmo padesUNe loe avagADho, so ceva kayAi tisamayaThitIo labbhaitti saMkhyeyA ANupubvI, jaM puNa samattalogAgAsapadesAvagADhaM davvaM taM niyamA cautthasamae egasamayaThitIo labbhai, tamhA tisamayaThitIyaM kAlANupuvvI niyamA egapadesUNe ceva loe labbhati, ahavA tisamayAdikAlANupuvvidavvaM jahaNNao egapadese avagAhati, tattha ca padese egasamayaThitiyaM kAlao aNANupubvidavvaM dusamayaThitiyaM ca avattavarga avagAhati, jamhA evaM tamhA acitto mahAkhaMdho cautthasamae kAlao ANupugvidavvaM, tassa ya savvalogAvagADhassavi FACRABAR For Private and Personal Use Only Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsun Gyanmandir pUrvyAdi zrIanu:] egapadesUNatA kajjai, kamhatti ?, ucyate, je kAlao aNANupubviavattavvA te tassa egapadesAvagADhA, tassa ya taMmi padese appAhaNattaviva-81 kAlAnuhAri.vRttau / kkhAo, ato tappadesUNe loke kato, ettha diTThato jahA khettANupuvvI padesonA ityarthaH, "egammi tappadese kAlaNupuvvAdi tiNi vA davvA / ogAIte jamhA padesUNotti to logo // 1 // aNNe puNa AyariyA bhaNati-' kAlapadeso samao samayacautthaMmi havati jaMvelaM / teNUNavattaNattA PI sthitiH // 52 // je loko kAlamayakhaMdho // 2 // " ayamatra bhAvArtha:-iha kAlAnupULadhikArAtkAlasya ca vartanAdirUpatvAtparyAyasya ca paryAyibhyo'bhedAtsa khalvacittamahAkhadhazcatu:samayAtmakakAlarUpaH ata: kAlapradezaH, kAlavibhAgaH samaya iti, tatazca samaye caturtha bhavati-varttate yadvelAmiti-18 kA yasyAM velAyAmasI skandhaH, sa hi tadA vivakSayakatvAd na gRhyate, atasteNUNatti vivakSitaH, catu:samayAtmakaskandhastenonaH parigRhyate, kathametadevaM | * vattaNa ' tti varttanArUpatvAtkAlasya, jaM loko kAlamayakhadhotti vivakSayaiva yasmAllokaH kAlasamayaskandho varttate, atastasya pradezasya samayA| gaNane pradezenono loka ityevamanyathApi sUkSmabuddhayA bhaavniiymiti|' NANAdavvAiM paDuzca NiyamA savvaloe ' ti vyAdipradezAvagAhavyAdikA samayasthitInAM sakalaloke bhAvAt , anAnupUrvIdravyacintAyAM egaM dabbaM paDucca loyasya asaMkhejjatibhAgo hojjA, sesapuruchA paDisahitavvA, bhAvArthastvekapradezAvagAhakasamayasthitervivakSitatvAdinA prakAreNAgamAnusArato vAcyaH, AdezAMtareNa vA asya bhAvanA-acittamahAskandho | daMDAvatthArUvidavvattaNa mottuM kavADAvatthAbhavaNaM taM annaM ceva davvaM bhavati, aNNAgArabhAvattaNao bahutarasaMghAtaparamANusaMghAtattaNaodayaThi P // 52 // | tito dupadesiyabhavaNaM va, evaM maMthApUraNalogApUraNasamaesu mahAskandhasyApyanyAnyadravyabhavanaM, ato kAlANupubbidavvaM savvapucchAsu saMbhavatItyarthaH, 'NANAdabvAI paDuraca niyamA savvaloe hojjati bhAvitArtha dravyapramANadvAra eveti, avaktavyakadravyacintAyAM 'egaM davvaM paDuca logassa asaMkhejjatibhAga hojA' dvipradezAvagAhadvisamayasthitivivakSitabhAvAt , AdezAMtareNa vA mahAkhaMdhavagjamaNNavvesu AdilacaupucchAsu For Private and Personal Use Only Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir C zrIanuAdA hojjA, asya hRdayaM-dezonalokAvagAhyapi dvisamayasthitirbhavati, zeSa sugama, yAvadantaracintAyAM 'ega davvaM paDucca jahaNNeNaM eka samayaM 4 kAlAnuhAri.vRttau hA ukkoseNa do samayA' antaraM tvegaM davvaM paDucca jahaNNeNaM ekasamayaM, egaTThANe tinni vA cattAri vA asaMkhajje vA samayA ThAtiUNa tato pUlyoM annahiM gatUNaM tattha egaM samayaM ThAiUNa annahiM gaMtuM tiNi vA cattAri vA asaMkhejjA vA samayA ThAti, evaM ANupubbidabvassegassa jh||53|| antara | gaNeNaM egaM samayaM aMtara hoti, unoseNaM do samayA, ekkahiM ThANehiM tinni vA cattAri vA asaMkhejje vA samaye ThAiUNa tato annahiM ThANe do samayA ThAtiUNa aNNahiM tiNNi vA cattAri vA asaMkhejjA vA samayA ThAti evaM ukkoseNaM do samayA aMtara hoi, jai puNa majjhimaThANe tinni samayA ThAyai to majjhime vA ThANe taM ANupubvidavvaM cavatti aMtaraM ceva Na hoi, teNevaM ceva do samayA aMtaraM / Aha-jahA annahiM | ThANe do samayA ThitaM evamannahiMpi kimekaM na ciTThati?, puNovi annahiM do aNNahiM ekati, evaM aNaNa AyAreNa kamhA asaMkhejjA samayA aMtaraM na bhavati ?, ucyate, ettha kAlANapuvvI pagatA, tIe ya kAlassa pAdhaNNa, jahA ya aNNaNa padesaTThANeNa aMtaraM kajjai tadA khettadAreNa | karaNAo khettassa pAhaNNaM kataM bhavati Na puNa kAlassa, ato jeNa keNai pagAreNaM tisamayAdi icchati teNeva kAlapAhaNattaNao ANupuvvI | labbhaitti kAuM do ceva samayA aMtaraMti sthita, NANAdavvAiM paDucca Natthi aMtaraM, jeNa asuNNo logo, aNANupubviaMtarapucchA, eka| dravyaM prakRtyocyate-jahaNNeNaM do samayA, paDhame ThANe egasamayaM ThAiUNa majjhime ThANe do samaya ThAiUNa antime egaM samayaM ThAti, evaM jaha NNeNa aMtaraM do samayA, jati puNa majjhimevi eka samayaM ThAyai tato aMtaraM ceva na hoti, majjhimillaThANe aNANupubvI cevatti, tamhA do ceva kA jahaNNeNaM samayA, ukkoseNaM asaMkhejjakAlaM, paDhame ThANe eka samayaM ciTThiUNa majjhime ThANe asaMkhejje samae ciTThiUNa antime ThANe eka-13 | samayaM ThAti, evamasaMkhejjaM kAlaM ukkoseNaM aMtara hoti, NANAvvAiM paDucca Natthi aMtaraM, bhAgadvAraM tathA bhAvadvAraM alpabahutvadvAraM ca kSetrA For Private and Personal Use Only Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zrIanu0 hAri.vRttI *SASSACR55 | nupUrvyanusArato vyAkSepAntaramapAsya stimitopayuktenAntarAtmanA kAlaprAdhAnyamadhikRtya nikhilameva bhAvanIyamiha puna vitArthatvAdtha- samayAdayaH vistarabhayAca noktamiti, zeSa sUtrasiddhaM, yAvat 'ahavovaNihiyA kAlANupubbI tivihA pannatte' tyAdi (114-98) atra sUryakri- zIpaprahAlayAnivRttaH kAlastasya sarvapramANAnAmAdyaH paramaH sUkSmaH abhedyaH niravayava: utpalapatrazatavedhAyudAharaNopalakSitaH samayaH, tesiM asaMkhejjANa kAntAH samudayasamitIe AvaliyA, saMkhejjAo AvaliAo ANutti-UsAso, saMkhejjAo AvaliyAo NissAso, doNhavi kAlo ego pANU, sattapANUkAlo ego thovo, sattathovakAlo ega labo, sattahattarilavo egamuhutto, ahorattAdiyA kaMThA jAva vAsasayasahassA, 'icchiyaThANeNa guNaM paNasuNNaM caurAsItiguNitaM ca / kAUNa taiyavArA puvvaMgAdINa muNa saMkhaM // 1 // puvvaMge parimANaM paMca suNNaM caurAsIya 1, taM egaM | puvaMga culasIe satasahassahiM guNitaM egaM pubbaM bhavati, tassa imaM parimANaM [dasa suNNA] chappaNNaM ca sahaslA koDINaM sattari lakkhA ya 2, taM hai ega puvvaM culasIe puvvasatasahassehiM guNitaM se ege tuDiyaMge bhavati, tassa imaM parimANaM-paNNarasa suNNA ya, tao cauro suNNaM satta do | Nava paMca ThavvejjA 3, evaM culasItIe satasahassA guNitA savaThANe kAyavvA, tato tuDiyAdayo bhavaMti, tesiM jahAsaMkhaM parimANa- tuDie vasiM suNNA, tato cha ti ego satta aTTa satta Nava cauro ThavejjA 4 aDaDaMge paNavIsaM suNNA tato cau do cau nava eko ekko do aTTa ekko cauro ya Thave| jjA 5 aDaDe tIsaM suNNA taocha eko cha eko ti suNNaM aTu Nava do eko paNa tigaM ThavejjA 6, avavaMge paNatIsaM suNNA, tao cau || cau satta paNa paNa cha cau ti suNNaM Nava suNNaM paNa Nava do ya ThavejjA 7, cattAlasiM suNNA tao cha Nava cau do aTTa suNNaM eko eko Nava aTTha paNa satta aThTha satta cau do ya Thaveja jAhi avave ya 8 hUhUyaMge ya paNacattAlasiM suNNA, tao cau cha cha Nava do Nava // 54 // suNNaM ti paNa aTTha cau satta paMca eko do aTTa suNNaM do ya ThavejjA 9, hUhUe paNNAsaM suNNA, tao cha satta satta ego Nava suNNaM aTTha Nava % EOS For Private and Personal Use Only Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zrIanuH paNa cha satta aTTa do do eko suNNaM Nava cau satta ekaca ThavejjA 10, uppalaMga paNapaNNa suNNA, tao cau aTTa eko Nava suNNaM satta samayAdayaH hAri.vRttau 8 Nava ti do cau ti cha eko do tiNi suNNaM satta eko Nava cha cau egaM ca ThavejjA 11. uppale saDhi maNNA, tao cha paNa cau eko sttshiissprhaal||55|| kAntAH paNa paNa ti eko cha satta do satta ego suNNa sattaM suNNaM ti suNNa eko cau ti do eka ThavejjA 12, paumaMge paNasahi suNNA, cau suNNaMlA nati do sunnaM sunnaM aTTha aTTa ti paNa Nava eko eko paNa cau Nava ya aThTha satta paNa cha cau cha cha ti suNNaM egaM ca ThavejjA 13, paume sattari* suNNA, tao cha ti paNa ti Nava eko do Nava paNa do ekko cau, suNNaM suNNaM Nava ti eko ti cha do eko ti aTTha satta suNNaM satta aTTha ya ThavejjA 14, NaliNaMge paMcasattari suNNA, tato cau do suNNa satta paNa do cau cau satta satta paNa cha cau ti cha satta cha ti suNNa eko #cha do aTTha satta paNa cau eko ti satta ThavejjA 15, NalINe asIti suNNA, tato cha eko suNNaM suNNaM Nava paNa satta eka paNa suNNa paNa do ekkora ekko ti eko aTTa aTTa suNNaM satta do Nava ti satta paNa cau do cau cau eko cha ThavejjA 16, atthaNi uraMge paMcAsI suNNA, tao cau cau &Ati eko cha paNa satta satta cauti cau suNNaM paNa cau eko suNNa ti suNNaM cau paNa satta aDha Nava suNNa do cau cha cha ekko eko cha ekko paMca PIya ThavejjA 17, asthiNiure Nauti suNNA, tao cha Nava aTTa do paNa eko paNa eko eko do paNa cha ti aTTa eko do ti paNa aTTha ti| | ti paNa Nava do cha ti Nava satta Nava satta ti paNa ti ti cauro ya ThavejjA 18, auyaMge paMcaNavati suNNA, tao cau cha do ti cau | aTTha do satta cha satta satta sata cha do cau ti suNNaM satta cha ti cau aTTa suNNaM aTTha aTTa cara cha cha do suNNa Nava eko satta eko cau cha / tiNNi ya ThavejjA 19, aute suNNasataM, tato cha satta eko cau ti aTTa aTTha ego paNa cau do ti Nava cau aTTha satta aTTa suNNaM ti aTTha | cha aTTa suNNaM Nava Nava Nava cau aTTha ti do aTTha Nava ti cau suNNa Nava paNa suNNa tiNNi ya ThavejjA 20, NautaMge suNNasataM paMcAdhita, tao A CROSNESS For Private and Personal Use Only Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zrIanu0 kA cau aTTa satta suNNaM satta suNNaM do aTTha paNa Nava paNa do ti cau ti Nava satta ti Nava satta ti Nava do ti do Nava va ti ti muNNa samayAdayaH hAri.vRttI do paNa cau Nava cha Nava paNa Nava cha paNa donni ya ThavejjA 21, Natute suNNasayaM dasAdhita, tao cha paNa aTTha paNa cau Nava ti Nava aTTa cushiissprhaal||56|| suNNa aTTha ti ti aTTha cau cha aTTa satta cha aTTha satta cha cha paNa paNa ti paNa paNa aha muNNaM satta Nava ti ti cau eko cha cau aTTha paNa|| | ekko doNNi ya ThavejjA 22, payutaMge paNarasuttaraM muNNasataM, tao cau suNNaM Nava eko paNa cau eko Nava suNNa ekA eko cha Nava ti suNNa cha cau cha suNNa suNNa Nava suNNa muNNa eko cha satta aDha Nava catu aTTha eko paNa paNa ti paNa cau muNNa cha satta suNNa eko ti eko aTTha egaM ThavejjA 23, paute vIsuttaraM suNNasataM, tao cha ti Nava Nava paNa Nava eko aTTa cha eko ti ti satta do ti satta cha do cau paNa cha paNa satta cau do Nava paNa Nava aTTha ti paNa paNa ti aTTha Nava suNNaM aTTha satta aTTa ti suNNaM eko suNNaM ti do paNa egaM &|ca ThavejjA 24, cUliyaMge paNavIsuttaraM suNNasataM, tao cau do cha cau ti cha cau aTTa do eko cha aTTha paNa Nava cau paNa paNa cau aTTha paNa Nava cau paNa Nava satta cha satta paNa do satta do paNa aTTha eko cha do suNNa cha satta paNa do satta aTTha do tiNi nava satta do | egaM ca ThavejjA 25, cUliyAe. tIsuttaraM suNNasataM, tao cha eko cau aTTha suNNa ti Nava suNNa Nava satta cau ti be paNa cha eko cha du suNNaM eko paNa cha eko do aTTha suNNaM paNa cau cha Nava aTTha do cha paNa Nava Nava eko cha aTTha ti cha Nava do eka cha ti cha cau satta suNNa eka hAca ThavejjA 26, sIsapaheliyaMge paNatIsuttaraM suNNasataM, tao cau cau nava cha suNNaM Nava eko aTTa ti cau do do satta Nava satta aTTha stt18||56|| | Nava eko cha aTTa cha aTTha eko suNNa Nava cha aTTa ekko suNNaM ti ti aTTa do ti cha satta suNNaM cau cau cha Nava aTTa aTTa cau ti cau Nava cha do suNNa Nava 20, sIsapaheliyAe cattAlaM suNNasaya, tato cha Nava do ti aTTha eko suNNaM aTTa suNNa aTTa cau aTTha cha cha Nava aTTa eko OCOCCALOCALCASC For Private and Personal Use Only Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra Acharya Shri Kailassagarsun Gyanmandir kAlAnupUrvI // 57 // zrIanudo cha muNNaM cara cha Nava cha paNa satta Nava Nava cha paNa ti satta Nava satta paNa eko eko cau do suNNaM eko suNNa ti satta suNNa ti paNa hAri.vRttI do ti cha do aTTha paNa saca ya ThavejjA 28, evaM sIsapaheliyA cauNavatiThANasataM jAva ya saMvavahArakAlo tAva saMvavahAravisae, teNa ya paDhamapuDhaviNeraiyANaM bhavaNavaMtarANa ya bharaherakhaema susamadussamAe pacchime bhAge NaratiriyANaM Aue uvamijjanti, kiM ca-sIsapaheliyAe ya parato asthi saMkhejjo kAlo, so ya aNatisaINaM avavahAriuttikAuM ovamme pakkhitto, teNa sIsapahaliyAe parato paliovamAdi uvaNNatthA, zeSamAnigamanaM kAlAnupUrdhyA pAThasiddhaM / ' se kiM ta' mityAdi, (115-100) utkIrtana--saMzabdanaM yathArthAbhidhAnaM tasyAnupUrvI-anuparipATI trividhA prajJaptA, tadyathA-pUrvAnupUrvItyAdi pUrvavat , tatra pUrvAnupUrvI ' usama' ityAdi, Ahavastuta Avazyakasya prakRtatvAt sAmAyikaM caturvizatistava ityAdi vaktavyaM kimarthametatsUtrAntaramiti, anocyate, zeSazrutasyApi sAmAnyametaditi jJApanArtha, tathAhi-AcArAdyanuyoge'pi pratyadhyayanametatsarvamevAbhidhAtavyamityudAharaNamAtratvAdbhagavatAmeva ca tIrthapraNetRtvAt , | zeSa sUtrasiddhaM yAvat 'se taM ukittaNANupubbi' ti se kita' mityAdi (117-101 ), ihAkRtivizeSaH saMsthAnaM, tat dvividhaM | jIvAjIvabhedAt , iha jIvasaMsthAnenAdhikAraH, tatrApi paMceMdriyasaMbaMdhinA, tatpunaH svanAmakarmapratyayaM SaDvidhaM bhavati, Aha ca-'samacaturaMse' tyAdi, | tatra sama-tulyArohapariNAmaM saMpUrNagopAgAvayavaM svAMgulASTazatocchrAyaM samacaturazra, nAbhIta uparyAdi lakSaNayuktaM adhastAdanurUpaM na bhavati tasmAspramANAdhInataraM nyagrodhaparimaMDalaM, nAbhItaH adhaH Adi-lakSaNayuktaM saMkSiptavikRtamadhyaM kubjaM, skaMdhapRSThadezavRddhabhityarthaH, lakSaNayuktamadhyagrIvA yuparihastapAdayorapyAdiralakSaNaM nyUnaM ca liMge'pi vAmanaM, sarvAvayavAH prAyaH AdilakSaNavisaMvAdino yasya tat huMDaM, uktaM ca-'tulaM vittharabahulaM | ussehabahuM ca maDahakoDhuM ca / hoTullakAyamaDahaM savvatthAsaMThiyaM huMDaM // 1 // ' pUrvAnupUrvIkramazca yathAprathamameva pradhAnatvAditi, zeSamAnigamanaM // 5 // For Private and Personal Use Only Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 444 zrIanuH pAThasiddhameveti / 'se ki taM sAmAyAriyANupuvvI tyAdi, iha samAcaraNaM samAcAra:-ziSTAcarita: kriyAkalApaH tasya bhAvaH 'guNavacana- saMsthAna hAri.vRttI brAhmaNAdibhyaH karmaNi dhyaJ ce' ti ( pA-5-1-124 ) vyaJ , sAmAcArya, so'yaM bhAvapratyayo napuMsake bhAve bhavati, pitkaraNasAmarthyAcca &aa sAmAcAstrIliMgo'pi, ata: striyAM kI sAmAcArI, sA punatrividhA-'padavibhAge' tti vacanAt iha dazavidhasAmAcArImadhikRtya bhaNyate, 'icchAmicche' PAyAMnupUrNaH / / 58 // tyAdi (*16-102) tatra icchAkAraH mithyAkAraH tathAkAraH, atra kArazabdaH pratyekamabhisaMbadhyate, tatraiSaNamicchA-kriyApravRttyabhyupagamaH karaNaM kAraH icchayA karaNaM icchakAraH AjJAbalAbhiyogavyApArapratipakSo vyApAraNaM cetyarthaH, evamakSaragamanikA kAryA, navaraM mithyA-vitathamayathA yathA bhagavadbhiktaM na tathA duSkRtametaditi pratipattiH midhyAduSkRtaM, mithyA-akriyAnivRtyupagama ityarthaH, avicArya guruvacanakaraNaM tathAkAraH, 4. avazyaM gaMtavyakAraNamityato gacchAmIti asyArthasya saMsUcikA AvazyakI, anyApi kAraNApekSA yA yA kriyA sA kiyA avazyA kriyeti sUcitaM, niSiddhAtmA ahahmAsmin pravizAmIti zeSasAdhUnAmanvAkhyAnAya trAsAdidoSapariharaNArtha, asyArthasya saMsUcikA nauSedhikI, idaM karomIti pracchanaM ApranAcchanA, sakRdAcAryeNokta idaM tvayA karttavyamiti punaH pracchannaM pratipracchannaM, chaMdanA-prosAhanA, idaM bhaktaM bhukSva iti, nimaMtraNaM ahaM te bhaktaM lAladhvA dAsyAmAti, uktaM ca-"puruvagahieNa chaMdaNa nimaMtaNA hoi'gAhieNaM / ' tavAhamityabhyupagamaH zrutAdharthamupasaMpat , uktaM ca-'suya suhadukkhe | khette magge viNayovasaMpadA eyaM / evametAH prattipattayaH sAmAcArIpUrvAnupUrvyAmiti, Aha-kimartho'yaM kramaniyama iti, yenetthameva pUrvAnupUrvI pratipAdyata iti, ucyate, iha mumukSuNA samaprasAmAcAryanuSThAnapareNa AjJAbalAbhiyoga eSa svaparopatApahetutvAtprathamaM varjanIyaH, sAmAyikAkhyapradhAnaguNalAbhAt , tataH kiMcitskhalanasaMbhava eva mithyAdukRStaM dAtavyaM, tato'pyevaMvidhenaiva satA yathAvad guruvacanamanuSTheyaM, saphalaprayAsa- I ||58 // tvAt , paramaguruvacanAvyavasthitasya tvasAmAyikavata: skhalanAmalinasya vA guruvacanAnuSThAnabhAve'pi pAramArthikaphalApekSayA'niSpannapadAnI(?)tyata: RAANAKS For Private and Personal Use Only Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir dvinAma zrIanu0 hAri.vRttI // 59 // 4:4%AE%ANCS kramaniyamaH, zeSa sugama yAvanigamanamiti / 'se ki ta' mityAdi (119-104) tatra karmavipAka udayaH udaya evaudayikaH, yadvA tatra bhava- stena vA nivRtta ityevaM zeSeSvapi vyutpattiryojanIyA iti, navaranupazamaH mohanIyasya karmaNaH, ( sarvAsAM prakRtInAM ) udayazcaturNAmaSTAnAM vA prakRtInAM kSayaH, kasyacidaMzasya kSayaH kasyAcidupazama iti kSayopazamau, prayogavizrasodbhavaH pariNAmaH, amISAmevaikAdisaMyogaracanaM sannipAtaH, kramaH punaramISAM sphuTanArakAdigatyudAharaNabhAvataH prApyastadanyAdhArazca prathamamaudAyakastata: sarvastokatvAdApazamikaH tatastadvahutaratvAdeva kSAyopazamikaH tato'pi bahutvAt kSAyikaH tato'pi sarvabahutvAtpAriNAmikaH tataH audayikAdimelanasamutpannakaH sannipAtika iti, zeSaM prakaTArtha yAvat 'se taM ANupuci' tti nigamanaM vAcyaM / se kiM taM dunAme ? 2 duvihe pannate, taM0-egakkharie ya aNegakkharie ya' (122-105) ekazabda: saMkhyAvAcakaH, vyajyate'ne| nArthaH pradIpeneva ghaTa iti vyaMjana-akSaramucyate, taccaha sarvameva bhASyamANaM akArAdi hakArAntamevArthAbhivyaMjakatvAcchandatya, eka ca tadakSaraM cara ekAkSareNa nivvattaM ekAkSarika, evamanekAkSarikaM nAma, hI:-lajjA zrI:-devatAvizeSa:-dhI:-buddhiH strI pratItA, se kiM taM aNegakkhariye tyAdi prakaTArtha, yAvat 'avasesiyaM jIvadavvaM visasiya neraiya' ityAdi, tatra narakeSu bhavo nAraka: tiryagyonI bhavaH tiryak mananAnmanuSyaH / | dIvyati devaH, zeSa nigadasiddhaM yAvad dvinAmAdhikAraH, navaraM paryAptake vizeSaH paryAptanAmakodayAt paryAptakaH, aparyAptanAmakarmodayAccAparyA|paka iti / ekendriyAdivibhAgeSu sparzanarasanaghrANacakSuzrotrANAMdriyANi kRmipipIlikAbhramaramanuSyAdInAmekaikavRddhAni, sUkSmavAdaravizeSo'pi sUkSmabAdaranAmakarmodayanibaMdhana iti, saMmUchimagarbhavyutkrAMtikabhedeSu saMmUrchimaH tathAvidhakarmodayAdagarbhaja ekeMdriyAdiH paMceMdriyAvasAnaH, garbhavyukrAntikastu garbhaja: paMceMdriya eva, 'se taM dunAme' tti / 'se kiM taM tinAme ? (123-109) adhikRtaM nAma trividhaM prajJaptaM, tadyathA SARASHASARASASH // 59 // For Private and Personal Use Only Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsur Gyarmandir zrIanu0 | dravyanAma guNanAma paryAyanAma, etAni prAyo prathata eva bhAvanIyAni, navaraM dravyaguNaparyAyasvarUpaM, dravyaM dharmAstikAyAdi, guNA gatyAdayaH,181 vinAma hAri.vRttIlA tadyathA-gatiguNo dharmAstikAyaH sthitiguNo'dharmAstikAyaH avagAhaguNamAkAzaM upayogaguNA jIvA vartanAdiguNaH kAlaH pudgalaguNA rUpAdayaH, tunAmaca | paryAyAstvamISAmagurulaghava: anaMtAH, Aha-tulye dravyatve kiM pudlAstikAyaguNAdInAM pratipAdanaM na dharmAstikAyAdiguNAdInAM, IN kA(yathA) pudgalAnAmindriyapratyakSaviSayatayA tasya tadguNAnAM ca supratipAdakatvaM na tathA'nyepAmiti, iha ca varNa: paMcadhA kRSNagIla-18| lohitakApotazuklAkhyaH pratIta eva, kapizAdayastu saMsargajA iti na teSAmupanyAsaH, gaMdho dvidhA-surabhirdurAbhizna, tatra sImukhyakRn surAbhaH dormukhyakRt durabhiH, sAdhAraNapariNAmo'spaSTagraha iti saMsargajatvAdeva noktaH, evaM raseSvapi saMsargajAnabhidhAnaM veditavyaM, rasa: paMcavidhastiktakaTukaSAyAmlamadhurAkhyaH, zleSmAdidoSahantA tiktaH vaizadyacchedanakRtkaTuH annarucistaMbhanakarmA kaSAyaH AzravaNakledanakRdamlaH hAdanabRhanmadhuraH, lavaNaH saMsargajaH, sparzo'STavidhaH snigdharUkSazItoSNalaghugurumRdukaThinAkhyaH, saMyoge sati saMyoginAM bandhakAraNa snigdhaH tathaivAbandhakAraNaM rUkSaH vaizadyakRtsumana:svabhAvaH zIto mArdavapAkakRduSNaH prAyastiryagUrdhvagamanaheturlaghuH adhogamanaheturgurUH saMnatilakSaNo mRduH anamanAtmakaH kaThina:, saMsthAnAni saMsthAnAnupULa pUrvoktAni, paryAyAnAM tvekaguNakAlakAdi, tatraikaguNakAlakastAratamyena kRSNakRSNatarakRSNatamAdInAM yata Arabhya prakarSavRttiH, dviguNakAlakastu tato mAtrayA kRSNavaraH, evaM zeSeSvapi bhAvanIya, yAvadanaMtaguNakRSNa iti, tatpunarnAma | sAmAnyenaiva trividhaM prAkRtazelImadhikRtya, strIliMgAdinAmnAM udAharaNAni prakaTArthAnyeva, 'se taM tiNAme' ti / 'se kiM taM caunAme' tyAdi, (124-112) tatrA''gamena padmAni payosi, atra 'AgamaH udnubaMdha: svarAdantyAtparaH' AgacchatItyAgamaH, Agama ukArAnubaMdhaH svarA-16 kadaMtyAtparo bhavati, siddhaM padmAnItyAdi, setaM AgameNaM, lopenApi te atra ityAdi, anayoH padayoH saMhitAyAM 'padAtparaH padAnte lopamakAra' SOMEOSAMACHAR For Private and Personal Use Only Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 44444 zrIanu: ( kAtantra rUpa. 115) padAnte yau ekAraukArau tAbhyAM paraH akAro lopamApadyate, tataH siddhaM te atra, se taM loveNaM, se kiM taM payatIe paMcanAma hAri vRttAzayathA'gnI etau ityAdi, eteSu padeSu 'dvivacanamanau' ( kAtantra 62) dvivacanamaukArAntaM yat bhavati tallakSaNa ntareNa svareNa svare parata: prakR- SaDnAma ca // 61 // tyA bhavati, siddhaM agnI etau ityAdi, vikAreNApi daMDasya amaM ityAdi, atra 'samAnaH savarNe dIrgho bhavati parazca lopamApadyate' (kA0 24) siddhaM daMDAgraM ityAdi, se taM vigAreNaM, evaM caturNAma | paMcanAmni 'se kiM' mityAdi sUtraM (125-113) tatrAzva iti nAmikaM dravyAbhidhAkAyakatvAt , khalviti naipAtika, khaluzabdasya nipAtatvAt , dhAvatItyAkhyAtika kriyApradhAnatvAt , parItyaupasargika pari sarvato bhAva ityupa-18 sargapAThe paThitatvAt, saMyata iti mizra, samekIbhAva