Book Title: Prabuddha Jivan 2014 10 Jain Tirth Vandan ane Shilp Sthapatya Visheshank
Author(s): Dhanvant Shah
Publisher: Mumbai Jain Yuvak Sangh
View full book text
________________
(પૃષ્ટ ૩૪ • પ્રબુદ્ધ જીવન • જૈન તીર્થ વંદના અને શિલ્પ સ્થાપત્ય વિશેષાંક, ઑક્ટોબર ૨૦૧૪
શેષાંક
વિભૂષિત ભરણી અને એના પર ઉચ્છલકની યોજના છે. સ્તંભ હું ગૂઢમંડપ પર ભારે કદની સંવર્ણાની તથા શૃંગારચોકીઓ પર અંતરાલમાં મકરમુખમાંથી નિષ્પન્ન થતાં તોરણ (કમાનો) આવેલાં છે આ સમતલ છાવણોની રચના છે. પરંતુ પૂર્વની ત્રિકચોકીના સમતલ છે. ન છાવણના પૃષ્ઠ ભાગે હવા-ઉજાસ માટે ભવ્ય વાતાયનની યોજના ગૂઢમંડપનો કરોટક નવ થરનો છે. એમાંના સૌથી નીચેના ત્રણ ન * છે.
કોલ-કાચલા ઘાટના છે. એના ઉપર પદ્મ પલ્લવ-ઘાટનો * મંદિરની કામદપીઠમાં મુખ્યત્વે જાયકુંભ, કણી અને ગ્રામપટ્ટીના કર્ણદરિકાનો થર છે. એના પરના રૂપકંઠના થરમાં વિદ્યાદેવી તથા ? હું થર છે. પીઠ નીચે અર્ધરત્ન અને મુક્તા પંકિતઓથી વિભૂષિત ભીટનો સુરસુંદરીઓનાં શિલ્પ છે. એના પરના ત્રણ થરમાં પદ્મક પ્રકારની હું 3 બેવડો થર છે. પીઠ પરના મંડોવરમાં સૌથી નીચેથી અનુક્રમે ખુરક, ૧૬ લુમા છે અને એના પરના બીજા ત્રણ થરમાં મંદારક વગેરેના È
રત્નપટ્ટિકા અને ગવાક્ષમંડિત દેવીઓના શિલ્પોથી સુશોભિત કુંભ, સુશોભન છે. મધ્યની પદ્ધશિલા ઉત્તુંગ કોટિની રચના ધરાવે છે. જે હૈ મુક્તાદામની લહર-પંક્તિઓની વિભૂષિત કલશ, અંતરપત્ર, શૃંગારચોકીના સમતલ વિતાનમાં પ્રફુલ્લિત વિશાળ પદ્મ કોતરેલાં હું 2 કપોતાલી, કામરૂપ, મંચિકા તથા રત્નપટ્ટના થર આવેલા છે. એના છે અને એમાં ચંડ-ઉત્તર ક્રમે કોલ-કાચબાના થર તથા પમકનાં મેં
પર પ્રથમ જંઘની દાંતાવાળી કાનસ પર નરથરની પંક્તિ આવેલી સુશોભન છે. ગર્ભગૃહની દ્વારશાખા, પંચશાખા પ્રકારની છે. એમાં મેં દે છે. એના પર લગભગ પૂરા મનુષ્ય કદનાં મૂર્તિશિલ્પોને સમાવી અનુક્રમે પદ્મશાખા, બાહ્યશાખા, બે રૂપશાખા અને મધ્યનો રૂપસ્તંભરે મેં દેતાં તંભિકા ને તોરણાવલિ તથા
- આવેલાં છે. દ્વારશાખાના નીચલા મેં ક ઉદગમથી વિભૂષિત ગવાક્ષોની જિ ...તો જૈન શિલ્પોના વૈભવનું સાચું ચિત્ર સમાજ | ભાગે દ્વારપાલ
ભાગે દ્વારપાલના શિલ્પ છે. 9 હું હારમાળા છે. આ ગવાક્ષોમાં અનેક | સમક્ષ મૂકી શકાય અને સમાજ તેની સીચા |
