Prabuddha Jivan 2014 10 Jain Tirth Vandan ane Shilp Sthapatya Visheshank

Author(s): Dhanvant Shah
Publisher: Mumbai Jain Yuvak Sangh

Page 97

જૈન તે
ઑકટોબર ૨૦૧૪ - પ્રબુદ્ધ જીવન જૈન તીર્થ વંદના અને શિલ્પ સ્થાપત્ય વિશેષાંક, પૃષ્ટ ૮૯
મેષાંક
વૈદના અને શિલા ૧ અને શિલા સ્થાપત્ય વિશેષાંક દ 5 જૈન તીર્થ
૬ કી તીર્થ કી યહ અધ્યાત્મપરક વ્યાખ્યા હમેં વૈદિક પરમ્પરા મેં ભી જન્મ, દીક્ષા, કેવલ્ય-પ્રાપ્તિ એવં નિર્વાણ કે સ્થલ દ્રવ્યતીર્થ હૈ, જબકિ $ ૪ ઉપલબ્ધ હોતી હૈ. ઉસમેં કહા ગયા હૈ-સત્ય તીર્થ છે, ક્ષમા ઔર મોક્ષમાર્ગ ઔર ઉસકી સાધના કરને વાલા ચતુર્વિધ સંઘ ભાવતીર્થ છે 8 ઇંદ્રિય-નિગ્રહ ભી તીર્થ છે. સમસ્ત પ્રાણિયોં કે પ્રતિ દયાભાવ, ચિત્ત હૈ. ઇસ પ્રકાર જૈનધર્મ મેં સર્વપ્રથમ તો જિનોપદષ્ટિ ધર્મ, ઉસ મેં જૈ કી સરલતા, દાન, સંતોષ, બ્રહ્મચર્ય કા પાલન, પ્રિયવચન, જ્ઞાન, ધર્મ કા પાલન કરને વાલે સાધુ-સાધ્વી, શ્રાવક ઓર શ્રાવિકારૂપ 2. પૈર્ય ઔર પુણ્ય કર્મયે સભી તીર્થ હૈ.૭
ચતુર્વિધ સંઘ કો હી તીર્થ ઔર ઉસકે સંસ્થાપક કો તીર્થકર કહા દ્રવ્યતીર્થ ઔર ભાવતીર્થ
ગયા હૈ. યદ્યપિ પરવર્તી કાલ મેં પવિત્ર સ્થલ ભી દ્રવ્યતીર્થ કે રૂપ મેં ? છે જેનોં ને તીર્થ કે જંગમતીર્થ ઓર સ્થાવરતીર્થ ઐસે દો વિભાગ સ્વીકૃત કિએ ગએ હૈ. કું ભી કિયે હૈ. ઇન્હેં ક્રમશઃ ચેતનતીર્થ ઔરજડતીર્થ અથવા ભાવતીર્થ તીર્થ શબ્દ ધર્મસંઘ કે અર્થ મેં હું ઓર દ્રવ્યતીર્થ ભી કહ સકતે હૈં. વસ્તુતઃ નદી, સરોવર, આદિ તો પ્રાચીનકાલ મેં શ્રમણ પરમ્પરા કે સાહિત્ય મેં ‘તીર્થ' શબ્દ કા હું ૬ જડ યા દ્રવ્ય તીર્થ હૈ, જબકિ શ્રુતવિહિત માર્ગ પર ચલને વાલા સંઘ પ્રયોગ ધર્મ-સંઘ કે અર્થ સે હોતા રહા હે. પ્રત્યેક ધર્મસંઘ યા ધાર્મિક ; હુ ભાવતીર્થ હૈ ઔર વહી વાસ્તવિક તીર્થ હૈ. ઉસમેં સાધુજન પાર સાધકોં કા વર્ગ તીર્થ કહલાતા થા, ઇસી આધાર પર અપની પરમ્પરા ;
કરાને વાલે હૈ, જ્ઞાનાદિ રત્નત્રય નૌકા-રૂપ તેરને કે સાધન હૈ સે ભિન્ન લોગોં કો તૈર્થિક યા અન્યતૈર્થિક કહા જાતા થા. જૈન સાહિત્ય | ન ઔર સંસાર-સમુદ્ર હી પાર કરને કી વસ્તુ છે. જિન-જ્ઞાન-દર્શન- મેં બૌદ્ધ આદિ અન્ય શ્રમણ પરમ્પરાકોં કો તૈર્થિક યા અન્ય તૈર્થિક કે ન * ચારિત્ર આદિ દ્વારા અજ્ઞાનાદિ સાંસારિક ભાવોં સે પાર હુઆ જાતા નામ સે અભિહિત કિયા ગયા હૈ.૧૧ બૌદ્ધ ગ્રંથ દીધનિકાય કે કે $ હૈ, હી ભાવતીર્થ હૈ. ક્રોધ, માન, માયા, લોભ આદિ મલ હૈ, સામગ્નફલસુત્ત મેં ભી નિગ્રંથ જ્ઞાતૃપુત્ર મહાવીર કે અતિરિક્ત શું હુ ઇનકો જો નિશ્ચય હી દૂર કરતા હૈ વહી વાસ્તવ મેં તીર્થ છે. જિનકે મખલિગોશાલક, અજિતકેશકમ્બલ, પૂર્ણકાશ્યપ, પકુપકાત્યાયન છે દ્વારા ક્રોધાદિ કી અગ્નિ કો
આદિ કો ભી તિત્ય કરે છે હું શાંત કિયા જાતા હૈ વહી સંઘ જ્ઞાનવિમલસૃષેિ ફુલ
(તીર્થ કર) કહા ગયા હૈ.૧૨ $ વસ્તુતઃ તીર્થ હૈ. ઇસ પ્રકાર
