Prabuddha Jivan 2014 10 Jain Tirth Vandan ane Shilp Sthapatya Visheshank

Author(s): Dhanvant Shah
Publisher: Mumbai Jain Yuvak Sangh

Page 30

| પૃષ્ટ ૩૦ : પ્રબુદ્ધ જીવન • જૈન તીર્થ વંદના અને શિલ્પ સ્થાપત્ય વિશેષાંક ઑક્ટોબર ૨૦૧૪
તેષાંક
શિલ્પ"
શિલ્પ =
શિલ્પ સ્થાપત્ય વિરોષક 5 જૈન તીર્થ
૬ સાત જિનાલયો બંધાવ્યાં અને અનેક જિનમંદિરોનો જિર્ણોદ્ધાર કર્યો ભવ્યતા અને વિપુલ સંખ્યાને કારણે યાત્રાળુઓ સ્તબ્ધ બની જાય $ હતો. મંત્રીશ્વર શ્રેષ્ઠિવર્ય ધરણાશાહ બુદ્ધિશાળી અને ધર્મનિષ્ઠ હતા છે. ૧૪૪૪ સ્તંભોને આડી અને ઊભી એવી જુદી જુદી હારમાં છે છે અને આચાર્યશ્રી સોમસુંદરસૂરીશ્વરજીની પ્રેરણાથી એમણે આ એવા યોજનાપૂર્વક ગોઠવવામાં આવ્યા કે મંદિરમાં કોઈપણ સ્થળેથી ૪ ૨ જિનાલય સર્જવાનો વિચાર કર્યો અને એ માટે મેવાડના રાણા કુંભા કશાય અવરોધ વિના દર્શનાર્થી ભગવાનના દર્શન કરી શકે છે. પણ ક્ર પાસેથી જમીન મેળવી.
ભોંયરાની અંદર અને મંદિરના પાયામાં આવેલા સ્તંભોની કુલ 5 હું મંત્રી ધરણાશાહે સ્વપ્નમાં નિરખેલી ભવ્ય સૃષ્ટિને સાકાર કરે ગણતરી ૧૪૪૪ સ્તંભની થાય છે. હું એવો કુશળ શિલ્પી દેવા મળ્યો અને સાચદિલ ધાર્મિક માનવીઓ એના નકશીકામની સૂક્ષ્મતા, સમૃદ્ધિ અને સપ્રમાણતા આશ્ચર્ય 8 3 માટે જ ઉત્કૃષ્ટ શિલ્પકૃતિ રચવી, નહીં તો આરસને ટાંકણાં મારવા પ્રેરે છે. એની ઉત્કૃષ્ટતાનું વર્ણન કર્યા પછી કવિ મેહ જેવા સમર્થ ? ૐ નહીં, એવો સંકલ્પ ધરાવનાર શિલ્પીદેપા શ્રેષ્ઠિ ધરણાશાહની ઉત્કૃષ્ટ કવિ અંતે કહે છે કે, “આનું વર્ણન મારા જેવા એક જીભે તો ન જ રે & ધર્મપરાયણતા જોઈને પ્રસન્ન થયો અને એણે બારમા દેવલોકના કરી શકે.' 8 નલિનીગુલ્મ વિમાન જેવો નકશો તૈયાર કર્યો. વિ. સં. ૧૪૪૬માં આ જિનાલયના તોરણો એ સમયની કલાસમૃદ્ધિની ઉત્કૃષ્ટતા ? ૩ અઢી હજાર કારીગરોએ આ તીર્થના નિર્માણકાર્યને માટે પચાસ દર્શાવે છે. આજથી સાડા પાંચસો વર્ષ પૂર્વે ૯૯ લાખ સુવર્ણમુદ્રાનો મેં દૈ વર્ષ સુધી કામ કર્યું અને અંતે
ખર્ચ કરીને આ જિનમંદિરનું રે ૐ ત્રિભુવન તિલક જે વા ($ આ તીર્થના રચયિતા મેવાડના મંત્રીશ્વર શ્રેષ્ઠિવર્ય છે નિર્માણ થયાનો ઉલ્લેખ મળે છે. કે ક વિશેષણોથી વર્ણવાયેલા આ ધરણાશાહ પોરવાલના વંશજો આજે પણ ચૌદમી પેઢીએ | મંત્રીશ્વર ધરણાશાને એમની છે હું ચતુર્મુખ જિનપ્રાસાદનું નિર્માણ જિનાલય પર નવી ધજા ચડાવે છે. એ સમયે ચિત્તોડથી અંતિમ ઘડીઓમાં જિનમંદિરનું હું © થયું.