દ્વારશાખાના ઉપલા છેડા હીરગ્રહક હું જ દે વદે વીઓ દિકપાલો, શિક સ્વરૂપને ઓળખી શકે અને તેનો આદર કરે. | અને ભરણીથી વિભૂષિત છે, એના દિકપાલિકાઓ અને નર્તિકાઓ,
ઓતરંગમાં પાંચરથિકા (ગવાક્ષો) છે. જે 8 તાપસો તથા વ્યાલાદિનાં શિલ્પ છે. ગવાક્ષના ઉદ્ગમની ઉપર એમાં અનુક્રમે ગણેશ, બ્રહ્મા, સૂર્ય, વિષ્ણુ અને દેવીના શિલ્પ છે. 8 ૬ મંચિકાનો થર છે. નર્તિકાઓ, તાપસો તથા વ્યાપાલદિના શિલ્પ ઉદ્બરમાં મંગલઘટ, ધનેશ અને હંસયુગલના શિલ્પોની મધ્યમાં
છે. ગવાલના ઉદ્ગમની ઉપર મંચિકાનો થર છે. અહીંથી જંઘાનો મંદારની રચના છે. ગૂઢમંડપની આગળ આવેલા મુખ્ય પ્રવેશ ચોકીનું ૪ બીજો થર શરૂ થાય છે. એમાં ગવાક્ષોમાં લલિતાસનમાં બેઠેલાં દ્વાર સપ્તશાખા પ્રકારનું છે. એમાં અનેકવિધ સમતલ થરોનું આયોજન ન અને દેવ-દેવીઓના શિલ્પ છે. ગવાક્ષોની બંને બાજુએ મોટા કદનાં થયું છે. પણ રૂપસ્તંભ અને ઓતરંગની રચના ગર્ભગૃહને મળતીન$ રત્નપટ્ટ અને ઉપર ઉગમ છે. વાનર થરની પણ અહીં યોજના છે.
જોવામાં આવે છે અને એના પર ગ્રામપટ્ટી આવેલી છે. અધોમુખી મંદિરની શિલ્પસમૃદ્ધિ ઉત્તમ કોટિની છે. પીઠ, મંડોવર, વેદિકા, હું 3 તમાલપત્રથી વિભૂષિત ભરણી અને એના પર મહાકપોતાલી તથા શુકનાસ, સંવર્ણા વગેરે અંગો વિવિધ દેવ-દેવીઓ, દિકપાલ, મેં ઊંડા તક્ષણવાળી અંતરપત્રિકા આવેલાં છે. સૌથી ઉપર ભાગે દિપાલિકાઓ, વ્યાલ અને મિથુન શિલ્પોથી વિભૂષિત છે. મંડોવરની કું નિર્ગમવાળું ફૂટછાદ્ય છે.
જંઘાના બેવડા થરમાં દ્વિભંગ અગર ત્રિભંગમાં આલિખિત શું - ગર્ભગૃહના પ્રદક્ષિણાપથમાં આવેલા ઝરૂખાઓ (ચંદ્રાવલોકનો)ની વિદ્યાદેવીઓ, નૃત્યાંગનાઓ વગેરેના શિલ્પોનો પ્રતિમા વિધાનની ૬ ૬ પીઠ પર વેદિકાની રચના છે. વેદિકામાં રત્નપટ્ટિકાથી વિભૂષિત દૃષ્ટિથી અભ્યાસ કરવામાં આવે તો સ્વતંત્ર ગ્રંથ તૈયાર થઈ શકે એમ હું હું રાજસેનકનો થર તથા દેવતાઓના શિલ્પ છે. વેદિકાના મથાળે છે. શિલ્પશાસ્ત્રમાં રસ ધરાવનારા વિદ્યાર્થી કે સંશોધકની પાસે આવા ૬ આસનપટ આવેલા છે. એના પરના વામનતંભોમાં ભરણી, પ્રકારનું કામ લઈને વણ ઉકેલ જૈન શિલ્યોને સમાજ સમક્ષ લાવવા ૬ ક શિરાવટી અને એના મથાળે પાટ સાથેના દંડછાદ્યની રચના છે. જોઈએ. આવા શિલ્પ ફક્ત મંદિરની દિવાલોના ગવાક્ષને શોભાવવા * વામન તંભોના ગાળામાં છિદ્રાળુ જાળીઓ છે.
