Book Title: Padarth Prakash 19 Sanskrit Niyamavali
Author(s): Vijayhemchandrasuri
Publisher: Sanghvi Ambalal Ratanchand Jain Dharmik Trust
View full book text
________________ અવ્યયીભાવ સમાસ 257 (xx) અકાળ અર્થમાં - નિદ્રા સપ્રતિ ને યુથ = પ્રતિનિદ્રમ્ હાલ નિદ્રા લેવાનો સમય નથી. (xxi) અલ્પ અર્થમાં - શાસ્ય જોશઃ = સાવ પ્રતિ | થોડી શાકભાજી. (xxii) સમાન અર્થમાં - સાધોઃ સ = સસાધુ સાધુની સમાન. (xxiii) એક સાથેના અર્થમાં - તેનેન યુપિન્ = સત્સંવનમ્ I લખવા સાથે. (xxiv)કિનારેના અર્થમાં - અકાયા: પાર = પામ્ I ગંગાને કિનારે. (xy) મધ્ય અર્થમાં વાયાઃ મળે = મધ્યેામ્ I ગંગાની મધ્યમાં. (9) બધા અવ્યયીભાવ સમાસોના વિગ્રહવાક્યમાં “યથા થાત્ તથા' ઉમેરવાનો રિવાજ છે. દા.ત. વિષ્પો: પશ્ચાત્ કથા થાત્ તથા = મનુવિug વિષ્ણુની પાછળ. (10) કેટલાક બહુવ્રીહિ સમાસોને નપુંસકલિંગ પહેલી વિભક્તિ એકવચનનું રૂપ આપી ક્રિયાવિશેષણ અવ્યય તરીકે વપરાય છે. તે અવ્યયીભાવસમાસ નથી કહેવાતા. (ક્રિયાનું વિશેષણ બને તે ક્રિયાવિશેષણ.) દા.ત. સર પેન યથા સ્થાત્ તથા = સમ્પન્ ! કંપન સહિત. निर्गता दया यस्मात् कर्मणः यथा स्यात् तथा = निर्दयम् / દયા રહિત. (11) પકડી શકાય એવી એક જ પ્રકારની વસ્તુઓ બતાવનારા બે શબ્દો સાતમી વિભક્તિમાં આવ્યા હોય અથવા શસ્ત્ર બતાવનારા બે શબ્દો ત્રીજી વિભક્તિમાં આવ્યા હોય અને ‘આ પ્રમાણે સામસામે યુદ્ધ થયું' એવો અર્થ બતાવવો હોય તો તે બે મૂળ શબ્દોનો અવ્યયીભાવ સમાસ થાય છે. ત્યારે પૂર્વપદનો અન્ય સ્વર દીર્ઘ થાય, ઉત્તરપદના અન્ય સ્વરનો લોપ કરી રૂ ઉમેરાય. ઉત્તરપદને અન્ને 3 હોય તો તેનો ગુણ કરી રૂ ઉમેરાય. દા.ત. શેષ વેશપુ 2 પૃહીત્વી રૂટું યુદ્ધ પ્રવૃત્તિમ્ = શાશિ સામસામે વાળ ખેંચીને યુદ્ધ થયું.
