Prabuddha Jivan 2014 10 Jain Tirth Vandan ane Shilp Sthapatya Visheshank

Author(s): Dhanvant Shah
Publisher: Mumbai Jain Yuvak Sangh

Page 101

જૈન તે
ઑકટોબર ૨૦૧૪ - પ્રબુદ્ધ જીવન જૈન તીર્થ વંદના અને શિલ્પ સ્થાપત્ય વિશેષાંક, પૃષ્ટ ૯૩
જ. તેષાંક
૬ શ્વેતામ્બર પરમ્પરા મેં સબસે પહલે મહાનિશીથ ઓર નિશીથચૂર્ણિ સુનાઈ, જિસે સુનકર ઉસને દીક્ષિત હોકર કેવલજ્ઞાન ઔર સિદ્ધિ કો ૬ ૬ મેં હમેં મથુરા, ઉત્તરાપક્ષ ઓર ચમ્પા કે ઉલ્લેખ મિલતે હૈ. પ્રાપ્ત કિયા. કથાનુસાર ઋષભદેવ કે પોત્ર કે નિર્વાણ કે કારણ યહ ૬ હું નિશીથચૂર્ણિ, વ્યવહારભાષ્ય, વ્યવહારચૂર્ણિ આદિ મેં ભીનામોલ્લેખ તીર્થ પુણ્ડરીકગિરિ કે નામ સે પ્રચલિત હુઆ. ઇસ તીર્થ પર નમિ, રે - કે અતિરિક્ત ઇન તીથ કે સંદર્ભ મેં વિશેષ કોઈ જાનકારી નહીં વિનમિ આદિ દો કરોડ કેવલી સિદ્ધ હુએ હૈ. રામ, ભરત આદિ તથા ૪ મિલતી, માત્ર યહ બતાયા ગયા હૈ કિ મથુરા સ્તૂપોં કે લિએ, પંચપાંડવોં એવં પ્રદ્યુમ્ન, શામ્બ આદિ કૃષ્ણ કે પુત્રોં કે ઇસ પર્વત સે ડર જે ઉત્તરાપથ ધર્મચક્ર કે લિએ ચમ્પા જીવન્તસ્વામી કી પ્રતિમા કે લિએ સિદ્ધ હોને કી કથા ભી પ્રચલિત છે. ઇસ પ્રકાર યહ પ્રકીર્ણક પશ્ચિમ રે હું પ્રસિદ્ધ થે. તીર્થ સમ્બધી વિશિષ્ટ સાહિત્ય મેં તિત્યોગાલિય પ્રકીર્ણક, ભારત કે સર્વવિકૃત જૈન તીર્થ કી મહિમા કા વર્ણન કરને વાલા છે હું સારાવલી પ્રકીર્ણક કે નામ મહત્ત્વપૂર્ણ માને જા સકતે હૈ, કિંતુ પ્રથમ ગ્રંથ માની જા સકતા હૈ. શ્વેતામ્બર પરમ્પરા કે પ્રાચીન આગમિક હું શું તિત્વોગાલિય પ્રકીર્ણક મેં તીર્થસ્થલોં કા વિવરણ ન હોકર કે સાધુ, સાહિત્ય મેં ઇસકે અતિરિક્ત અન્ય કોઈ તીર્થ સબંધી સ્વતંત્ર રચના હું ૬ સાધ્વી, શ્રાવક એવં શ્રાવિકા રૂપ ચતુર્વિધ તીર્થ કી વિભિન્ન કાલોં હમારી જાનકારી મેં નહીં હૈ. ૬ મેં વિભિન્ન તીર્થકરો દ્વારા જો સ્થાપના કી ગઈ, ઉસકે ઉલ્લેખ મિલતે ઇસકે પશ્ચાત્ તીર્થ સબંધી સાહિત્ય મેં પ્રાચીનતમ જો રચના ૬ = હૈ, ઉસમેં જૈનસંઘરૂપી તીર્થ કે ભૂત ઔર ભવિષ્ય કે સબંધ મેં કુછ ઉપલબ્ધ હોતી હૈ, વહ બપ્પભટ્ટસૂરિ કી પરમ્પરા મેં યશોદેવસૂરિ કે ૪ સૂચનાઓં પ્રસ્તુત કિ ગઈ હૈ. ઉસમેં મહાવીર કે નિર્વાણ કે બાદ ગચ્છ કે સિદ્ધિસેનસૂરિ કા સકલતીર્થસ્તોત્ર હૈ. યહ રચના ઈ. સન્ ૧ * આગમોં કા વિચ્છેદ કિસ પ્રકાર સે હોગા? કોન-કૌન પ્રમુખ આચાર્ય ૧૦૬૭ અર્થાત્ ગ્યારહવ શતાબ્દી કે ઉત્તરાર્ધ કી હૈ. ઇસ રચના મેં