ityasyopasargatvAt 'yatI prayatna' iti ca prakRterubhayAtmakatvAt mizramiti, tadetatpaMcanAma / / se kiM taM chaNAme ?, chabbihe paNNatte' ityAdi (126-113 ) atra SaD bhAvA audayikAdayaH prarUpyante, tathA ca sUtra-'se kiM taM 4aa udayie?, 2 duvihe paNNatte, saM0-udae ya udayaniSphaNNe ya, atrodaya:-aSTAnAM karmaprakRtInAM jJAnAvaraNIyAdilakSaNAnAmudayaH sattA'va sthAparityAgenoMdIraNAvalikAmatikramyodayAvalikAyAmAtmIyAtmIyarUpeNa vipAka ityarthaH, 'Na' miti vAkyAlaGkAre, atra caiva prayoga:-udaya | eva audathikaH, udayaniSpannastu dvedhA-jIvodayaniSphaNNe ya ajIvodayaniSphaNNe ya, tatra jIve udayanipphanno jIvodayaniSpannaH, jIve karmavipAkAna vRtta ityartha, athavA karmodayasahakArikAraNakAryA eva nArakatvAdaya iti pratItaM, anye tu jIvodayAbhyAM nipphaNNo jIvodayaniSpanna iti | vyAcakSate, idamapyaduSTameva, paramArthataH samudAyakAryatvAt, evamajIvodayaniSphaNNopi vAcyaH, tathA caudaarikshriirpraayogypudglgrhnnshriir-IN||61|| pariNatizca na tathAkarmodayamantareNeti ata uktamaudArikaM vA zarIramityAdi, audArikazarIraprayogapariNAmikatayA dravyaM, tacca varNagaMdhAdipariNAbhitAdi ca, na cedamaudArikazarIravyApAramantareNa tathA pariNamatIti, evaM vaikriyAdiSvapi yojanIyaM, iha ca vastutaH dvayorapi dravyAtmakatve For Private and Personal Use Only Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zrIanu: ekatra jIvaprAdhAnyamanyatrAjIvaprAdhAnyamAzrIyata iti, tatazcopapannameva jIvodayaniSpannaM ajIvodayaniSpannaM cetyalaM vistareNa, se taM udayie / audayikAhAri.vRttI dAse kiM taM umasamie', uvasamie duvihe pannatte, taM0-uvasame ya uvasamaniSphaNNe ya, tatropazamo-mohanIyasya karmaNaH anantAnubandhAdibheda- dayo bhAvAH I bhinnasya upazamaH, upazamazreNIpratipannasya mohanIyabhedAnanaMtAnubaMdhyAdIn upazamayataH, yata udayAbhAva ityarthaH, Namiti pUrvavat , upazama evIpa-10 / / 62 // zamikaH, upazamaniSpannastUpazAntakrodha ityAdi, udayAbhAvaphalarUpa AtmapariNAma iti bhAvanA, se taM uvasamie / 'se ki taM khaie ?, khaie dubihe paNNatte, taMjahA-khae ya khayaniSphanne ya, tatra kSayaH aSTAnAM karmaprakRtInAM jJAnAvaraNIyAdibhedAnAM, kSayaH karmAbhAva evetyarthaH, 'Na' miti pUrvavat , kSaya eva kSAyikaH, kSayaniSpaNNastu phalarUpo vicitra AtmapariNAmaH, tathA cAha-'uppaNNaNANadaMsaNe' tyAdi, utpanne zyA| matApagamenAdarzamaMDalaprabhAvat sakalatadAvaraNApagamAdabhivyakte jJAnadarzane yasya sa tathAvidhaH, arahA avidyamAnarahasya ityarthaH, rAgAdijetRtvAjjinaH, kevalamasyAstIti kevalI, saMpUrNajJAnavAnityarthaH, ata evAha-zrINAbhinibodhikajJAnAvaraNIya ityAdi, vizeSaviSayameva, yAvat anAvaraNa:-avidyamAnAvaraNaH sAmAnyenAvaraNarahitatvAt , vizuddhAMbare candrabimbavat , tathA kSINamekAntanApuna vatayA ca, nirgatAvaraNo-nirAvaraNa: | AgaMtuketarAvaraNasyApyabhAvAt rAhurahitacandrabimbavat , tathA kSINamekAntenApunarbhAvatayA''varaNaM yasyAsau kSINAvaraNaH, apAkRtamalAvaraNajAtyama|Nivat , tathA jJAnAvaraNIyena karmaNA vividham-aneka prakAra: prakarSeNa mukto jJAnAvaraNIyakarmavipramukta iti, nigamanam, ekArthikAni vaitAni, nayamatabhedenAnyathA vA bhedo vAcya iti, kevaladarzI-saMpUrNadarzI,kSINanipphannena ca, nidrAdisvarUpamidaM-'suhapaDiboho nihA duipaDiboho ya niranihA | ya / payalA hoti Thiyassa u payalapayalA ya caMkamao / / 1 / / atisaMkiliTTakammANuvedaNe hoi thINagiddhIo | mahanidA diNaciMtiyavAvArapasAhaNI pAyaM // 2 // sAtAvedanIyaM prItikArI, 'krudha kope' krodhanaM krodhaH, kopo ropo doSo'nupazama ityarthaH, mAnaH staMbho garva utsuko SACARAL ACAKACCASAARCH // 62 / For Private and Personal Use Only Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zrIanuAta ahaMkAro darpaH smayo matsara IyetyarthaH, mAyA praNidhirupadhinikRti vaMcanA dambhaH kuTamabhisaMdhAnaM sAThyamanArjavaminyarthaH, lobho rAgo gArthya-1 audayikAhAri.vRttI micchA mUrchA'bhilASo saMgaH kAMkSA sneha ityarthaH, mAyA lobhazca prema krodho mAnazca dveSaH, tatra yadaIdavarNavAdahetuliMgaM aIdAdizraddhAnavighAtaka diyo bhAvAH darzanaparISahakAraNaM tanmithyAdarzanaM, yanmidhyAsvabhAvapracitapariNAmaM vizeSAd vizudhyamAnakaM sapratighAtaM samyaktvakAraNaM samyagdarzanaM, ynmidhyaa|| 63 // svasvabhAvacitaM vizuddhAvizuddhazraddhAkAri tatsamyagmidhyAdarzanaM, trividhaM darzanamohanIyamuktaM karma, cAritramohanIyaM dvividha-kaSAyavedanIyaM no kapAyavedanIyaM ca, dvAdaza kaSAyAH apratyAkhyAnyAyAH krodhAdyAH, nava nokaSAyAH hAsyAzyaH, nArakatiryagyonIsuramanuSyadevAnAM bhavanazarIrasthiti-13 lAkAraNamAyuSka, tAMstAnAtmabhAvAn nAmayatIti nAma karmapudgaladravyaM, prati svaM gatyabhidhAnakAraNaM, jAtinAma paMcavidhamekendriyajAtinAmAdikAraNa, zarIranAma zarIrotpattikAraNaM, tadaMgopAMganAma yathA zarIranAma paMcavidhaudArikazarIranAmAdikAryeNa sAdhitaM yadeSAmevAMgopAMganivvattikAraNaM tadaMgopAMganAma, tathA'nyat zarIranAmnaH kathaM?, aMgopAMgAbhAve'pi zarIropalabdheH, taruca prAk zarIratraye nAnyatra, boMdiH tanuH zarIramiti paryAyaH, anekatA ca jaghanyato'pyaudArikataijasakAmaNaboMdibhAvAt , vRMdaM tu tadgatAMgopAMgasaMghAtabhedAt, saMghAtaH punarekaikAMgAderanantaparamANunirvRttatvAditi / tathA sAmAyikAdicaraNakriyAmiddhatvAtsiddhaH, tathA jIvAditattvabodhAd buddhaH, tahA bAhyAbhyantarapranthabhedanena muktatvAnmuktaH, tathA prAptavyaprakarSaprAptI pari:-sarvaprakAranirvRttaH parinirvRtaH, saMsArAntakAritvAdantakRt , ekAntenaiva zArIramAnasaduHkhaprahINAH sarvaduHkhapahINA iti, uktaH kSAyikaH / 'se kitaM khaovasamie?, khaovasamie duvihe paNNatte, taM0-khaovasame ya khao basamaniSphaNNe ya, tatra // 63 // kSayopazamazcatuNoM ghAtikarmaNAM, kevalajJAnApratipannakAnAM jJAnAvaraNadarzanAvaraNamohanIyAMtarAyANAM zyopazamaH, Na miti pUrvavat , iha codArNahAsya kSayaH anurNisya ca vipAkamadhikRtyopazama iti gRhyate, Aha-aupazamiko'pyevaMbhUta eva,na, tatropazamitasya pradezAnubhavato'pyavedanAdasmiMzca TH For Private and Personal Use Only Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir odayikAdayo bhAvAH zrIanu: vedanAditi, ayaM ca zyopazamaH kriyArUpa eva, kSayopazamanivRttastvAbhinibodhika jJAnAdilabdhiH pariNAma Atmana evati, tathA cAha-'khaovasa- hAri vRttAlamiyA AbhiNibohiyaNANaladdhI' tyAdi, sUtrasiddhameva, navaraM bAlavIrya mithyAdRSTerasaMyatasya, paDitavIrya samyagdRSTeH saMyatasya, bAlapaMDitavIrya // 64 // | tu saMjatAsaMjatasya zrAvakasya, se taM khaovasamie / ' se kiMtaM pAriNAmie?, pariNamanaM pariNAmaH aparityaktapUrvAvasthasyaiva tadbhAvagamanamiti bhAvArthaH, uktaM ca-'pariNAmo hyarthAntaragamana na ca sarvathA hyavasthAnaM / na ca sarvathA vinAzaH pariNAmastadvidAmiSTaH // 11 // sa eva pAriNAmikaH, tatra | sarvabhedeSvanvayAnuvRtyA sukhapratipattyarthaM jIrNagrahaNamanyathA naveSvapyavirodhaH, tatrApi kAraNasyaiva tathA pariNateranyathetye(thA tade)tadabhAvAditi kRtamatra | prasaGgena / abhrakeNa sAmAnyena vRkSAstAnyeva vRkSAkArANi saMdhyApudgalapariNAma eva, gandharvanagarAdIni pratItAnyeva, stUpakAH saMdhyAcchedAvara NarUpAH, uktaMca-'saMjhAchedAvaraNo u jUvao sukke diNa tiNNi' yakSAdIptikAni-agnipizAcA:dhUmikA-rUkSapraviralA dhUmAmA mahikA-snigdhA ghanA ca | rajaudghAto rajasvalAdiH, candrasUryoparAgA rAhugrahaNAni, candraparivezAdayaH prakaTArthAH, kapihasitAdi sahasAdeva nabhasi jvalanti sazabda rUpANi, amoghAdayaH sUtra siddhAH, navaraM varSadharAdiSu sadA tadbhAve'pi pudgalAnAmasaMkhyeyakAlAdUrdhvataH sthityabhAvAtsAdipariNAmateti, anAdipariNAmikastu dharmAstikAyAdIni, sadbhAvasya svatasteSAmanAditvAditi, zeSaM sugamaM yAvat 'se taM paarinnaamie'| se kiM taM sannivAie' 'ityAdi, sannipAto-melakastena nivRttaH sAnnipAtikaH, tathA cAha-'etesiM ce' tyAdi, ayaM ca bhaMgakaracanApramANataH saMbhavAsaMbhavamanapekSya SaDviMzatibhaMgakarUpaH, iha ca byAdisaMyogabhaMgakaparimANaM pradarzita, sUtra 'tattha NaM dasa dugasaMyogA' ityAdi, prakaTArtha, tathA'parijJAtadvayAdisaMyogabhaMgabhAvotkIrtanajJApanArthamidaM, 'tattha NaM je te dasa dugasaMyogA te NaM ima' ityAdyuttAnArthameva, ataH paraM sAnipAtikabhaMgopadarzanAM savistarAmajAnAnaH | 1 pRcchati vineya:-'katare se NAma udaie' ityAdi, AcAryAha-'udaietti maNase ityAdi sUtrasiddhameva, iha ca yadyapyaudayikaupazamikamAtranirvRttaH SOCUSACRACCA ACCOUNSAXCX / // 6 // For Private and Personal Use Only Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zrIanu0 hAri.vRttau asaMbhavI, saMsAriNAM jaghanyato'pyaudayikakSAyopazamikapariNAmikabhAvatrayopetatvAt , tathApi bhaMgakaracanAmAtradarzanArthatvAdaduSTaH, evamanyo'pya- paNanAmAni saMbhavI veditavya iti, aviruddhAstu paMcadaza eva sAnnipAtikabhedAste atrAnadhikRtA api pradezAntare upayogina iti sAnnipAtikasAmyAgnidazyate-'udaiyakhaovasamiya pariNAmiyautti gaticaukkevi / khayayogeNa'vi cauro tayabhAve uvasameNaMpi // 1 // uvasamaseDhI eko kevaliNo biiya taheva sidbhassa / aviruddhasaMnivAdita emete huMti pannarasa // 2 // ' audayikakSAyopazama kapAraNAmikasAnnipAtika ekaiko gaticatuke'pi, tadyathA-udaetti raie khavasamiyAI iMdiyAiM pariNAmiyaM jIvattaM, jayA khaiyaM samattaM tadA odaiyakhaovasamakhaiyapAriNAmikani-13 pannaH sannipAtikaH, ekako gaticatuSkeSu, tadyathA-udaetti Neraie khaovasamiyAMI iMdiyAI khaiyaM samattaM pAriNAmie jIve, evaM tiryagAdiSvapi | vAcyaM, tiryakSvapi kSAyikasamyagdRSTayaH kRtabhaMgasaMkhyA'nyathA'nupapatteriti bhAvanIyaM, tadabhAve kSAyikAbhAve cazabdAt zeSatrayabhAve caupazami kenApi catvAra eva, upazamamAtrasya gaticatuSTaye'pi bhAvAt 'UsaradesaM daDrelayaM ca vijjhAti vaNadavo pappa / iya micchassa aNudae uvasamasamma &! lahai jIvo // 1 // ' aviziSyoktatvAta , tathA 'uvasAmiyaM tu sammattaM / jo vA akatatipuMjo akhaviyamiccho laiha mamma // 1 // mityatra | zreNivyatirekeNa viziSyavoktatvAta , abhilApa: pUrvavat , navaraM kSAyikasamyaktvasthAne ovazamikasammatteti vaktavyaM, ete cASTau bhaMgAH prAktanA zcatvAra iti dvAdaza, upazamazreNyA ego bhaGgastasya manuSyeSveva bhAvAt , abhilApa: pUrvavat, navaraM manuSyaviSaya eva, kevalinazcaika eva-uda| ie maNusse khaiyaM samattaM pAriNAmie jIve, tathaiva siddhassa eka eva-khaiyaM samattaM pAriNAmie jIve, evamete trayo bhaMgAH sahitAH aviruddha-* sAnnipAtikabhedAH paMcadaza bhavaMti, kRtaM prasaMgena / se taM sannivAtiye nAma, yojanA sarvatra kAryA, se taM cha NAme, gataM SaDanAma / // 65 // 'se kiM taM satta nAme' tyAdi ( 127-127 ) saptanAmni sapta svarAH prajJaptAH, taMjahA-'sajje' tyAdi (*25-127), 'SaDjo riSabho NCRC444 %9E%9 A 7. 6 For Private and Personal Use Only Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsur Gyarmandir zrIanu0mA gaMdhAro madhyamaH paMcamasvaraH revatazcaiva niSAdaH svarAH sapta vyAkhyAtAH, saMkhyAmasahana kazcidAha-'kajja karaNAyattaM jIhA ya sarassa tA asNkhejaa| hAri.vRttaura sarasaMkha asaMkhejjA karaNassa asaMkhayattAto ||1|| satta ya suttaNibaddhA kaha Na viroho gurU tao aah| sattaNuvAtI sabve bAdaragahaNaM vagaMtabda nAmAni // 66 // // 2 // Azritya sarA proktAH 'etesiM Na' mityAdi, tatra-NAbhisamuttho u saro avikArI pappa jaM padesaM tu / AbhogiyareNaM vA uvakArakara saraTThANaM / 'sajja va silogo 'NIsAyA' silogo,(*26|27-128) jiya'jIyaNisIyattA NissAsiya ahava nisariyA tehiM / nIvesu sanna-18 &aa vittI paogakaraNaM ajIvesa ||shaa tattha jIvaNissiA 'sajjavati' do silogA (2830-128) gomuhI-kAhalA tIe gosiMga aNNaM vA muhe kajjati teNa esA gomuhI godhA cammAvaNaddhA gohitA sA ya dahariyA ADaMbaretti paDaho, 'saraphalamavvahicArI pAo dilu NimittamaMgesu / / saraNibbittiphalAo lakkhe saralakkhaNaM teNa / / 1 / / 'sajjeNa labhati vitti' satta silogA (*32 // 33 // 34 // 35 // 36 / 37138-129) 'sajAdi tidhA gAmo sasamUho mucchaNANa vinnnneo| tA satta ekkaeke to satta sarANa igavIsA // 1 // aNNoNNasaravisesA uppAyaMtassa Paa mucchaNA bhaNiyA / kattA ya muchiova. kuNate muccha va soyatti // 2 // maMdimAdiyANaM egavIsAe macchaNANa saravisaso puvvagate sarapA-15 huDa bhaNio, tanniggatesu ya bharahabisAhalAdisu viSNeo iti, 'satta sarA kaoM'(*43.130) esa pucchaasilogo| satta sarA nAbhIoM uttara silogo (44-131) geyassa ime tiNi AgArA 'Adimiu' gAhA (*45-131) kiM cAnyat 'chaddose' gAhA (46-131) ime | chaddosA vajjaNijjA-'bhItada' gAhA (*47-131) bhItaM-unnastamAnasaM druta-tvaritaM utpittha-zvAsayutaM caritaM ca pAThAntareNa husvasvaraM vA bhA-18 NitavvaM, utprAbalyena atitAla asthAnatAlaM vA uttAla, zlakSNasvareNa kAkasvaraM, sAnunAsikamanunAsaM nAsAsvarakArItyarthaH, 'aTThaguNasaMpauttaM geyaM bhavati' te ya ime-'puNNaM rattaM ca' gAhA (*48-131) svarakalAbhiH pUrNa geyarAgeNAnuraktaM aNNANNasaravisesaphuDasubhakaraNataNayo alaMkRtaM, KAVORPORT For Private and Personal Use Only Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sapta nAmAni // 67 // zrIanu:lA akkharasaraphuDakaraNataNao vyaktaM vizvaraM vikrozatIva vighuTumavighuTuM madhuraM kokilAravavat , tAlavaMzasarAdisamaNugataM samaM lalitaM lalatIya svarahAri.vRttI mA gholanAprakAreNa soiMdiyasahaphusaNAsuhuppAdattaNao vA sukumAlaM, ebhiraSTabhirguNayuktaM gItaM bhavati, anyathA viDaMbanA, kiMcAnyat-'urakaMTha gAhA (*49-131) jai ure saro visAlo to uravizuddha, kaMThe jai saro vaTTito aphuDito ya kaMThavizuddhaM, siraM patto jai NANuNAsito to siravizuddhaM, athavA urakaMThasireSu zleSaNA avyAkuleSu vizuddheSu gIyate, kiMviziSTaM ?, ucyate- mauyaM' mRdunA svareNa mArdavayuktena na niSThureNetyarthaH, sa ca svaro akSareSu gholanAsvaravizeSeSu ca saMcarana raMgatIva ribhitaH, geyanibaddhaM padamevaM gIyate-tAlasareNa samaM ca zaraM samatAla muravakasikAdiAto-18 |jjANAhatANaM jo dhaNi padukkhayo vA teNa ya sama natyato vA padukkhevasama, parisaM pasatthaM nijati, sattasarasIbharaM va gijA, ke ya te sattasa-16 rasIbharasamA ?, ucyate, ibhe- akkharasama' gAhA (*50-131) dohakkhare dIhaM saraM karota, hasse hasta, plute plutaM, sAnunAsike niranunAsike jaM geyapadaM NAmikAdi aNaMtarapadabaddheNa baddhaM taM jattha saro aNuvAdI tattheva taM gijjamANaM padasamaM bhavati, hatthatalaparopparAhatasurANa taMtItAlasamaM layaH zaMgadArudatamayo vA aMgulikozika: tenAhataH taMtrisvarapracAlo layaH taM layamaNusarato geyaM layasama, paDhamato baMsataMtimAdiehiM jo saro gahito tassama gijjamANaM gahasama, tehiM ceva vaMsataMtimAdiehi aMgulisaMcArasamaM gijjai taM saM-cArasama, sesaM kaMThyaM / jo | geyasuttanibaMdho, so imariso 'Niddosa' silogo (*51-131) sAliyAdibattIsasuttadosavIjataM NihosaM attheNa juttaM sAravaM ca attha gamakAraNajuttaM kavvalaMkArehiM juttaM alaMkiya uvasaMhArovaNaehiM juttaM uvanItaM jaM aniThurAbhihANeNa aviruvAlajjaNijjeNa baddhaM taM sovayAraM kA sotprAsaM vA, padapAdAkSaramitaM nAparimitamityarthaH, madhuraMti-tridhA zabdaarthAbhidhAnamadhuraM ca / 'tiNNi ya vittAI tijaM vuttaM tasta vyAkhyA 'samaM addhasama' silogo (*52-131) kNtthyH| 'duNNI ya bhaNItIyo' tti asya vyAkhyA 'sakkayA' silogo (*53-131) bhaNititti // 67 // For Private and Personal Use Only Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir A% A 7-% ara lAnAmAni % * zrIanu: bhAsA, sesaM kaThyaM / itthI purisA vA kerisaM gAyaitti pucchA 'kesI' gAhA (*54-131) uttaraM 'gorI' gAhA (*55-131) imo sarahAri.vRtto hAmaMDalasaMkSepArthaH, 'satta sarA tato gAmA' gAhA (156-132) tatI tAnA tANo bhannai sajjAdisaresu ekeke sattattANao auNapaNAsaM, ete | vINAe sattatatIe sarA bhavaMti, sajjo saro sattahA taMtItANasareNa gijjai, te savve sattaTThANA / evaM sesesuvi te ceva, igataMtIe kaMTheNa | // 68 // 181vA gijjamANo ajaNapaNNAsa tANA bhavanti, te saM satta naam| se kiM taM aTThaNAme' (128-133) aduvidhA-aSTaprakAreNa, ucyante iti vacanAni teSAM vibhaktirvacanavibhAttiH, vibhajanaM vibhaktiH si-1 aujAsatyAditritrivacanasamudAyAtmikA prarUpitA arthatastIrthakaraiH sUtrato gaNadharairiti, taMjahA-'niddese paDhameM' tyAdi (*57 / 18 / 133) siloga| durga Nigadasiddha, nadAharaNapradarzanArthamAha-'tattha paDhame' tyAdi, (*59-133) tatra prathamA vibhaktinirdeze, sa cAyaM ahaM ceti nirdezamAtratvAt , dvitIyA punarupadeze, upadizyata ityupadezaH, bhaNai kuru vA etaM vA taM ceti karmArthatvAt , tRtIyA karaNe kRtA, kathaM ?, bhaNitaM vA kRtaM vA tena vA mayA veti karaNArthaH, iMdItyupadarzane Namo sAhAetti upalakSaNaM, namaHsvastisvAhAsvadhA'laMbaSaDyogAcaca (pA. 2-3-16) namo devebhyaH svasti prajAbhyaH svAhA agnaye, bhavati caturthI saMpradAne, tatraike vyAcakSate--idameva namaskArAdi saMpradAnaM, anye punarupAdhyAyAya gAM prayacchatItyAdIni / 'avaNaya' ityAdi(*61-133)apanaya prahaNe (gRhANaH apanaya asmAt ita iti vA paMcamI apAdAne 'dhruvamapAye'pAdAna'| miti (pA.1-4-24) kRtvA, SaSThI tasyAsya vA gatasya ca bhRtya iti gamyate svAmisaMbaMdhe bhavati, punaH saptamI tadvastu asmiAniti AdhAre kAle bhAve, yathA kuNDe badarANi vasaMte ramate cAritre avatiSThata iti, AmaMtraNI tu bhavet aSTamI vibhaktiH, yathA he juvAnatti, vRddhavaiyAkaraNadarzanamidamidaMyugInAnAM tviyaM prathamaiva, tadetadaSTanAmeti / A-%ARAA-% *** ** // 68 // e For Private and Personal Use Only Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zrIanu0 hAri.vRttau // 69 // 'se kiM taM navanAme' ityAdi, (129-135 ) navanAmni nava kAvyarasAH prajJaptAH, rasA iva rasA iti, uktaM ca-"midumadhuribhitasu navarasAH bhataraNItiNihosabhIsaNANugatA / suhaduhakammarasA iva kavvassa rasA havaMtete // 1 // 'vIro siMgAroM' ityAdi (*63-135) vIraH | zRMgAraH adbhutazca raudrazca bhavati boddhavyaH brIDanako bIbhatso hAsyaH karuNaH prazAntazca, ete ca lakSaNata udAharaNatazcocyate-tatra vIrarasalakSaNa-14 | mAbhadhitsurAha-'tattha' gAhA (*64-136) vyAkhyA-tatra parityAge ca tapazcaraNe-tapo'nuSTAne zatrujanavinAze ca-ripujanavyApattI ca yathA saMkhyamananuzayadhRtiparAkramaliGgo vIro raso bhavati, parityAge'nanuzayaH nedaM mayA kRtamiti garva karoti, kiM vA kRtamiti vipAda, tapazcaraNe | dhRtiM na tvArtadhyAnaM, zatrujanavinAze ca parAkramo na vaikTavyam , etalliMgo vIro raso bhavati, udAharaNamAha-'vIro raso yathA-'so nAma' gAhA |(*65-136) nigadasiddhA, "siMgAro NAma raso' (066.136) zaMgAro nAma rasaH, kiMviziSTa ityAha-'ratisaMyogAbhilApasajanana: tatkAra-18 | NAni, maMDanavilAsavivyokahAsyalIlAramaNaliMgo, tatra maMDanaM kaTakAdibhiH vilAsa:-kAmagarbho ramyo nayanAdivibhrama: vibyokaH dezIpadaM & aMgajavikArArthe hAsyalIle pratIte ramaNaM-krIDanaM etaccinha iti gAthArthaH, udAharaNamAha-zRMgAro raso yathA 'madhura' gAhA, (*67-136) nigadasiddhA, abbhutalakSaNamAha-'vimhayakaro' gAhA (*68-136) vismayakaraH apUrvo vA tatprathamatayotpadyamAno bhUtapUrva vA punarutpanne yo raso bhavati sa harSaviSAdotpattilakSaNa: tadvIjatvAt adbhUtanAmeti gAthArthaH, udAharaNamAhaabbhuto raso yathA 'adbhutataraM' gAhA (*69-136) nigadasiddhA / raudrarasalakSaNamAha-'bhayajaNaNa' gAhA (*70-137) bhayajananarUpazabdAndhakAraciMtAkathAsamutpanna ityatra bhayaja-18 nanazabdaH rUpAdInAM pratyekamabhisaMbaddhacate, bhayajananarUpadarzanAt samutpanna eva bhayajananazabdazravaNAdbhayajananAMdhakArayogAta bhayajananacintAsamRdabhUtaH / / 5 / / bhayajananakathAzravaNAt samutpannaH-saMjAtaH, kiMviziSTa ? ityatrAha-sammohasaMbhramaviSAdamaraNaliMgo raudraH, tatra sammohaH-atyantamUDhatA saMbhramaH 5612574 For Private and Personal Use Only Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsur Gyanmandir zrIanu0 kiMkartavyatAvadAnyena AtmapariNAmaH, viSAdamaraNe pratIte iti gAthArthaH / udAharaNamAha-raudro raso yathA 'bhiurDi' gAhA (*71-137) navarasAH hAri.vRttI bhRkuTi:-lalATe balibhaMgaH, tathA viDaMbitaM-nyatkRtaM mukhaM yasya tathAvidhaH, tasyAmaMtraNaM he bhRkuTiviDaMcitamukha ! saMdaSToSTha-prastaoSTha ityarthaH, itaH itItazvetazca rudhirotkIrNa:-vikSitarudhira iti bhAvaH, haMsi-pasuM vyApAdayasyata: asuranibha:-asurAkAraH bhImarasita:-bhayAnakazabda! atiraudraH // 7 // raudro raso iti gAthArthaH / brIDanakalakSaNamAha-'viNao' gAhA (*72-137) vinayopacAraguhyagurudAravyatikramotpanna iti, vinayolapacArAdiSu vyatikramazabdaH pratyekamabhisaMbaddhacate, bhavati raso brIDanakaH, lajjAzaMkAkaraNa iti gAthArthaH, udAharaNamAha-vIDanako raso yathA 'kiM loiya' gAhA (*73-137) videzAcAro'tinavavadhvAH prathamayonyuTTedaraktaraMjitaM tannivasanamakSatayonisaMjJApanArtha paTalakavinyastasaMpAditapUjopacAraH sakala lokapratyakSameva tadgurujano parivaMdate ityevaM cAtmAvasthA sIpurato vadhUbhaNati ' kilokika kriyAyAH lajjanakataram ? iha hi lajjitA bhavAmi, nivArejjA-vivAho tatra gurujano parivaMdati yadvadhUpoti-vadhUnivasanamiti gAthA rthaH / bIbhatsarasalakSaNamAha-'asui' gAhA (174-138) azucikuNapadarzanasaMyogAbhyAsagaMdhaniSpannaH, kAraNAzucitvAdazuci zarIraM tadeva pratikSaNamAsannakuNapabhAvAt kuNapaM tadeva ca vikRtapradezatvAd durdarzana tena saMyogAbhyAsAttaddhopalabdhervA samutpanna iti nirvedAd vihiMsAlakSaNo raso bhavati bIbhatsa iti gAthArthaH, udAharaNamAha-bIbhatso raso yathA 'asui' gAhA (*75-138) sUtrasiddha / hAsyalakSaNAbhidhitsayA''ha-rUvavaya' gAhA (*76-138) rUpavayovepabhASAviparItaviDambanAsamutpanno hAsyo mana:praharSakArI prakAzaliMga:-pratyakSaliMgo raso bhavatIti gAthArthaH, udAharaNamAha-'hAsyox // 7 // raso yathA 'pAsuttamasI' gAhA (*77-139) prakaTArthA / karuNarasalakSaNamAha- piyavippioga' gAhA (*88-139) priyaviprayogabAMdhava| vyAdhinipAtasaMbhramotpannaH zocitavilapitapramlAnaruditaliMgo rasaH karuNaH, tatra zocita-mAnaso vikAraH, zepaM prakaTArthamiti gAthArthaH, udAhara For Private and Personal Use Only Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir navarasA WHER zrIanu0 MNamAha-'karuNo raso yathA 'pajjhAya' gAhA (*79-139) pradhyAtena-aticiMtayA lAMtaM-bASpAgatapraplutAkSaM syandamAnAthu-syotalocanamiti hAri.vRtto kA | bhAvaH, zeSa sUtrasiddhamiti gAthArthaH / prazAntarasalakSaNamAha-nidosa' gAhA (*80-139) nirdoSamana:samAdhAnasaMbhavaH, hiNsaadidoss||71|| rahitasya iMdriyaviSayavinivRttyA svasthamanaso yaH prazAntabhAvena-krodhAdityAgena avikAralakSaNa:-hAsyAdivikAravarjitaH asau rasaH prazAnto | jJAtavya iti gAthArthaH, udAharaNamAha-prazAnto raso yathA 'sabbhAva' gAhA (*81-139) 'sadbhAvanirvikAraM' na mAtRsthAnata: upazAMtaprazAMtasaumyadRSTi-upazAMtA-iMdriyadoSatyAgena prazAMtA-krodhAdityAgataH anenobhayena saumyA dRSTiyasmin ta tathA, hItyayaM muneH prazAMtabhAvAtizayapradarzane, yathA muneH zobhate mukhakamalaM pIvarazrIka-pradhAnalakSmIkamiti gAthArthaH / 'ete Nava' gAhA (82-139) ete nava kAvyarasAH, anantaroditAH dvAtriMzadopavidhisamutpannA:-anRtAdidvAtriMzatsUtradoSAsteSAM vidhiH samudbhavA ityarthaH, tathAhi-vIro raso saMprAmAdiSu hiMsayA bhavati tapa:saMyama karaNAdAvapi bhavati, evaM zeSeSvapi yathAsaMbhavaM bhAvanA kAryA, tathA cAha-gAthAbhyaH uktalakSaNAbhyaH muNitavyA bhavaMti &aa zuddhA vA mizrA vA, zuddhA iti kAzcidgAthA:-sUtrabaMdhaH anyatamarasenaiva zuddhena pratibaddhAH, kAzcana mizrAH dvikAdisaMyogeneti gAthArthaH / / uktaM ca navanAma, adhunA dazanAmocyeta, tathA cAha se ki taM dasanAma ?' (130-140) dasanAma dazavidhaM prajJaptaM, tadyathA-'goNaM nogoNa' mityAdi, eteSAM prativacanadvAreNa svarUpamAha'se kiM taM goNe' guNanippaNNaM gauNaM, kSamatIti kSamaNa ityAdi, 'se kiM taM nAMgoNe?' nogoNo-ayathArtha, akuMtaH sakuMta ityAdi, avijjamAnakuMtAkhyapaharaNavizeSa eva sakuMta ityucyate, evaM zeSeSvapi bhAvanIyaM / 'se kiM taM AdANapadeNaM? 