પૂરતા નથી મૂકાતાં. પરંતુ તેની પાછળનો ચોક્કસ હેતુ, ભાવના રે હું મંડપ, પ્રદક્ષિણાપથ અને શૃંગારચોકીઓમાં સ્તંભોની અને ઉચ્ચ કલાવિધાન રહેલું છે. જો આ પ્રકારનું કાર્ય કરવાકુંભીઓમાં સ્કંધ, કર્ણ અને કણી તથા મુખ્યબંધની સમતલ રચનાઓ કરાવવામાં આવે તો જૈન શિલ્પોના વૈભવનું સાચું ચિત્ર સમાજ આવેલી છે. વળી કુંભીની દરેક બાજુએ પહોળી અણિયાળી ભાત સમક્ષ મૂકી શકાય અને સમાજ તેના સાચા સ્વરૂપને ઓળખી શકે € છે. સ્તંભદંડ નીચેથી ઉપર જતાં અનુક્રમે અષ્ટાસ, ષોડશાસ્ત્ર અને અને તેનો આદર કરે. વૃત્તાકાર ઘાટના છે. વૃત્તાકારઘાટ તોરણમાલા, હીરાઘાટની બી. જે. ઈન્સ્ટીટ્યુટ ઑફ લર્નિગ એન્ડ રીસર્ચ, મોયલાપટ્ટી, ગ્રાસમુખ અને તમાલપત્રની ભાતથી અંગિત કરેલાં એચ. કે. કૉલેજ કમ્પાઉન્ડ, આશ્રમ રોડ, અમદાવાદ-૩૮૦૦૦૯. ૬ છે. સ્તંભની શિરાવટી પર કર્ણ, સ્કંધ, અંતરપત્ર અને કામરૂપથી મોબાઈલ : ૦૯૮૨૫૧૧૪૪૧૭. જૈન તીર્થ વૈદતા અને શિલ્પ સ્થાપત્ય વિશેષાંક જૈન તીર્થ વંદતા અને શિલ્પ સ્થાપત્ય વિરોષાંક જૈન તીર્થ વંદના અને શિલા સ્થાપત્ય વિશેષાંક 5 જૈન તીર્થ વંદતા અને શિલ્પ સ્થાપત્ય વિશેષાંક
જૈન તીર્થ વંદના અને શિલ્પ સ્થાપત્ય વિશેષાંક 5 જૈન તીર્થ વેદના અને શિલ્પ સ્થાપત્ય વિશેષાંક 4 જૈન તીર્થ વંદતા અને શિલ્પ સ્થાપત્ય વિરોષક ૬ જૈન તીર્થ વંદતા અને શિલ્પ સ્થાપત્ય વિશેષાંક દ ક જૈન તીર્થ વંદની અને શિલ્પ "
વંદના અને શિલા સ્થાપત્ય વિશેષાંક છ જૈન તીર્થ વંદના અને શિલ્પ સ્થાપત્ય વિશેષાંક દ ક જૈન તીર્થ વંદની અને શિલા જૈન તીર્થ વંદના અને શિલ્પ સ્થાપત્ય વિરોષક ક જૈન તીર્થ વંદના અને શિલા સ્થાપત્ય વિશેષાંક 4 જૈન તીર્થ :
