Prabuddha Jivan 2014 10 Jain Tirth Vandan ane Shilp Sthapatya Visheshank

Author(s): Dhanvant Shah
Publisher: Mumbai Jain Yuvak Sangh

Page 52

પૃષ્ટ ૫૨ • પ્રબુદ્ધ જીવન
જૈન તીર્થ વંદના અને શિલ્પ સ્થાપત્ય વિશેષાંક, ઑક્ટોબર ૨૦૧૪
શેષાંક
ૐ ૦૫. સુમતિનાથ ક્રૌંચપક્ષી પ્રિયંગુ તુમ્બરુ મહાકાલિ ઈન્દ્રજય પૂર્વ દિશા જમણી બાજુ ૦૬. પદ્મપ્રભનાથ પા છત્રાભ કુસુમ શ્યામાં
માહેન્દ્ર દક્ષિણ દિશા ડાબી બાજુ ૨ ૦૭. સુપાર્શ્વનાથ સ્વસ્તિક શિરીષ માતંગ શાંતિ
વિજય દક્ષિણ દિશા જમણી બાજુ નજે ૦૮. ચંદ્રપ્રભપ્રભુ ચંદ્ર નાગકેશર વિજય ભૂકુટિ
ધરણેન્દ્ર પશ્ચિમ દિશા ડાબી બાજુ ૨ ૦૯. સુવિધિનાથ મગર નાગવૃક્ષ અજિત સુતારિકા
પાક પશ્ચિમ દિશા જમણી બાજુ ૧૦. શીતલનાથ શ્રીવત્સ બિલ્વવૃક્ષ બ્રહ્મા અશોકા
સુનાભ ઉત્તર દિશા ડાબી બાજુ ૬ ૧૧. શ્રેયાંસનાથ ગેંડો તુમ્બર મનુજ માનવી
સુરદુંદુભિ ઉત્તર દિશા જમણી બાજુ # ૧૨. વાસુપૂજયનાથ મહિષ કદંબ કુમાર ચંડી જૈનમૂર્તિશાસ્ત્રએ આઠ પ્રતિહાર્યોની ઉપસ્થિતિ સ્વીકારી છે. આ છે હું ૧૩. વિમલનાથ વરાહ જમ્મુ ષમુખ વિદિતા આઠ પ્રતિહાર્યો એટલે દિવ્યતરુ કે અશોક, આસન કે સિંહાસન, હું $ ૧૪. અનંતનાથ બાજ અશ્વત્થ પાતાલ અંકુશ ત્રિછત્ર, આભામંડલ, દિવ્યધ્વનિ, સૂરપુષ્પવૃષ્ટિ, ચામરયુગ્મ અને ૬ ૧૫. ધર્મનાથ
દધિપર્ણ કિન્નર કદંપ દિવ્ય સંગીત અથવા દેવદુંદુભિનાદ. દેવદુંદુભિમાં પાંચ વાદ્ય હોય ૧૬. શાંતિનાથ મૃગ નંદીવૃક્ષ ગરુડ નિર્વાણી છે, જેને “પંચમહાશબ્દ' પણ કહે છે, જેમકે શૃંગ, શંખ, ભેરી, હું - ૧૭. કુંથુનાથ અજ તિલકતરુ ગંધર્વ બલા જયઘાટ વગેરે. ૪ ૧૮. અરનાથ નન્દાવર્ત આમ્રવૃક્ષ યક્ષેન્દ્ર ધારિણી આ રીતે, જૈનમૂર્તિવિધાન પર વિહંગાવલોકન કરતાં વૈવિધ્ય હું ૧૯. મલ્લિનાથ કુંભ અશોકવૃક્ષ કુબેર ધરણપ્રિયા અને વૈશિષ્ટયયુક્ત સુંદરતાની પ્રતીતિ થાય છે. સર્વ શિલ્પોનું એના હું હું ૨૦. મુનિસુવ્રતનાથ કૂર્મ ચંપકવૃક્ષ વરુણ નરદત્તા લક્ષણો અનુસારના વર્ણ, આસન, ભંગ, વાહન, આયુષ, મુદ્રા, શુ 8 ૨૧. નમિનાથ નીલોત્પલ બકુલ ભ્રકુટી ગાંધારી અલંકરણ ઈત્યાદિની દૃષ્ટિએ વર્ગીકરણ કરીએ તો વિવિધરંગી ચંદરવો જ & ૨૨. નેમિનાથ શંખ વેતસ ગોમેધ અંબિકા રચાય છે. શ્રદ્ધા સાથેનો લાવણ્યલોક એટલે જ જૈનમૂર્તિકલા, જેણે હૈ ૪ ૨૩. પાર્શ્વનાથ ફણિ-સર્પ દેવદારૂ પાર્થ પદ્માવતી લોકોની શ્રદ્ધાભક્તિને વિવિધ રીતે સંકોરીને રસઘન સૌદર્યબોધ કે ૭ ૨૪. મહાવીર સિંહ ચાલવૃક્ષ માતંગ સિદ્ધાયિકા પણ કરાવ્યો છે.