ઇસસે યહ ફલિત હોતા હૈ કિ છે હમ દેખતે હૈં કિ પ્રાચીન જૈન 'શ્રી બાબુ તીર્થ સ્તવન | ઉનકે સાધકોં કા વર્ગ ભી તીર્થ ; હું પરમ્પરા મેં આત્મશુદ્ધિ કી
કે નામ સે અભિહિત હોતા હૈ - સાધના ઔર જિસ સંઘ મેં આવો આવો ને રાજ, શ્રી અર્બદ ગિરિવર જઈએ;
થા. જૈન પરમ્પરા મેં તો 8 સ્થિત હોકર યહ સાધના કી શ્રી જિનવરની ભક્તિ કરીને, આતમ નિર્મલ થઈએ.
જૈનસંઘ યા જૈન સાધકોં કે
| આવો૦ (એ આંકણી) જા સકતી હૈ, વહ સંઘ હી
સમુદાય કે લિએ તીર્થ શબ્દ વાસ્તવિક તીર્થ માના ગયા વિમલવસહીના પ્રથમ જિણસર, મુખ નિરખે સુખ પાઈએ;
કા પ્રયોગ પ્રાચીનકાલ સે જુ ચંપક કેતકી પ્રમુખ કુસુમવર, કંઠે ટોડર ઠવિયે. આવો૦ ૧.
લે કર વર્તમાન યુગ તક તીર્થ' કે ચાર પ્રકાર જિમણે પાસ લુણગ વસહી, શ્રી નેમીસર નમીયે;
યથાવત્ પ્રચલિત છે. આચાર્ય હૈ વિશેષાવશ્યકભાષ્ય મેં રાજીમતી વર નયણે નિરખી, દુઃખ દોહગ સવિ ગમીયે. આવો૦૨.
સમન્તભદ્ર ને મહાવીર કી ૭ ચાર પ્રકાર કે તીર્થો કા સિદ્ધાચલ શ્રી ઋષભ જિણસર, રેવત નેમ સમરીયે;
સ્તુતિ કરતે હુએ કહા હૈ કિ રે ઉલ્લેખ હે, નામ-તીર્થ, અર્બુદગિરિની યાત્રા કરતાં, બિહું તીર્થ ચિત્ત ધરીયે. આવો૦૩. હે ભગવન્! આપકા યહ તીર્થ નજે સ્થાપનાતીર્થ, દ્રવ્યતીર્થ ઔર મંડપ મંડપ વિવિધ કોરણી, નિરખી હેયડે ઠરીયે,
સર્વોદય અર્થાત્ સબકા છે ભાવતીર્થ. જિન્હેં તીર્થ નામ શ્રી જિનવરના બિંબ નિહાલી, નરભવ સફલો કરીયે. આવો૦૪. કલ્યાણ કરને વાલા હૈ.18 @ હું દિયા ગયા હૈ વે નામતીર્થ હૈ. અવિચલગઢ આદીશ્વર પ્રણમી, અશુભ કરમ સવિ હરિયે,
મહાવીર કા ધર્મસંઘ સદેવ હી વે વિશેષ સ્થલ જિન્હેં તીર્થ પાસ શાંતિ નિરખી જબ નયણે, મન મોહ્યું ડુંગરિયે. આવો૦૫.
તીર્થ કે નામ સે અભિહિત હું માન લિયા ગયા હૈ, વે
કિયા જાતા રહા હૈ. પાયે ચઢતાં ઉજમ વાધે, જેમ ઘોડે પારખીયે; હું સ્થાપનાતીર્થ હૈ. અન્ય
સાધતા કી સુકરતા ઓર હૈ સકલ જિનેસર પૂજી કેસર, પાપ પેડલ સવિ હરિયે આવો૦૬. પરમ્પરાઓ મેં પવિત્ર માને
દુષ્કરતા કે આંધાર પર કે ગએ નદી, સરોવર આદિ એકણ ધ્યાને પ્રભુને ધ્યાતાં, મનમાંહિ નવિ ડરીયે;
તીર્થો કી વર્ગીકરણ ૬ અથવા જિનેન્દ્રદેવ કે ગર્ભ, જ્ઞાનવિમલ કહે પ્રભુ સુપસાય, સકલ સંઘ સુખ કરીએ. આવો૦ ૭
વિશેષાવશ્યક ભાષ્ય મેં શું જૈન તીર્થ વંદતા અને શિલ્પ સ્થાપત્ય વિરોષક ૬ જૈન તીર્થ વંદના અને શિલ્પ સ્થાપત્ય વિરોષક 5 જૈન તીર્થ વંદતા અને શિલ્પ સ્થાપત્ય વિશેષક ૬ જૈન તીર્થ વંદની અને શિલ્પ સ્થાપત્ય વિશેષાંક
જૈન તીર્થ વંદના અને શિલ્પ સ્થાપત્ય વિરોષક ૬ જૈન તીર્થ વંદતી અને શિલ્પ સ્થાપત્ય વિશેષાંક જૈન તીર્થ વંદની અને શિલ્પ સ્થાપત્ય વિશેષાંક
જૈન તીર્થ વેદના અને શિલ્પ સ્થાપત્ય વિશેષાંક 5 જૈન તીર્થ વંદના અને શિલ્પ સ્થાપત્ય વિશેષાંક ક જૈન તીર્થ વંદના અને શિલ્પ સ્થાપત્ય વિરોષક ૬ જૈન તીર્થ વેદના અને શિલ્પ સ્થાપત્ય વિશેષાંક દ ક જૈન તીર્થ વેદના અને શિલા '