Book Title: Padarth Prakash 19 Sanskrit Niyamavali
Author(s): Vijayhemchandrasuri
Publisher: Sanghvi Ambalal Ratanchand Jain Dharmik Trust
View full book text
________________ અવ્યયીભાવ સમાસ ઘણું છે ધન જેમાં તે દેશ. શ્રિયા સહ વર્તત યઃ સ = લશ્રી, શ્રી નર: | શોભા સહિતનો મનુષ્ય. (5) પૂર્વપદ હેત્વર્થકૃદન્ત હોય અને ઉત્તરપદ કામ (ઇચ્છાવાચક) શબ્દ હોય તો બહુવ્રીહિ સમાસ થાય. ત્યારે અનુસ્વાર લોપાય. દા.ત. તું #ામ: યસ્ય સ: = આત્મ : I જવાની છે ઇચ્છા જેને તે. કેટલાક અનિયમિત બહુવ્રીહિ સમાસો (1) શોમાં પ્રાત: યસ્ય : = સુપ્રતિઃ ! જેની સવાર સારી છે તે. (2) શોમાં 4 થી : = : I જેની આવતીકાલ સારી છે તે. (3) શોમાં વિવા કહ્યું : = સુવિઃ જેનો દિવસ સારો છે તે. (4) કડે વાત થી : = ઝેરાતઃ | જેના કંઠમાં કાળ છે તે - શંકર. | (iv) અવ્યયભાવ સમાસ (1) પૂર્વપદ ઉપસર્ગ કે અવ્યય હોય અને ઉત્તરપદ નામ હોય ત્યારે અવ્યયીભાવ સમાસ થાય છે. આખો સમાસ નપુંસકલિંગ પહેલી વિભક્તિ એકવચન જેવો થઈ અવ્યય તરીકે વપરાય છે. દા.ત. રિને દ્રિને = પ્રતિનિમ્ દરરોજ. (2) સમાસને અત્તે હોય અને ત્રીજી, પાંચમી કે સાતમી વિભક્તિના અર્થનો સમાસ થતો હોય તો સમાસ વિકલ્પ ત્રીજી, પાંચમી કે સાતમી વિભક્તિ એકવચનનું રૂપ લે. દા.ત. પ્રામાતુ વહિ = હિમાત, વહિપમ્ ગામથી બહાર. उपकुम्भं उपकुम्भेन वा कृतम् / કુંભની બાજુમાં જે છે તેનાથી કરાયું. उपकुम्भं उपकुम्भे वा निधेहि।