ઓર રાજા આદિ હોંગે, ઇસકે ઉલ્લેખ હૈ. ઇસ પ્રકીર્ણ, શ્વેતામ્બર સમેતશિખર, શત્રુંજય, ઉર્જયન્ત, અર્બુદ, ચિત્તોડ, જાલપુર (જાલોર) 3 પરમ્પરા કો અમાન્ય ઐસે આગમ આદિ કે ઉચ્છેદ કે ઉલ્લેખ ભી હૈ. રણથલ્મીર, ગોપાલગિરિ (ગ્વાલિયર) મથુરા, રાજગૃહ, ચમ્પા, { યહ પ્રકીર્ણક મુખ્યતઃ મહારાષ્ટ્રી પ્રાકૃત મેં ઉપલબ્ધ હોતા હૈ, કિંતુ પાવા, અયોધ્યા, કામ્પિત્ય, ભક્િલપુર, શૌરીપુર, અંગઇયા, તલવાડ, શું
ઇસ પર શૌરસેની કા પ્રભાવ ભી પરિલક્ષિત હોતા હૈ. ઇસકા દેવરાઉ, ખંડિલ, ડિપ્નવાન (ડિસ્કવાના), નરાન, હર્ષપુર (ષટ્ટઉદેસે), રચનાકાલ નિશ્ચિત કરના તો કઠિન છે, ફિર ભી યહ લગભગ દસવી નાગપુર (નાગૌર-સામ્ભરદેશ), પલ્લી, સડેર, નાણક, કોરસ્ટ, ૬ શતાબ્દી કે પૂર્વ કા હોના ચાહિએ, ઐસા અનુમાન કિયા જાતા હૈ. ભિન્નમાલ, (ગૂર્જર દેશ), આહડ (મેવાડ દેશ), ઉપેકસનગર
તીર્થ સબંધી વિસ્તૃત વિવરણ કી દૃષ્ટિ સે આગમિક ઔર પ્રાકૃત (કિરાડઉએ), જયપુર (મરુદેશ) સત્યપુર (સાચો૨), ગુહુયરાય, છે ભાષા કે ગ્રંથોં મેં ‘સરાવલી’ કો મુખ્ય માની જા સકતા હૈ. ઇસમેં પશ્ચિમ વલ્લી, થારાપ્રદ, વાયણ, જલિહર, નગર, ખેડ, મોઢેર, નક મુખ્યરૂપ સે શત્રુંજય અમરનામ પુછડરીક નામ કૈસે પડા? યે દો અનહિલ્લવાડ (ચટ્ટાવલિ), સ્તન્મનપુ૨, કયવાસ, ભરુકચ્છ સું બાતેં મુખ્ય રૂપ સે વિવેચિત હૈ ઔર ઇસ સબંધ મેં કથા ભી દી (સૌરાષ્ટ્ર), કુંકન, કલિકુડ, માનખેડ, (દક્ષિણ ભારત), ધારા, શું ગઈ હૈ. યહ સંપૂર્ણ ગ્રંથ
ઉજ્જૈની (માલવા) આદિ તીર્થો છુ # લગભગ ૧૧૬ ગાથાઓં મેં સિદ્ધાથલ સ્તન
કા ઉલ્લેખ હે.૩૪ પૂરા હુઆ હૈ, યદ્યપિ પ્રાકૃત
સમ્ભવતઃ સમગ્ર જૈન તીર્થો છે ૬ ભાષા મેં લિખા ગયા હૈ, કિંતુ | સિદ્ધાચલગિરિ ભેટ્યા રે ધન્ય ભાગ્ય હમારા,
કા નામોલ્લેખ કરને વાલી 5 ભાષા પર અપભ્રંશ કે પ્રભાવ એ ગિરિવરનો મહિમા મોટો, કહેતાં ન આવે પારા.
