Prabuddha Jivan 2014 10 Jain Tirth Vandan ane Shilp Sthapatya Visheshank

Author(s): Dhanvant Shah
Publisher: Mumbai Jain Yuvak Sangh

Page 102

જૈન તેનું
( પૃષ્ટ ૯૪ • પ્રબુદ્ધ જીવન, જૈન તીર્થ વંદના અને શિલ્પ સ્થાપત્ય વિશેષાંક . ઑક્ટોબર ૨૦૧૪
રોષક
શું તીર્થો કો છોડકર પૂર્વ, ઉત્તર, પશ્ચિમ ઔર મધ્ય ભારત કે લગભગ રચના
રચનાકાર
રચનાતિથિ ૬ સભી તીર્થો કા વિસ્તૃત એવં વ્યાપક વર્ણન ઉપલબ્ધ હોતા હૈ. યહ સકલતીર્થસ્તોત્ર સિદ્ધસેનસૂરિ વિ. સં. ૧૧૨૩ ૪ ઈ. સન્ ૧૩૩૨ કી રચના છે. શ્વેતામ્બર પરમ્પરા કી તીર્થ સબંધી અષ્ટોત્તરીતીર્થમાલા મહેંદ્રસૂરિ
વિ. સં. ૧૨૪૧ ન રચનાઓં મેં ઇસકા અત્યંત મહત્ત્વપૂર્ણ સ્થાન માની જા સકતા હૈ. કલ્પપ્રદીપ અપનામ * ઇસમેં જો વર્ણન ઉપલબ્ધ હૈ, ઉસસે એસા લગતા હૈ કિ અધિકાંશ વિવિધતીર્થકલ્પ જિનપ્રભસૂરિ વિ. સં. ૧૩૮૯ તીર્થસ્થલોં કા ઉલ્લેખ કવિ ને સ્વયં દેખકર કિયા હૈ. યહ કૃતિ અપભ્રંશ તીર્થયાત્રાસ્તવન વિનયપ્રભ ઉપાધ્યાય વિ. સં. ૧૪વીં શતી મિશ્રિત પ્રાકૃત ઔર સંસ્કૃત મેં નિર્મિત હૈ. ઇસમેં જિન તીર્થો કા અષ્ટોત્તરીતીર્થમાલા મુનિપ્રભસૂરિ વિ. સં. ૧૫વી શતી મેં ઉલ્લેખ હૈ વે નિમ્ન –શત્રુંજય, રૈવતકગિરિ, સ્તસ્બનતીર્થ, તીર્થમાલા
મેઘકૃત
વિ. સં. ૧૬વી શતી અહિચ્છત્રા, અબુંદ (આબુ), અવાવબોધ (ભડોચ), વૈભારગિરિ પૂર્વદેશીયચૈત્યપરિપાટી હંસસોમ વિ. સં. ૧૫૬૫ (રાજગિરિ), કૌશામ્બી, અયોધ્યા, અપાપા (પાવા) કલિકુંડ, સમેતશિખર તીર્થમાલા વિજયસાગર વિ. સં. ૧૭૧૭ હસ્તિનાપુર, સત્યપુર (સાંચોર), અષ્ટાપદ (કેલાશ), મિથિલા, શ્રી પાર્શ્વનાથ નામમાલા મેઘવિજય ઉપાધ્યાય વિ. સં. ૧૭૨૧ રત્નવાહપુર, પ્રતિષ્ઠાનપત્તન (પઠન), કામ્પિત્ય, અણહિલપુર, તીર્થમાલા
શીલવિજય વિ. સં. ૧૭૪૮ પાટન, શંખપુર, નાસિક્યપુર (નાસિક), હરિકંખીનગર, તીર્થમાલા
સૌભાગ્ય વિજય વિ. સં. ૧૭૫૦ * અવંતિદેશસ્થ અભિનન્દનદેવ, ચપ્પા, પાટલિપુત્ર, શ્રાવસ્તી, શત્રુંજય તીર્થપરિપાટી દેવચંદ્ર
વિ. સં. ૧૭૬૯ વારાણસી, કોટિશિલા, કોકાવસતિ, ઢિપુરી, અંતરિક્ષ પાર્શ્વનાથ, સૂરતચૈત્યપરિપાટી ઘાલાસાહ
વિ. સં. ૧૭૯૩ ફલવિદ્ધિપાર્શ્વનાથ (ફલૌદી), આમરકુડ, (હનમકોડ-આંધ્રપ્રદેશ) તીર્થમાલા
જ્ઞાનવિમલસૂરિ વિ. સં. ૧૭૯૫ આદિ.