પૂજારી ગોઠી) લાવવામાં આવ્યા હતા. આજે એના વારસો થોડું બાકી રહેલું કાર્ય પૂર્ણ કુ જ કોઈએ આ તીર્થને નંદિશ્વર |
પૂજારી તરીકે સેવાપૂજા કરે છે અને એ સમયે મંદિરની સુરક્ષા | કરવાનું વચન એમના મોટાભાઈ જ 8 દ્વીપના અવતાર જેવું કહ્યું, તો શાક કરનાર ચોકીદારની પણ આજે ચૌદમી પેઢી મળે છે. કર્સ્ટ | રત્નાશાએ આપ્યું હતું. દીર્ધાયુષી 8 $ એ સમયના શિલાલેખોમાં એને
રત્નાશાએ ધરણાશાના અવસાન ; “નૈલોક્યદીપક” કે “ચતુર્મુખયુગાદિશ્વર વિહાર' એવું નામ આપ્યું. પછી આઠ-દસ વર્ષ સુધી કલાત્મક મંડપોનું કમનીય શિલ્પકાર્ય કરાવ્યું હું
વિ. સં. ૧૪૯૬માં પાંચસો સાધુઓનો પરિવાર ધરાવતા આચાર્યશ્રી અને તીર્થની શોભામાં વધુ પૂર્ણતા આણી. - સોમસુંદરસૂરીશ્વરજી મ.સા.ના હસ્તે આ જિનાલયની પ્રતિષ્ઠા થઈ. મંદિરના મુખ્ય પ્રવેશદ્વારની ઉપરના ભારમાં એક હાથીની પાછળન$ * એ સમયે શ્રેષ્ઠી ધરણાશાએ ગરીબોને ખૂબ દાન આપ્યું. પ્રતિષ્ઠા- બીજી હાથીની આકૃતિ છે અને તેના ઉપર ધરણાશા અને તેમના * ૐ મહોત્સવ નિમિત્તે જનોપયોગી કાર્યો પણ કર્યા. આ સૂકા પ્રદેશમાં પત્ની તથા રત્નાશા અને તેમના પત્ની એમ ચારેયની શિલ્પાકૃતિ હું પાણીની અછત ઓછી કરવા માટે કૂવા, વાવ અને તળાવ ખોદાવ્યાં જોવા મળે છે. આ શિલ્પાકૃતિ પણ કેવી છે! તેઓ ભગવાનની સન્મુખ મેં અને હૈયાના ઉમંગથી સાધર્મિક વાત્સલ્ય કર્યા. ધરણાશાએ એક બેસીને ચૈત્યવંદન કરતા હોય તેવી મુદ્રામાં! અને હા, નાનાભાઈ ફૂ ૨ સમયે દુષ્કાળપીડિત લોકોને માટે અન્નક્ષેત્ર ખોલ્યાં હતાં. ધરણાશાની ભાવના પૂર્ણ કરનાર મોટાભાઈ રત્નાશાની એક જુદી હું અઢારમા સૈકામાં રાણકપુર તીર્થની યાત્રાએ આવેલા આચાર્યશ્રી મૂર્તિ મંદિરના દક્ષિણ દિશાના પ્રવેશદ્વાર પાસે પણ મળે છે.