2' AdAnapadena dharmo maMgalamityAdi, ihAdipadamAdAnapadamucyate / 'se kiM taM paDibakkhapadeNaM 2' pratipakSeSu naveSu-pratyapreSu prAmAkaranagarakheTakarbaTamaDambadroNamukhapattanAzramasaMbAdhasa 60" // 71 // 462 For Private and Personal Use Only Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 4 nAmAni zrIanu0 11 nivezeSu nivezyamAneSu satsu amAMgalikazabdaparihArArtha asivA sivetyucyate, anyadA tvaniyamaH, agniH zItalA viSaM madhurakaM, hAri.vRttI kalAlagRheSu amla svAdu mRSTaM na tvamlameva surAsaMrakSaNAyAniSTazabdaparihAraH, idaM sarvadA-jo lattae ityAdi, jo rakto lAkSArasena sa evAraktaH // 72 // prAkRtazailyA alaktaH, yadapi-ca lAbu 'lA AdAna' iti kRtvA AdAnArthavat setti tadalAbu, yaH zubhakaH zubhavarNakArI 'se' tti asau kusuMbhakaH, AlapantaM lapantaM atyartha lapantaM asamaMjasamiti gamyate viparItabhASaka ityucyate-viparItazcAsau bhASakazceti samAsaH abhASaka ityarthaH, Aherda nogauNAnna bhidyate?, na, tasya pravRttinimittakatajjabhAvamAtrApokSatatvAt , idaM tu pratipakSadharmAdhyAsamapekSata iti bhidyata eva / se kiM pAhaNattAe, pAhaNatA evaM, caMpakapradhAnaM vana-caMpakavanaM azokapradhAnaM azokavanamityAdi, zeSANi vRkSAbhidhAnAni prakaTArthAni, Ahedamapi gauNAnna bhijjate, na, tattannAmanibaMdhanabhUtAyAH kSapaNAdikriyAyAH sakalasyAdhArabhUtavastuvyApakatvAdazokAdezca vanAvyApakatvAdupAdhibhedasiddhayujjata iti, 'se ki taM' aNAdisiddhazvAsAvantazceti samAsaH, amanamantastathA vAcakatayA pariccheda ityarthaH, tatkimanAdisiddhAntenAnAdiparicchedenetyarthaH, dharmAstikAya ityarthaH, Adi pUrvavat anAdiH siddhAnto vA'sya sadaivAbhidhayasya tadanyatvAyogAt , anenaiva copAdhinA gauNAjhedAbhidhAne'pyadoSa iti / se kiM taM nAmeNaM ? pitupituH-pitAmahasya nAmnA unnAmita-urikSapto yathA baMdhudatta ityAdi / 'se kiM taM avayaveNaM, | avayavaH-zarIraikadezaH parigRhyate tena zaMgItyAdi(*183-142)kaTArtha, tathA parikarabandhena bhaTaM jAnIyAt , mahilAM nivasanena,sikthunA droNapAkaM, | kaviM caikayA gAthayA, tattadapyadhikRtAvayavapradhAnameveti bhAvanIyamatastenaivopAdhinA gauNAdbhinnameveti / se kiM taM saMyoeNa?. saMyoeNaM saMyo-DL. // 72 // gaH-saMbaMdhaH, sa caturvidhaH prajJaptaH, tadyathA 'dravyasaMyoga' ityAdi sUtrasiddhameva, navaraM gAvaH asya saMtIti gomAn , chatramasyAstIti chatrI, halena vyavaharatIti hAlikaH, bharate jAtaH bharato vA'sya nivAsa iti vA 'tatra jAtaH' (pA.4-3-25) 'so'sya nivAsa' iti (pA.4-3-49) vA %95% For Private and Personal Use Only Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir nAma zrIanuH hai| aN bhArataH, evaM zeSeSvapi draSTavyaM, suSamasuSamAyAM jAta: 'saptamyAM janerDa:' (pA.3-2-92) saptamyante upapade jane: Da pratyayaH, suSamasupamajaH, taddhitanAhAri.vRttI evaM zeSamapi, jJAnamasyAstIti jJAnI, evaM zeSamapi. saMyogopAdhinaiva cAsya gauNAdbheda iti / | ni pramANa se kiM taM pamANeNaM?, pamANe pramANaM caturvidha prajJapta, tadyathA-nAmapramANamityAdi, nAmasthApane kSuNNArthe, navaramiha jIvikAheturyasyA jaatmaa|| 73 // patramapatyaM mriyate sA rahasyavaicitryAttaM jAtamevAkarAdipajjhati, tadeva ca tasya nAma kriyata iti, AbhiprAyikaM tu guNanirapakSaM yadeva janapade | prasiddhaM tadeva tatra saMvyavahArAya kriyate ambakAdi, ata eva pramANatA, uktaM dravyapramANanAma / 'se kiM taM bhAvappamANanAme' bhAvapramANaM | | sAmAsikAdi, tatra dvayobahUnAM vA padAnAM mIlanaM samAsaH, sa jAta eSAM samAsito 'ubhayapradhAno dvandu' iti dvandvaH daMtoSTa, tasya cakAraH arthaH, | itaretarayogaH astiprabhRtibhiH kriyAbhiH samAnakAlo yuktaH, stanau ca udaraM ca stanodaraM, evaM zeSodAharaNAnyapi draSTavyAni, 'anyapadArthapradhAno | bahuvrIhiH' puSpitA: kuTajakadambA yasmina girau so'yaM giriH puSpitakuTajakadambaH, giravizeSyatvAdanyapadArthapradhAnateti, tatpuruSaH samAnA| dhikaraNaH karmadhArayaH, dhavalazcAsau vRSabhazca vizeSaNavizeSyabahulamiti tatpuruSaH, dhavalatvaM vizeSaNaM vRSabheNa vizeSyeNa saha samasyati, dve pade ekamarthaM bravata iti samAnAdhikaraNatvaM, evaM zvetapaTAdiSvapi draSTavyaM, ayaM karmadhArayajJaH, trINi kaTukAni samAhRtAni taddhitArthottarapadasamAdahAre ca' (pA. 2-1-50 ) tatpuruSaH trikaTukamityuttarapadArthapradhAnaH, 'saMkhyApUrvo dvigu, riti dvigusaMjJA, evaM trimadhurAdi, tIrthe kAka iva Aste |'dhvAMkSaNa kSepa' iti (pA. 2-1-42) tatpuruSaH samAsaH tIrthakAkaH, vaNahastyAdInAmasmAdeva sUtrAta nibaMdhanajJApakAtsaptamIsamAsaH, pAtresami-II // 73 // tAdiprakSepAdvA, anu mAmAdanuprAmaM prAmasya samIpenAzanirgatA, 'anuyatsamayA (pA.2-1-15, anu yaH samayArthaH, prAmasya anu samIpaH, dravyamazani TrabravImi, yasya yasya samIpe tena subuttarapadena, grAmasya samIpe grAmeNottarapadena avyayIbhAvaH samAsaH, grAmastUpalakSaNamAtraM, samAsaH ataH pUrva %ASALARGER For Private and Personal Use Only Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zrIanu0 padArthapradhAnaH, 'avyayaM vibhaktisamIpa' iti (pA. 2-1-6) siddhe vibhASAdhikAre punarvacanaM yeSAM tu samayAzabdo madhyavacanaH teSAmaprAne 18 taddhitanAhAri.vRttI prAmasya madhyenAzanirgatA 'anuryatsamayA' iti (pA.2-1-15) samAsaH, anugrAma, evamaNuNaiyaM ityAdi, yathA ekaH puruSaH tathA bahavaH puruSA atra Tigni pramANa 'sarUpANAmekazeSa ekavibhaktA' (pA. 1-3-64) viti samAnarUpANAM ekavibhAktiyuktAnAM ekaH zeSo bhavati-sati samAsa ekaH ziSyate, anye nAma // 74 // lupyante, zeSazca AtmArthe lupasya luptayoH luptAnAM vA'rthe vartate, bahuvartheSu bahuvacanaM. purupau puruSAH, evaM kArSApaNAH, tadetatsAmAsikaM / 'se kiM taM lAtaddhitae?, 2 tadbhitaM karmazilpAdIti, tathA cAha-'kamme sippasiloe' ityAdi (*92-149) karmataddhitanAma dauSikAdi, tatra dUSAH paNyamasya 'tadasya paNyaM' (pA. 4-4-51) taditi prathamAsamarthane, asyeti paSTayarthe, yathAvihitaM pratyayaH Thak dauSikaH, evaM sUtraM paNyamasya sUtrika ityAdi, tathA zilpataddhitanAma vastraM zilpamasya tatra 'zilpa' (pA. 4-4-55) masminnarthe yathAvihitaM pratyayaH Thak vAstrikaH, evaM taMtuvAyanaM zilpamasya tAMtrikA, iha tuNNAetti bhaNitaM, na cAtra tadvitapratyayo dRzyate kathaM taddhitaM?, ucyate, tadvitapratyayaprAptimAtramaMgIkRtyoktaM, prAptizca na taddhitArthena vinA bhavati, antaH sthagitArthastaddhitArthaH, taddhitaH pratyayastarhi kena bAdhitaH ?, ucyate, lokarUDhena vacanena, yatastenArthaH pratIyate, yena cArthaH pratIyate sa zabdaH, athavA'smAdeva vacanAdatra jAtAstaddhitA iti tadvitasaMjJA, zlAghAtaddhitanAma zravaNa ityAdi, asmAdeva sUtranibaMdhAt zlAghArthastadbhitArtha iti / saMyogataddhitamAha-rAjJaH zvasura ityAdAvapyasmAdeva sUtranibaMdhAt taddhitArthateti, citraM ca zabdaprAbhRtamapratyakSaM ca na ityato na vidmaH, samIpataddhitanAma gireH samIpe nagaraM girinagaraM, atra 'adUrabhavazce' (pA. 4-2-70) tyaNa na bhavati, giri // 74 // nagaramityeva prasiddhatvAt , vidizAyA: adUrabhavaM NagaraM vaidizaM, adUrabhavetyaNa bhavati, evaM prasiddhatvAt , saMjUhataddhitanAma taraMgavatIkAra ityAdi saMjUho-granthasaMdarbhakaraNaM, zeSaM pUrvavadbhAvanIyamiti / aizvaryataddhitanAma 'rAje tyAdi, atrApi rAjAdizabdanibaMdhanamaizvaryamavagaMtavyaM, zeSaM | CASSALSARE For Private and Personal Use Only Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zrIanupA hAri.vRtto pramANadvAre | sUtropajhaM jJApakasiddhameva / apatyataddhitanAma suprasiddhanAprasiddha vizejyate, vizeSyate mAtrA putraH, yathA AzvalAyanaH, iha putreNa mAtA, taMjahA dvitIye titthagaramAtA cakkavadimAtetyAdi tadetattaddhitaM / 'se ki taM dhAtUe,' bhU sattAyAM parasmaipade bhASA ityAdi, tatra bhU ityayaM dhAtuH sattAyAmarthe // 75 // 18 vacate ato (dhAtoH) ityayaM pramANabhAvaH, nAmanairuktaM nigarasiddha, bhAvapramANanAmatA cAsya bhAvapradhAnazabdanayagocaratvAt , guravastu vyAcakSate-sA nidravyapramANaM mAsAdinAmnA guNAbhidhAnAditibhAvaH, anenaiva copAdhinA zepabhedA bhAvanIyA ityevaM yathAgarma mayA apaunarutyaM darzitam , anyathApi sUkSmadhiyA | bhAvanIyameva, anantagamaparyAyatvAtsUtrasya, tadetatpramANanAma, tadevannAmeti, nAmetimUladvAramukta / adhunA pramANadvAramabhidhitsurAha se kiM taM pamANe (131-151) pramIyata iti pramiti pramIyate vA aneneti pramANaM, caturvidhaM prajJaptaM ityAdi, prameyabhedAt dravyA| dayo'pi pramANa, prasthakAdivat jJAnakAraNatvAta, latra dravyapramANaM ( 132-151 ) dvividha-pradezaniSpannaM vibhAganiSpannaM ca, pradezaniSpanna paramANvAdyanaMtapradesikAMta, svAtmaniSpannatyAdasya tathA cANyAdimAnabhiti, vibhAganiSpannaM tu paMcavidha prajJataM, vividho bhAga: vibhAga:-vikalpastato nivRttamityarthaH, paMcavidhaM mAnAdibhedAt , tatra mAnapramANaM dvividha prajJaptaM, tadyathA-dhAnyamAnapramANaM ca rasapramANaM ca, 'se kiMta' mityAdi, dhAnyamAnameva pramANa / 'do asatIo pasatI do palatIo ya seipatti, atra Ai-omathAmiyaM jaM dhannappamANaM so asatI, upparAhuttamidaM puNa prasUtiriti, iha ca mAnamadhikRtya dve prasRtI, se kita' mityAdi, dhAnyamAnapramANaM taM sugamameva, navaraM muttolI-moTThA mukha:-kuzula | iti / 'se kiM tamityAdi, rasamAnameva pramANe 2, dhAnyamAnapramANAtsatikAdeH pramANena caturbhAgavivarddhitaM abhyantarazikhAyuktaM zikhA- // 75 / / IDI bhAgasya tatraiva kRtatvAt rasamAnaM vidhIyata iti, tapathA-catuHpaSTikSetyAdi, tattha ceva chappaNNapalasatapamANA mANiyA, tIse causaTThibhAgo, 12 causadvibhAgA ya caupalapramANA, evaM battIsiyAdazodhi jANikabbA, vArako-ghaTavizeSaH, zeSA api bhAjanavizeSA eva, tadetanmAnaM / 'se ki For Private and Personal Use Only Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zrIanumA taM ummANapamANe ?' unmIyate'nenonmIyata iti vonmAnaM-tulAkarSAdi sUtrasiddhaM, navaraM patram-elApatrAdi coyaH-adulavizeSa: gacchaMDiyA-sakarA-1 BApramANadvAre hAri.vRttI | viseso / 'se kitaM omANappamANe ?, avamIyate-tathA avasthitameva paricchidyate'nenAvamIyata iti vA'vamAna hastena vetyAdi, caturhastA dravyakSetra daNDAdayaH sarve'pi viSayabhedena mAnacintAyAmupayujjata iti bhedopanyAsa:, khAtaM khAtameva citamiSTakAdi karakacitaM-karapatravidAritaM kaTapaTAdi pramANe // 76 // prakaTArthameva / 'se kiM taM gaNimae ?,' gANama-saMkhyApramANamekAdi tatparicchinnaM vA bajjhameva, bhRtakabhRtibhaktavetanakAyavyayanivRttisaMsRtAnAM dravyANAM gaNitapramANaM nivRttilakSaNaM bhavati, atra bhRtaka:-karmakaraH bhRti:-vRttiH bhaktaM-bhojanaM vetana-kuMvidAdeH, bhRtatve satyapi vizeSeNa lokapratItatvAdbhedAbhidhAnaM, eteSu cAyavyaya saMmRtAnAM pratibaddhAnAmityarthaH, gaNitapramANaM nivRttilakSaNaM iyattA'vagamarUpaM bhavati, tadetadavamAnaM | 'se kiM taM paDimANappamANe ?' pratimIyate'nena guMjAdinA pratirUpaM vA mAnaM pratimAna, tatra guJjatyAdi, guMjA caNaTThiyA, sapAdA guMjA kAgaNI, pAdonA do guMjA niSphAvo-vallo, tiNi Ni'phAvA kammamAsao cava caukAgaNikotta vuttaM bhavati, bArasa kammamAsagA maMDalao, chattIsa* | NipphAvA aDayAlIsaM kAgaNio solasa mAsagA suvaNNo' amumevArthaM darzayati--paMca guMjAo' ityAdi, evaM catuHkarmamAsakaH kAkaNyape zyA, evaM aSTacatvAriMzAdbhiH kAkaNIbhiH maMDalako, bhavatIti zepaH, rajataM-rUpaM candrakAntAdayo maNayaH zilA-rAjapaTTakaH gaMdhapaTTaka ityanye, | zeSaM sUtrasiddhaM / 18 se kiM taM khettappamANe' ityAdi, pradezA:-kSetrapradezA: terniSpannaM, vibhAganiSpannaM tvaMgulAdi sugama, NavaraM rayaNI-hattho, doNi hatthA kucchI, hA seDhI ya logAo niSphajjati, so ya logo cauddasarajjUsito heTThA desUNasattarajjUvicchiNNo, tiriyalogamajjhe rajjuvicchiNNo, evaM baMbhalogamajjhe * // 76 // paMca, uvariM logate egarajjUvicchiNNo, rajjU puNa sayaMmuramaNasamuddapurathimapaccatthimaveiyaMtA, esa logo buddhiparichedeNaM saMvaTTeuM ghaNo CORRECARROCARE AA%ECHEESEX For Private and Personal Use Only Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir CASE: zrIanu0 kIrada, kathaM ?, ucyate, NAliyAe dAhiNilmahologakhaMDaM heTThA desUNatirajjUvicchiNNaM uvari ra ujUasaMkhavibhAgavicchinnaM atiritta- loka zrANaH hAri.vRttI sattarajjUsitaM, evaM ghettuM omatthiyaM uttare pAse saMghAtijai / idANa uDaloe dAhiNilAI khaMDAI baMbhalogabahusamamajhe desabhAge birajjuvi |cchiNNAI sesatesu aMgulasahassadobhAgavicchiNNAI desUNaadhdhuTTharajjUsitAi, etAI ghettuM uttare pAse vivarItAI saMghAtijjaMti, evaM katesu // 77 // kiM jAtaM ?, hehimaM logaddhaM desUNaca urajjUvicchiNNaM sAtirittasattarajjussiyaM desUNasattarajjUbAhallaM, uvarillamaddhapi aMgulasahassadobhAgAdhiyatirajjUvicchiNNaM desUNasattarajjUsiya paMcarajjubAhallaM, eyaM ghettuM heDillauttare pAse saMghAtijjati, jaMtaM ahe khaMDassa sattarajjU AhiyaM uvariM taM ghettuM uttarihassa khaMDassa rajjUo bAhallaM tato uTThAya saMghAtijjati, tahAvi satta rajjUu Na dharaMti, tAhe je dakkhiNillaM tassa jama-13 |dhiyaM bAhallao tassaddhaM chittAo uttarao bAhalle saMghAtijjai, evaM kiM jAta ?, vittharato AyAmato ya sattarajjU bAhallato rajjUe asaMkhabhAgeNa |R adhigAo cha rajjU, evaM esa logo vavahArato sattarajjuppamANe diTTo, etthaM jaM UNAtirittaM buddhIya jaghA jujjai tahA saMghAtijjA, siddhate ya| jattha avisiTu seDhigahaNaM tattha etAe sattarajjUAyatAe avagaMtavvaM, saMpradAyaprAmANyAt, prataro'pyevaMpramANa eva, Aha-lokasya kathaM pramANatA ?, ucyate, AtmabhAvaprAmANyakaraNAt,tadabhAva tavya bhaavprsNgaat| 'se kiM taM aMgule? aMgule ( ityAdi) AtmAMgalaM ucchyAMgula pramANAMgulaM, tatrAtmAMgulaM pramANAnavasthiteraniyata, ucchyAMgulaM tvaMgulaM paramANvAdikramAyAtamavAsthitaM, ussehaMgulAo ya kAgaNIrayaNamANamANItaM, taovi | vaddhamANasAmissa addhaMgulapramANaM, tato ya pamANAo jassaMgulasta pamANamANijjati taM pamANAMgulaM, avasthitameva,atra bahuvaktavyaM tatta nocyate, panthavistarabhayAd vizeSaNavatyanusAratastu vijJeyamiti / nava mukhAnyAtmIyAnyeva puruSaH pramANayukto bhavati, drauNika: puruSo mAnayukto bhavati, mh-181||7 dUtyAM jaladroNyAM udakapUrNAyAM praveze jaladroNAdUnAttAvanmAtronAyAM vA pUraNAdityarthaH, tathA sArapudgalopacitatvAttulAropitaH sanna bhAraM tulayan For Private and Personal Use Only Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir AtmAMgulA zrIanumA puruSa unmAnayukto bhavati, tattollamANe sakalaguNopetA bhavaMti, Ahaca-'mANummANa' gAhA (*96-156 ) bhavaMti punaradhikapuruSAzcakravAhAri.vRttI daya uktalakSaNamAnonmAnapramANayuktA, lakSaNavyaMjanaguNairupetAH, tatra lakSaNAni-svastikAdIni vyaMjanAni mazAdIni guNA:-kSAntyAdayaH dhikAraH // 7 uttamakulaprasUtA uttamapuruSA muNitavyA iti gAthArthaH / / uttamAdivibhAgapradarzanArthamevAha-hoti puNa' gAhA-(97-157 ) bhavaMti puna-18 // radhikapuruSAzcakravartyAdayaH aSTazatamaMgulAnAM uvviddhA-ummitA uccastvena vA punaHzabdo'nekabhedasaMdarzakaH, SaNNavatimadhamapuruSAzcaturuttaraM, zata&Amiti gamyate, majjhimillA u-madhyamAH, tuzabdo yathAnurUpaM zepalakSaNAdibhAvAbhAvapratipAdanArthamiti gAthArtha: / / svarAdInAM prAdhAnyamupadarzayannAha-18 |'hINA vA' gAhA (498-157) uktalakSaNaM mAnamadhikRtya hInAH svara:AjJApakapravRttiHgambhIro dhaniH satva-adainyAvaSTaMbhaH sAra:-zubhapudgalopacayaH tata evaMbhUtAH uttamapuruSANAM-puNyabhAjAM avazyaM parataMtrAH preSyatvamupayAnti, uktaM ca-'asthivarthAH sukhaM mAMse, svaci bhogAH striyo'kSiSu / gatI yAnaM svare cAjJA, sarva sattve pratiSTita // 1 // " miti gAthArthaH, zeSaM sugamaM yAvat vAvI caurassA vaTulA pukkhariNI puSkarasaMbhavato vA sAriNI rijU dIhiyA sAriNI ceva vaMkA guMjAliyA saramegaMtIe paMtiThitA do sarAto sarasaraM kavADagega udagaM saMcaraitti sarasarapaMtI, vividharukkhasahitaM kayalAdipacchannagharesu ya vIsaMbhitAga ramaNahANaM ArAmo, pattapuSphaphalachAyovagAdirukkhovasobhita bahujaNavivihavesu|NNamamANassa bhoyaNaTThA jANaM ujANaM, itthINa purisANa egapakkhe bhojjaM jaM taM kANagaM, athavA jassa purao pavvayamaDavI vA savvavaNANa ya aMte varNa kANaNaM, zINa vA egajAiyarakkhehi ya varga, agajAiehi uttamehi ya va saMDa, egajAtiyANa aNegajAtiyANa vA rukkhANa paMtI va-18| // 78 // pANarAI, aho saMkuDA uvari visAlA pharihA, samakkhayA khAhiyA, aMto pAgArANataraM aTThahattho rAyamaggo cariyA, doNha duvArANa antare gopuraM, tigo NAmAgAsabhUmi tipahasamAgamo ya, saMghADago tipahasamAgamo ceva tiyaM, caurassaM caupahasamAgamo ceva, catvaraM chappahasamAgamaM vA, etaM | RECHARACAR For Private and Personal Use Only Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zrIanu: catacaraM bhaNNai, devaulaM caumuha, mahato rAyamaggo, itaga pahA, sat-sobhaNAvihu jaM bhayaMte potthayavAyaNaM vA jattha aNNato vA maNuyANaM AtmAMgula hAri.vRttI acchanaTThANa vA sabhA, jatthudagaM dijjati sA pavA,bAhirA liMdo, sukidhI aliMdo vA saraNa, giriguhA leNaM, pavvayassegadesalINaM vA leNaM kappa-11 mutsedhADigAdi va jattha layaMti taM leNaM, bhaMDaM bhAyaNaM, taM ca mRnmayAdi mAtro-mAtra yukto. so ya kaMsabhoyaNabhIDakA, uvakaraNaM aNegavihaM kaDagapiDaga-ICI gulaM ca sUrpAdika, ahavA uvakaraNaM imaM sagaDarahAdiyaM, tattha raho' tti jANaraho saMgAmaraho ya, saMgAmarahassa kaDippamANA phalayaveiyA bhavati, IN | jANaM puNa gaMDimAiyaM, gollavisae jaMpANaM dvihastapramANaM caturasraM savedika upazobhitaM juggaM lADANa thillI juggayaM hastina upari kollaraM | gilatIva mAnuSaM gillI lADANaM jaM aNapallANaM taM aNNavisaesu thillI bhaNai, uvari kUDAgArachAdiyA siviyA dIho jaMpANaviseso puri-1 | sassa, svapramANavagAsadANataNao saMdamANI, lohitti ka vellI lohakaDAiMti-lohakaDillaM, etaM AyaMguleNaM mavijjati, tathA'dyakAlInAni ca jojanAni mIyate, zeSa nigadasiddhaM yAvat se taM AyaMgule / / | 'se kiM taM ussaMhagule 2, ucchyAMgulaM kAraNApekSayA kAraNe kAryopacArAdanekavidha prajJaptaM, tathA cAha-'paramANu' ityAdi (*99-160) | paramANuH trasareNU rathareNuragraM ca vAlasya lilA yUkA ca yavaH, aTThaguNavivarddhitAH kramazaH uttarottaravRddhathA aMgulaM bhavati, tattha NaM je se suhumo se Thappetti svarUpakhyApanaM prati tAvat sthApyo, anadhikRta ityarthaH, 'samudayasamitisamAgameNaM' ti atra samudAyasyAdimelakaH paramANupudgalo niSphajjate, tatra codakaH pRcchati-se NaM bhaMte !' ityAdi, so bhadanta ! paramANuH asidhAraM vA kSuradhArAM vA avagAheta-avagAdyAsIta asi:- IN // 79 // mAkhaDgaH kSuro-nApitopakaraNaM, pratyuttaramAha-hantAvagAheta 'hanta saMpreSaNapratyavadhAraNavivAdeSviti vacanAt , sa tatra chiyeta bhidyata vA, tatra chedo-15 dvidhAkaraNaM bhedo'nekadhA vidAraNaM, praznanirvacanaM-nAyamarthaH samarthaH, naitadevabhiti bhAvanA, atraivopapattimAha-na khalu tatra zastraM saMkrAmati, sUkSma SAXCX For Private and Personal Use Only Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zrIanu? %A9- 41SCIES tvAditi bhAvaH, sa bhadanta ! anikAyasya-vahnamadhyaMmadhyena-aMtareNa gacchet-yAyAt ?,hanta gacchet , sa tatra dahyatetyAdi pUrvavat , navaraM zastramani-18 utsedhAMgulaM hAri.vRtto mayaM gRhyata iti, avAdi ca-satthaggivisa' mityAdi, evaM pukkhalasaMvartamapi bhAvanIyaM, navaraM asyaivaM prarUpaNA 'iha vaddhamANasAmiNo nivvA VNakAlAo tisaTThIe vAsasahassesu osappiNIe (paMcamachaTThAragesu ussAppaNIe) ya ekavIsAe vIikatesu ettha paMca mahAmehA bhAvassaMti, // 8 // taMjahA-paDhame pukkhalasaMvaTTae ya udagarase bIe khIrode taie ghaode cautthe amitode paMcame rasode, tatra pukkhlsNvtto'sy bharatakSetrasya azubhabhAvaM puSkalaM saMvattayati, nAzayatItyarthaH, evaM zeSaniyogo'pi prathamAnuyogAnusArato vijJeyaH, sa bhadanta ! gaMgAyA mahAnadyAH pratizroto havya-zIghramAgacchet ?, sa tatra vinighAta-praskhalanamApadyeta-prApnuyAccheSaM pUrvavat , sa bhadanta ! udakAvarta vA udakabiMdu vA avagAhya tiThen , sa tatrodakasaMparkAtkuthyeta vA paryApadyeta vA?, kuthanaM pUtibhAvaH, paryAyApattistu anyarUpApattiH, zeSaM sugama, yAvat anantAnAM vyAvahA-14 rikaparamANupudgalAnAM samudayasamitisamAgamena sA ekA ucchUkSNazlakSNikati vetyAdi, atra ucchkSNa zlakSNikAdInAmanyo'nyASTaguNatve satya pyanaMtatvAdeva paramANupudgalasamudAyasyAdyopanyAso'viruddha