Book Title: Padarth Prakash 19 Sanskrit Niyamavali
Author(s): Vijayhemchandrasuri
Publisher: Sanghvi Ambalal Ratanchand Jain Dharmik Trust
View full book text
________________ 4 2 હેત્વર્થ કૃદન્ત કૃદન્ત ધાતુને પ્રત્યય લાગવાથી બનતું નામ તે કૃદન્ત છે. તેને ધાતુસાધિત શબ્દ પણ કહેવાય છે. કૃદન્ત એ ક્રિયાવાચક શબ્દ છે. તે વાયાર્થને પૂરો કરતો નથી. કેટલીકવાર ક્રિયાપદના અર્થમાં પણ કૃદન્ત આવે છે. ત્યારે પાછળ મસ્તિ અધ્યાહાર રહે છે. કૃદન્તો ઘણા છે. અહીં આપણે છ કૃદન્તોને વિચારીશું - (1) હેત્વર્થ કૃદન્ત - (1) હેત્વર્થ કૃદન્ત = ધાતુ + તુમ. તેનો અર્થ “..વાને માટે” એવો થાય છે. (2) દા.ત. મમ્ + તુમ્ = અનુમ્ જવાને માટે. તુમ્ એ વિકારક પ્રત્યય છે. તે લાગતા ધાતુના અન્ય સ્વરનો અને ઉપાજ્ય હૃસ્વ સ્વરનો ગુણ થાય છે. દા.ત. નિઃ + તુમ = નેતુન્ જીતવાને માટે. fમદ્ + તુમ્ = મેનુમ્ | ભેદવાને માટે. (3) ૧૦મા ગણના ધાતુઓને તુન્ લાગતા પૂર્વે મય લાગે. ગય લાગતા અન્ય સ્વર અને ઉપાજ્ય માં ની વૃદ્ધિ થાય તથા ઉપાજ્ય હૃસ્વ સ્વરનો ગુણ થાય. મય લાગ્યા પછી સેટનો ડું લાગે. ત્યારે મય નો અન્ય ન લોપાય. દા.ત. વુન્ + અ + તુમ્ = વોર + અય્ + રૂ + તુમ્ = વોરયતુમ્ | ચોરવાને માટે. ટ્ટ + અ + તુમ્ = વાર્ + અય્ + $ + તુમ્ = દ્વારથિતુમ્ ! ફાડવાને માટે. તદ્ + અ + તુમ્ = તા + અય્ + ડું + તુમ્ = તીથિતુમ્ | મારવાને માટે.
