________________
રત્નાકરાવતારિકા ભાગ-૩
પરિચ્છેદ ૬-૫
ન રહ્યું હોવાથી કેવલી ભગવન્તોને સિદ્ધ પ્રયોજનપણું માનવું, તે કંઇ અસિદ્ધ નથી. અર્થાત્ સિદ્ધપ્રયોજનપણું તેઓમાં સિદ્ધ જ છે. માટે ઔદાસીન્ય છે જ. અને ઔદાસીન્ય એ જ કેવલજ્ઞાનનું પારંપરિક ફળ છે. ॥ ૬-૪॥
अथ केवलव्यतिरिक्तप्रमाणानां परम्पराफलं प्रकटयन्ति
शेषप्रमाणानां पुनरुपादानहानोपेक्षाबुद्धयः ॥ ६-५॥
टीका- पारम्पर्येण फलमिति संबन्धनीयम् । तत उपादेये कुङ्कुमकामिनीकर्पूरादावर्थे ग्रहणबुद्धिः, हेये हिममकराङ्गारादौ परित्यागबुद्धिः, उपेक्षणीयेऽर्थानर्थाप्रसाधकत्वेनोपादानहानानर्हे जरत्तृणादौ वस्तुन्युपेक्षाबुद्धिः पारम्पर्येण મિતિ ॥ ૬
૫
હવે કેવલજ્ઞાન સિવાયનાં શેષ મતિ-શ્રુત-અવધિ આદિ ચાર શાનોનું પરંપરાએ ફળ પ્રગટ કરે છે–
સૂત્રાર્થ- શેષ પ્રમાણોનું ફળ વળી ઉપાદાનબુદ્ધિ, હાનબુદ્ધિ, અને ઉપેક્ષાબુદ્ધિ થવી એ છે. II ૬-૫ ||
ટીકાર્થ– આ પાંચમા મૂલસૂત્રમાં “આ પરંપરાએ ફળ છે” એવું સ્પષ્ટ લખ્યું નથી. તેથી ‘‘પારમ્બર્યેળ તમ્'' આટલું પદ પૂર્વના ચોથા સૂત્રમાંથી લાવીને અહીં જોડવું. તેથી આવો અર્થ થશે કે ઉપાદેયમાં ઉપાદેય બુદ્ધિ થવી, હેયમાં હેય બુદ્ધિ થવી, અને ઉપેક્ષણીય પદાર્થોમાં ઉપેક્ષા બુદ્ધિ થવી એ જ મતિ-શ્રુતાદિ શેષ પ્રમાણોનું પારંપરિક ફળ છે.
પ્રશ્ન- ઉપાદેય એટલે શું ? અને તે કયા કયા પદાર્થો છે ? એવી જ રીતે હેય એટલે શું ? અને તે ક્યા કયા પદાર્થો છે ? તથા ઉપેક્ષણીય એટલે શું ? અને તે કયા કયા પદાર્થો છે ? તે સમજાવો.
ઉત્તર– સંસારીજીવોને જે સાંસારિક સુખનાં સાધનો છે કે જેના તરફ ગ્રહણ કરવાની બુધ્ધિ થાય છે તે ઉપાદેય કહેવાય છે. જેમ કે કુંકુંમ, કામિની અને કર્પરાદિ પદાર્થો. સંસારી જીવોને સંસાર-સુખમાં જે બાધક સાધનો છે અને દુઃખ આપનારાં છે તે હેય છે. જેમકે હિમ, મકર (મગરમચ્છ), અને અંગારાદિ પદાર્થો.
અર્થના (પ્રયોજનના) કે અનર્થના (અપ્રયોજનના) જે અપ્રસાધક હોવાથી અર્થાત્ હિતાહિતના પ્રસાધક ન હોવાથી ઉપાદાનને (ગ્રહણને) અને હાનને (ત્યાગને) યોગ્ય જે નથી, એટલે કે હિતાહિતના અસાધક હોવાથી ઉપાદાન અને હાનને માટે જે અયોગ્ય છે. તે ઉપેક્ષણીય કહેવાય છે. જેમ કે જીર્ણ થયેલું ઘાસ વગેરે.
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
