Book Title: Padarth Prakash 19 Sanskrit Niyamavali
Author(s): Vijayhemchandrasuri
Publisher: Sanghvi Ambalal Ratanchand Jain Dharmik Trust
View full book text
________________ 248 દિનું બહુવ્રીહિ સમાસ દા.ત. વતુ સમીપે સન્તિ લે તે = રૂપવતુ: I ચારની આસપાસ. ત્રયો વા વત્વારો વી = ત્રિવતુરા: I ત્રણ કે ચાર. (8) દિગુ બહુવ્રીહિ સમાસ બહુવ્રીહિ સમાસના પૂર્વપદ-ઉત્તરપદ તરીકે બે મુખ્ય દિશાઓના નામો હોય અને સમાસ વડે એ બે દિશાઓની વચ્ચે ની દિશા બતાવવાની હોય ત્યારે આ સમાસ થાય છે. દા.ત. ક્ષિસ્થા: પૂર્વાશ્ચ શિઃ અન્તરીતમ્ = ક્ષણપૂર્વ | દક્ષિણ અને પૂર્વની વચ્ચેની દિશા, અગ્નિખૂણો. બહુવતિ સમાસ માટેના કેટલાક નિયમો (1) (i) કર્મધારય કે બહુવ્રીહિ સમાસના પૂર્વપદ તરીકે સ્ત્રીલિંગ વિશેષણ હોય તો સમાસમાં તેનો મૂળ શબ્દ મુકાય, સ્ત્રીલિંગ શબ્દ નહીં. દા.ત. રૂપવતી માર્યા = રૂપdદ્ધાર્યા ! રૂપાળી પત્ની. रूपवती भार्या यस्य सः = रूपवद्भार्यः / રૂપાળી છે પત્ની જેની તે. (ii) બહુવ્રીહિ સમાસના પૂર્વપદ તરીકે રીવાજને લીધે ઉપયોગમાં આવેલું સ્ત્રીલિંગ નામ, સ્ત્રીલિંગનું સંખ્યાપૂરક વિશેષણ કે કોઈ જાતિ બતાવનારો સ્ત્રીલિંગ શબ્દ હોય તો સમાસમાં તે સ્ત્રીલિંગ શબ્દ જ મુકાય મૂળ શબ્દ નહીં. દા.ત. દ્રત્તા માર્યા વચ્ચે સઃ = દ્રત્તાધાર્ય દત્ત ગોત્રવાળી છે પત્ની જેની તે. પશ્ચમી માર્યા વસ્થ : = શ્ચિમીમાર્થ: પાંચમી છે પત્ની જેની તે. દ્રા માર્યા વચ્ચે સ: = શૂદામા શૂદ્ર જાતિની છે પત્ની જેની તે. કર્મધારયમાં તો સ્ત્રીલિંગ શબ્દનો મૂળશબ્દ જ મુકાય - દા.ત. દ્રત્તા વાસી માર્યા વ = દ્રત્તમા દત્ત ગોત્રવાળી પત્ની.
