Book Title: Padarth Prakash 19 Sanskrit Niyamavali
Author(s): Vijayhemchandrasuri
Publisher: Sanghvi Ambalal Ratanchand Jain Dharmik Trust
View full book text
________________ 230 કર્મધારય તત્પરુષ સમાસ કર્મધારય સમાસ કહેવાય છે. તેમાં ઉપમેયવાચક નામનું મહત્ત્વ વધુ ગણાય છે. દા.ત. પુરુષ: વ્યા: ફેવ, પુરુષ: પર્વ વ્યાખ્ર: = પુરુષવ્યાધ્ર: / (પુરુષ વાઘ જેવો છે) (પુરુષ રૂપી વાઘ) (vi) સુપૂર્વપદ કર્મધારય તપુરુષ સમાસ પૂર્વપદમાં “સારુ અર્થ બતાવનાર , શબ્દ હોય અને ઉત્તરપદમાં રૂપાખ્યાન પામતું કોઈપણ નામ હોય તો આ સમાસ થાય. વિગ્રહવાક્યમાં વિશેષ્યના લિંગ અને વચન પ્રમાણે શોભન, સાધુ સુ કે સંયL શબ્દો વપરાય છે. દા.ત. મન: ધ = સુધર્મા સારો ધર્મ. સાધુ વિનમ્ = સુવવનમ્ I સારું વચન. સુહુ માષિત” = સુભાષિત{ સારી રીતે બોલાયેલું. સમ્યક્ પરિતમ્ = સુપવિતમ્ ! સારી રીતે ભણાયેલું. (vi) કુપૂર્વપદ કર્મધારય તપુરુષ સમાસ (1) પૂર્વપદમાં “ખરાબ” અર્થ બતાવનાર 6 શબ્દ હોય અને ઉત્તરપદમાં રૂપાખ્યાન પામતું કોઈપણ નામ હોય તો આ સમાસ થાય. સ્વરાદિ નામ પૂર્વે 3 નું ત્ થાય. વિગ્રહવાક્યમાં વિશેષ્યના લિંગ અને વચન પ્રમાણે ત્સિત શબ્દ વપરાય છે. દા.ત. કુત્સિતઃ પુરુષ = પુરુષ: I ખરાબ પુરુષ. કુત્સિત મા = મા ખરાબ રસ્તો. રુત્સિત બન્નમ્ = ત્રમ્ ! ખરાબ અન્ન. (2) ઉત્તરપદથી બતાવાતા વસ્તુ કે પ્રાણીને એકદમ હલકુ ગણીને ઉતારી પાડવા હોય ત્યારે વે નું લિમ્ થાય છે અને કોઈ ઠેકાણે થાય છે. દા.ત. કુત્સિતઃ પુરુષ: = fપુરુષ:, પુરુ૫: I હલકો પુરુષ.