eva, tatra zlakSNaznakSiNakAdyapekSayA ut-prAbalyena zkSNamAtrA ucchUkSNazlakSNocyate, takSNalakSNA tvodhata UrdhvareNvapekSayA UrdhvAdhastiyekacalanadharmopalabhyaH UvareNuH, paurastyAdivAyupreritavasyatinAcchatIti trasareNuH, rathagamano| tkhAto rathareNuH, vAlAgralikSAyUkAdayaH pratItAH, zeSaM prakaTArtha yAvadadhikRtAMgulAdhikAra eva, navaraM nArakANAM jaghanyA bhavadhAraNIyazarIrAvagAhanA aMgulAsaMkhyeyabhAgamAtrA utpadyamAnAvasthAyAM, na tvanyadA, uttaravaikriyA tu tathAvidhaprayatnAbhAvAdAdyasamaye'pyaMgula saMkhyayabhAgamAtraiveti, evamasurakumArAdidevAnAmapi, navaraM nAgAdInAM navanikAyadevAnAmutkRSTottaravaikriyA yojana sahasramityeke, pRthivIkAyikAdInAM tvaMgulAsaMkhyayabhAgamAtratayA tulyAyAmapyavagAhanAyAM vizeSaH, 'vaNa'NaMtasarIrANa egANilasarIragaM pamANeNa / aNalodagapuDhavINaM asaMkhaguNiyA bhave vuDDI I& // 8 // For Private and Personal Use Only Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsun Gyanmandie | kAkiNI ratnaM utsedhAMgulaM ca zrIanuH // 1 ||"se kiM pamANaM' 2 ekaikasya rAjJazcaturantacakravartinaH, tatrAnyAnyakAlotpannAnAmapi tulyakAkaNIratrapratipAdanArthamekaikagrahaNaM, hAri.vRttau nirupacaritarAjazabdaviSayajJApanArtha rAjamahaNaM, SakhaMDabharatAdibhokttRtvapratipAdanArtha caturaMtacakravartina ityatrAnye, cattAri madhurataNaphalA ego seyasarisavo, sola sarisavA egaM dhaNNamAsaphalaM, do dhaNNamAsaphalAI guMjA, paMca guMjAo ego kammamAsago, solasa kammamAsagA // 81 // ego suvaNNo, ete ya madhurataNaphalAdigA bharahakAlabhAviNo ghiSpate, jato sabvacakkavaTTINaM tullameva kAgaNIrayaNaMti, SaTtalaM dvAdazAbhi aSTakarNikaM adhikaraNisaMsthAnasaMsthitaM prajJapta, tatra talAni-madhyabhANDAni azraya:-koTayaH karNikA:-koNivibhAgA: adhikaraNiH-suvarNakAropakaraNaM | pratItameva, tasya kAkaNiratnasya ephaikA koTi: ucchyAGgulapramANaviSkambhakoTIvibhAgA, vikhaMbho-vitthAro, tassa ya samacaurassabhAvattaNao savvakoTINa tullAyAmaviSkaMbhagahaNaM, tacchramaNasya bhagavato mahAvIrasyA'gulaM, kahaM ?, jato vIro AdesaMtarato AyaMguleNa culasI|timaMgulamuvviro, ussehaM puNa satasaha sayaM bhavati, ato do ussehaMgulA vIrasma AyaMgulao, evaM vIrassAyaMgulAo addhaM ussehaMgulaM lAdiTuM, jesi puga vIro AyaMguleNa aThuttaramaMgulasataM tesiM vIrassa AyaMgunheNa ekamussehaMgulaM ussehaMgulastha ya paMca vabhAgA bhavaMti, jesiM puNo vIro AyaMguleNa vIsuttaramaMgulasayaM tasi vIrassAyaMguleNagamussehaMgulaM ussehaMgulassa ya do paMcabhAgA bhavaMti, evameta savvaM terAsiyakaraNeNa dahabba, ucchyAMgulaM sahasraguNitaM pramANAGgulamucyate, kathaM ?, bhaNNati-bharaho AyaMguleNa vIsuttaramaMgulasataM, taM ca sapAya dhaNurya, ussehaMgulamANeNa paMcadhaNusayA, jai sapAraNa dhaNuNA paMca dhanusae labhAmi to egeNa dhaNuNA kiM labhissAmi ?, AgataM cau dhaNusatANi seDhIe, evaM sabve agulajoyaNAdayo daTThavvA, egami seDhipamANAMgule cauge ussehaMgulasayA bhavaMti, taM ca pamANaMgulaM ussehaMgulappamANeNa adbhAtiyaMgulavitthaDaM, tato seDhIe cauro satA aDDAiyaMgulaguNiyA sahassaM ussehaMgulANaM, taM evaM sahassaguNitaM bhavati, je yappamANaMgulAo %A4% A5% // 81 For Private and Personal Use Only Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zrIanu. puDhavAdipamANA ANijjati te pamANagulavikkhaMbheNaM ANetabvA, Na sUiaMguleNaM, zeSa sugama, yAvat tadetatkSetrapramANamiti, navaraM kANDAni31 samayahAri.vRttau hA ratnakANDAdIni bhavanaprastaTAntare TaMkA:-chinnaTaMkAni ratnakUTAdayaH kUTAH zailA: muMDaparvatAH zikharavantaH zikhariNaH prAgbhAga-IpadavanatA iti / nirUpaNaM // 82 // 'se kiM taM kAlappamANaM' iti (134-175) kAlapramANaM dvividhaM prajJapta, tadyathA-pradezaniSpannaM vibhAganiSpannaM ca, tatra pradezaniSpannaM ekasamayasthityAdi yAvadasaMkhyeyasamayasthitiH, samayAnAM kAlapradezatvAdasaMkhyeyasamayasthitezcordhvamasaMbhavAt , vibhAganiSpannaM tu samayAdi, tathA cAha-'samayAvaliya gAhA (*103-175) kAlavibhAgAH khalvimAH, samayAditvAccaiteSAmAdau samayanirupaNA kriyate, tathA cAha-'se kiM taM samaya' (137-175) prAkRtazalyA'bhidheyavalliMgavacanAni bhavantIti nyAyAdatha ko'yaM samaya iti pRSTaH sannAha-samayasya prarUpaNAM kariSyAma iti, tadyathA nAma tunnadAraka: syAt sUcika ityarthaH taruNaH pravarddhamAnavayAH, Aha-dArakaH pravarddhamAnavayA eva bhavati kiM vizeSaNena ?, na, AsannamRtyAH pravarddhamAnavayastvAbhAvastasya cAsannamRtyutvAdeva viziSTasAmarthyAnupapatteH, viziSTasAmarthyapratipAdanArthazcAyamAraMbha iti, anye tu varNAdiguNopacito bhinnavayastaruNa iti vyAcakSate, balaM-sAmarthya tadasyAstIti balavAna, yuga:-suSamaduSpamAdikAla: so'sya bhAvena na kAladoSatayA'syAstIti yugavAn , kAlopadravo'pi sAmarthyavighnaheturiti, juvANaM yuvA vayaHprAptaH, dArakAbhidhAne'pi tasyAnekadhA bhedAdviziSTavayo'vasthAparigrahArthamidamaduSTaM, 'alpAtaMka: AtaGko-rogaH atrAlpazabdo'bhAvavacanaH, sthirAgrahastaH lekhakavat | prakRtapaTapATanopayogitvAcca vizeSaNAbhidhAnamasyopapadyata eva dRDhaH pANipAdapArzvapRSTAntarorupariNataH, sarvAMgAvayavaruttamasaMhanana ityarthaH, talaya 8 // 82 // malayugalaparighanibhabAhuH parigha:-argalA tannibhabAhustatva ya tadAkArabAhuriti bhAvArthaH, AgaMtukopakaraNajaM sAmarthyamAha-carmeTakadrudhanamuSTi| samAhatanicitakAya iti, UrasyabalasamanvAgataH, AntarotsAhavIryayukta ityarthaH, vyAyAmavattvaM darzayati-laMghanaplavanazIghravyAyAmasamarthaH, CAMER For Private and Personal Use Only Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Sher Kailassagarsuneyarmandir kA samayanirUpaNaM // 83 // zrIanu0|| | jainazabdo zIghravacanAcheka:-prayogajJaH dakSaH-zIghrakArI prAptArtha:-adhigatakarmaniSThAM gataH, prAjJa ityanye, kuzala:-AlocitakArI medhAvI-sakRtathutahAri.vRttI | dRSTakarmajJaH nipuNa:-upAyArambhakaH nipuNazilpopagataH-sUkSmazilpasamanvitaH, sa itthabhUtaH ekA mahatI paTazATikAM vA paTTazATakaM vA zlakSNatayA paTazATiketi bhedenAbhidhAnaM, gRhItvA 'sayarAI' miti sakRd jhaTiti kRtvetyarthaH, hastamAtramapi utsArayet pATayedityarthaH / tatra codakaH-ziSyaH prajJApayatIti prajJApako-gurustamevamuktavAna-kiM?, yena kAlena tena tunnavAyadArakeNa tasyAH paTazATikAyA sakRddhastamAtramapasArita-pATitamaso samaya iti?, prajJApaka Aha-'nAyamarthaH samarthaH' naitadevamityuktaM bhavati, kasmAditi pRSTa upapattimAha-yasmAtsaMkhyayAnAM tantUnAM samudayasamitisamAgameneti pUrvavat , paTazATikA niSpadyate, tatra uvarillatti-uparitane taMtau acchinne-avidArite 'heDille' tti adhastanastanturna chidyate, anyasminkAle Adyo'nyasmizcAparastasmAdasau samayo na bhavati, etacca pratyakSapratItaM, saMghAtastvanaMtAnAM paramANUnAM viziSTakapariNAmayogastepAmanantAnAM saMghAtAnAM saMyogaH-samudayasteSAM samudayAnA yA'nyo'nyAnugatirasau samitistepAmekadravyAnivRttisamAgamena paTaH niSpadyata iti, samayasya cAto'pi sUkSmatvAt , paramANuvyatikAntilakSaNakAla ekasamaya iti, na, pATakaprayatnasyAciMtyasaktiyuktatvAd, abhAge ca tantuvisaMghAtopapattestulyaprayatnapravRttAnavaratapravRttagaMtratulyakAleneSTadezaprAptyupalabdheH prayatnavizeSasiddhirarhadvacanAca, uktaMca- Agamazcopapattizca, saMpUrNa dRSTilakSaNam / atI ndriyANAmarthAnAM, sadbhAvapratipattaye // 1 // Agamo hyAptavacanamAptaM doSakSayAdviduH / vItarAgo'nRtaM vAkyaM, na yAddhetvasaMbhavAt / / 2 / / upapattiMbhaivedyaktiryA sdbhaavprsedhikaa| sA tvanvayavyatirekalakSaNA sUribhiH smRte // 3 // " ti, nidarzanaM cehobhayamapi, alaM vistareNa, gamanikAmAtrametat , zeSa sUtrasiddhaM yAvat 'haTThasse' tyAdi(*104-178) hRSTasya-tuSTasya anavakallasya-jarasA apIDitasya nirupakliSTasya-vyAdhinA pUrva sAMprataM vA'nabhibhUtasya jantoH manuSyAdeH eka ukaLUvAsanicchvAsa ekaH prANa ityucyate-'satta pANi' silogo (*105-179)nigasiddha eva, | 83 / / 4parata For Private and Personal Use Only Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ucchvA sAdi nirUpaNaM palyopamaM 4 % zrIanu:31 ucchvAsamAnena muhUrtamAha-tiNi sahassA' gAhA-(*106-179 ) sattahiM utsAsehiM thovo satta thovA ya lave, sattathoveNa guNitassahAri.vRttI vijayA lave auNapaNNaM ussAsA lave, muhutte ya sattahattara lavA bhavaMti, te auNapaNNAsAe guNitA eyappamANA havaMti, zeSa nigadasiddhaM yAvat etAvatA ceva gaNitassa uvaogo imo-aMtomuhuttAdiyA jAva puvakoDitti, etAni dhammacaraNakAlaM paDucca naratiriyANa aauprinnaam||84 // karaNe uvaujjati, NAragabhavaNavaMtarANaM dasavAsasahassAdiyA, uvaujjaMti AuyaciMtAe tuDiyAdiyA sIsapaheliyatA, ete prAyaso puvvagatesu javitesu AuseDhIe uvaujjatitti // _ 'se kiM taM uvamaya'tti (138-180) upamayA nivRttamopamika, upamAmantareNa yatkAlapramANamanatizayinA prahItuM na zakyate tadopamikamiti bhAvaH, taraca dvidhA-palyopamaM sAgaropamaM ca, tatra dhAnyapalyavatpalyaH tenopamA yasmistatpalyopama, tathA'rthataH sAgareNopamA yasmin tatsAgaropamaM, sAgaravanmahatpariNAmenetyarthaH / tacca palyopamaM tridhA-'uddhArapaliovamaM isyAdi, tatra uddhAro vAlANAM tatkhaNDAnAM vA apoddharaNa mucyate, tadviSayaM tatpradhAnaM vA palyopamaM uddhArapalyopamaM, tathA'ddhatti kAlAkhyA, tatazca vAlAprANAM takhaMDAnAM ca varSazatoddharaNAdaddhApalyastenopamA dayasmin , athavA'ddhA-AyuHkAlaH so'nena nArakAdInAmAnIyata ityaddhApalyopamaM, tathA kSetramityAkAzaM, tatazca pratisamayamubhayathApi kSetrapradezApahAre |kSetrapalyopamamiti / 'se kiM taM uddhArapaliova' apoddhArapalyopamaM dvividhaM prajJapnaM, tadyathA-khaMDakaraNAt sUkSma, bAdarANAM vyAvahArikatvAt vyAvahArika, prarUpaNAmAtravyavahAropayogitvAdyAvahArikamiti, "se Thappe ti sUkSmaM tiSThatu tAvad vyAvahArikaprarUpaNApUrvakatvAdetatprarUpaNAyA ityataH pazcAtprarUpayiSyAmaH, tatra yattadvanyAvahArikamapoddhArapalyopamaM tadidaM vakSyamANalakSaNaM, tadyathA nAma palyaH syAt yojanaM AyAmaviSkambhAbhyAM, vRttatvAt ,yojanamUrdhvamuccatvena avagAhanatayeti bhAvanA,tadyojanaM triguNaM satribhAgaM parirayeNa,paridhimadhikRtyetyarthaH,sa ekAhikabyAhikacyAhikAdInAM | 25% // 84 // For Private and Personal Use Only Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsur Gyarmandir // 85|| zrIanu: utkRSTaM saptarAtrikANAM bhRto vAlAnakoTInAmiti prAyogyaH, tatraikAhikyo muNDite zirasyakenAhrA yA bhavatIti, evaM zeSeSvapi bhAvanA kAryeti / palyopamai hAri.vRttI kathaMbhUta , ityAha-'sammaDhe saNNidhie' ti sammRSTa:-AkarNabhRtaH pracavizeSAnniviDA, kiMbahunA ?, itthaM bhRto'sau yena tAni bAlAprANi mAnidehet , nApi vAyuharet , na kutheyuH, pracayavizeSAtsupirAbhAvAdvAyorasaMbhavAnnAsAratAM gacchayurityarthaH,na vidhvaMserana ,ata eva na katipayaparizATamapyAgaccheyuH, ata eva pUtitvenArthAdvibhaktipariNAma : tatazca pUtibhAvaM na kadAcidAgaccheyuH, athavA na pUtitvena kadAcitpariNameyuH, 'teNaM vAla ggA samae' tatastebhyo vAlAprebhyaH samaya 2 ekaikaM vAlAgramapahRtya kAlo bhIyata iti zeSaH, tatazca yAvatA kAlena sa palyaH kSINo nIrajA &aa nirlepo niSThito bhavati etAvAn kAlo vyAvahArikApoddhArapatyopamamucyate iti zeSaH, tatra vyavahAranayApekSayA palyadhAnya iva kosstthaagaaraa| svalpavAlAprabhAve'pi kSINa' ityucyate tadabhAvajJApanArtha Aha-nIrajAH, evamapi kadAcitkacitasUkSmavAlApAvayavasaMbhava iti tadapohAyAhanirlepa iti, evaM tribhiH prakAraiH viritto niSThitaH ityucyate, rasavatIdRSTA.tena caitadbhAvanIyaM, ekArthikAni vA etAni, 'setta' mityAdi nigamanaM, zeSa sUtrasiddhaM, yAvat nAsti kiMcitprayojanamiti, anopanyAsAnarthakatApratiSedhAyAha-kevalaM tu prajJApanArtha prajJApyate, prarUpaNA kriyata ityarthaH, Aha-evamapyupanyAsAnarthakatvameva, prayojanamantareNa prarUpaNAkaraNasyApyanarthakatvAt , ucyate, sUkSmapalyopamopayogitvAtsaprayojanaiva prarUpaNetyadoSaH, vakSyati ca 'tattha NaM egamege vAlagge' ityAdi, Aha-evamapi nAsti kiMcitprayojanamityuktamayuktamasyaiva prayojanatvAd, etadevaM, etAvataH prarUpaNAkaraNamAtrarUpatvenAvivakSitatvAdityevaM sarvatra yojanIyamiti, zeSamuttAnArtha yAvattAni vAlApANyasaMkhyeyakhaMDIkRtAni dRSTyavagAhanAto'saMkhyeyabhAgamAtrANi, etaduktaM bhavati-yat pudgaladravyaM vizuddhacakSurdarzanaH chadmasthaH pazyati tadasaMkhyeyabhAgamAtrANIti, athavA kSetramadhikRtya mAnamAha-sUkSmapanakajIvasya zarIrAvagAhanAto'saMkhyeyaguNAni, ayamatra bhAvArthaH-sUkSmapanakajIvAvagAhanAkSetrAdasaMkhyeyaguNakSetrAvagAhanAnA CSCACC4 // 5 // For Private and Personal Use Only Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zrIanu0/4/mityAdi, bAdarapRthivIkAyikaparyAptakazarIratulyAnIti vRddhavAdaH, zeSa nigadasiddhaM yAvat 'jAvaiyA addhAijjANa' mityAdi, yAvanto'rddhatRtIye- uddhArAddhAhAri.vRtto hApu sAgareSvapoddhArasamayA vAlAprApoddhAropalakSitAH samayA ApodvArasamayAH etAvanto dviguNadviguNaviSkaMbhA dvIpasamudrA ApodvAreNa prajJaptAH, kSatrapalyoDIasaMkhyeyA ityarthaH, uktamapoddhArapalyApamaM, addhApalyopamaM tu prAyo nigadasiddhameva, navaraM sthIyate anayetyAyuSkakarmapariNatyA nArakAdibhave-ApamAna / / 86 // viti sthitiH, jIvitamAyuSkamityanarthAntaraM, yadyapi kAyAdiyogagRhItAnAM karmapudgalAnAM jJAnAvaraNAdirUpeNa pariNAmitAnAM yadavasthAnaM sA sthitiH tathApyuktapuralAnubhavanameva jIvitamiti tacca rUDhitaH iyameva sthitiriti, pajjattApajjattagavibhAgo ya eso-NAragA karaNapajjattIe ceva apajjattagA havaMti, te ya aMtomuhuttaM, lArddha puNa paDucca NiyamA pajjattagA ceva, tao apajjattagakAlo savvAugAto avaNijjati, seso ya pajjattagasamayotti, evaM sabvattha dRbvaM, evaM devAvi karaNapajjattIe ceva apajjattagA daTThayA, laddhiM puNa paDucca NiyamA pajjattagA ceva, gambhavakatiyapaMciMdiyA puNa tiriyA maNuyA ya je asaMkhejjAvAsAuyA te karaNapajjattIe ceva apajjattagA daTThavvA iti, uktaMca-'nAragadevA | tirimaNuga gabbhajA je asaMkhavAsAU / ete u apajjattA uvavAte ceva boddhavvA // 1 // sesA tiriyamaNusmA ladi pappovavAyakAle yA / duhaoviya bhaiyavvA pajjattiyare ya jiNavayaNaM // 2 // ,' itthaM kSetrapalyopamamapi prAyo nigadasiddhameva, NavaraM apphuNNA vA aNaphuNNA vatti atra apphuNNA-sphuTA AkrAntA itiyAvadviparItaM aNaphuNNA, Aha-yadyete sarve'pi parigRhyate kiM vAlApraiH prayojanaM?, ucyate, etad dRSTivAde dravya| mAnopayogi, spRSTAspRSTaizca bhedena mIyaMta iti prayojanaM, kUSmANDAni-puMsphalAni mAtuliMgAni-bIjapUrakANi, aspRSTAzca, kSetrapradezApekSayA vAlAgrANAM bAdaratvAditi, 'dhammatthikAe' ityAdi, (141-193) dharmAstikAyAdayaH prAgnirUpitazabdArthI eva, NavaraM dhamAstikAya: // 86 // saMgrahanayAbhiprAyAdeka eva, dharmAstikAyasya vyavahAranayAbhiprAyAddezAdivibhAgaH, dharmAstikAyasya pradezA iti, RjusUtranayAbhiprAyAdantyA RER For Private and Personal Use Only Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zarIrapana zrIanu eva gRhyante, asaMkhyeyapradezAtmakatvAcca bahuvacanaM, addhAsamaya iti vartamAnakAlaH, atItAnAgatayorvinaSTAnutpannatvAditi / / hAri.vRttI 'kati NaM bhaMte ! sarIrA' ityAdi (142-195) kaH punarasya prastAva iti, ucyate, jIvadravyAdhikArasya prakrAntatvAtsarIrANAmapi ca tadubhayarUpatvAdavasara iti, vyAkhyA cAsya padasyApi pUrvAcAryakRtaiva, na kiMcidadhikaM kriyata iti, 'orAliya' ityAdi, zIryata iti zarIraM, / / 87 // tattha tAva udAraM urAlaM uralaM urAliyaM vA udAriyaM, titthagaragaNadharasarIrAI paDucca udAraM, udAraM nAma pradhAna, urAlaM nAma vistarAlaM, vizAlaMti vA jaM bhaNita hoti, kaI ?, sAtiregajoyaNasahassamavaTThiyappamANamorAliyaM aNNabhedahamittaM Natthi, veubviyaM hojjA lakkhamAhiyaM, te avayaM paMcadhaNusate, imaM puNa avaTTitapamANaM atiregajoyaNasahassaM vanaspatyAdInAmiti, uralaM nAma svalpapradezopacitatvAd bRhatvAcca bhiNDavat , urAlaM nAma mAMsAsthisnAyvAdyavayavabaddhatvAt , vai kraya vividhA viziSThA vA kriyA vikriyA, vikriyAyAM bhavaM vaikriya, vividhaM viziSTaM vA kurvati taditi vaikurvikaM, Ahiyata ityAhArakaM, gRhyate ityarthaH, kAryaparisamAptezca punarmucyate yAcitopakaraNavat , tejobhAvastaijasaM, rasAdyAlohArapAkajananaM lavinibaMdhanaM ca, karmaNo vikAraH kArmaNa, aSTavidhakarmaniSpannaM sakalazarIranibaMdhanaM ca, uktaMca- tatthodAramurAlaM uralaM orA| lamaha va viNNeyaM / orAliyaMti paDhamaM paDucca titthesarasarIraM // 1 // bhaNNai ya tahorAlaM vittharavaMta vaNastati pApa / payatIya Nasthi aNNaM | edahamettaM visAlaMti // 2 // uralaM thevapadesovaciyapi mahallagaM jahA bheMDaM / maMsaTTiNhArubaddhaM urAliyaM samaya paribhAsA // 3 // vivihA visiTThagA vA kiriyA vikiriya tIeN jaM tamiha / niyamA viubviyaM puNa NAragadevANa payatIe // 4 // kajjami samuppaNNe suyakevaliNA visiTThaladdhAya / jaM ettha Airijai bhaNaMti AhArayaM taM tu / / 5 / / pANidayariddhisaMdarisaNathamatthAvagahaNahe uM vA / saMsayavocchayatthaM lagamaNaM jiNapAyamUlaMmi // 6 // savvassa umisiddhaM rasAdiAhArapAgajaNaNaM ca / teyagaladdhinimittaM teyagaM hoi nAyavyaM // 7 // kammavi SANCHAR PRICACADACHER // 87 // ATM For Private and Personal Use Only Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zrIanu vAgo (gAro) kammaNamaTTavihavicittakammaNipphaNNaM / savvesi sarIrANaM kAraNabhUtaM muNeyavvaM // 8 // atrAha-kiM punarayamaudArikAdiH kramaH !, audArika hAri vRttAlA atrocyate, paraM paraM sUkSmatvAt paraM paraM pradezabAhulyAt pratyakSopalabdhitvAt kathita evaudArikAdi: kramaH, 'kevaiyA NaM bhaMte orAliyasarIrAlA zarIre pApaNNattA' ityAdi, tANi ya sarIrANi jIvANaM baddhamukkANi davvakhettakAlabhAvahiM sAhijjati, dravyaiH pramANa vakSyati abhavyAdibhiH, kSetreNa zreNi- 1baddhamukta vicAra: pratarAdinA, kAlenAvalikAdinA, bhAvo dravyAntargatatvAt na sUtreNoktaH, sAmAnyalakSaNatvAcca varNAdInAmanyatra coktatvAt , 'urAliyA duvihA| &baddhillayA mukillayA, baddhaM gRhItamupAttamityanarthAntaraM, tattha Na je te baddhellayA ityAdi sUtraM / idAnImarthata: saMkhejjA asaMkhejjA Na taraMti saMkhAtuM ettieNa jahA ittiyA NAma koDippabhitihi tato'vi kAlAdIhiM sAhijjaMti, kAlato vA samae samae ekkakaM sarIramavahIramANamasaMkhejjAhi ussAppirNAosAppiNIhiM avahIraMti, khittaovi asaMkhejjA logA, je baddhillA tehivi jaivi ekeke padese sarIramekkakaM Thavijjati tatoviya XasaMkhajjA logA bhavaMti, kiMtu avasiddhaMtadosaparihAratthaM appaNappaNiyAhiM ogAhaNAhiM ThavijjaMti, Aha-kahamaNatANamorAlasarIrINaM asaMkhamAjjAI sarIrAI bhavaMti?, Ayariya Aha-patteyasarIrA asaMkhejjA, tesi sarIrAvi tAva evaiyA ceva paddhelayA, mukellayA aNaMtA, kAlaparisaM-18 khANaM arNatANaM ussappiNIavasappiNINaM samayarAsippamANamettAI, khettaparisaMkhANaM aNaMtANaM logappamANamettANaM khettakhaMDANaM padesarAsippamA NamettAI, davvao parisaMkhANaM abhabvasiddhiyajIvarAsIo aNataguNAI, tA ki siddharAsippamANamettAI ho jA ?, bhaNNati-siddhANaM aNaMtabhA| gamettAI, Aha-tA kiM parivaDiyasammadihirAsippamANAI hojjA ?, tesiM doNhavi rAsaNi majjhe pADititti kAuM bhaNNai-jadi tappamA-18Intern | NAI hotAI tato tesiM ceva nideso hoti, tamhA Na tappamANAI, to kiM tasiM heTThA hojjA ?, bhaNNai-kayAI heTThA kayAI savAra hoMti kadAI | tullAI, teNa sadA'niyatatvAt Na NiccakAlaM tappamANaMti Na tariha bottuM, Aha-kahaM mukkAI aNaMtAI bhavaMti urAliyAI, jadi tAva, RANASI For Private and Personal Use Only Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra warw.