સમેતશિખર તીર્થમાલા જયવિજય ઇસ ગ્રંથોં કે પશ્ચાત્ શ્વેતામ્બર પરમ્પરા મેં અનેક તીર્થમાલાએ ગિરનાર તીર્થ રત્નસિંહસૂરિશિષ્ય ૬ એવં ચૈત્યપરિપાટિયાં લિખી ગઈ જો કિ તીર્થ સમ્બધી સાહિત્ય કી ચૈત્યપરિપાટી મુનિમહિમા કું મહત્ત્વપૂર્ણ અંગ હૈ. ઇન તીર્થમાલા ઔર ચૈત્યપરિપાટિયોં કી પાર્શ્વનાથ ચૈત્યપરિપાટી કલ્યાણસાગર
સંખ્યા શતાધિક હૈ ઔર યે ગ્યારહવી શતાબ્દી સે લેકર સત્રહવીં- શાશ્વતતીર્થમાલા વાચનાચાર્ય મેકીર્તિ ...... - અઠારવીં શતાબ્દી તક નિર્મિત હોતી રહી હૈ. ઇન તીર્થમાલાઓ એવં જૈસલમેરચેત્યપરિપાટી જિનસુખસૂરિ * ચૈત્ય પરિપાટિયોં કા અપના મહત્ત્વ હૈ, ક્યોંકિ યે અપને-અપને શત્રુંજય તીર્થયાત્રારાસ વિનીત કુશલ હૈં કાલ મેં જૈન તીર્થો કી સ્થિતિ કા સમ્યક વિવરણ પ્રસ્તુત કર દેતી હૈ. આદિનાથ રાસ કવિલાવણ્યસમય ૨ ઇન ચૈત્ય-પરિપાટિયોં મેં ન કેવલ તીર્થક્ષેત્રોં કા વિવરણ ઉપલબ્ધ પાર્શ્વનાથસંખ્યાસ્તવન રત્નકુશલ $ હોતા હૈ, અપિતુ વહાં કિસ-કિસ મંદિર મેં કિતની પાષાણ ઔર કાવીતીર્થવર્ણન કવિ દીપવિજય વિ. સં. ૧૮૮૬ હું ધાતુ કી જિન પ્રતિમાઓં રખી ગઈ હૈ, ઇસકા ભી વિવરણ ઉપલબ્ધ તીર્થરાજ ચૈત્યપરિપાટીસ્તવન સાધુચંદ્રસૂરિ ૬ હો જાતા હૈ, ઉદાહરણ કે રૂપ મેં કહુકમતિ લાધાશાહ દ્વારા વિરચિત પૂર્વદેશચૈત્યપરિપાટી જૈનવર્ધનસૂરિ
સૂરતચૈત્યપરિપાટી મેં યહ બતાયા ગયા હૈ કિ ઇસ નગર કે ગોપીપુરા મંડપાંચલચૈત્યપરિપાટી ખેમરાજ હું ક્ષેત્ર મેં કુલ ૭૫ જિનમંદિર, ૫ વિશાલ જિન મંદિર તથા ૧૩૨૫ યહ સૂચી ‘પ્રાચીનતમતીર્થમાલાસંગ્રહ સંપાદક-વિજયધર્મસૂરિજી કે શું - જિનબિંબ થે. સંપૂર્ણ સૂરત નગર મેં ૧૦ વિશાલ જિનમંદિર, ૨૩૫ આધાર પર દી ગઈ હૈ. ૪ દેરાસર (ગૃહચૈત્ય), ૩ ગર્ભગૃહ, ૩૯૭૮ જિન પ્રતિમાઓં થીં. ઇસકે દિગમ્બર પરમ્પરા કા તીર્થવિષયક સાહિત્ય હું અતિરિક્ત સિદ્ધચક્ર, કમલચોમુખ, પંચતીર્થી, ચૌબીસી આદિ કો દિગમ્બર પરમ્પરા મેં પ્રાચીનતમ ગ્રંથ કસાયપાહુડ, પખડાગમ, હું
