Valmiki Ramayanam Part 05

Author(s): Amar Publication
Publisher: Amar Publication

Page 739

www.kobalrm.org
Acharya Shri Kalassagarsur Gyanmandir
आपगापति लवयित्वा त्वया सीता यथा अधिगता तथा शंसेत्यन्वयः । समुद्रस्योपयानं समुद्रं प्रति गमनमित्यर्थः । सम्बन्धसामान्ये पष्ठी । समीप यानं वा । सागरस्य समुद्रराजस्य । ब्रह्मणा वरुणेन चेति सहार्थे तृतीया। अनेन महेन्द्रेण वानरसमुत्थापनरूपवरप्रदाने ब्रह्माद्यनुमतिरस्तीति द्योतितम् । पित्रा मम समागममित्येतदन्तस्य शंसेति पूर्वेण संबन्धः। उपयातमिति । अन्यथा चतुमिव चतुर्दशवर्षातिकमात् सोऽग्निं प्रविशेदिति भावः ।
महादेवप्रसादाच्च पित्रा मम समागमम् । उपयातं च मां सौम्य भरतस्य निवेदय ॥ ११॥ सह राक्षसराजेन हरीणां प्रवरेण च ॥ १२॥ एतच्छ्रुत्वा यमाकारं भजते भरतस्तदा । स च ते वेदितव्यः स्यात् सर्व यच्चापि मां प्रति ॥ १३॥ जित्वा शत्रुगणान् रामः प्राप्य चानुत्तमं यशः । उपयाति समृद्धार्थः सह मित्रैर्महाबलैः ॥ १४ ॥ ज्ञेयाश्च सर्वे वृत्तान्ता भरतस्येङ्गितानि च । तत्त्वेन मुखवणेन दृष्टया व्याभाषणेन च ॥ १५ ॥ सर्वकामसमृद्धं हि
हस्त्यश्वरथसङ्कलम् । पितृपैतामहं राज्यं कस्य नावर्तयन्मनः ॥ १६ ॥ सौम्येत्यनेन मन्दं मन्दं कथय । अन्यथा हठान्मदागमनश्रवणे हौऽस्य उन्मस्तको भवेदिति भावः ॥७-१२ ॥ त्वमेव राज्यं पालयेति मयोक्ते भरत स्तदङ्गीकरोति न वति तदाकारस्त्वया ज्ञातव्य इत्याह--एतच्छुत्तति । एतत् उपयानम् । आकारं मुखप्रसादादिकम् । मां प्रति यत् इङ्गितचेष्टादि कम् ॥ १३ ॥ जित्वा शत्रुगणानित्यादिश्लोकद्वयमेकान्वयम् । एतच्छोकान्ते इत्युक्त्वेत्यध्याहर्तव्यम् । ज्ञेया इति श्लोकेन पूर्वोक्तमेव विशेष्यते तत्त्वेनेत्यस्य ज्ञेया इत्यनेन सम्बन्धः। अत्रापि पूर्ववद्राज्यं पालयेति मदुक्तिं भरतः किमङ्गीकरोतीति परीक्षस्वति भावः । अन्यथा भरतप्रकृतेः राम प्रकृतेश्च विरुदं स्यात् । यावेवमूचतुः "न सर्वे भ्रातरस्तात भवन्ति भरतोपमाः" इति, "यावन्न चरणो भ्रातुः पार्थिवव्यञ्जनान्वितौ । शिरसा धारयि प्यामि न मे शान्तिर्भविष्यति ॥” इति च ॥ १४॥१५॥ ननु किं परीक्षणीयं सर्वस्यापि राज्याधिपत्यकातिवादित्याशङ्कयाह-सर्वेति । पितृपितामह ब्रह्मणा वरुन चेनि सहाय तृतीया । वरः वानरसनुत्थानरूपः । अतः ब्रह्मवरूण पोरवि वरदानकर्तृत्वाभिधानात् वरदानकाले ब्रह्माद्यनुमत्या महेन्द्रो वरं
प्रादादित्यवगम्यते ॥ १०-१२ ॥ एतदिति । यम आकारं खेदानन्दसूचकम् । ते त्वया ॥१२॥१४॥ ज्ञेया इति । तरखेन याथातथ्येन वृत्तान्ता ज्ञेया इति सम्बन्धः du १५ ॥ त्वयि तादृशसौददलतो भरतस्य भावपरीक्षणं न कर्तव्यमित्याशय तादृशानामपि हृदयस्थ प्रायशो राज्यश्रिया आकर्षणं सम्भाव्यत इत्याह-सर्व