ઉપલબ્ધ રચનાઓં યહ ? 8 કો દેખતે હુએ ઇસે પરવર્તી હી રાયણ રુખ સમોસર્યા સ્વામી, પૂર્વ નવાણું વારા રે. ધ૦ ૧. પ્રાચીનતમ રચના હૈ. યદ્યપિ શું ન માના જાએગા. ઇસકા કાલ મૂળનાયક શ્રી આદિજિનેશ્વર, ચઉમુખ પ્રતિમા ચારા;
ઇસમેં દક્ષિણ કે ઉન દિગમ્બર દશવી શતાબ્દી કે લગભગ અષ્ટ દ્રવ્યશું પૂજો ભાવે, સમકિત મૂલ આધારા રે. ૧૦ ૨
જૈન તીર્થો કે ઉલ્લેખ નહીં હૈ, 2 હોગા. ભાવ ભક્તિશું પ્રભુગુણ ગાતાં, અપના જન્મ સુધારા;
જો કિ ઇસ કાલ મેં હૈં ઇસ પ્રકીર્ણક મેં ઇસ તીર્થ પર યાત્રા કરી ભવિજન શુભ ભાવેસ નરકતિર્યંચગતિ વારા રે ધ૦ ૩
અસ્તિત્વવાનું થે. ઇસ રચના કે ? દાન, તપ, સાધના આદિ કે
પશ્ચાત્ હમારે સામને તીર્થ દૂર દેશાંતરથી હું આવ્યો, શ્રવણે સુણી ગુણ તારા; હૈ વિશેષ ફલ કી ચર્ચા હુઈ હૈ. ગ્રંથ |
સંબંધી વિવરણ દેને વાલી પતિત ઉદ્ધારણ બિરુદ તુમારું, એ તીરથ જગ સારા રે. ધ૦ ૪ કે અનુસાર પુણ્ડરીક તીર્થ કી
દૂસરી મહત્ત્વપૂર્ણ એવં વિસ્તૃત છે કૅ મહિમા ઔર કથા અતિમુક્ત સંવત અઢારસેં ત્યાશી માસ આષાઢા, વદી આઠમ ભોમવારા;
| રચના વિવિધતીર્થકલ્પ હૈ. ઇસ હૈ ૨ નામક ઋષિ ને નારદ કો પ્રભુજી કે ચરણ પ્રતાપ કે સંઘમેં, ખિમારતન પ્રભુ પ્યારા રે. ધ૦૫
ગ્રંથ મેં દક્ષિણ કે કુછ દિગંબર રે
જૈન તીર્થ વંદના અને શિલા સ્થાપત્ય વિશેષાંક ૬ % જૈન તીર્થ વંદની અને શિલા " જૈન તીર્થ વૈદતા અને શિલ્પ સ્થાપત્ય વિશેષાંક ક જૈન તીર્થ વંદના અને શિલ્પ સ્થાપત્ય વિશેષાંક જૈન તીર્થ વેદના અને શિલ્પ સ્થાપત્ય વિશેષાંક
જૈન તીર્થ વેદના અને શિલ્પ સ્થાપત્ય વિશેષાંક - જૈન તીર્થ વંદના અને શિલ્પ સ્થાપત્ય વિશેષાંક ક જૈન તીર્થ વંદના અને શિલ્પ સ્થાપત્ય વિરોષક ૬ જૈન તીર્થ વેદના અને શિલ્પ સ્થાપત્ય વિશેષાંક દ ક જૈન તીર્થ વેદના અને શિલા '
જૈન તીર્થ વંદના અને શિલ્પ સ્થાપત્ય વિશેષાંક ૬ જૈન તીર્થ વંદના અને શિલ્પ સ્થાપત્યવિરોષક ૬ જૈન તીર્થ વેદના અને શિલા સ્થાપત્ય વિશેષાંક જૈન તીર્થ વંદતી અને શિલા સ્થાપત્ય વિશેષાંક