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zrIanuvAda urAliyAI mukAI jAva avikalAI tAva gheppaMti, to tesiM aNatakAlavatthANAbhAvato aNaMtattaNaM Na pAvai, aha je jIvahiM poggalA orA-IN muktAdA hAri.vRttoliyatteNa ghettuM mukA tItaddhAe tesiM gahaNaM, evaM sabve poggalA gahaNabhAvAvaNNA, evaM jaM taM bhaNNati-abhavasiddhIehiMto arNataguNA siddhANama sarikANi IXNatabhAgotti taM virujAti, evaM sanyajIvedito bahuehiM apaMtattaM pAvati, Ayariya Aha-Na ya avikalANAmeva kevalANa gahaNaM etaM, Na ya | // 89 // | orAliyagahaNamukANaM savvapoggalANaM, kiMtu je sarIramorAliyaM jIveNaM mukaM hoti taM aNatabhedAbhaNNaM do ti jAva te ya poggalA taM jIva NivvattiyaM orAliyaM orAliyasarIrakAyappaogaMNa muyaMti, Na jAva aNNapariNAmeNa pariNamaMti, tAva tAI patteyaM 2 sarIrAI bhaNNaMti, lAevamekekassa orAliyasarIrassa aNaMtabhedabhiNNattaNao aNaMtAI orAliyasarIrAI bhavaMti, tattha jAI davAI tamorAliyasarI-lA rappaogaM muyaMti tAI mottuM sesAI orAliyaM ceva sarIratteNovacarijjati, kaha ?, Ayariya Aha-lavaNAdivat , yathA lavaNasya tulADhakakuvAdiSvapi lavaNopacAraH, evaM yAvadekasakara yAmapi saiya lavaNAkhyA vidyate, kevalaM saMkhyAvizeSaH, evamihApi prANyaMgaikadeze'pi prANyaMgopacAraH lavaNaguDAdivat , evamanantAnyaudArikAdIni, atrAha-kathaM punastAnyanantalokapradezapramANAnyekasminneva loke avagAhaMta iti, anocyate, yathaikapradIpArjipi bhavanAvabhAsinyAmanyeSAmapyatibahUnAM pradIpAnAmarSipastatraivAnupravizaMtyanyo'nyAvirodhAt , evamaudArikAnyapIti, evaM sarvazarIreSvaghyAyojyabhiti, atrAha-kimutkrameNa kAlAdibhirupasaMkhyAnaM kriyate ?, kasmAd | dravyAdibhireva na kriyate, kAlAntarAvasthAyitvena pudgalAnAM sarIropacayA itikRtvA kAlo garIyAn , tasmAttadAdibhirupasaMkhyAnamiti / oraa-1||89|| | liyAI ohiyAI duvihAiMpi, jaheyAI ohiyaorAliyAI evaM savvesipi egidiyANaM bhANiyavvAI, kiM kAraNa ?, tahiM orAliyAIpi te ceva paDuraca buccati / 41564G For Private and Personal Use Only Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kriyAhArakataijasa ThakANAni zrIanu0 'kevatiyA Na bhaMte veubviya' ityAdi, veubviyA baddhellayA asaMkhejjappadesarAsippamANamettAI, mukkAI jahorAliyAI / 'kevaiyANaM bhaMte hAri.vRtto AhAraga' ityAdi, AhAragAI baddhAI siya asthi siya Nasthi, kiM kAraNaM?, jeNa tassa aMtaraM jahaNNeNaM ekaM samayaM, ukkoseNaM chammAsA, teNa Na // 9 // hotivi kadAI, jadi hoMti jahaNNeNaM eka vA do vA tiNNi vA ukkoseNa sahassapuhuttaM, dohito ADhattaM puhuttasaNNA jAva Nava, mukAI jaha orAliyAI mukkAI / 'kevaiyANaM bhaMte teyAsarIrA paNNatA?' ityadi, teyA baddhA aNaMtA aNaMtAdi ussappiNIhiM, kAlaparisaMkhANaM, khettao aNaMtA logA, dabbato siddhehi aNataguNA savvajIvANaMtabhAgUNA, kiM kAraNaM aNaMtAI?, tassAmINaM aNantattaNato, Aha-orAliyANaMpi sAmiNa | aNatA ?, Ayario Aha-orAliyasarIramaNatANa egaM bhavati, sAhAraNataNao, teyAkammAI puNa patteyaM savvasarIrINaM, teyAkammAI paDunaca | patteyaM ceva sabbajIvA sarIriNo, tAI ca savvasaMsArINaMti kAuM saMsArI siddha hate 'NantaguNA hoMti, savvajIvANa aNantabhAgUNA, ke puNa | te ?, te ceva saMsArI siddhehiM UNA, siddhA savyajIvANaM aNaMtabhAgo jeNa teNa uNA'NatabhAgUNA bhavaMti, mukkAI aNaMtAI, aNaMtAhiM ussappiBANIhiM kAlaparisaMkhANaM, khettao arNatA, dovi pUrvavat , davato savvajIvehi aNataguNA, jIvavaggassa aNavabhAgo, kahaM savvajIvA arNataguNA?, jAI tAI teyAkammAI mukAI tAI taheva arNatabhedabhiNNAI asaMkhejjakAlavatthAdINi jIvehiMto'NaMtaguNAI havaMti, keNa puNa aNaMtaeNa guNitAI?, taM ceva jIvANaMtataM teNeva jIvANaMtaeNa guNiyaM jIvavaggo bhaNNati, ettiyAI hojjA , Ayariya Aha-pattiyaM Na pAvati, kiM kAraNa ?, | asaMkhejjakAlAvatthAittaNao tesiM davvANaM, to kittiyAI puNa havejjA ?, jIvavaggassa aNaMtabhAgo, kaI puNa etadevaM ghettavyaM ?, Ayariya Aha-ThavaNArAsIhiM NidarzanaM kIrai, savvajIvA dasa sahassAI buddhIe gheppati, tasiM vaggo dasa koDIo havaMti, sarIrAI puNa dasasayasahassAI buddhIe avadhArijaMti, evaM kiM jAtaM?, sarIrayAI jIvehiM to sayaguNAI jAtAI, jIvavaggassa satabhAge saMvuttAI, NidarisaNamettaM, iharahA sabbhAvato // For Private and Personal Use Only Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jan Aradhana Kendra www.kobabirth.org Acharya Shri Kallassagarsur Gyanmandir R zrIanuhA | ete tiNNivi rAsI aNaMtA daTThanvA, evaM kammayAiMpi, tassa sahabhAvittaNao tattullasaMkhAI bhavaMti, evaM ohiyAI paMca sarIrAI bhaNitAI / .. nArakANAM kriyANi hAri vRttAmaNerayANaM bhaMte!' ityAdi visesiya NAragANaM vaubvigA baddhellayA jAvayA eva NAragA, te puNa asaMkhejjA, asaMkhenjAhiM ussappiNIhiM kAla-IN eppamANaM, khettao asaMkhegjAo seDhIo, tAsiM padesamettA NAragA, Aha-payaraMmi asaMkhejjAo seDhIo, Ayariya Aha-sayalapayaraseDhIo tAva na bhavaMti, jadi hotIo to payaraM ceva bhaNNati, Aha-to tAo seDhIo kiM desUNapayaravattiNIo hojjA, tibhAgaca ubhAgavattiNIo hojjA?, jA a NaM seDIo patarassa asaMkhejatibhAgo, eyaM bisesiyayaraM parisaMkhANa kayaM hoti, ahavA idamaNNaM visemitataraM vikkhaMbhasUIe eesiM saMkhANaM &bhaNNati, bhaNai-tAsi NaM seDhINaM vikkhaMbhasUI aMgulapaDhamavaggamUlaM biti yavangamUlopAiyaM tAvaiyaM jAva asaMkhejjAisamitassa, aMgulavikkhaMbhakhetta-18 vattiNo seDhIrAsissa jaM paDhamaM vaggamUlaM taM bitieNa vaggamUleNa paDuppAtijati, evaiyAo seDhIo vikkhaMbhasUI, ahavA iyamaNNeNappagAreNa pamANaM bhaNNai-ahavA tabhaMgulapitiyavaggamUlaghaNappamANamettAo, tasse vaMgulappamANakhettavattiNo seDhirAsissa jaM bitiyaM vaggamUlaM tassa jo ghaNo evatiyAo seDhIo vikkhaMbhasU, vAsiNaM seDhINaM paesarAsippamANamettA nAragA, tassa sarIrAIca. tesi puNa ThavaNaMgale NidArasaNaMdo chappaNNAI seDhivaggAI aMgule buddhIe gheppaMti, tassa paDhamaM vaggamUlaM solasa, bitiyaM cattAri, taiyaM doNi, taM paDhamaM solasayaM bitieNa caukkaeNa vaggamUleNa guNiyaM casaTThI jAyA, vitiyavaggamUlassa caukkayassa ghaNA ceva causaTThI bhavati, ettha puNa gaNitadhammo aNuyattio | hoti, jadi bahuyaM thoveNa guNijjati, teNa do pagArA guNitA, iharathA tiNNivi vaMti, imo taio pagAro-aMgulavitiyavaggamUlaM paDhamavagga // 91 kA mUlapaDuppaNNaM, SoDazaguNAzcatvAra ityarthaH, evaMSi sA ceva causI bhavati, ete savve rAsI sambhAvato asaMkhejjA daDavvA. evaM tAI nAragave-18 ubviyAI baddhAI, mukkAI jahodiyaorAliyAI, evaM samvasi sarIrINaM sabyasarIrAI mukkAI bhANiyabvAI, vaNassaiteyAkammAI mottuM, AKASRAEKRE - For Private and Personal Use Only Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir // 92 // zrIanu: devaNAragANaM teyAkammAiM duvihAIpi sahANaveubviyasarIrAI, sesANaM vaNassativajjANaM saTThANArAliyasarisAI / idANiM jassa Na bhaNiyaM taM asurAdInA hAri vRtto hA bhaNIhAmo-'asurakumArANaM maMte.' ityAdi, asurANaM veubbiyA baddhellayA asaMkhejjA, asaMkhejjAhiM usappiNIhiM kAlao, taheva khettao asaM *bakriyANa khejjAo seDhIo patarassa asaMkhejjatibhAgo, tAsi NaM seDhINaM vikkhaMbhasUI aMgulapaDhamavaggamUlassa saMkhajatibhAgo, tassa NaM aMgulavikkhaMbha| khettavattiNo seDhirAsissa taM paDhama vaggamUla tattha jAo seDhIo tAsipi saMkhejjatibhAgo, evaM neraiehiMto saMkhejjaguNahINA vikkhaMbhasUI bhavati, jamhA mahAdaMDaevi asaMkhajjaguNahINA savve ceva bhuvaNavAsI rayaNappabhApuDhavineraiehitovi, kimu na sabbohaMto , | evaM jAva thaNiyakumArANaMti, puDhaviAuteussa uvaujja kaMThA bhANiyabvA / 'vAukAiyANaM bhaMte!' ityAdi, vAukAiyANaM veubviyA baddhellayA | asaMkhejjA, samae samae avahIramANA paliovamassa asaMkhajjatibhAgametteNaM kAleNaM avahIMgati, No ceva NaM avahitA siyA, sUtra, kaha puNa paliovamassa asaMkhajjatibhAgasamayamettA bhavaMti ?, Ayariya Aha-vAUkAiyA cauvvihA- suhumA pajjattA'pajjattA, bAdarAvi ya pajjattA apajjattA, tattha tiNNi rAsI patteyaM asaMkhejjalogappamANappadesarAsippamANamettA, je puNa bAdarA pajjattA te patarAsaMkhejjatibhAgamecA, tattha tAva tiNhaM rAsINaM veubbiyaladdhI ceva Natthi, bAyarapajjatANapi asaMkhajjatibhAgamattANaM laddhI asthi, jesipi laddhI atthi taovi paliovamA'saMkhejjabhAgasamayamettA saMparya pucchAsamae veubviyavattiNo, keI bhaNati-sabve veubviyA vAyaMti, aveubviyANaM vArNa ceva Na pavattaitti, taM Na jujjati, kiM kAraNaM ?, jeNa sabvesu ceva logAdisu calA vAyavo vijaMti, tamhA aveuvviyAvi vAtaMtIti ghettvyN,| // 92 // sabhAvo tersa vAIyabvaM, 'vaNapphaikAiyANa' mityAdi kaMThyaM // RESISARKARISGAR CAREA4% For Private and Personal Use Only Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zrIanu0 hAri.vRttI // 93 // Shikak.54CE% 'beiMdiyANaM bhaMta!' ityAdi, beiMdiorAliyA baddhellayA asaMkhijAhiM ussappiNI osappiNIhiM kAlapamANaM taM caiva, khettao asaMkha- dIndriyAjAo seDhIo, taheva payarassa asaMkhajjaibhAgo, kevalaM vikRkhaMbhasUIe visemo, vikkhaMbhasUI asaMkhajjAo joyaNakoDAkoDIAtti visesita dAnA paraM parisaMkhANa, ahavA idamaNaM visasitataraM-asaMkhajAI seDhivamgamUlAI, kiM bhaNitaM hoti?, ekekAe sedIe jo padesarAsI paDhama vaggamUlA vitiyaM taiyaM ja.va asaMkhejjAI vaggamUlAI saMkaliyAI jo paesarAsI bhavati tappamANA vikkhaMbhasUI beiMdiyANaM, NidarisaNaM-seDhI paMcasaTisahassAI paMca mayAI chattIsAI padesANaM, tIse paDhau baggamalaM besatA chappaNNA bitiyaM solasa taiyaM cattAri cautthaM doSNi, evametAI vaggama|lAI saMkalitAI do satA aTThasattaga bhavaMti, evaiyA padesA, tAsiNaM seDhINaM vikkhaMbhasUIe, te sambhAvAo asaMkhajjA vaggamUlarAsI patteya ! patteyaM ghettavvA / idANiM imA maggaNA-kiMpamANAhiM ogAhaNAhiM raijjamANA bediyA payara pUrijaMtu ?, tato imaM suttaM beIdiyANaM orA8 liyabaddhellayehiM payaraM avahIrati asaMkhejjAhiM ussappiNIosappiNIhi kAlao, taM puNa pataraM aMgulapatarAsaMkhejjabhAgamettAhi ogAhaNAhiM araijjatIhiM savva pUrijjati, taM puNa kevaieNaM kAleNaM raijjai vA pUraikAi vA?, bhaNNati, asaMkhejAhiM ussapiNIosappiNIhi, ki pamANeNa puNa khettakAlAvahAreNaM?, bhaNNai-aMgulapatarassa AvaliyAe ya asaMkhejjatipalibhAgeNaM jo so aMgulapatarasta asaMkhajjatibhAgo eehiM palibhAgehi hIrati, esa khettAvahAro, Aha asaMkhejatibhAgamhaNaNa cava siddhaM ki palibhAgamhaNeNaM ?, bhaNNati-ekaka beiMdiyaM pati jo bhAgo so palibhAgo, jaM bhANitaM avagAhotti, kAlapalibhAgo avaliyAe asaMkhejjatibhAgo, eteNa Avalia.e asaMkhejjaibhAgametteNaM kAlapalibhAgeNaM // 93 / / ekeko settapalibhAgo sohijjamANehiM savvaM logapataraM sohijjai khattao, kAlao asaMkhejjAhiM ussappaNiosapiNIhi, evaM beiMdiyorAvAliyANaM ubhayamabhihitaM saMkhappamANaM ogAhaNApamANaM ca, evaM teiMdiyacauridiyapaMcadiyatirikkhajoNiyANavi bhANitavyANi, paMcediyatirikkhave - - - For Private and Personal Use Only Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsun Gyarmandir saMkhyA zrIanumA ubbiyabaddhellayA asaMkhejjA asaMkhejjAhiM ussappiNiosappiNIhi kAlato taheva khettao asaMkhajAo seDhAo patarassa asaMkhejatibhAge. manuSyANAM hAri.vRttI lA vikkhaMbhasaI. NavaraM aMgalapaDhamavagamalasma asaMkhejatibhAgo, sesaM jahA asurakumArANaM / // 94 // maNuyANaM ogaliya bahellayA siya saMkhejjA siya asaMkhejjA, jahaNNapade saMkhejjA, jattha savvathovA maNussA bhavaMti, Ai-kiM evaM | sasamucchimANaM gahaNaM aha tavirahiyANaM?, Ayariya Aha-sasamucchimANaM gahaNaM, kiM kAraNaM 1, gabbhavatiyA NiccakAlameva saMkhejjA, pari| mitakSetravartitvAt mahAkAyatvAt pratyekazarIravartitvAcca, tassa setarANAM praNaM ukkosapade, jahaNNapade ganbhavatiyANaM ceva kevalANaM, kiM kAraNaM? jeNa saMmRcchimANa patravvIsa mahattA aMtaraM aMtomahattaM ca ThitI. jahaNNapade saMkhejattibhaNite Na NAjati kayAmi saMkhejjae hojjA, teNaM 4 visesaM kAreti, jahA-saMkhejjAo koDIo, iNamaNNaM visasitataraM parimANaM ThANaNidesa paDukaca vuccati, kahaM', ekUNatIsaTThANANi, tarsi sAmayigAe saNNAe NisaM kIrai, jahA-tijamalapadaM etassa uvari catujamalapadasya heTThA, ki bhaNitaM hoti ?, aTThaNhaM 2 ThANANaM jamalapadatti saNNA sAmayikI, tiNi jamalapadAI samudiyAI tijamalapadaM, ahvA taiyaM jamalapadaM tijamalapadaM, etassa tijamalapadassa uvarimesu ThANesu vaTuMti, jaM bhaNita-cauvIsahaM ThANANaM uvariM vadaMti, cattAri jamalapadAI caujamalapadaM, ahavA cautthaM jamalapadaM 2, kiM vuttaM ? battIsaM ThANAI caujamalaparda, eyassa caujamalapadassa heTThA bahaMti maNussA, aNNehiM tihiM ThANehi na pAvaMti, jadi puNa mA battIsa ThANAI pUraMtAI to caujamalapadassa avIra bhaNNaMti, taMNa pAvaMti tamhA hedrA bhaNNaMti, ahavA doNi vaggA jamalapadaM bhaNNati, cha8 vaggA samuditA tijamalapadaM, ahavA paMcamachaTTa vaggA taiyaM jamalaparda, aThTha vaggA cattAri jamalapadAI caujamalapadaM, ahavA sattamaaTTama vaggA cautthaM jamalapadaM, jeNaM chaNhaM vaggANaM uvariM vadaMti sattamaTThamANaM ca heThThA, teNa tijamalapadassa uvariM caujamalapadassa heTThA bhaNNaMti, saMkhe 25** For Private and Personal Use Only Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsur Gyarmandir yamala padAni zrIanuAjAo koDIo ThANaviseseNANiyamiyAu / idANiM visamiyataraM phuI saMkhANameva Nidisati, jahA 'ahavA annaM-chaTTavamgo paMcamavamgahAri.vRttI paDuppaNNo, cha vaggA ThavijaMti, taMjahA-ekkassa vaggo eko, esa puNa vaDDI rahiottikA vaggo ceva Na bhavati, teNa doNhaM vaggo cattAri esa paDhamo vaggo, etassa vaggo solasa esa bitio vaggo, etassa vaggo be satA chappaNNA esa taIo vaggo, etassa vaggo pannaTThio sahassAI paMca satAI chattIsAI esa cauttho vaggo, etassa imo vaggo, taMjahA-'cattAri koDi satA auNatasiM ca koDIo auNAvaNNaM ca satasahassAI sattaTThI sahassAI do ya sayAI chaNNuyAI, imA ThavaNA-4294967296 esa paMcamo vaggo, etassa gAhAo-'cattAri ya koDi| sayA auNattIsaM ca hoti koDIo | auNApaNNaM lakkhA sattAdi ceva ya sahassA // 1 // do ya sayA chaNNauyA paMcamavaggo samAsato hoi| etassa kao vaggo chaTTo je hoi taM vocch||2|| eyassa paMcamavaggassa imo vaggo hoti-eka koDAkoDisayasahassaM caurAsIi koDAkoDi sahassA cattAri ya koDAkoDi sayA sattaTTimeva koDIo cattAlIsa ca koDi satasahassA satta koDisahassA tiNi ya sayarA koDIsatA paMcANauI satasahassA ekkAvaNNaM ca sahassA chacca satA solasuttarA, imA ThavaNA18446744073709551616 esa chaTTo vaggo, etassa gAhAo 'lakkhaM koDAkoDIo caurAsII bhave sahassAI / cattAri ya sattaTThA hoMti mayA koDikoDaNaM // 1 // coyAlaM lakkhAI koDINaM satta ceva ya" sahassA | tiNi sayA sattArA koDINaM hoMti NAyavvA // 2 // paMcANauI lakkhA ekkAvaNNaM bhave sahassAI / cha ssolasuttara sayA ya esa chaTTho | havati vaggo // 3 // ettha ya paMcalaDhahi paoyaNaM, esa chaTTo vaggo paMcameNa vaggeNa paDuppAijjati, paDuppAie samANe je hoi evaiyA jaha-* paNapadiyA maNussA bhavaMti, te ya ime evaiyA 792281162514264337593543950336, evameyAI auNattasaM ThANAI eva-15 iyA jahaNapaditA maNussA / cha tiNNi2 suNNaM paMceva ya nava ya tiNi cttaari| paMceva tiNi Nava paMca satta tinnnnev||1|| cai cha do cau // 95 // For Private and Personal Use Only Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - zrIanukAeko paNa do cha ekkakkago ya aTeva / do do Nava satteva ya ThANAI uvari huMtAI // 2 / / ahavA imo paDhamakkharasaMgaho-chatti tisu ppaNa tica hApaMcamaSaSThahAri.vRttA pattiNa pasati tica cha ducepddh| chaee abe beNasa paDhamakkharasaMgatA ThANA // 1 // ete uNa NirabhilappA ko DIhi vA koDAkoDIhiM vattikAuM vageguNanA // 96 // siM puNa puSvapuvvaMgehiM parisaMkhArNa kIrati, caurAsIti satasahassAI puvvaMga bhaNNati, eyaM evaiteNaM ceva guNitaM pubvaM bhaNNai, taM ca ima-sattari koDi satasahassAI chappaNaNNaM ca koDisahassA, eteNa bhAgo hIrati, tato idamAgataphalaM bhavatti-ekkArasapuvakoDIkoDIo bAvIsaM ca puvvail koDisatasahassAI caurAsII ca koDisahassAI aTTha ya dasuttarAI pubbakoDisatA ekkAsIiM ca puvvasayasahassAI paMcANauyaM ca puvvasaha ssAI ti:Na ya chappaNNe pubbasatA, eyaM bhAgaladdhaM bhavati, tato puvehi bhAga Na payaccha itti puvaMgehi bhAgo hIrati, tato idamAgataM phalaMga bhavati-ekkavIsaM pubvaMgasatasahassAI sattarI ya puvaMgasahassAI chacca egUNasaTThIi pubvaMgasatAI, tao idamaNNaM vegalaM bhavati, tesIi maNuyasatasahassAI paNNAsaM ca maNuyasahassAI tiNi ya chattIsA maNussasatA, esA jahaNNapadiyANaM maNussANaM pubvasaMkhA, etesi gAhAto-maNuyANa jahaNNapade ekkArasa puvva koddikoddiio| bAvIsa koDilakkhA koDisahassA ya culsiiii||1|| a8 va ya koDisayA puvvANa dasuttarA tao hoti / ekkAsItI lakkhA paMcANauI sahassAI // 2 // chappaNNA tiNi satA pubvANaM puvyavaNiyA aNNe / etto puvvagAI imAI ahiyAI aNNAI ||shlkkhaai ekkavIsaM puvaMgANa sattara sahassAI / chaccevegUNahA puvvaMgANaM sayA haoNti // 4 // tesIti sayasahassA paNNAsaM khalu bhave sahassAI / tiNi sayA chattIsA evatiyA vegalA maNuyA // 5 // ' evaM ceva ya saMkhaM puNo annaNa pagAreNa bhaNNati visesovalaMbhaNimittaM, taMjahA-'ahavA aNNaM chaNNautichadaNado ya rAsI' channa uI chedaNANi jo dei rAsI so chaNNa utichedaNadAyI, kiM bhaNitaM hoMti ?, jo rasI do vArA cheDeNa // 96 // chijjamANo chijjamANo chaNNauti vAre chedaM dei sakalarUvapajjavasito tattiyA vA jahannapadiyA mANussA, tattiorAliyA baddhellayA, ko puNa --- - For Private and Personal Use Only Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsur Gyarmandir zrIanu rAsI channautichedaNatadAI ho jA?, bhaNNai-esa ceva chaTTho vaggo paMcamavaggapaDuppaNNo jaio bhANito esa chanauti chedaNae deti, ko pacao?, manuSya hAri.vRttI bhaNNai--paDhamavaggo chijjamANo do chedaNate deti bitio cattAri taio aTTa cauttho solasa paMcamo battIsaM chaho causaTThI, etesiM paMcama- zarIra mAnaM // 97 // chaTThANaM vaggANaM cheyaNagA meliyA chaNNauttiM havaMti, kahaM puNa ?, jahA jo vaggo jeNa jeNa vaggeNa guNijjai tAsa doNhavi tatva cheyaNA labbhaMti, jahA viviyavaggo paDhameNa guNito chijjamANo chedaNe cha dei, bitieNa taio bArasa, taieNa cauttho guNio cauvIsaM, cauttheNa paMcamo vaggo guNito aDayAlIsa chedaNe dei, evaM paMcamaeNavi chaThTho gANio chaNNaraha chedaNae deitti esa paccao, ahavA rUvaM ThaveUNa taM18 | chaNNautivAre duguNAduguNa kIrai, kataM samANaM jai pubvabhaNitaM pamANaM pAvai to chejjamANapi te ceva chedaNae dAhi itti paccao, etaM jahaNNapade'bhihitaM, ukkosaM padaM idANiM, tattha imaM sutaM 'ukAsapade asaMkhajjA asaMkhejjAhiM ussappiNiosappiNIhiM avahIrAMti kAlao XIkhittao rUvapakkhittehiM maNUsehiM seDhI avahIrati kiM bhaNita hoi ?, ukosapade je maNasA havaMti sesu ekami maNusarUve pakkhitte samANe te4i | maNUsehiM seDhI avahIrati, tase ya seDhIe kAlakhettehi avahAge maggijjati, kAlato tAva asaMkhejjAhiM ussappiNiosappiNIhi, khettao PIaMgulapaDhamaM vaggamUlaM taiyavaggamUlapaDuppaNNaM, ki bhaNitaM hoti?-tIse seDhIe abahIramANAe jAva miThAi tAva maNussAvi avahIramANA miLUti, | kahamegA seDhI eihamettehi khaMDahiM avahIrapANI 2 asaMkhejjAhiM utsappiNiosappiNIhi avahIrati ?, Ayario Aha- khattAtisuhumattaMNao, sutte ya bhaNitaM-'sahumo ya hoi kAlo tatto muhumayarayaM havati khattaM / aMgalaseDhImette ussappiNIo asaMkhajjA // 1 // // 9 // veubviyabaddhellayA samae 2 abahIramANA asaMkhejjeNaM kAleNaM avahIraMti, pAThasiddhaM / AhAraya NaM jahA ohiyAI / 'vANamaMtara' ityAdi,151 divANamaMtaraveubviyA asaMkhejjA asaMkhejjAhiM osappiNi ussapiNIhi avahIrati taheva se jAo seDhIo taheva viseso, tAsiNaM seDhINaMda 4646 SC4 DI For Private and Personal Use Only Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsur Gyanmandir bakriya zrIanu0/4 vikkhaMbhasUI, kiM vaktavyeti vAkyazeSaH, kaMThyaM, ki kAraNa?, paMceMdiyatiriyaorAliyasiddhattaNao, jamhA mahAdaMDae paMceMdiyAtariyaNapuMsaehito hAri.vRtto | asaMkhejjaguNahINA vANamaMtarA paDhijaMti, evaM viksaMbhasUtIvi tesiM to tehito asaMkhejaguNahINA ceva bhANiyabvA / idANiM zarIriI palibhAgo-saMkhejajoyaNasatavaggapalibhAgo patarassa, jaM bhaNitaM saMkhejjajoyaNavaggamette palibhAge ekake vANamaMtare Thavijjati. mAnaM tammettapalibhAgeNa ceva avahIratitti / 'joisiyANa' nityAdi, joisiyANaM veubviyA baddhallayA asakhijjA asaMkhi jAhiM ussa ppiNIosappiNIhi avahIraMti kalato, khettao asaMkhejjAo seDhIo payarassa asaMkhijatibhAgotti, taheva sesiyANa seDhINa vikkhaMbhaKsUI, kiM vaktavyeti vAkyazeSaH, kiM cAtaH? zrUyate jamhA vANamaMtarehito joisiyA saMkhijjaguNA paDhijjaMti tamhA vikkhaMbhasUIvi tesiM tehito saMkhejjaguNA ceva bhaNNai, NavaraM paribhAgaviseso jahA bechappaNNaMgulasate vaggapalibhAgo patarassa, evatie 2 palibhAge ThavijjamANo ekeko joisio savvehiM savvaM pataraM pUrijjai taheva sohijjatiSi, joisiyANaM vANamaMterahito asaMkhijjaguNahINo palibhAgo saMkhejjaguNabahiyA pAsUI / 'vemANiya' ityAdi, vemANiyANaM veubviyA baddhellayA asaMkhejjA kAlao taheba khettao asaMkhejjatibhAgo, tAsi Na saDhINa vikhNbhsuuii| 6 labitiyavaggamUlaM taiyavaggamUlapaDuppaNNaM, ahavA annaM aMgulitaIyavaggamUlavaNappanANamettAo seDhIo taheva, aMgulavikkhaMbhakhettavattiNo 2 seDhirAsissa paDhamavaggamUlaM citiyataiyacauttha jAva asaMkhejjAiMti, tesipi jaM vitiya vaggamUlaseDhipadesarAsissa (taM taieNa ) paguNijjati, guNite jaM hoi tattiyAo seDhIo vikkhaMbhasUI bhavati, taiyassa vA vaggamUlassa jo ghaNo evatiyAo vA vikkhaMbhasUI, nidarisaNaM taheva, bechappaNNasatamaMgAletassa paDhamavagamUlaM solasa, vitiyaM taieNa guNitaM aTTha bhavati, taiyaM vitieNa guNitaM, te ca aTTa, tatiyassavi ghaNo, so'-18|| 98 // vi te aTTha eva, eyA sambhAvao asaMkhejjA rAsI daTTavvA, evameyaM vemANiyappamANaM NeraiyappamANAo asaMkhijjaguNahINaM bhavati, kiM For Private and Personal Use Only Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 81.5 shriianu| kAraNaM ?, jeNa mahAdaMDae vemANiyA Neraiehito asaMkhejja guNahINA ceva bhaNati, etehiMto ya NeraiyA asaMkhijjaguNabbhahiatti, bhAva pramANe hAri.vRttI jamihaM samayaviruddhaM baddhaM buddhi (ddhi) vikaleNa hojjAhi / taM jiNavayaNavihannU khamiUNaM me pasohiM tu // 1 // sarIrapadassa cuNNI jiNabhadda-10 bhedAH lAkhamAsamaNakayA samattA, se taM kAlappamANeti, uktaM kAlapramANaM / / sAmprataM bhAvapramANamabhidhitsurAha-se kiM taM bhAvappamANe' ityAdi (143-210) bhavanaM bhUtirvA bhAvo varNAdijJAnAdi, pramiti: pramIyate'nena pramANotIti vA pramANaM, tatazca bhAva eva pramANaM bhAvapramANaM, trividhaM prajJaptaM (144-21) tadyathA-jJAnameva pramANaM tasya vA-1 pramANa jJAnapramANaM, guNapramANamityAdi, guNanaM guNaH sa eva pramANahetutvAd dravyapramANAtmakatvAcca pramANa, pramIyate guNaivyamiti, tathA lA bhanItayo nayAH anantadharmAtmakastha vastuna ekAMzaparicchittayaH tadviSayA vA te eva vA pramANaM NayapramANaM, nayasamudAyAtmakatvAddhi syAdvAdasya samu.11 x dAyasamudAyinoH kathaMcidabhedena nayA eva pramANaM nayapramANaM, saMkhyApramANaM nayasaMkhyeti vA'nye, nayAnAM pramANaM nayapramANamitikRtvA, kasaMkhyAnaM saMkhyA saiva pramANahetutvAtsaMvedanApekSayA svatastadAtmakatvAcca pramANa saMkhyApramANaM, Ai-saMkhyA guNa eva, yata uktaM-'saMkhyApari-18 mANe' ityAdi, takimartha bhedAbhidhAnamiti ?, ucyate, prAkRtazailyA samAnathutAvapyanekArthatApratipAdanArtha, vakSyati ca bhedataH saMkhyAmapyadhikatyAnekArthatAmiti, zeSa sUtrasiddhaM yAvadajIvaguNapramANaM / jIvaguNapramANaM trividhaM prajJapta, jJAnaguNapramANamityAdi, jJAnAdInAM jJAnadarzanayoH sAmAnyena sahattitvAt cAritrasyApi sidhyAkhyaphalApekSayopacAreNa tadbhAvAnna doSa iti, guravastu vyAcakSate-krama-1 // 99 // vartino guNAH sahavartinaH paryAyA ityetadavyApakameva, paristhUradezanAviSayatvAt , bhAvastallakSaNamiti na doSaH / 'se ki ta mityAdi, atha ki tajjJAnaguNapramANa?, tajjJAnaguNapramANaM caturvidhaM prajJama, tadyathA-pratyakSamityAdi, tatra pratigatamakSaM pratyakSaM, anumIyate'nenetyanusAnaM, upamIyate'ne 96-%80- MMS - %% - For Private and Personal Use Only Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra Acharya Shri Kailasagarsur Gyanmandir www.kobatirth.org HI zrIanumAnetyupamAnaM, gurupAramparyeNAgacchatItyAgamaH / athaitad vyAcaSTe-atha kiM tatpratyakSa?, pratyakSaM dvividhaM prajJaptaM, tadyathA-iMdriyapratyakSaM ca nAiMdriyapratyakSaMjIvavAna hAra.vRttAca, tandriya-zrotrAdi, tannimittaM yadalanika zabdAdikSAnaM tadidriyapratyakSaM vyAvahArika noiMdriyapratyakSa tu yadAtmana evAliGgikamavadhyAdIti5 guNa 1 samAsA:, vyAsArthastu naMdyadhyayanavizeSavivaraNAdevAyaseyaH, akSarANi tu sugamAnyeva