જૈનમૂર્તિશાસ્ત્ર પ્રમાણે દસ દિશાના દસ દિપાલો આ સંદર્ભસૂચિ : પ્રમાણે છે:
• દવે કનૈયાલાલ ભાઈશંકર, “ગુજરાતનું મુર્તિવિધાન', ગુજરાત દિકપાલ દિશા
વિદ્યાસભા, અમદાવાદ-૧૯૬૩ • શાહ પ્રિયબાળા ડૉ., “જૈનમૂર્તિવિધાન, યુનિવર્સિટી ગ્રંથ નિર્માણ
બોર્ડ, અમદાવાદ-૧૯૮૦. અગ્નિ અગ્નિ
•जैन बालचन्द्र, 'जैन प्रतिमा विज्ञान', मदनमहल जनरल स्टोर, जबलपुर, યમ દક્ષિણ
१९७४. નિશ્વતી નૈઋત્ય
तिवारी मारुतिनन्दन प्रसाद, 'जैन प्रतिमा विज्ञान', पार्श्वनाथ विद्याश्रम વરુણ પશ્ચિમ
शोध-संस्थान-वाराणसी, १९८१. વાયુ વાયવ્ય
• Bhattacharya B. C., "The Jaina Iconography', કુબેર ઉત્તર
Motilal Banarasidas, Delhi, 1974. ઈશાન ઈશાન
• Gupte R. S. Iconography of the Hindus, Buddhists નાગ પાતાળ
and Jain', D. B. Taraporevala Sons & Co. Pvt. Ltd, બ્રહ્મા આકાશ
Bombay, 1972. આ જ રીતે જૈનમંદિરોમાં પ્રત્યેક દ્વારે દિશા પ્રમાણે દ્વારપાળો કે
Shukla D. N., "Vastu-Sastra', Munshiram & પ્રતિહારોનું નિર્માણ કરવામાં આવે છે. આવા પ્રતિહારો અને એમની
Manoharlal Publishers Pvt. Ltd., Delhi, 2003. દિશાઓ તથા સ્થાન નીચે પ્રમાણે હોય છે :
* * * પ્રતિહાર દિશા દ્વારની બાજુ
૪૦૧, ગોપીનાથ રેસિડેન્સી ૨, સંત કબીર સ્કૂલ રોડ, નવરંગપુરા, ઈન્દ્ર પૂર્વ દિશા ડાબી બાજુ
અમદાવાદ. જૈન તીર્થ વૈદતા અને શિલ્પ સ્થાપત્ય વિશેષાંક જૈન તીર્થ વંદતા અને શિલ્પ સ્થાપત્ય વિરોષાંક જૈન તીર્થ વંદના અને શિલા સ્થાપત્ય વિશેષાંક 5 જૈન તીર્થ વંદતા અને શિલ્પ સ્થાપત્ય વિશેષાંક
જૈન તીર્થ વંદના અને શિલ્પ સ્થાપત્ય વિશેષાંક 5 જૈન તીર્થ વેદના અને શિલ્પ સ્થાપત્ય વિશેષાંક જૈન તીર્થ વંદના અને શિલ્પ સ્થાપત્ય વિરોષક જૈન તીર્થ વંદના અને શિલ્પ સ્થાપત્ય વિશેષાંક દ ક જૈન તીર્થ વંદના અને શિલ્પ
જૈન તીર્થ વંદના અને શિલ્પ સ્થાપત્ય વિરોષક 5 જૈન તીર્થ વંદના અને શિલા સ્થાપત્ય વિશેષાંક ન જૈન તીર્થ વંદના અને શિલા સ્થાપત્ય વિશેષક ૬ જૈન તીર્થ વેદના અને શિલ્પ સ્થાપત્ય વિશેષાંક દ ક જૈન તીર્થ વંદની અને શિલા ને