જ્ઞાનવિમલસૂરિજીએ રાણકપુર તીર્થસ્તવન'માં ધરણવિહારનું વર્ણન રાણકપુર તીર્થના મુખ્ય મંદિર ધરણવિહારની બાજુમાં તીર્થકર શું હું કરતાં કહ્યું, ‘નલિનીગુલ્મ વિમાનની માંડણીવાળું આ મંદિર બહુ ભગવાન શ્રી નેમિનાથ ભગવાનનું કલાસૌંદર્યની સૂક્ષ્મતા ધરાવતું રે
ઊંચું છે. પાંચ મેરુ, ચારે બાજુ મોટો ગઢ, બ્રહ્માંડ જેવી બાંધણી, શિખરબંધ જિનાલય છે, તો એની નજીક વીસ ઈંચ ઊંચી શ્રી પાર્શ્વનાથ ૬ ક ૮૪ દેરીઓ, ચારે તરફ ચાર પોળો, ૧૪૪૪ થાંભલા, એક એક ભગવાનની પ્રતિમા ધરાવતું અન્ય જિનાલય છે. જે દિશામાં બત્રીસ-બત્રીસ તોરણો, ચારે દિશાએ ચાર વિશાળ શ્રી રાણકપુર તીર્થની રચના પછી મોગલ સમ્રાટ ઔરંગઝેબના રે હું રંગમંડપો, સહસ્ત્રકૂટ, અષ્ટાપદ, નવ ભોંયરાં અને અનેક જિનબિંબ, આક્રમણને પરિણામે આ તીર્થ અતીતમાં વિલીન થઈ ગયું. એની હું રાયણની નીચે પાદુકા, અદબદમૂર્તિ વગેરે યુક્ત ત્રણ માળનું આ આસપાસ ગીચ ઝાડી ઊગી ગઈ. રસ્તા વિકટ બન્યા. જંગલી પશુઓ ટૂં મંદિર છે. અહીં ૩૪૦૦૦ જિનપ્રતિમાઓની પ્રતિષ્ઠા કરવામાં આવી અને પુષ્કળ સર્પોને કારણે આ પ્રદેશ વેરાન બની ગયો. એક સમયે
ભવ્યમંદિર અને પવિત્ર મંત્રોચ્ચારથી ગૂંજતું આ તીર્થ કબૂતરો અને હું અડતાલીસ હજાર ચોરસ ફૂટમાં આવેલું સુવાડી અને સોનાણા ચામાચિડિયાનું નિવાસસ્થાન અને ચોર-ડાકુને છુપાવવાનું સ્થળ કે પથ્થરમાંથી બંધાયેલું મનોહર બાંધણી અને મજબૂત ઘાટવાળું આ બની ગયું. ૬ સ્તંભોના નગર જેવું જિનમંદિર રચવામાં આવ્યું. આ સ્તંભોની આવા જિનમંદિરનો જિર્ણોદ્ધાર કલાવંત, કાર્યદક્ષ અને દીર્ઘદૃષ્ટિ ૬ જૈન તીર્થ વૈદતા અને શિલ્પ સ્થાપત્ય વિશેષાંક જૈન તીર્થ વંદતા અને શિલ્પ સ્થાપત્ય વિરોષાંક જૈન તીર્થ વંદના અને શિલા સ્થાપત્ય વિશેષાંક 5 જૈન તીર્થ વંદતા અને શિલ્પ સ્થાપત્ય વિશેષાંક
| સ્થાપત્ય વિશેષાંક છ જૈન તીર્થ વંદના અને શિલ્પ સ્થાપત્ય વિશેષાંક દ ક જૈન તીર્થ વંદની અને જૈન તીર્થ વંદના અને શિલ્પ સ્થાપત્ય વિરોષક 5 જૈન તીર્થ વંદના અને શિલા સ્થાપત્ય વિશેષાંક 4 જૈન તીર્થ વંદની અને શિલા
જૈન તીર્થ વંદના અને શિલા સ્થાપત્ય વિશેષાંક જૈન તીર્થ વેદના અને શિલ્પ સ્થાપત્ય વિશેષાંક જૈન