yAvatpratyakSAdhikAra iti / uktaM pratyakSaM, adhunA'numAna- pratyakSamanu' mucyate-tathA cAha-se kiM taM aNumANe?' anumAnaM trividhaM prajJaptaM, tadyathA-pUrvavat zeSavat dRSTasAdharmyavacceti / se kiMtaM puvvavamityAdi, vize-131 vimAnaM ca SataH pUrvopalabdhaM liGga pUrvamityucyate, tadasyAstIti pUrvavat , taddvAreNa gamakamanumAnaM pUrvavaditi bhAvaH, tathA cAha-'mAtA putta' ityAdi (*114. D212) mAtA putra tathA naSTaM bAlayAvasthAyAM yuvAnaM punarAgataM kAlAntaraNa kAcit smRtimatI pratyabhijAnIyAt me putro'yamityanuminuyAt pUrva-11 liGgenoktasvarUpeNa kenacit , tadyathA-'kSatena va tyAdi, matputro'yaM tadasAdhAraNaliMgakSatopalavdhyanyathAnupapatteH, sAdharmyavaidharmyadRSTAntayoH sattve| tarAbhAvAdayamaheturiti cet , na, hetoH paramArthenai kalakSaNatvAt tatprabhAvata evamatropalabdheH, uktaM ca nyAyavAdinA puruSacaMdreNa-"anyathAnupapanna tvamAtraM hetoH svalakSaNam / satvAsave hi taddharmo, dRSTAntadvayalakSaNaH // 1 // tadabhAvetarAbhyAM tayoreva svalakSaNAyogAditi bhAvanA, tathA lA'dhUmAderyathApi syAtAM, sattvAsattve ca lakSaNe / anyathAnupapannatvaprAdhAnyAjakSaNaikatA // 2 // " kiMca-"anyathAnupapannatvaM, yatra tatra trayeNa kim? ||G ityatra bahu vaktavyaM, tacca pranthavistarabhayAdanyatra ca yatnenoktatvAnnAbhidhIyata iti / pratyakSaviSayatvAdevAsyAnumAnatvakalpanamayuktaM, na, piNDapasAricchittAvapi putro na putra iti saMdehAta piMDamAtrasya ca pratyakSaviSayatvAta matputro'yamiti cApratIte: tahiGgatvAditi kRtaM prasaMgana, prakRtaM prastumaH,31 tadbhavaM kSatamAgantuko vraNaH lAJchanaM masatilakAH pratItAstadetatpUrvavaditi / 'se kiMta sesava' mityAdi, upayuktAdyo'nyaH sa seSa iti kaaryaadit||10|| gRhyate, tadasyAstIti zeSavad, bhAvanA pUrvavaditi, paMcavidhaM prajJaptaM, tadyathA 'kAryeNe' tyadi, tatra kAryeNa kAraNAnumAnaM yathA hayaH-azvaH hisitena || REARS For Private and Personal Use Only Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zrIanu0 | zabdavizeSeNAnuminvata ityadhyAhAraH, tatkAryatvAddhesitasya, evaM zeSodAharaNayojanApi kAryeti / tathA kAraNena taMtavaH paTakAraNaM (na) paTaH anumAna hAri.vRttau // taMtukAraNamityanenaitat jJApayati-kAraNameva kAryAnumAparka, nAkAraNaM, paTaH tantUnAM, tatkAryatvAttasya, Aha-nipuNaviyojane tata eva taMtubhAvA-121 pramANaM // 101 // tpaTo'pi tantukAraNamiti, nanu tattvenopayogitvAbhAvAttadabhAva eva tantubhAvAditi, na, naiva paTotpattau sarvathaiva tantvabhAvasteSAmeva tathApariNa-10 tibhAvenopayogAt , na codyaM paTapariNAma eva taMtavaH, tattvenopayogitvAbhAvAdbhAve ca paTabhAve'pi taMtuvat punastaMtubhAve'pi paTa upalabhyeta, | na copalabhyata ityatastaMtavaH paTakAraNa, na paTa: taMtukAraNamiti sthitaM, idaM ca meghonnatiH vRSTikAraNaM candrodayaH samudravRddhaH kumudavikAsasya cetyAdhupalakSaNaM veditavyaM, guNena suvarNa nikaSeNa, tadgatarUpAtizayenAnye, tadguNatvAttasya, evaM zeSodAharaNayojanA'pi kAryA, avayavena siMha | daMSTrayA tadavayavatvAttasya, Aha-tadupalabdhau tasyApi pratyakSata evopalabdheH kathamanumAnaviSayatA ?, ucyate, vyavadhAne satyanyato'numeyatvAdvA na doSaH, evaM zeSodAharaNayojanA kAryeti, navaraM mAnuSyAdikRtAvayavo'bhyUhya ityeke, anye tu dvipadamityevamAdikamevAvayavamabhidadhati, manuSyo'yaM tadavinAbhUtapadadvayopalabdhyanyathAnupatteriti, gomhI karNasRgAlI, tathA''zrayeNAgniM dhUmena, atrAzrayatItyAzrayo dhUmo yatra gRhyate, ayaM cAgni- | | kAryabhUto'pi tadAzritatvena lokarUDhe denokta iti, zeSodAharaNayojanA sugamA, tadetaccheSavaditi / 'se kiM taM diTThasAdhamma' mityAdi, dRSTasAdharmyavat dvividhaM prajJaptaM, tadyathA-sAmAnyadRSTaM ca vizeSadRSTaM ca, tatra sAmAnyadRSTaM yathA ekaH puruSaH tathA bahavaH puruSA ityAdi, sAmAnyadharmasya tadbhAvagamakatvAditi, vizeSadRSTaM tu pUrvadRSTapuruSAdi pratyAbhajJAtaM, sAmAnyadharmAdeva vizeSapratipatterityamunA'zenAnumAnatA, 'tassa samAsato' IN // 10 // ityAdi, tasyeti sAmAnyenAnumAnasya samAsata:-saMkSepeNa trividhaM grahaNaM bhavati, tadyathA-atItakAlagrahaNamityAdi, grahaNa-paricchedaH, tatrAtItakAlagrahaNaM udgatatRNAdIni dRSTvA'nena darzanena tadanyathAnupapattyA sAdhyate yathA suvRSTirAsIditi, pratyutpannakAlagrahaNaM tu sAdhuM gocarApragata-bhikSAda CARRY RRRRRRRR For Private and Personal Use Only Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pramANaM 2-5 zrIanu:18 praviSTaM vichadita' gRhasthapAriSThApanikayA pracuramAparyAptaH bhaktapAnaM yasya sa tathAvidhaM taM dRSTvA tena sAdhyate subhikSaM varttatta iti, anAgatakAlagrahaNaM aupamya hAri.vRttau abhranirmalatvAdibhyaH sAdhyate bhaviSyati suvRSTiriti, viziSTAnAmamISAM vyabhicArAbhAvAt , vyatyayaH sUtra, ityuktamanumAnaM / 'se kiM taM uvamme' ityAdi, aupamya dvividha prajJaptaM, tadyathA-sAdhopanItaM ca vaidhopanItaM ca, tatra sAdhopanItaM trividha-kiMcitsAdhayaM prAya:sAdharmya sarvasAdharmya, // 102 // kiMcitsAdharmya mandarasarpapAdInAM, tatra maMdarasarpapayormUrtatvaM samudragoSpadayoH sodakatvaM Adityakhadyotakayo: AkAzagamanodyotanatvaM candrakuMdayoH zuklatvaM, prAyaHsAdharmya tu gogavayayoriti, kakudakhuraviSANAdeH samAnatvAnnavaraM sakambalo gauvRttakaMThastu gavaya iti, sarvasAdharmya tu nAsti, tadabhedaprasaMgAt , prAgupanyAsAnarthakyamAzaMkyAha-tathApi tasya tenaivaupamyaM kriyate, tadyathA'ItA arhatA sadRzaM tIrthapravartanAdi kRtamityAdi, sa evama tenopamIyate, tathA vyavahArasiddhaH, tadetatsAdhopanItaM, vaidhopanItamapi trividhaM-kiMcid vaidhopanItaM0 kiMcidvaidhayaM zAbaleyabAhuleyayobhinnani| mittatvAt janmAdita eva, zeSa tulyameva, prAyovaidhayaM vAyasapAyasayo: jIvAjIvAdidharmavaidhAtsatvAdyabhidhAnavarNadvayasAdharmya cAstyeva, sarvavaidharmya etatsakalAtItAdivisadRzaM tatpravRttyabhAvAdatastadapekSayA vaidhaya'bhiti, tadetadvaidhayopanItamityuktaM upamAnaM / 'se kiM taM Agama' tyAdi, naMdyadhyayanavivaraNAdavaseyaM yAva se taM louttariye Agame' ahvA Agame tivihe pannatte, taMjahA-suttAgame' ityAdi, tatra ca sUtramevAgamaHsUtrAgamaH tadabhidheyazvArtho'rthAgamaH tadubhayarUpaH tadubhayAgamaH, athavA AgamatrividhaH prajJaptaH, tadyathA-AtmAgama ityAdi, tatrAparanimitta Atmana evAgama | AtmAgama yathA'hato bhavatyAtmAgama: svayamevopalabdheH, gaNadharANAM sUtrasyAtmAgama: arthasyAnantarAgamaH, anantarameva bhagavataH sakAzAda-11 P // 12 // rthapadAni zrutvA svayameva sUtragranthanAditi, ukta-'atthaM bhAsai arahA suttaM guMthati gaNaharA viuNa' mityAdi, gaNadharaziSyANAM jaMbUsvAmiprabhRtInAM sUtrasyAnantarAgamaH gaNadharAdeva zruteH,arthasya paraMparAgama: gaNadhareNaiva vyavadhAnAt , tata phavaM prabhavAdyapekSayA sUtrasyApyarthasyApi nAtmA''gamo For Private and Personal Use Only Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir CATE zrIanuH nAnantarAgamaH tallakSaNavirahAt , kiMtu paraMparAgamaH, ityanena caikAntApauruSeyAgamavyavacchedaH, pauruSaM tAlvAdivyApArajanyaM, nabhasyeva viziSTa- Agama hAri.vRtto zabdAnupalabdheH, abhivyaktyabhyupagame ca sarvavacasAmapauruSeyatva, bhASAdravyANAM grahaNAdinA viziSTapariNAmAbhyupagamAd, uktaM ca-'giNhaI yA pramANaM kAieNaM Nisarati taha vAieNa jogeNa' mityAdi, kRtaM vistareNa, nirloThitametadanyatreti, so'yamAgama iti nigAnaM, tadetat jJAnaguNapramANa ||haadshen // 103 // | 'se kiM taM dasaNaguNappamANe' ityAdi,darzanAvaraNakarmakSayopazamAdijaM sAmAnyamAtragrahaNaM darzanamiti,uktaM ca "jaM sAmaNNaggahaNaM bhAvANaM kaTu neya pramANaM ca AgAraM / avisesiUNa atthaM saNamiti budhae samae ||shaa" etadeva AtmaguNapramANaM ca, idaM ca caturvidha prajJapta-cakSurdarzanAdibhedAt, tantra cakSudarzanaM 13 lAtAvaccakSurindriyAvaraNakSayopazame dravyedriyAnupaghAte ca tatpariNAmavata Atmano bhavatItyata Aha-cakSudarzanata: ghaTAdiSvartheSu bhavatIti zeSaH, anena |ca viSayabhedAbhidhAnena cakSuSo'prAptakAritAmAha, sAmAnyaviSayatve'pi cAsya ghaTAdivizeSAbhidhAnaM kathaMcit tadanantarabhUtasAmAnyakhyApanArtha,uktaMca'nirvizeSa vizeSANAM, graho darzanamucyate' ityAdi, evamacakSurzanaM zepeMdriyasAmAnyopalabdhilakSaNaM, acakSurdarzanina: AtmabhAve-jIvabhAve bhavatItyanena zrotrAdInAM prAptakAritAmAha, uktaM ca-"puDhe suNai sadaM rUvaM puNa pAsatI apuDhe tu' ityAdi, avadhidarzanaM-avadhisAmAnyagrahaNalakSaNaM avadhidarzamAninaH sarvarUpidravyeSu, 'rUpiSvavadhe' (tatvA.1 a.28sU.) riti vacanAdasarvaparyAyeSviti jJAnApekSametattu (t na) darzanopayoginaH vizeSatvAttathApi dUtadvedakA ityupanyAsaH, kevaladarzanaM kevalinaH, (anyatra) sAmAnyA'rthIgrahaNasaMbhavAt kSayopazamodbhavatvAt , paThyate ca vizeSagrahaNAddarzanAbhAva | iti, tadetaddarzanapramANaM / 'se kiM taM cArittagaNappamANa' mityAdi, carantyaninditamaneneti caritraM kSayopazamarUpaM tasya bhAvazcAritraM, azeSakarma- 1 // 103 // kSayAya ceSTA ityarthaH, paMcavidhaM prajJaptaM, tacca sAmAyikamityAdi, sarvamapyetadavizeSataH sAmAyikameva sat chedAdivizeSavizeSyamANamarthataH saMjJAtazca nAnAtvaM labhate, tatrAcaM vizeSaNAbhAvAt sAmAnyasaMjJAgAmeva cAvatiSThate sAmAyikamiti, tatra sAvadyayogaviratimAtraM sAmAyika, tazce-13 For Private and Personal Use Only Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www kobarth.org Acharya Shri Kailassagarsur Gyarmandir zrIanu: hAra // 10 // tvaraM yAvatkathitaM ca, tatra svalpakAlamitvaraM, tadAdyacaramAhattIrthayorevAnAropitavratasya zaikSakasya, yAvatkathA''tmanaH tAvatkAlaM yAvatkathaM, jAba-15 cAritra jjIvamityarthaH, yAvatkathameva yAvatkathitaM tanmadhyamAhattIrtheSu videhavAsinAM ceti / tathA chedopasthApanam , iha yatra pUrvaparyAyasya chedo mahAvrateSu pramANaM copasthApanamAtmanaH tacchedopasthApanamucyate, tacca sAticAraM niraticAraM ca, tatra niraticAramitvarasAmAyikasya zaikSakasya yadAropyate, yadvAra tIrthAntarapratipattau, yathA pArzvasvAmitIrthAdvarddhamAnatIrtha saMkrAmataH, mUlaghAtino yatpunavratAropaNaM tatsAticAram , ubhayaM caitadavasthitakalpe, netarasmin / tathA parihAraH-tapovizeSastena vizuddhaM parihAravizuddhaM, parihAro vA vizeSeNa zuddho yatra tat parihAravizuddhaM, parihAravizuddhikaM ceti | svArthapratyayopAdAnAt , tadapi dvidhA-nirvizamAnakaM niviSTaH kAyo yaste nirviSTakAyAH svArthikapratyayopAdAnAnirviSTakAyikAH, tasya voDhAra: parihArikAzcatvAraH catvAro'nuparihArikAH kalpasthitazceti navako gaNaH, tatra parihArikANAM nirvizamAnaka, anuparihArikANAM bhajanayA, 121 nirviSTakAyikAnAM kalpasthitasya ca, parihArakANAM parihAro jaghanyAdi caturthAdi trividhaM tapaH prISmaziziravarSAsu yathAsaMkhyaM, jaghanyaM caturtha || SaSThamaSTamaM ca madhyamaM SaSThamaSTamaM dazamaM ca utkRSTamaSTamaM dazamaM dvAdazaM ca, zeSAH paMcApi niyatabhaktAH prAyeNa, na teSAmupavastavyamiti niyamaH, bhaktaM ca sarveSAmAcAmlameva, nAnyat , evaM parihArikANAM paNmAsaM tapaH tatpraticaraNaM cAnuparihArikANAM, tataH punaritareSAM paNmAsaM tapaH, prati caraNaM cetareSAM, nirviSTakAyAnAmityarthaH, kalpasthitasyApi SaNmAsa, ityevaM mAsairaSTAdazabhireSa kalpaH parisamApito bhavati, kalpaparisamAptau ca hai trayI matireSAM-bhUyastameva kalpaM pratipaberan jinakalpaM vA gaNaM vA prati gaccheyuH, sthitakalpe caite puruSayugadvayaM bhaveyurnetaratreti / tathA sUkSmasaM parAyaM, saMparyeti saMsAramebhiritti saMparAyA:-krodhAdayaH, lobhAMzAvazeSatayA sUkSmaH saMparAyo yatreti sUkSmasaMparAyaH, idamapi saMklizyamAnaka kakakakakakakala 104 For Private and Personal Use Only Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir // 105 zrIanuvizudhyamAnakabhedAd dvidhaiva, tatra zreNimArohato vizudhyamAnakamucyate, tataH pracyavamAnasya saMklizyamAnakamiti, tathA athAkhyAtaM, athetyavyayaM nayapramANa hAri.vRttI ThAyAthAtathye, AbhividhI, yAthAtathyanAbhividhinA vA khyAtaM, tadetad guNapramANaM / prasthaka lA 'se kiM taM NayappamANe' ityAdi (145-222) vastuno'nekadharmiNa ekena dharmeNa nayanaM nayaH sa eva pramANamityAdi pUrvavat , trividhaM dRSTAntaH prajJaptamityatra naigamAdibhedAnnayAH, oghato dRSTAntApekSayA trividhametaditi, tathA cAha-tadyathA prasthakadRSTAntena, tadyathA nAma kazcitpuruSaH parazuM kuThAraM gRhItvA prasthakakASThAyATavImukho gacchejjA-yAyAt , taM ca kazcittathAvidho dRSTvA vadet-abhidadhIta-ka bhavAn gacchati ?, tatraiva nayamatAlanyucyante, tatrA'nekagamo naigama itikRtvA''ha-avizuddho naigamo bhagati-abhidhatte-prasthakasya gacchAmi, kAraNe kAryopacArAt, tathA vyavahAra darzanAt , taM ca kazcicchiMdantaM, vRkSaM iti gamyate, pazyet-upalabheta, dRSTvA ca vadet-kiM bhavAn chinatti?, vizuddhataro naigamo bhaNati-prasthakaM chinadmi, bhAvanA prAgvat, evaM takSantaM-tanUkurvantaM vedhana kena vikirantaM likhanta-lekhanyA mraSTakaM kurvANaM evameya-anena prakAreNa vizuddhatarasya naigamasya nAmAuDiyautti-nAmAGkitaH prasthaka iti, evameva vyavahArasyApi, lokavyavahAraparatvAttasya coktavadvicitratvAditi, 'saMgrahasya' tyAdi, sAmAnya mAtramAhI saMgrahaH cito-dhAnyena vyAptaH, sa ca dezato'pi bhavatyata Aha-mita:-pUritaH, anenaiva prakAraNa meyaM samArUDhaM yasminnAhitAgnerAkRtisU gaNatvAt tatra vA grahaNAnmeyasamArUDhaH, dhAnyasamArUDha ityanye, prasthaka ityanye, ayamatra bhAvArtha:-prasthakasya mAnArthatvAcchedAvasthAmu ca tada bhAvAdyathokta eva prasthakaH iti asAvapi tatsAmAnyavyatirakeNa tadvizeSAbhAvAdeka eva. Rja vrtmaansmyaabhyupgmaadtiitaanaagtyovinssttaanutpnn-IN||105|| tatvenAkuTila sUtrayati Rjamatrastasya niSphaNNasvarUpArthakriyAhetuH prasthako'pi prasthako vatemAnastasminneva mAnAdi prasthakastathA pratIte:-prasthako'ya-15 tAmiti vyabahAradarzanAt , napatItenAnutpannena vA mAnena methena vArthasiddhirityato mAnameye vartamAna evaM prasthaka iti hRdayaM, trayANAM zabdanayAnA For Private and Personal Use Only Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shes kailassagersuri Gyarmandie NCCO zrIanuzAmityAdi, zabdapradhAnatvAt zabdAdayaH zabdanayAH,zabdamarye'nyathAvasthitaM necchanti, zabdenArtha gamayantItyarthaH, AdyAstu arthapradhAnatvAdarthanayAH,yathA 18naye vasati hAra.vRttAlA kathaMcicchabdanArtho'bhidhIyate iti, arthena zabda gamapantIti, ato'nvarthapradhAnatvAt trayANAM zabdasamabhirUdvaivambhUtAnAM prasthakArthAdhikArajJaH dRSTAntaH prasthakaH, tadvyatirikto jJAtA tallakSaNa eva gRhyate, bhAvapradhAnatvAcchabdAdinayAnAM, yasya vA balena prasthako niSpadyate iti, sa cApi prasthaka-18 jJAnopayogamantareNa na niSpayata ityato'pi tajjJopayoga eva paramArthataH prasthakamitica, armApAM ca sarvavastu svAtmani vartate nAnyatra, yathA || jIve cetanA, meyasya mUrttatvAdAdhArAdheyayoranarthAntaratvAd, arthAntaratve dezAdivikalpairvRttyayogAt, prasthakazca niyamena jJAnaM tatkathaM kASThabhAjane varteta ?, samAnAdhikaraNasyaivAbhAvAdataH prasthako mAnamiti vastvasaMkramAdapapayoga ityodhayuktivizeSayuktistu pratItatanmatAnusArato vAcyeti, tadetatprasthakadRSTAntana / se kiM taM vasahidRSTAntena, tayathA nAma kaJcitpuruSa pATalIputrAdau vasaMtaM kazcitpuruSo vadet-ka bhavAn vasatIti, atraiva nayamatAnyucyante, tatra vizuddho naigamo bhaNati-loke vasAmi, tannivAsakSetrasyApi caturdazarajjvAtmakatvAllokAdanantaratvAt (lokavAsa ). vyavahAradarzanAt , evaM tiryaglokajambUdvIpabhAratavarSadakSiNArddhabharatapATaliputradevadattagRhagarbhagRheSvapi bhAvanIya, evamuttarottarabhedApekSayA vizuddhatarasya negamasya vasan vasati, tatra tiSThatItyarthaH, evameva vyavahArasyApi, lokavyavahAraparatvAt , loke ca neha vasati proSita iti vyavahAradarzanAt , saMgrahasya tiSThannapi saMstArakopagataH-stArakArUDhaH zayanakriyAvAn vasati, sa ca nayaniruktigamya eka eva, RjusUtrasya yevAkAzapradezeSvagADhasteSu vasati, saMstArakAdipradezAnAM tadaNubhireva vyAptatvAt tatrAvasthAnAdikamuktaM, anvarthapariprApitatvaM ca pUrvavat , trayANAM zabdanayAnAmAtmano bhAve vasati, svasvabhAvA'napohenaiva tatra vRttikalpanAt tadapohe svetasyAvastutvaprasaMgAditi, tadetat vasatidRSTAntena // ' se 14 // 106 // kiM ta' mityAdi, atha kiM tatpradezadRSTAntena?, prakRSTo dezaH pradezaH, nirvibhAgo bhAga ityarthaH, sa eva dRSTAntastena, nayamatAni cintyante, tatra | For Private and Personal Use Only Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kabatirth.org Acharya Sher Kalassagarsun yanmandit // 107 // 4 zrIanudA naigamo bhaNati-SaNNAM pradezaH, tadyathA-dharmapradezaH, atra dharmazabdena dharmAstikAyaH parigRhyate tasya pradezo dharmapradezaH, evamadharmAdiSvapi yojyaM, naye pradeza haritA yAvad dezapradeza ityatra dezo byAdibhAgastasya pradeza iti, sarvatra paSTha tatpuruSasamAsaH, sacApi sAmAnyavivakSayA ekaH, vizeSaviSamayA'neka iti, evaM vadantaM naigama saMgraho bhaNati-yad bhaNasi paNNAM pradezaH tanna bhavati, kasmAd?, yasmAdyo dezapradeza:sa tasyaiva dravyasya, tavyatiriktatvAddezasya, yathA ko dRSTAnta ityatrAha-dAsena me kharaH krIta:. dAmo'pi me kharo'pi me, tatsaMbandhitvAt kharasya, etAvatA sAdharmya, sammA bhaNa-paNNAM prdeshH,| paSThasya vastuto'vidyamAnatvAt , parikalpane ca prabhUnatarApatteH, bhaNa paMcAnAM pradeza ityAdi, avizuddhazcArya saMgraha, aparasAmAnyAbhyupagamAt, evaM vadanta saMgraha vyavahAro bhaNati-yadbhaNasi paJcAnAM pradezastanna bhavati-na yujyate, kasmAd?, yadi paJcAnAM goSThikAnAM kiJcid dravyaM sAmAnyAtmakaM bhavati tadyathA hiraNyaM vetyAdi evaM pradezo'pi syAt tato yujyeta vaktuM pacAnAM pradezaH, na caitadevaM, tasmAt bhaNa paJcavidhaH, paJca| prakAra: pravezastadyathA dharmapradeza ityAdi, itthaM loke vyavahAradarzanAta , evaM vadantaM vyavahAramRjusUtro bhaNati-yaNasi pacavidhaH pradezastanna bhavati, kasmAd ?, yasmAd yadi te paJcavidhaH pradeza evamekaiko dharmAstikAyAdipradeza: zaniprAmANyAttathApratIte: pacavidhaH prAptaH, evaM / ca paMcaviMzatividhaH pradezaH iti, tat mA bhaNa paJcavidhaH pradezaH, bhaNa bhAjya: pradezaH, syAd dharmasyetyAdi, apekSAvazena bhAjya: yo yasyAtmIyaH sa evAsti, parakIyasya paradhanavat niSprayojanatvAt kharaviSANavadapradeza evetyataH syAddharmasya pradeza iti, evaM RjusUtra sAmprataM zabdo bhaNati| bhAjya: pradezastanna bhavani, kasmAd ?, yasmAdevaM te dharmapradezo'pi syAddharmapradeza iti vikalpasyAnivAritatvAt syAdadharmapradeza ityAdyApatteH, an-18||107|| vadhAraNAdanavasthA bhaviSyatti, tanmA bhaNa bhAjyaH pradezo, bhaNa-dharmapradezaH pradezo dharma ityAdi, ayamatra bhAvArtha:-dharma pradeza iti dharmAtmakaH pradezaH,131 sa pradezo niyamAt dharmAstikAyastavyatiriktatvAttasya, evamadharmAkAzayorapi bhAvanIya, evaM jIvAtmakaH pradezaH pradezo nojIva iti, tajjI-16 CALSCREENSCXSASCACA For Private and Personal Use Only Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir naye pradeza dRSTAntaH 056756 zrIanu:18 vAvyatirikto'pi sakalajIvAstikAyAvyatiriktatvAnu patteranekadravyatvAnnojIvo jIvAstikAyakadeza ityarthaH, evaM skandhapradezo'pi bhAvanIya hAri.vRtto hA iti, evaM bhaNantaM sAmprataM zabde nAnArthazabdarohaNAt samabhirUDha iti samabhirUDho bhaNati-yad bhaNasi dharmapradezaH sa pradezo dharma ityAdi tanmaivaM // 10 // I bhaNa, kimityata Aha-iha khalu dvau samAsau saMbhavataH, tadyathA-tatpuruSazca karmadhArayazca, tanna jJAyate katareNa samAsena bhaNasi ?, kiM tatpuruSeNa 4 karmadhArayeNa vA ?, yadi tatpuruSeNa bhaNasi tanmaivaM bhaNa, doSasaMbhavAdityabhiprAyaH, doSasaMbhava zcArya-dharmasya pradezo dharmapradeza iti bhedA''pattiH, tayathA rAjJaH puruSa iti, tailasya dhArA zilAputrasya zarIramityabhede'pi SaSThI zrUyata iti cet ubhayatra darzanAsaMzaye evameva doSaH, atha karma dhArayeNa tato vizeSato-vizeSeNa bhaNa-dharmazcAsau pradeza iti samAnAdhikaraNaH karmadhArayaH, ata evAha-sa ca pradezo dharmastavyatiriktatvAttasya, evaM zeSeSvapi bhAvanIyaM, evaM bhaNantaM samabhirUDhaM evambhUto bhaNati-yabhaNasi tattathA-tena prakAreNa sarva-nirvizeSa kRtsnamiti dezapradezakalpanAva| rjitaM prapUrNa AtmasvarupeNAvikalaM niravazeSaM tadevaikatvAniravayavaM ekapahaNagRhItaM parikalpitabhedatvAdanyatamAbhidhAnavAcyaM, dezo'pi meN| mI avastu pradezo'pi me avastu, kalpanAyogAd , idamatra hRdaya-pradezasya pradezino bhedo vA syAdabhedo vA?, yadi bhedastasyati saMbandho vAcyaH, sa cAtiprasaMgadoSagrastatvAdazakyo vaktuM, athAbhedaH paryAyazabdatayA ghaTakuTazabdavadubhayoruccAraNavaiyarthya, tasmAdasamAsamekameva vastviti, evaM nijanijavacanIyasatyatAmupalabhya sarvanayAnAM sarvatrAnekAntasamaye sthiraH syAt na punarasagrAhaM gacchediti, bhaNitaM ca-"niyayavayaNijjasaccA savvaNayA paraviyAlaNe mohA / te puNa adiTThasamaya vi bhavaMti sacce va alie vA // 1 // tadetat pradezadRSTAntena nayapramANaM, tadetannayapramANaM / se kiM taM saMkhappamANa' mityAdi (146-230) saMkhyAyate'nayeti saMkhyA saiva pramANa, saMkhyA anekavidhA prajJaptA, tadyathA-nAmasaMkhye-18 | tyAdi, iha saMkhyAzaGkhayoH grahaNaM prAkRtamadhikRtya samAnazabdAbhidheyatvAt , gozabdena vAgarazmyAdipraNavat , uktaJca-gozabdaH pazubhUmya-1 RESCENESSIONERIES For Private and Personal Use Only Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zrIanuHzuvAgdigarthaprayogavAn / maMdaprayogo vRSTayabuvanasvargAbhidhAyakaH // 11 // " eteSAM ca vizeSo'rthaprakaraNAdigamya iti yo yatra vikalpe arthavizeSo || hAri.vRttau ghaTate sa tatra niyoktavya iti / 'se kiM taM nAmasakhe tyAdi sUtrasiddha, yAvat 'jANagasarIrabhaviyasarIratavvairitte davvasaMkhe tivihe saMkhyA piNNatte' ityAdi, tadyathA-ekabhavika utkRSTena pUrvakoTI, ayaM ca pUrvakoTyAyurAyuHkSayAtsamanantaraM zarkheSu utpatsyate yaH sa parigRhyate, adhi||109|| gaNana | katarAyuSasteSu utpattyabhAvAt , baddhAyuSkaH pUrvakoTItribhAgamiti, asmAt parata AyuSkabandhAbhAvAt, abhimukhanAmagotro'ntarmuhUrttamiti