મિલાને પર ૧૦૦૪૧ જિનપ્રતિમા ઉસ નગર મેં થી, ઐસા ઉલ્લેખ ભગવતીઆરાધના એવં મૂલાચાર હૈ. કિંતુ ઇનમેં તીર્થ શબ્દ કા તાત્પર્ય 3 8 હૈ. યહ વિવરણ ૧૭૩૯ કા હૈ. ઇસ પર સે હમ અનુમાન કર સકતે ધર્મતીર્થ યા ચતુર્વિધ સંઘ રૂપી તીર્થ સે હી હૈ. દિગંબર પરંપરા મેં 3 હૈ હૈ કિ ઇન રચનાઓં કા ઐતિહાસિક અધ્યયન કી દૃષ્ટિ સે કિતના તીર્થક્ષેત્રોં કા વર્ણન કરને વાલે ગ્રંથોં મેં તિલોયપણ7ી કો પ્રાચીનતમ છે ૐ મહત્ત્વ છે. સંપૂર્ણ ચૈત્યપરિપાટિયોં અથવા તીર્થમાલાઓં કા ઉલ્લેખ માની જા સકતા હૈ. તિલોયપણતી મેં મુખ્ય રૂપ સે તીર્થકરોં કી ? હૈ અપને આપ મેં એક સ્વતંત્ર શોધ કા વિષય હૈ. અતઃ હમ ઉન સબકી કલ્યાણક-ભૂમિયોં કે ઉલ્લેખ મિલતે હૈ. કિંતુ ઇસકે અતિરિક્ત ઉસમેં કે ૨ ચર્ચા ન કરકે માત્ર ઉનકી એક સંક્ષિપ્ત સૂચી પ્રસ્તુત કર રહે હૈ- ક્ષેત્રમંગલ કી ચર્ચા કરતે હુએ પાવા, ઊર્જયંત ઔર ચંપા કે નામોં ૬
તીર્થ વંદના અને શિલ્પ સ્થાપત્ય વિશેષાંક જૈન તીર્થ વંદના અને શિલા સ્થાપત્ય વિશેષાંક જૈન તીર્થ વંદના અને શિલા સ્થાપત્ય વિશોર્ષક જૈન તીર્થ વેદના અને શિલાં સ્થાપત્ય વિશેષાંક દ ર્ક જૈન તીર્થ વંદના અને શિલ્પ
0* જૈન તીર્થ વંદના અને શિલ્પ સ્થાપત્ય વિરોષક 5 જૈન તીર્થ વંદના અને શિલ્પ સ્થાપત્ય વિશેષાંક ક જૈન તીર્થ વંદના અને શિલ્પ સ્થાપત્ય વિશેષાંક ૬ જૈન તીર્થ વંદના અને શિલ્પ સ્થાપત્ય વિશેષાંક દ ક જૈન તીર્થ વંદના અને શિલા
જૈન તીર્થ વૈદતા અને શિલ્પ સ્થાપત્ય વિશેષાંક જૈન તીર્થ વંદતા અને શિલ્પ સ્થાપત્ય વિરોષાંક જૈન તીર્થ વંદના અને શિલા સ્થાપત્ય વિશેષાંક 5 જૈન તીર્થ વંદતા અને શિલ્પ સ્થાપત્ય વિશેષાંક