saMkhyA ca asmAtparato bhAvasaMkhatvabhAvAditi, ko nayaH kaM saGkhamicchatItyAdi sUtrasiddhaM, navaraM naigamavyavahArau lokavyavahAraparatvAt trividhaM zakha&AmicchataH, RjUsUtro'tiprasaGgabhayAt dvividha, zabdAdayaH zuddhataratvAdatiprasaGganivRttyarthamevaikavidhamiti / aupamyena saMkhyA aupamyasaMkhyA, | anekArthatvAddhAtUnAmupamArthapradhAnA kIrtanA, pariccheda ityanye, iyaM ca nigadasiddhA, parimANasaMkhyA-pramANakartinA, jJAnasaMkhyApi jJAnakIrtanaiva, | dvayamapi nigadasiddhaM / 'se kiM taM gaNaNasaMkhyA' ityAdi, etAvanta iti saMkhyAnaM gaNanasaMkhyA, eko gaNanAM nopaiti tatrAntareNa ettha saMkhyA | vastvityeva pratIte:, ekatvasaMkhyAviSayattve'pi vA prAyo'saMvyavahAryatvAdalpatvAdata Aha-dviprabhRti: saMkhyA, tadyathA-saMkhyeyakaM asaMkhyeyakaM anantakaM, | ettha saMkhijjakaM jahaNNAdigaM tividhameva, asaMkhijjagaM parittAdigaM tihA kAuM puNa ekakaM jahaNNAditivihavigappeNa navavihaM bhavati, aNaMtagaMpi evaM ceva, NavaraM aNatagANaMtagassa ukosassa asaMbhavattaNao aTThavihaM kAyavvaM, evaM bhee kae tesimA parUvaNA kajjati-'jahaNNagaM saMkhijjagaM kettiyaM' ityAdi kaNThyaM, 'se jahA NAmae palle siyA' ityAdi, se palle buddhiparikappaNAkappie, palle pakkhevA bhaNNani, so ya heTThA joya- * // 10 // | NasahassAvagADhA, rayaNakaMDaM joyaNasahassAvagADhaM bhettuM verakaMDapaviDio, uri puNa so vediyAkato, vediyagAto ya uvari sihAmayo kAyavvA, | jato asatimAdi savvaM bIyamejjaM sihAmayaM diTuM, sesaM muttasiddhaM, dIvasamudANaM uddhAro gheppaitti, uddharaNamuddhAraH, tehiM palla *SHASTROCIENUGRESS 4%95-50545%25 For Private and Personal Use Only Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Sher Kailassagarsuri Gyanmandit zrIanu0mANehiM sarasavehi dIvasamuddA uddharijAMtitti, tatpramANA gRhyanta ityarthaH, syAd-uddharaNaM kimartha ?, ucyate, aNavadvitasalAgapa, 18 utkRSTahAri.vRtto rimANajJApanArtha, codago pucchati- jadi paDhamapalle okkhitte pAkhitte nihite ya salAgA Na pakhippati to kiM parUvito?, dA saMkhye ye | ucyate, esa aNavadruitayaparimANadasaNatthaM parUvito, idaM ca jJApitaM bhavati-paDhamattaNato paDhamapalle aNavaTThANabhAvo phlyacatuSkaM // 110 // | Nasthi, salAgApallo aNavaDiyasalAgANa bhareyavvo, jato sutte paDhamasalAgA paDhamaaNavaTThiyapallabhede desiyA, aNavaTThiyapalyaparaMparasalA| gANa saMlappA logA bhAratA ityAdi, asaMlappatti jaM saMkhijje asaMkhijje vA egatare pakkheveuM na zakyate taM asaMlappaMti, kahI, ucyate, ukkosasaMkhejjassa atibahuttaNao sutavvavahArINa ya avvavahArittaNao asaMkhijjamiva lakhijjati, jamhA ya jahaNNaparittAsaMkhijjagaM Na pAvati AgamapaccakkhavavahAriNo ya saMkhejjavavahAriNataNao asaMlappA iti bhaNitaM, logAtta salAgApallAgA, ahavA jahA dugAdi dasa-TU satasahassalakkhakoDiyAdi ehi rAsIhi ahilAveNa gaNaNasaMkhasaMvavahArA kajjaMti, na tahA nakosagasaMkhejjageNa AdillagarAsIhi ya omatthagaparihANIe jA sIsapaheliaMko parimANarAsI, etA gaNaNAbhilAvasaMvavahAre Na kajjaitti ato ete rAsI asalappA, idaM | kAraNamAsajja bhANitaM asaMlappA logA bharitA iti, ahavA aNavahitasalAgapaDisalAgamahAsalAgapallANa sarUve guruNA kate-bhANite sIso pucchati-te kahaM bhareyanvA 1, gurU Aha- evaMvihasalAgANa asaMlappA logA bharitA, saMlappA nAma saMmaTThA, Na saMlappA asaMlappA, sazikhA ityarthaH, tahApi ukkosarga saMkhajjagaM Na pAvatitti bhANite sIso pucchati-kahaM ukkosagasaMkhejjasarUvaM jANitabbI, ucyate, se jahANAmae maMce MIityAdi, navasaMhAro evaM-aNavahitasalAgAhiM salAgAparale pakvipamANIhiM tao ya paDisalAgApalle tatovi mahAsalAgApalle, hohIi sA salAgA jA ukkosagasaMkhijjagaM pAvihiti / idANi ukkosagasaMkhijjagaparUvaNatthaM phuDataraM imaM bhaNNai-jahA tami maMce AmalaehiM pakhi-12 OMOMOMOMOMOM45 ACCESSARKARKALSABCSC // 110 // For Private and Personal Use Only Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir + zrIanukA ppamANehiM hohii taM AmalagaM jaM taM maMcaM bharehiti, aNNaM AmalagaM Na paDicchatitti, evamukkosayaM saMkhijjayaM diI, tassa imA parUvaNA-jaMbuddIva- palyacatuSkaM hAri.vRttI pamANamettA cattAri pallA, paDhamo aNavahitapallo vitio salAgApallo taio paDisalAgApallo cauttho mahAsalAgApallo, ete caurovi | rayaNappabhAe puDhavIe paDhamaM rayaNakaMDaM joyaNasahassAvagADhaM bhittUNa bitie vairakaMDe patiTThiyA hiTThA, imA ThavaNA-0000 ete tu ThitA, ego // 11 // gaNaNaM noveti duppabhitisaMkhittikAuM, tattha paDhame aNavadvitapale do sarisavA pakkhittA, ete jahaNNagasaMkhijjagaM, tao eguttaravuDDIe tiNi cauro paMca jAva so puNo aNNaM sarisavaM Na paDicchatitti tAhe asabbhAvapaTTavaNaM paDucca vuJcati, taM ko'vi devo dANaco vA ukkhittuM vAma-18 takarayale kAuM te sarisave jaMbadIvAie dIva samudde pakkhivajjA jAva NiTThiyA, tAI salAgA-ego siddhatthao chuDho sA saLAgA, tato jahiM dIve | samudde vA siddhatthao nihito saha teNa AreNa je dIvasamuddA tehiM sabehiM tappamANo puNo aNNo pallo bharijjai, so'vi siddhatthayANa bharito jami Nihito tato parato dIvasamuddesu ekkakaM pakkhi vejjA jAva so'vi NiTTio, tato salAgApalle vitio sarisavo chUDho, jattha Nidvito teNa saha Adillaehi puNo aNNo pallo Aijjati, sovi sarisavANaM bharito, tato parato eka dIvasamuddesu pakkhivateNaM NihAvito, | tato salAgApalle tatiyA salAgA pakkhittA, evaM eteNaM aNavaThThitapallakaraNa kameNa salAyagrahaNaM kariteNa salAgApallo salAgANa bharitto, | kramAgataH aNavahito, tato salAgApallo salAgaM Na paDicchaittikAuM so ceva ukkhetto, NihitavANA parato puvvakkameNa pakkhitto Nihito ya, | tato aNavaDhio ukkhittA NiTThiyaThANA puvvakameNa pakkhitto NiTThio ya, tato salAgApalle salAgA pakkhittA, evaM annaNaM anneNaM aNakaTi- // 11 // | teNa AtiranikirateNa jAhe puNo salAgApallo bharito aNavATThito ya, tAhe puNa salAgApallo ukkhitto pakkhitto Nihito ya puvakameNa, latAhe paDisalAgApalle bijhyA paDisalAgA chUDhA, evaM AiranikiraNeNa jAhe tiNNivi paDisalAgasalAgaaNavahitapallA ya bharitA tAhe G ECESS For Private and Personal Use Only Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zrIanu %A 4 % paDisalAgApallo pakkhitto, pakkhippamANo Nihito ya, vAhe mahAsalAgApalle mahAsalAgA pakkhittA, tAhe salAgApallo ukkhitto pakhi- palyacatuSkaM hAri.vRttAlApamANo Nihito ya, tAhe paDisalAgA pakikhattA, tAhe aNavahito ukkhitto pakkhitto ya, tAhe salAgApalle sallAgA pakkhittA, evaM AiraNa NikiraNakameNa tAva kAyavvaM jAva paraMpareNa mahAsalAgApaDisalAgasalAgaaNavahitapallA ya caurovi bhariyA, tAhe ukkosamaticchiyaM, ettha // 112 // jAvatiyA aNavahitapalle sallAgapalli paDimalAgApalle mahAsalAgApalle ya dIvasamuddA uddhariyA je ya caupallaTThiyA sarisavA esa samvo'vi 13 etappamANo rAsI egarUvUNo ukkosayaM saMkhejjayaM havati, jahaNNukosayANa majjhe je ThANA te savve patteyaM ajahaNNamaNukosayA saMkhejjayA bhANiyavvA, siddhate jattha saMkhejjayagaNaM kayaM tattha savvaM ajahaNNamaNukkosayaM daTThavvaM / evaM saMkhijjage parUvite sIso pucchati-bhagavaM! kime| teNa aNavadvite palle salAgApaDisalAgAmahAsalAgApalliyAdIhi ya dIvasamuhaddhAragaNeNa ya ukkosagasaMkhejjagaparUvaNA kajjati?, gurU bhaNatiNatthi aNNo saMkhejjagassa phuDataro parUvaNovAyotti, kiMcAnyat- asaMkhejjagamaNaMtagarAsIvigappaNAvi etAo ceva AdhArAo, ruvuttaraguNavRbhRtAo parUvaNA kajjatItyartha:. uktaM trividhaM saMkhyeyakaM / idANaM NavavihaM asaMkhejjagaM bhaNati-'evameva ukosae' ityAdi suttaM, asaMkhejjageIDI parUvijjamANe evameva aNavahitapalladIvuddhAraeNa ukosagaM saMkhijjagamANIe egasarisavarUvaM pakkhittaM tAhe jahaNNagaM bhavati, 'teNa prN| ityAdi sUtraM, evaM asaMkhejjaga ajahaNNamaNukosaTThANANa ya jAva ityAdi sutaM, sIso pucchati-'ukkosagaM ityAdi suttaM,gurU Aha-jaNNagaM | parittAasaMkhejjagaM' ti, asya vyAkhyA-taM jahaNNagaM parittAsaMkhejjayaM viralliyaM Thavijjati, tassa viralliyaThAviyassa ekake sarisavaTThANe | jahaNNaparittAsaMkhejjagametto rAsI dAyavvo, tato tesiM jahaNNaparittAsaMkhejjamettANaM rAsINaM aNNamaNNabbhAsotti-guNaNA kajjati, guNite jo & // 112 // | rAsI jAto so rUbUNoti rUvaM pADijjai, tami pADite ukkosagaM parittAsakhejjagaM hoti, ettha diTuMto-jahaNNagaM parittAsaMkhejjagaM buddhakippa O % RREGee % For Private and Personal Use Only Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shes kailassagarsun Gyarmandir // 113 // zrIanuANAe paMca rUvANi, te viralliyA ime 55555, ekekassa heTA jahaNNagaparittAsaMkhejjagamettarAsI ThaviyA 55555, etasiM paMcagANaM saMkhyAyAM hAra.cA aNNamaNNabbhAsotti guNito jAtA ekatIsaM satA paNavIsA, ettha aNNamaNNabbhAsotti jaM bhANitaM ettha aNNe AyariyA bhaNati--vaggiyasaMva asaMkhyeyAH ggiyaMti bhaNitaM, 55555. atrocyate-svapramANena rAzinA rAsI guNijjamANo vaggiyaMti bhaNNati, so ceva saMvaddhamANo rAsI puzvillaguNakAreNa guNijjamANo saMvAggiti, ato aNNamaNNabbhatthassa baggiyasaMvaggiyassa ya nArthabheda ityarthaH, anyaH prakAra:, ahavA jahaNNagaM juttA-IN saMkhejjagaM taM rUvUrNa kati, tato ukosagaM parittAsaMkhejjagaM hoti, uktaM tivipi parittAsaMkhejjagaM / idANiM tivihaM juttAsaMkhajagaM bhaNNati,18 | tassa imo samotAro,-sIso bhaNati-bhagavaM! tume jahaNNagaM julAkhejjagaparUvaNaM kareha tamahaM Na yANe, ato pucchA imA-jahaNNajuttAsaMkhejjagaM kattiyaM hotti?, AcArya uttaramAha-'jahaNNagaM parittAsaMkhejjagaM' ityAdi sUtraM pUrvavatkaMThyaM, navaraM paDipuNNetti-guNite rUvaM na pADijjati,12 anyaH prakAraH, athavA 'ukosae' ityAdi, sUtraM kaMThyaM, jAbaito jahaNajuttAsaMkhejjae sarisavarAsI egAvaliyAevi samayarAsI tattio ceva, | jattha sutte AvAliyAgahaNaM tattha jahaNNajuttAsaMgharajagapaDipuNNappamANamettA samayA gahitavyA, 'taNa para' mityAdi, jahaNNajuttAsaMkhejjagA parato eguttararavadvitA asaMkhejjA ajahaNNamaNuko sajuttAsaMkhejjagaTThANA gacchati, jAva ukkosagaM juttAsaMkhejjagaM Na pAvatItyarthaH, sIso pucchati-12 / ukkosagaM muttAsaMkhejjagaM kettiyaM bhavati ?, AcArya Aha-jahaNNagajuttAsaMkhejjagapamANarAmiNA AvaliyAsamayarAsI guNito rUvUNo ukkosagaMTU juttAsaMkhejjagaM bhavati, aNNe AyariyA bhaNNaMti-jahaNNajuttAsaMkhejarAsissa vaggo kajjati, kimuktaM bhavati?, AvaliyA AvaliyAe guNijjati // 113 // kArUNio ukkosaga juttAsaMkhejjagaM bhavati, anyaH prakAra:-'ahavA jahaNNagaM' ityAdi sUtra, kaMThyaM / ziSyaH pRcchati-ukosagaM' ityaadi| sUtra, AcArya uttaramAha--'jahaNNaga' mityAdi sUtra, kaMThyaM, anyaH prakAra: avA mahaNNagaM ityAdi sUtraM, kaMThyaM, aNNe puNa AyariyA ukAsagaM CCCC For Private and Personal Use Only Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra Acharya Sher Kailassagarsuri Gyanmandit zrIanu:13 asaMkhejjAsaMkhejjagaM imeNa pagAreNa paNNaveti-jahaNNagaasaMkhajjAsaMkhejagarAsissa vaggo kAjati, tassa rAsissa puNo vaggo kajjati, tassevAmaNanAhAri vRttAta vaggassa puNo baggo kajjati, evaM tiNNi vArA vamgitasaMvamgite ime dasa pakkhevayA pakkhippaMti 'logAgAsapadesA 1 dhammA 2 dhamme 3 gajI saMkhyAyAM asaMkhyeyAH // 11 // | vadesA ya 4 / dabaDhiyA NioyA 5 patteyA ceva boddhavvA 6 // 1 // ThitibaMdhajhavasANe 7 aNubhAgA 8 jogacheyapalibhAgA 9 / doNha ya samANa samayA 10 asaMkhapakkhevayA dasa u // 2 // savve logAgAstrapadesA, evaM dhammatyikAyappaesA adhamasthikAyappaesA egajIvappadesa dabaTThiyA Nioyatti-suTumabAdara aNatavaNaspatisarIrA ityarthaH, puDhavAdi jAva paMceMdiyA savve patceyasarIrANi gahiyANi, tthitibNdhnnjhvsaannetti|nnaann varaNAdiyassa saMparAyakammassa Thitivise sabaMdhA jehiM ajjhavasANaThANehiM bhavati te ThitibaMdhajmavasANe, te ya asaMkhA, kaha?, ucyate, / | NANAvaraNadasaNAvaraNamohaAuaMtarAyassa jahaNiyA aMtamuhuttA ThitI, sA egasamauttaravuDIe tApa gatA jAva mohaNijjasma sattarisAgarovamakoDAkoDio satta ya vAsasahassatti, ete savve ThitivisesA, tersi ajjhavasAyaTThANavisesehito Nipphajjanti ato te asaMkhejjA bhaNitA, aNubhAgatti-NANAvaraNAdikammaNo jo jassa vivAgo so aNubhAgo, so ya savvajahaNNaThANAo jAva sabbukoso samaNubhAvo, ete aNubhAgavisesA jehiM ajjhavasANadvANavisehito bhavaMti te ajjhavasANaTThANA asaMkhejjagA''gAsapadesamettA, aNubhAgaTThANAvi tattiyA ceva, jogacchayapa-12 libhAgA, asya vyAkhyA-jogotti jogA maNavatikAyappaogA, tersi maNAdiyANaM appappaNo jahaNNaThANAo jogAvisesapahANu tarabuDDIe jAva 5 // 11 // 1 ukkoso maNavaikAyapaoyatti, ete eguttarabuDDiyA jogavisesaTThANachedapalibhAgA bhaNNati, te maNAdiyachedapalibhAgA patteyaM piMDiyA vA asNkhe-haiN| jjayA ityarthaH, 'doNha ya samANa samayA u' tti ussappiNI osappiNI ya, eyANa samayA asaMkhejjA ceva, ete dasa asaMkhapakkhevayA // For Private and Personal Use Only Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zrIanupakkhiviuM puNo rAsI tiNi vArA vaggio, tAhe rUboNo kao, evaM unosayaM asaMkhejjAsaMkhejjayappamANaM bhavati, uktaM asaMkhejjagaM / idANi: 18 ananta hAri.vRttI 1 arNatayaM bhaNNati-sIso pucchati saMkhyA 1 'jahaNNagaM' ityAdi suttaM, kaMThya, gurU Aha-'jahaNNagaM asaMkhejjAsaMkhejjagaM' ityAdi suttaM, kaMThya, anyaH prakAra:-'ukosae' ityAdi // 115 // sutaM, kaMTya, 'teNa para' mityAdi sutaM, kaMThaMba, sIso pucchati-'ukkosayaM parittANatayaM' ityAdi suttaM, kaMThyaM, gurU Aha-'jahaNNagaM' ityAdi / 18 suttaM, kaMThyaM, anyaH prakAra:-'ahavA jahaNNagaM' ityAdi suttaM, kaMThyaM, sIso pucchati-'jahaNNagaM parittA' ityAdi suttaM, kaMThayaM, AcArya AhalA 'jahaNNagaM parittANatagaM ityAdi suttaM, kaMThyaM, 'ahavA ukosae' ityAdi muttaM, kaMThyaM, ettha aNNAyariyAbhippAyato vaggitasaMvangitaM bhANiyavvaM, pUrvavat , jahaNNo juttANatayarAsI jAvaio abhavvarAsIvi kevalaNANeNa tattito ceva diTTho, 'teNa paraM' ityAdi sutaM, kaMThyaM, AcArya Aha'jahaNNaeNaM ityAdi suttaM, kaMThyaM, anyaH prakAra: "ahavA jahaNNagaM' ityAdi sutaM, kaMThyaM, ettha aNNAyariyAbhippAyato abhabbarAsIppamANassa rAsINo sati vaggo kajnati, tato ukkosayaM juttANatayaM bhavati, sIso pucchati-'jahaNNaya aNaMtANatayaM kettiyaM bhavati?' susaM, kaMThya, AcArya Aha-'jahaNNaeNaM ityAdi sutta, kaMThyaM, anyaH prakAra:-'ahavA ukkosae' ityAdi sUtra, kaMThavaM, 'leNa para' mityAdi suttaM. kaMThya, ukkosayaM | 4 arNatANatayaM nAstyevetyarthaH, aNNe AyariyA bhaNaMti-jahaNNavaM aNaMtANatayaM tiNNi vArA vaggiyaM, tAhe ime ettha aNaMtapakkhevA pakkhittA, 1 taMjahA-siddhA 1 NioyajIvA 2 vaNassatI 3 kAla 4 poggalA 5 ceva | sabbamalogAgAsaM 6 chappete'NaMtapakkhevA // 1 // sance siddhA 1* // 125 // 13sabbe suhumabAdarA NioyajaviA parittA arNatA sambe vaNassaikAiyA savve tItANAgatavaTTamANakAlasamayarAsI savyapoggaladavyANa paramANurAsI ICsavvAgAsapaepsarAsI, ete pakkhiAUNa tiNNi vArA vaggiyasaMvaggio kAuM tahavi ukkosayaM arNatANatayaM Na pAvati, tao kevalaNANaM kevala C For Private and Personal Use Only Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsur Gyanmandir zrIanu sa NaM ca pakkhittaM, tahAvi ukkosayaM arNatANatayaM Na pAvati, suttAbhiSpAyAo, jao sutte bhaNita-teNa paraM ajahaNNamaNukosAI ThANAIti, vaktavyatAhAri vRttAlA aNNAyariyAbhippAyato kevalaNANadasaNesu pakkhittesu pattaM ukkosayaM aNaMtANatayaM, jao savvamaNantayamiha, Nathi aNNaM kiMciditi, jahiMdU hAdhikAraH aNatANatayaM maggijjati tahiM ajahaNNamaNukosayaM aNaMtANatayaM gahiyavyaM, uktA gaNanAsaMkhyA / 'se kiMtaM bhAvasaMkhA' ityAdi, prAkRtakA zailyA'tra zaGkhAH parigRhyante, Aha ca-ya ete iti prarUpakapratyakSA lokaprasiddhA vA jIvA AyuHprANAdimantaH svakhagatinAmagotrANi tiryaggatidAdvIndriyaudArikazarIrAGgopAGgAdIni nIcetaragotralakSaNAni karmANi tadbhAvApannA vipAkena vedayanti ta eva bhAvasaMkhyA ityuktA bhAvasaMkhyA:, 'setta' mityAdi nigamanatrayaM, samApta pramANadvAraM / / adhunA vaktavyatAdvArAvasaraH, tatrAhaBI se kiM taM vattavvayA' ityAdi (147-243) tatrAdhyayanAdiSu sUtraprakAreNa vibhAgana dezaniyatagaMdhanaM vaktavyatA, iyaM ca trividhA svana mayAdibhedAt, tatra svasamayavaktavyatA yatra yasyAM Namiti vAkyAlaMkAre svasamaya:-svasiddhAnta: AkhyAyate, yathA paMcAstikAyAH, tadyathA-dharmAsti| kAya: ityAdi, tathA prajJApyate yathA gatilakSaNo dharmAstikAya ityAdi, tathA prarUpyate yathA'sAvasaMkhyeyapradezAtmakAdibhiH, tathA dazyate matsya nAM jalamityAdi, tathA nidarzyate yathA tathaivaiSo'pi jIvapudgalAnAmiti, udAharaNamAtrametadevamanyathApi sUtrAlApayojanA karttavyeti zeSaH, khasamayavaktavyatA, parasamayavaktavyatA tu yatra parasamaya AsyAyata ityAdi, yathA 'saMti paMcamahambhUyA, ihamegesiM AhiyaM | puDhavI AU ya vA-181 &Uya, teU AgAsapaMcamA // 1 / / ete paMca mahabbhUyA, tebbho egatti AhiyaM / aha tesiM viNAseNaM, viNAso hoi dehiNo // 2 // ityAdi // 11 // lokAyatasamayavaktavyatArUpatvAt parasamayavaktavyateti, zeSasUtrAlApakayojanApi svabuddhacA kAryA, seyaM parasamayavaktavyatA, svasamayaparasamaya WAS For Private and Personal Use Only Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir mA zrIanule vaktavyatA punaryatra svasamayaH parasamayazcA''khyAyete, yathA ' AgAramAvasaMto vA, araNNA vApi pavvayA / imaM darisaNamAvaNNA, savvadukkhA vaktavyahAri.vRttau vimuJcatI // 1 // tyAdi, zeSasUtrAlApakayojanA tu svadhiyA kAryeti, seyaM svasamayaparasamayavaktavyatA // tAyAM idAnI nayairvicAraH kriyate-ko nayaH? kAM vaktavyatAmicchati ?, tatra naigamavyavahArau trividhAM vaktavyatAmicchataH, tadyathA-svasamayavakta-15/ nayavicAra // 117 // vyatAmityAdi, tatra sAmAnyarUpo naigamaH, pratibhedaM sAmAnyarUpamevecchati, sa hyevaM manyate-bhiNNAbhidheyA api svasamayavaktavyatA'vizeSAtsva| samayasAmAnyamatirikta (cya na) vartate, vyatireke svasamayavaktavyatA'vizeSatvAnupapatteH, vizeSarUpaH sa naigamo, vyavahArastu pratibhedaM bhinnarUpameve. cchati, padArthAnAM vicitratvAditi, yathA'stikAyavaktavyatA mUlaguNavaktavyatetyevamAdi, ajusUtrastu dvividhAM vaktavyatAmicchatItyAdi sayuktikaM | sUtrasiddhameva, trayaH zabdanayAH zabdasamabhirUDhaevaMbhUtAH ekAM svasamayavaktavyatAmicchanti, zuddhanayatvAt , nAsti parasamayavaktavyateti ca manyate, kasmAdetadevaM ?, yasmAtparasamayo'nartha ityAdi, tatra 'nimittakAraNahetuSu sarvAsAM vibhaktInAM prAyo darzana miti vacanAd hetavasta hai eta iti, parasamayAnarthatvAdahetutvAdityevamAdayaH, tatra kathamanartha? iti, nAstyevAtmetyanarthaprarUpakatvAdasya, AtmAbhAve pratiSedhAnupapatteH, uktaMca 'jo ciMtei sarIre Natthi ahaM sa eva hoi jIvotti / Nahu javimi asaMte saMsayauppAyao aNNo // 1 // " ahetu:- hetvAbhAsena pravRtteH 5 yathA nAstyevAtmA atyantAnupalabdheH, hetvAbhAsatvaM cAsya jJAnAditadguNopalabdheH, uktaM ca-"jJAnAnubhavato dRSTastadguNAtmA kathaM ca || n| guNadarzanarUpaM ca, ghaTAdiSvapi darzanam // 1 // " asadbhAva:-asadbhAvAbhidhAnAt, asadbhAvAbhidhAnaM cAtmapratiSedhenoktattvAt , syAdetat- // 117 // hA savaMgatatvAdidhammeNo'sattvaM rUpAdiskandhasamudAyAtmakasya tu sadbhAva eveti, na, tasya bhrAntirUpatvAt , bhrAntimAtratvAbhyupagamazca "phenapiNDoparma | rUpaM, vedanA bubudopmaa| marIcisadRzI saMjJA, saMskArAH kadalInibhAH // 1 // mAyopamaM ca vijJAnamuktamAdityabandhune" tyAdi, akriyakSaNikai REASINE For Private and Personal Use Only Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir arthA dhikAra HUSSASS zrIanu kAntA'bhyupagamena karmabandhakriyA'bhAvapratipAdakatvAd, uktaM ca-"utpannasyAnavasthAnAdabhisaMdhAdhayogataH / hiMsA'bhAvAna bandhaH syadupadezo 31 hAri.vRttau hai| nirarthakaH ||shaa" ityAdi, unmArgaH parasparavirodhAt , virodhAkulatvaM caikAMtakSaNikatve'pi hiMsA'bhyupagamAd, uktaM ca tatra-prANI prANijJAnaM ta ghAtakacittaM ca tadgatA ceSTA / prANaizca viprayoga: paMcabhirApadyate hiMse // 1 // " tyAdi, anupadezaH ahitapravartakatvAd, uktaM ca-"sarva kSaNikami samavatArazca // 118 // tyetat , jJAtvA ko na pravartate / viSayAdau? vipAko me, na bhAvIti dRddhvrtH||1||" ityAdi, yatazcaivamato mithyAdarzanaM, tatazca mithyAdanimitikRtvA nAsti parasamayavaktavyateti vartate, evaM samayAMtareSvavi svabudhdhyA utprekSya yojanA kAryA, basmAt sarvA svasamayavaktavyatA, | nAsti parasamayavaktavyateti, anye tu vyAcakSate-parasamayo'narthAdirdarNayarUpatvAd , yathAbhUtastvasau vidyate pratipakSasApekSastathAbhUtaH syAdvAdAmA-15 tvAt svasamaya eveti, taduktaM ca-"nayAstava syAtpadalAnchitA ime, rasopaviddhA iva lohadhAtavaH / bhavantyabhipretaguNA yatastato, bhavantamAryAH praNatA hiteSiNaH // 1 // " ityAdi, Aha-na khalu anekAnta pava matamamISAM zabdAdyAnAM tatkathamevaM vyAkhyAyate ? iti, ukayate, vivAdastadviSayaH, zuddhanyAzcaite bhAvapradhAnAH, tadbhAvazcetthameveti na doSaH, seyaM vaktavyateti nigamana, ukkA vaktavyatA // sAmanatamarthAdhikArAksA:-sa ca sAmAyikAdInAM prAk pradarzita eveti na pratanyate, vaktavyatAdhikArayozcAyaM bhedaH-arthAdhikAro hyadhyayane AdipadAdArabhya sarvapadeSvanuvarttate, pudgalAstikAye mUrttatvavad, dezAdiniyatA tu vaktavyateti / ||se kiM taM samotAre ?' ityAdi (149-246) samavataraNaM samavavAraH, adhyayanAsannatAkaraNamiti bhAvA, ayaM ca SaDvidhaH prajJapta ityAdi nigadasiddhameva yAvajjJazarIrabhavyazarIravyatirikto dravyasamavatAratrividhaH prajJaptaH, tadyathA-AtmasamavatAra ityAdi, tatra sarvadravyA- | NyapyAtmasamavatAreNAtbhAve samavataranti-vartante, tavyatiriktatvAd, yathA jIvadravyANi jIvabhASe iti, bhAvAntarasamavatAre tu svabhAvatyAgA 6 // 11 // ANDROSUSCLASSES ISTSUGU For Private and Personal Use Only Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jan Aradhana Kendra www.kobaltirth.org Acharya Shri Kallassagarsur Gyanmandir . ogha zrIanu: vavastutvaprasaMgaH, vyavahAratastu parasamavatAreNa parabhAve, yathA kuNDe badarANi, svabhAvavyavasthitAnAmevAnyatra bhAvAta, tadumayasamavatAreNa tadu-1 hAri vRttAsAbhaye, yathA gRhe stambhaH AtmabhAve cetyAdi, mUlapAdahalIkuMbhastambhatulAdisamudAyAtmakatvAd gRhasya, tatra ca stambhasya mULapAdAdayaH pare, AtmA niSpanna // 119 // 1 | punarAtmaiva, tadubhaye cAsya samavattArastathAvRtteriti, evaM ghaTe prIvA AtmabhAve ca, sAmAnyavizeSAtmakatvAttasya, athavA zarIrabhavyazarI- adhyayanA| vyatiriko dravyasamavatAro dvividhaH prajJaptastadyathA-AtmasamavatArastadubhayasamavatArazca, zuddhaH parasamavatAro nAstyeva, AtmasamavatArakhaMha- vANa tasya parasamavatArAbhAvAt , na hyAtmanyavartamAno garbho jananyudarAdau varcata iti, 'causaDiyA' ityAdi, chappaNNA do phlasatA mANI bhaNNati,131 | tassa causaTThIbhAgo causaTThiyA cauro palA bhavaMti, evaM vattIsiyAe aTTa palA, solasiyAe solasa, aTThabhAiyAe battIsaM, caubhAiyAe cau-16 | sahi, dobhAiyAe, aTThAvIsuttaraM palasataM, saMsa kaMThayaM / dravyatA tvamISAM pratItaiva, kSetrakAlasamavatArastu sUtrasiddha eva, evaM sarvatra / ubhayasamavatAre | | tu krodha AtmasamavatAreNa AtmabhAve samavatarati, tadubhayasamavatAreNa mAne samavatarati AtmabhAve ca, yato mAnena RbhyatIti, evaM sarvatro-18 bhayasamavatArakaraNe AtmasAmAnyadharmatvA'nyo'nyavyAptyAdikaM kAraNaM svabuddha thA vaktavyamityukto bhAvasamavatArasvadabhidhAnAccopakrama iti, samApta upakramaH 'se kiM taM nikkhe| tyAdi, (150-250) nikSepa iti zabdArthaH pUrvavat trividhaH prajJaptastadyathA-oghaniSphanna ityAdi, taba ogho | nAma sAmAnya zruvAbhidhAnaM vena niSpanna iti, evaM nAmasUtrAlAphakeSvapi veditavyaM, navaraM nAma vaizeSikamadhyacanAmiyAma, sUvAlAmakAH padavi- // 119 // bhAgapUrvakA iti / 'se kiM taM mohaniSphane tyAdi, caturvidhaH prajJaptastadyathA-adhyayanamakSINamAyaH kSapaNeti / 'kiM se taM ajjhavaze' tyAgdi sumama,131 yAvad ajjhappassANayaNamityAdi (*124 251) iha nairuktaina vidhinA prakRtasvabhAvAcca ajjhappassa-vittassa ANavaNaM pagArassagAramAra For Private and Personal Use Only Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shes kailassagersuri Gyarmandie zrIanu0 NagAralovAo ajjhayaNaM, idameva saMskRte'dhyayanaM, AnIyate cAnena zobhanaM cetaH, asmin sati vairAgyabhAvAt , kimityetadevaM ?, yataH asmin 31 nAmani hAri.vRttau hai | sati karmaNAM jJAnAvaraNIyAdInAM apacayo-hAsa upacitAnA-prAgupanibaddhAnAmiti, tathA'nupaJcayazca avRddhizca navAnA-pratyaprANAM tasmAdukta-| // 12 // zabdArthopapatteradhyayanamicchanti vipazcita iti gAthArthaH / 'se kiM taM ajjhINe' tyAdi sUtrasiddhaM yAvat se kiM taM Agamato bhAvajjhINe, 2. jANae uvauttetti, atra vRddhA vyAcakSate-yasmAccaturdazapUrvavida AgamopayuktasyAntarmuhUrttamAtropayogakAle'rvopalambhopayogaparyAyA ye te samayApahAreNAnantAbhirapyupiNyavasarpiNIbhinIpahiyante tato bhAvAkSINa miti, noAgamatastu bhAvAkSINaM ziSyapradAne'pi svAtmanyanAzAditi, tathA cAha-'jaha dIvA' gAhA (125-252) yathA dIpAdavadhibhUtAddIpazataM pradIpyate, sa ca dIpyate dIpaH, na tu svataH kSayamupagacchati, evaM dIpasamA AcAryA dIpyate svataH paraM ca dIpayati vyAkhyAnavidhineti gaathaarthH| noAgamatA cehAcAryopayogasya AgamatvAdvAkAyayozca | noAgamatvAnmizravacanazca nozabda iti vRddhA vyAcakSate / 'se kiM taM Aya' ityAdi, bhAyo lAbha ityanarthAntaram , ayaM sUtrasiddha eva, navaraM saMtasAvaejjassa Aetti saMta-sirigharAdisu vijjamANaM sAvaejja-dAnakSepagrahaNepu svaadhiinN| 'se kiM taM jhavaNA' ityAdi, kSapaNaM apacalo nirja| ti payoyAH, zeSa sugama, sarvatra ceha bhAve'dhyayanameva bhAvanIyamiti, ukta oghaniSpannaH / 'se kiM taM nAmaniSphaNNe' tyAdi, sAmAyika iti lI vaizeSikaM nAma, idaM copalakSaNamanyeSAM, zabdArtho'sya pUrvavat, 'se samAsao caubbihe paNNatte' ityAdi sugama, yAvat 'jassa sAmANioM' gAthA, (*126-255) yasya sattvasya sAmAnika:-sannihita AtmA, ka ?, saMyame-mUlaguNeSu tape-anazanAdau sarvakAlavyApAgat , tasyetthaMbhUtasya // 120 // sattvasya sAmAyika bhavati, itizabdaH sArapradarzanArthaH, etAvat kevalibhASitamiti gAthArthaH / 'jo samo' gAhA (*127-256) yaH samaHtulyaH sarvabhUteSu-sarvajIveSu, bhUtazabdo jIvaparyAya:, trasyantIti trasA:-dvIndriyAdayasteSu, tiSThatIti sthAvarA:-pRthivyAdayasteSu ca, tasya sAmA For Private and Personal Use Only Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zrIanuta hAri.vRtto // 12 // R vikamityAdi pUrvavat / / 'jaha mama' gAhA (*128-256) vyAkhyA-yathA mama na priyaM dukhaM pratikUlatvAta , jJAtvA evameva sarvajIvAnAM dukhapratikUlatvaM na hanti svayaM na ghAtayatyanyaiH, cazabdAd ghAtayantaM ca nAnumanyate'nyamiti / anena prakAreNa samaM aNati-tulyaM gacchati yataste-51 anugamazca | nAso samaNa iti gAthArthaH / 'Nasthiya si' gAthA (129-256) nAsti 'se' tasya kazcid dveSyaH priyo vA, sarveSveSa jIveSu tulyamanastvAt , etena bhavati samanAH, samaM mano'syeti samanAH, eSo'nyo'pi paryAya iti gAthArthaH / 'uraga' gAhA (*130-256) uragasamaH parakRtabilanivAsAt , girisamaH parISahopasarganiSpakampatvAt , jvalanasamastapastejoyuktatvAt , sAgarasamo guNaratnayuktatvAt , nabhastalasamo nirAlaMbanatvAt , merugirisamaH sukhaduHkhayostulyatvAt , bhramarasamo'niyatavRttitvAt , mRgasamaH saMsAraM prati nityodvegAt, dharaNisamaH sarvasparzasahiSNutvAt jalaruhasamo niSpakatvAt , paGkajalasthAnIyakAmabhogApravRtterityarthaH, ravisamastamovighAtakatvAt , pavanasamaH sarvatrApratiSadvatvAt , etatptamastu ya: asI zramaNa iti gAthArthaH / 'to samaNo' gAhA (*131-256) tataH zramaNo yadi sumanAH, dravyamana: pratItya, bhAvena ca yadi na bhavati pApamanA:, etatphalameva darzayati-svajane ca jane ca samaH, samazca mAmApamAnayoriti gAthArthaH / sAmAyikavAzca zramaNa iti sAmAyikAdhikAre khalvasyopanyAso nyAyya evetyukto naamnisspnnH| 'se kiM taM suttAlAvaganipphanne' tyAdi, yaH sUtrapadAnAM nAmAdinyAsaH sa sUtrAlApakaniSpanna iti / idAnIM sUtrAlApakaniSpanno nikSepa icchAveitti eSayati pratipAdayitumAtmAnamaksaraprAptatvAt , saca prAptalakSaNo'pi na nikSipyate, kasmAt 1. lAghavArtha, lAghavaM ca asti itaH tRtIyamanuyogadvAramamugama iti tatra nikSipta iha nikSipto // 121 // bhavati, iha vA nikSiptastatra nikSipto bhavati, tasmAdiha ma nikSipyate, tatraiva nikSepsyate iti, Aha-ka: punaritthaM guNaH, sUtrAnugame sUtrabhAvaH, iha tu tadabhAva iti viparyayaH, Aha-yadyevaM kimarthanihoccAryate ?, ucyate, nikSepamAtrasAmAnyAditi, ukto nikSepaH / RECT For Private and Personal Use Only Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir niyuktva RRCE zrIanu0 'se kiM taM ayugame ityAdi (151-258) anugamanamanugamaH, sa ca dvividhaH-sUtrAnugamo niyuktyanugamazceti, niyuktyanugamasnivi-18 nikSapAdi hAri vRttau ta dhastadyathA nikSepaniyuktyanugama upodghAtaniryusyanugamaH sUtrasparzaniyuktyanugamazca, nikSepopodghAtasUtrANAM vyAkhyAvidhirityarthaH, tatra nikSepa-14 niyuktyanugamo'nugataH yaH khalvodhanAmAdinyAsa pakto vakSyati cati vRddhA vyAcakSate, upodghAtaniryuktyanugamastvAbhyAM dvAbhyAM gAthAbhyAmanuga-1 nugamaH // 122 // ntavyastadyathA-'uddese gAhA, (*132-258) "kiM kaivihaM' gAhA, (*133-258) idaM gAthAdvayamatigambhIrArtha mA bhUdavyutpannavineyAnAM moha ityAvazyake prapaJcena vyAkhyAsyAmaH, sUtrasparzaniyuktyanugamastu sati sUtre bhavati, sUtraM ca sUtrAnugame, sa cAvasaraprApta eva, tatredaM sUtramuccAritavyaM-'askhalita' mityAdi yathA''vazyakapade vyAkhyAtaM tathaiva veditavyamiti, viSayavibhAgastvamISAmayaM-hoi kayattho vo sapadacchedaM suyaM sutANugamo / suttAlAvagaNAyo nAmAdiNNAsAvaNiogaM // 1 // suttaphAsiyanijjuttiniogo sesao padatyAdI / pAyaM sAccaya | NegamaNayAdimatagoyaro bhaNio // 2 // evaM ca-'suttaM suttANugamo suttAlAvayakao ya nikkhevo / suttapphAsiyanijjuttI NayA ya samaga tu vaccaMti 3 // zeSAnAkSepaparihArAnAvazyake vakSyAmaH, 'to tattha NanjihitI sasamayapadaM cetyAdi tata: sUtravidhinA sUtra uccArite jJAsyate svasamayapadaM vA pRthivIkAyikAdi, parasamayapadaM vA nAsti jIva evetyAdi, anayorevaikaM bandhapadaM aparaM mokSapadamityeke, anye tu 'prakRtisthityanubhAvapradezAsta| dvidhaya' iti (tattvArthe a.8sU. 4) bandhapadaM, kRtsnakarmakSayAna mokSa iti mokSapadaM, Aha-tadubhayamapi svasamayapade tatkimartha bhedenoktamiti, ucyate, 4. arthAdhikArabhedAd, evaM sAmAyikanosAmAyikayorapi vAcyamiti, navaraM sAmAyikapadamidameva, nosAmAyikapadaM tu'dhammo maMgala' mityAdi, anenopanyAsaprayojanamuktamata uccArya ityarthaH, tatastasminnuccarite sati keSAMcidbhagavatAM sAdhUnAM kecana arthAdhikArAH adhigatA:-parijJAtA bhavanti, / / 122 // kSayopazamavaicitryAt kecidanadhigatAstatasteSAmanadhigatAnAmarthAdhikArANAmAbhagamanArtha padena-padasaMbaMdhanItyA pratipadaM vA vartayiSyAmaH-vyAkhyAsyAmaH %A6 %- 36 For Private and Personal Use Only Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zrIanukA samprati vyAkhyAlakSaNamevAha-saMdhitA ya' (*134-261) ityAdi, tatrAskhalitapadoccAraNaM saMhitA 'paraH sannikarSaH saMhite' (pA01-4-109-18 naigamaH hAri.vRttau nA ti vacanAt , yathA-karomi bhadanta ! sAmAyikamityAdi, padAni tu-karomi bhadanta ! sAmAyika padArthastu karomItyabhyupagame, bhadanta ! ityA- saMgrahazca | mantraNe, samabhAvaH sAmAyikamiti, padavigrahastu prAyaH samAsaviSayaH, padayoH padAnAM vicchedo'nekArthasaMbhave sati iSTArthaniyamAya kriyate, yathA 141 // 123 // | rAjJaH puruSo rAjapuruSaH zvetaH paTo'syeti zvetapaTa ityAdisamAsabhAkSadaviSayasUtrAnupAtI, codanA-cAlanA tadvyavasthApanaM prasiddhiH, yathA| karomi bhadanta ! sAmAyikamityatra gurvAmantraNavacano bhadantazabda ityukte satyAha-guruvirahe karaNe nirarthako'yaniti, na, sthApanAcAryalAbhAvena, sthApanAcAryAmantraNena ca vinayopadezanArtha iti sArthakaH, evaM paDvidhaM viddhi-vijAnIhi lakSaNaM, vyAkhyAyA iti prakramAdgamyate, vAci (nAmi) kAdipadAdisvarUpaM tvAvazyake svasthAna eva prapaJcena vakSyAmi, gamanikAmAtrametadityukto'nugamaH / 'se kiM taM naye' tyAdi, (152-264 ) zabdArthaH pUrvavat , sapta mUlanayAH prajJaptAstadyathA-naigama ityAdi, tattha gohiMti-na ekaM naikaM, prabhUtAnItyarthaH, etaiH kaH ?-mAna:-mahAsattAsAmAnyavizeSajJAnemigIte minotIti vA naikama iti naikamasya niruktiH, nigameSu bhavo naigamaH, | nigamA:-padArthaparicchedAH, tatra sarvatra saktyeivamanugatAkArAvabodhahetubhUtaM ca sAmAnyavizeSaM dravyatvAdi vyAvRttAvabodhahetubhUtaM ca nityaRI dravyavRttimantaM vizeSa, Aha-itthaM naigamaH tarhi ayaM samyagdRSTirevAstu, sAmAnyavizeSAbhyupagamaparatvAt , sAdhuvaditi, naitadevaM, sAmAnyavizeSa-12 vastUnAM atyantabhedAbhyupagamaparatvAttasya, Aha ca bhASyakAra:-'jaM sAmaNNavisese paropparaM batthuo ya so bhiNNe | maNNai accatamao // 123 / / micchaTThiI kaNAdavva // 1 // dohivi Naehi NIyaM satthamulaeNa tahavi micchattaM / jaM savisayappahANataNeNa aNNoNNaNiravekkho // 2 // athavA nilayanaprasthakamAmodAharaNebhyaH pratipAditebhyaH khasvayamavaseya ityalaM prasaGgena, gamanikAmAtrametat / 'sasANa' mityAdi, %CRCRACHECK OMOMOMOMOM For Private and Personal Use Only Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zrIanu zeSANAmapi nayAnAM saMgrahAdInAM lakSaNamidaM zRNuta vakSye-abhidhAsye ityarthaH / 'saMgahita gAhA (*136-264) Abhimukhyena gRhIta:-upAttaHvyavahArajuhAri.vRttAda saMgRhItaH piMDitaH, ekajAtimApannA arthAH viSayA yasya tatsaMgRhItapiMDitArtha saMgrahasya vacanaM 'samAsataH saMkSepataH avate tIrthakaragaNadharA tAsUtrazabdAH iti, etaduktaM bhavati-sAmAnyapratipAdanaparaH khalvayaM, sadityukte sAmAnyameva pratipadyate, na vizeSAn , tathA ca manyate-vizeSAH sAmAnya| to'rthAntarabhUtAH syuranAntarabhUtA vA ?, yadyarthAnsarabhUtA na santi, sAmAnyAdarthAntaratvAt , khapuSpavat , athAnantarabhUtAH sAmAnyamAtrameva tattavyatiriktatvAtsvarUpavat paryApta vyAsena, uktaH sNgrhH| 'baccaI' ityAdi, brajati nirAdhikya cayanaM cayaH adhikazcayo nizcayaH-sAmAnya vigato nizcayo vinizcayaH-vigatasAmAnyabhAvaH badartha-sanimittaM, sAmAnyAbhAvAyeti bhAvanA, vyavahAro nayaH, ka ?- sarvadravyeSu-sarvavyavipaye, tathA ca vizeSapratipAdanaparaH khasvayaM pavityukte vizeSAneva ghaTAdIm pratipadyate, teSAM vyavahArahetutvAt , na tadatiriktaM sAmAnya, tasya / avyavahArapatisatvAt , tathA ca sAmAnya vizeSebhyo bhinnamabhinnaM vA syAd 1, yadi bhinna vizeSavyatirekeNopalabhyeta, athAbhinna vizeSamAtraM tat , tavyatiriktatvAt , tatsvarUpavaditi, athavA vizeSeNa nizcayo vinizcayaH AgopAlAganAdyavabodho, na katipayavidvatsaMbaddha iti, tadartha brajati sarvadravyeSu, Aha ca bhASyakAra:- bhamarAdi paMcavaNNAdi Nicchae jammi vA jaNavayassa / atthe viNicchao so viNicchiyatthotti jo gajho // 1 // bahutarotti ya taM ciya gamei saMtevi sesae muyai / saMvabahAraparatayA vavahAro logamikachaMto // 2 // ityAdi, ukto vyavahAra kA iti gAthArthaH / paccuppaNNagAhI gAhA (7137-264) sAmpratamutpannaM pratyutpannamucyate, vartamAnamityarthaH, prati prati votpannaM pratyutpanna bhinneSUkta (vAtma ) svAbhikamityarthaH tad grahItuM zIlamasyeti pratyutpannagrAhI sa RjusUtra Rjuzruto vA nayavidhirvijJAtavyaH, tatra Rju-vartamAnaM atI // 124 // tAnAgataparityAgAt vastvakhilaM tat sUtrayati-gamayatIti RjusUtraH, padvA Rju vaRviparyayAt abhimukhaM zrutaM tu jJAnaM, tatazcAbhimukhaM jJAnamasthesi ASSORSHIRSANSK For Private and Personal Use Only Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir nayA zrIanu0 anuH RjuzrutaH, zeSajJAnAnabhyupagamAt , ayaM hi nayaH vartamAnaM svaliGgavacananAmAdibhinnamapyekaM vastu pratipadyate, zeSamavastviti, tathAhi-atItahAri vRttA | meSyaM vA na bhAvaH, vinaSTAnutpannatvAdadRzyatvAt khapuSpavat , tathA parakIyamapyavastu niSphalatvAt khapuSpavat , tasmAdvartamAnaM svaM vastu, tacca na ||125 // x liGgAdibhinnamapi svarUpamujjhati, liGgabhinnaM taTastaTI taTamiti, vacanabhinnamApo jalaM, nAmAdibhinnaM nAmasthApanAdravyabhAvA iti, ukta RjusuutrH| icchati-pratipadyate, zeSamavastviti, tathAhi-atItameSyaM vA na bhAvaH / vizeSitatara-nAmasthApanAdravyaviraheNa samAnaliMgavacanaparyAyadhvanivAcyena ca pratyutpannaM-vartamAnaM, yaH kaH ?-'zap Akroze' zapyate'neneti zabdaH tasyArthaparigrahAdabhedopacArAnnayo'pi zabda eva, tathAhi-ayaM nAmasthApanAdravyakuMbhA na saMtyeveti manyate, tatkAryAkaraNAt khapuSpavata, na ca bhinnaliMgaMvacanaM, bhedAdeva, strIpuruSavat kuTavRkSavad, ato ghaTa: kuMbha iti svaparyAyadhvanivAcyamevaikamiti gAthArthaH / 'vatthUoM' gAhA (*138-264) vastunaH saMkramaNaM bhavati avastu naye samabhirUDhe, vastuno-ghaTA4 khyasya saMkramaNa-anyatra kuTAkhyAdI gamanaM bhavati avastu, asadityarthaH, naye paryAlocyamAne, kasmin ?-nAnArthasamabhirohaNAt samAbhirUDastasmin , | iyamatra bhAvanA-ghaTa kumbha ityAdizabdAna bhinnapravRttinimittatvAdbhinnArthagocarAneva manyate, ghaTapaTAdizabdAniva, tathA ca ghaTanAd ghaTaH, viziSTaceSTAvAnartho ghaTa iti, tathA 'kuTa kauTilye' kuTanAd kuTaH, koTilyayogAt kuTa iti, tathA 'kumbha pUraNe' kuMbhanAt kuMbhaH, kutsitapUraNAdi tyarthaH, tatazca yadi ghaTAdyarthe kuTAdizabdaH prapadyate tadA vastunaH kuTAdestatra saMkrAMti: kRtA bhavati, tathA ca sati sarvadharmANAM niyatasvabhAvatvAMIdanyasaMkrAntyobhayasvabhAvopagamato'vastutetyalaM vistareNa, uktaH samabhirUDhaH / 'vaMjaNa' ityAdi, vyajyate vyanaktIti vyajana-zabda:, arthastu tadgocaraH, tacca tadubhayaM-zabdArthalakSaNaM evaMbhUto nayaH vizeSayati, idamatra hRdayaM-zabdamarthena vizeSayati, artha ca zabdena, 'ghaTa ceSTAyA'mityatra ceSTayA ghaTaceSTAM(zabda) vizeSayati, ghaTazabdenApi ceSTAM, na sthAnabharaNakriyAM, tatazca yadA yopinmastakavyavasthitazceSTAvAnarthoM ghaTazabdeno AUGUSTOCOCCARUra / // 125 // For Private and Personal Use Only Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir jJAnanayaH 15555 zrIanucya te tadA sa ghaTaH tadbAcakazca zabdaH, anyadA vastvantarasyeva ceSTA'yogAdaghaTatvaM, taddhvanezcAvAcakatvamiti gAthArthaH / itthaM tAvaduktA nayAH, hAri vRttAta bhedaprabhedAstu vizeSatAdavaseyAH / sAmprataM eta eva jJAnakriyAdhInatvAt mokSasya jJAnakriyAnayadvayAntarbhAvadvAreNa samAsata: procyante, jJAnanayaH // 126 // hai | kriyAnayazca, tatra jJAnanayadarzanamida-jJAnameva pradhAnaM aihikAmudhmikaphalaprAptikAraNa, yuktiyuktatvAt , tathA cAha-'NAyaMmi' ti (*139-267) jJAte-samyak paricchinne gohitavve'tti grahItavye upAdeye agihiyavvami' tti agrahItavye, anupAdeye heye ityarthaH, cazabdaH khalUbhayograhItavyAgrahI| tavyayotivyatvAnukarSaNArthaH, upekSaNIyasamuccayArtho vA, evakArastvavadhAraNArthaH, tasya caivaM vyavahitaH prayogo draSTavyaH-jJAta eva grahItavye agrahItavye vA, tathopekSaNIye ca jJAta eva nAjJAta, 'atthIma'tti arthe aihikAmuSmike, tatra aihikaH grahItavya: sakcandanAMganAdiH, agrahItavyo viSazastrakaNTakAdiH,upekSaNIyastRNAdiH, AmuSmiko grahItavyaH samyagdarzanAdiragrahItavyo mithyAtvAdirupekSaNIyo vivakSayA'bhyudayAdiriti, tasminnarthe 'yatitavya| meveti anusvAralopAt yatitavyamevaM-anena prakAreNaihikAmuSmikaphalaprAptyArthanA satvena pravRttyAdilakSaNaH prayatnaH kArya ityarthaH, itthaM caitadaMgI karttavyaM, samyagjJAte pravatamAnasya phalAvisaMvAdadarzanAt, tathA cAnyarapyuktaM-'vijJaptiH phaladA puMsAM, na kriyA phaladA matA / mithyAjJAnAtpravR. ttisya, phalAsaMvAdadarzanAt // 1 // " tathA''muSmikaphalaprAptyArthinA'pi jJAna evaM yatitavyaM, tathA cA''gamo'pyavaM vyavasthitaH, yata ukta-'paDhama nANaM tao dayA, evaM ciTThai savvasaMjae / aNNANI kiM kAhiti, kiM vA nAhiti cheyapAvayaM // 1 // ' itazcaitadevamaMgAkartavya, yasmAtIrthakaragaNadharairagItArthAnAM kevalAno vihArakriyA'pi niSiddhA, tathA cA''gamaH 'gIyatyo ya vihAro bIo gIyatthamIsio bhaNio / etto | taiya vihAro NANuNNAo jiNavarehi // 1 // " nahyandhenAndhaH samAkRSyamANaH samyak panthAnaM pratipadyata ityabhiprAyaH, evaM tAvat kSAyopazamikaM jJAnamadhikRtyoktaM, kSAyikamapyaMgIkRtya viziSTaphalasAdhakatvaM tasyaiva vijJeyaM, yasmAdahato'pi bhavAMbhodhitaTasthasya dIkSApratipannasyotkRSTa 25% ) // 126 // For Private and Personal Use Only Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsur Gyarmandir zrIanuH caraNavato'pi na tAvadapavargaprAptiH saMjAyate yAvajjIvAjIvAdyakhilavastuparicchedarUpaM kevalajJAnaM notpannamiti, tasmAt jJAnaneva pradhAnamahikA-IN kriyAnayaH hAri.vRttoM muSmikaphalaprAptikAraNamiti sthitaM, 'iti jo uvaeso so Nayo NAma tti ityevamuktena nyAyena ya upadezo jJAnaprAdhAnyakhyApanaparaH sakA nayo nAma, jJAnanaya ityarthaH, ayaM caturvidhe'pi samyaktvAdisAmAyika samyaktvasAmAyikazrutasAmAyikadvayamevecchati, jJAnAtmakatvAdasya, desh||127|| viratisarvaviratisAmAyike tu tatkAryatvAttadAyattatvAcca necchati, gugabhUte vecchatIti gAthArthaH, ukto jJAnanayaH, adhunA kiyAnayAvasara:tadarzanaM ceda-pakrayeva pradhAnamaihikAmuSmikaphalaprAptikAraNaM yuktiyuktatvAt , tathA cAyamapyuktalakSaNAmeva svapakSasiddhaye gAthAmAha'NAyami giNhitabbe ityAdi, asya kriyAnusAreNa vyAkhyA-jJAte mahIdavye caivArthe aihikAmudhmikaphalaprAptyarthinA yatitavyameva, na yasmAtpravRttyAdilakSaNa prayatnavyatirekeNa jJAnavato'pyabhilaSitArthAvAptirdRzyate, tathA cAnyairapyuktaM-'kriyaiva phaladA puMsAM, na jJAnaM phaladaM matam / yataH strIbhakSyabhogajJo, Xna jJAnAtsukhito bhavet // 1 // " tathA''muSmikaphalaprAptyarthinApi kriyaiva karttavyA, tathA ca munIndravacanamapyevameva vyavasthita, yata ukta-18) 'ceiyakulagaNasaMghe AyariyANaM ca pavayaNasue ya / savyesuvi teNa kayaM tavasaMjamamujjamateNaM // 1 // itazcaitadevamaMgIkarttavyaM, yasmA tIrthakaragaNadheraiH kriyAvikalAnAM jJAnamapi viphalamevoktaM, tathA cA''gama:-'subahuMpi sutamahItaM kiM kAhiti caraNaviSpamukkassa ? / aMdhassa ejaha palitA davisayasahassakoDIvi // 1 // " dRzikriyAvikalatvAttasyetyabhiprAyaH, evaM tAvan kSAyopazamikaM cAritramaGgIkRtyoktaM, kSAyikamapyaM| gIkRtya prakRSTaphalasAdhakatvaM tasyaiva jJeyaM, yasmAdahato'pi bhagavataH samutpannakevalajJAnasyApi na tAvanmuktiprAptiH saMjAyate yAvadakhilakarme-II // 127 // ndhanAnalabhUtA hasvapaJcAkSarodgiraNamAtrakAlAvasthAyinI sarvasaMvararUpA cAritrakriyA nAvApteti, tasmAkriyaiva pradhAnamaihikAmugmikaphalakAraNaF| miti sthitaM, 'iti jo ubaeso so Nao NAma' tti ityevamuktanyAyena ya upadezaH kriyApAdhAnyasyApanaparaH sa nayo nAma, kriyAnaya ityarthaH / / For Private and Personal Use Only Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Acharya Si Kallassagarsun Gyarmander Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobairth.org zrIanu04A aya ca samma | ayaM ca samyaktvAdau caturvidhe'pi sAmAyike dezaviratisaviratisAmAyikadvayamevecchati, kriyAtmakatvAdasya, samyaktvasAmAyikazrutasAmA-181 sthitapakSaH hAri vRttAda yike tu tadarthamupAdIyamAnatvAdapradhAnatvAta necchati, guNabhUte vecchAti gAthArthaH / uktaH kriyAnayaH, itthaM jJAnakriyAsvarUpaM shrutvaa'vidittdbhi||128|| prAyo vineyaH saMzayApannaH sannAha kimatra tattvaM ?, pakSadvaye'pi yuktisaMbhavAt , AcAryaH punarAha-savvasipi' gAhA (*140-267) athavA jJAnakriyAnayamataM pratyekamabhidhAyAdhunA sthitapakSamupadarzayannAi-'sabbesipi gAhA gAhA, sarveSAmiti mUlanayAnAm,apizabdAttadbhedAnAM ca nayAnAM dravyAstikAdInAM bahuvidhavaktavyatA-sAmAnyameva vizeSA eva ubhayameva vA'napekSamityAdirUpAM, athavA nAmAdInAM kaH kaM sAdhumicchratItyAdirUpAM nizamya-zrutvA tatsarvanayavizuddhaM-sarvanayasammataM vacanaM yaccaraNaguNasthitaH sAdhuH. yasmAtsarvanayA eva bhAvanikSepamicchaMtIti gAthArthaH / / samAptayaM ziSyahitAnAmAnuyogadvAraTIkA, kRtiH sitAmbarA''cAryajinabhaTTapAdasevakasyA''cAryaharibhadrasya 'kRtvA vivaraNametatprApta dA yatkivicadiha mayA kuzalam / anuyogapurassaratvaM labhatAM bhavyo janastena // 1 // iti zrIharibhadrAcAryaracitA anuyogadvArasUtravRttiH HASSASSASSALGAON // 128 // For Private and Personal Use Only